Czas wielkich przemian

Tysiące lat p.n.e. zakończył się okres wielkich zlodowaceń, klimat w Europie stał się bardziej korzystny dla ludzi. Kontynent porastały wówczas lasy pełne różnych gatunków roślin oraz zwierząt, a w rzekach nie brakowało ryb. Istniały więc warunki sprzyjające polowaniom i osiedlaniu się ludzi. Rozwinęły się również nowe techniki łowieckie. Łuk doskonale nadawał się do polowania na ptactwo oraz drobną zwierzynę, natomiast do połowu ryb używano harpuna lub lekkiego oszczepu, sieci z włókien roślinnych i wędki ze spławikami z kory. Archeolodzy często odnajdują te przedmioty w miejscach obozowania naszych przodków. Kolejną epokę zapoczątkowało przełomowe odkrycie nowego sposobu wytwarzania kamiennych narzędzi. Dotąd wykonywano je poprzez uderzanie i obłupywanie, ale okazało się, że gładzenie kamienia o kamień daje znacznie lepsze rezultaty. Dzięki tej metodzie narzędzia były bardziej wytrzymałe oraz łagodniejsze w użyciu. Ze względu na wykorzystywany surowiec oraz technikę jego obróbki okres ten nazwano epokę kamienia gładzonego, zwaną również neolitem. W tym czasie ludzie zaczęli produkować żywność. Przedtem tylko zbierali dziko rosnące zboże, a w okresie neolitu nauczyli się uprawiać ziemię, obsiewać ją ziarnem, zbierać plony i magazynować zapasy. W ten sposób narodziło się rolnictwo. Aby zdobyć miejsce pod zasiewy, systematycznie karczowano lasy. W sąsiedztwie nowych pól zaczęto najpierw budować ziemianki, a następnie - domy. Dzięki temu tryb życia części ludzi zmienił się z koczowniczego na osiadły. Udomowiono wówczas zwierzęta i rozpoczęto ich hodowlę. Oswojone psy strzegły domostw. Ponadto pomagały podczas polować oraz wypasania kóz, owiec i bydła, dostarczających ludziom mięsa, skór, a później także mleka. Wszystkie te zmiany nastąpiły pomiędzy 9. a 3. tysiącleciem p.n.e. Ze względu na ich znaczenie i przełomowość zostały nazwane rewolucją neolityczną. Pierwsi rolnicy pojawili się na Bliskim Wschodzie około 9 tysięcy lat p.n.e. Ich niewielkie domy zbudowane były z drewna i gliny, a w niektórych okolicach także z cegieł formowanych z mułu rzecznego, który następnie suszono. Budynki, stawiane obok siebie, tworzyły osady. Mieszkańcy osad neolitycznych sami wykonywali przedmioty potrzebne im do życia: narzędzia, naczynia oraz ubrania. Z czasem we wspólnocie nastąpił podział obowiązków. Jedni uprawiali ziemię, inni specjalizowali się w wytwarzaniu narzędzi oraz naczyń lub w szyciu odzieży. Dzięki temu produkowali coraz doskonalsze wyroby, często specjalnie przyozdobione. Gdy zaczęli się wymieniać owocami swojej pracy, narodził się handel. W epoce neolitu ludzie wznosili ogromne kamienne konstrukcje, czyli megality. Wykonywano je z jednego wielkiego bloku skalnego lub kilku głazów bez użycia zaprawy. Budowle te zachowały się do dziś w różnych rejonach Europy, zwłaszcza na Wyspach Brytyjskich, w Irlandii i we Francji. Na kontynencie europejskim powstawały także megalityczne grobowce z olbrzymich kamiennych bloków, zwane dolmenami. W ich wnętrzach archeolodzy odnaleźli szkielety ludzkie, naczynia oraz broń. Rzeczy te składano do grobu wraz z ciałem. Budowniczowie dolmenów wyobrażali sobie bowiem, że zmarły również w zaświatach będzie potrzebował przedmiotów codziennego użytku. W IV tysiącleciu p.n.e. ludzie nauczyli się wytapiać miedź. Wytwarzali z niej narzędzia, np. igły oraz noże i ozdoby - broszki, szpile czy też zapinki. Z czasem rzemieślnicy zajmujący się produkcją miedzianych wyrobów zauważyli, że są one twardsze, jeżeli podczas procesu wytapiania do miedzi doda się cyny. Po wielu próbach ustalono najlepsze proporcje obu metali. Uzyskany w ten sposób stop nazywa się brązem.