Sądy powszechne

Organizacja i zadania sądów powszechnych

Sądy powszechne są podstawowym rodzajem sądów ze względu na ilość i wagę rozstrzyganych spraw. Do sądów powszechnych należą:
. sądy rejonowe,

. sądy wojewódzkie,

. sądy apelacyjne.

Zwierzchni nadzór nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy. Do zadań sądów powszechnych należą wszystkie sprawy, których przepisy nie przekazały innym organom wymiaru sprawiedliwości. Ich zakres jest bardzo szeroki i obejmuje ogromną większość spraw rozstrzyganych przez organy wymiaru sprawiedliwości.
O tworzeniu sądów powszechnych decyduje minister sprawiedliwości, który ustała jednocześnie siedzibę sądu i obszar jego właściwości.
Sądy apelacyjne tworzone są dla obszaru kilku województw. Ich zadaniem jest rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądów wojewódzkich wydanych w pierwszej instancji.
Sądy wojewódzkie są tworzone dla poszczególnych województw. Do zadań sądu wojewódzkiego należy:
a) rozpatrywanie odwołań od orzeczeń sądów rejonowych; w tym przypadku sąd wojewódzki występuje w charakterze sądu drugiej instancji,
b) rozstrzyganie ważniejszych spraw w charakterze sądu pierwszej instancji.

Do kompetencji sądu wojewódzkiego jako sądu pierwszej instancji należą następujące sprawy cywilne:
l) sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochłodzone prawa majątkowe, oprócz spraw o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa i macierzyństwa oraz o przysposobienie,
2) sprawy o ochronę prawa autorskich i wynalazczych oraz praw wynikających z rejestracji wzorów użytkowych, zdobniczych i maków towarowych,
3) sprawy o roszczenia wynikające z prawa prasowego,
4) sprawy o prawa majątkowe, których wartość przewyższa kwotę 15 000zł, z wyjątkiem spraw o alimenty i kilku innych,
5) inne.
Ponadto sąd wojewódzki rozpatruje w pierwszej instancji następujące sprawy karne:
l) zbrodnie (tzn. przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat trzech albo karą śmierci),
2) przestępstwa przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym państwa,
3) uprzywilejowane formy zabójstwa (np. zabicie człowieka pod wpływem silnego wzburzenia, eutanazja i inne),
puszczenie w obieg fałszywych pieniędzy lub dokumentów,
sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa w znacznych rozmiarach (spowodowanie zagrożenia epidemicznego, uszkodzenie ważnych urządzeń użyteczności publicznej itd.), inne.
Sądy rejonowe obejmują swoim działaniem obszar kilku lub kilkunastu jednostek podziału terytorialnego kraju stopnia podstawowego (gmin, miast, dzielnic).
Zadaniem sądów rejonowych jest rozpoznawanie w pierwszej instancji spraw cywilnych i karnych. W szczególności sądy rejonowe rozpatrują te sprawy, które nie zostały wyraźnie przekazane sądom wojewódzkim.
Poza normalnymi sprawami cywilnymi, które zawsze stanowiły główny przedmiot postępowania, sądy powszechne rozpoznają obecnie również szczególne rodzaje spraw. Szczególnym rodzajem spraw rozpatrywanych przez sądy powszechne w postępowaniu cywilnym są tzw. sprawy gospodarcze. Od innych spraw cywilnych różnią się charakterem działalności prowadzonej przez strony. Sprawą gospodarczą jest sprawa pomiędzy stronami zajmującymi się zawodowo działalnością gospodarczą i na tle tej działalności.
Drugim szczególnym rodzajem spraw rozstrzyganych przez sądy powszechne są sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych i ze stosunku pracy. Pierwsze z nich to spory między osobą uprawniona do świadczenia z ubezpieczenia społecznego (emerytury, renty i in.) a organem rentowym, którym w większości spraw jest Państwowy Zakład Ubezpieczeń, na tle decyzji tego organu. Osoba niezadowolona z decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, albo z jego wysokości, może tę decyzję zaskarżyć do sądu.
Spory ze stosunku pracy są to spory majątkowe i inne między pracownikiem i zakładem pracy, które mają swoje źródło w łączącym strony stosunku pracy.
Sędziowie i ławnicy
W rozpoznaniu sprawy i wydaniu wyroku nie uczestniczy oczywiście cały sąd, lecz tak zwany skład orzekający sadu. Na przykład sprawy cywilne sąd pierwszej instancji rozpoznaje w zasadzie w składzie jednego sędziego (wyjątkiem są sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz większość spraw ze stosunków rodzinnych, które są rozpoznawane z udziałem ławników). Sprawy cywilne szczególnie zawiłe lub o charakterze precedensowym mogą być rozpoznawane w składzie trzech sędziów zawodowych. Sprawy karne sąd pierwszej instancji rozpoznaje najczęściej w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.
Sąd drugiej instancji - sąd wojewódzki lub sad apelacyjny, rozpoznaje odwołanie bez udziału ławników, najczęściej w składzie 3-osobowym.
Sędziowie sądów rejonowych, wojewódzkich i apelacyjnych są mianowani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Ławnicy sądów rejonowych i sądów wojewódzkich są wybierani przez rady gmin.
Aktem prawnym regulującym organizacje i zadania sądów powszechnych jest ustawa z 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych.