Pierwsza pomoc przy oparzeniach i odmrożeniach skóry.

Oparzenia

Stopnie oparzeń:
Stopień I: cechuje się zaczerwienieniem skóry (rumień), połączony z lekkim obrzękiem i bolesnym pieczeniem. Rumień powstaje pod wpływem krótkotrwałego działania pary wodnej, niezbyt gorącej wody lub też po zbyt silnym opalaniu się.
Stopień II: charakteryzuje się tym, że oprócz zaczerwienienia i obrzęku pojawiają się pęcherze wypełnione żółtawym płynem surowiczym. Oparzenia II stopnia powstają po oblaniu wrzątkiem, gorącym olejem, pod wpływem pary wodnej itp.
Stopień III: cechuje się zniszczeniem pełnej grubości skóry, a często i tkanek leżących głębiej, niekiedy aż do kości. Często część martwiczej skóry wysycha i powstają białoszare lub żółte strupy. Takie oparzenia powstają przez: otwarty ogień, dłuższe działanie wrzątku, gorący olej itp. Wymagają często leczenia operacyjnego przeszczepami skóry.

Objawy: - zaczerwienienie skóry
- ból
- obrzęk
- pęcherze
- wstrząs
- utrata przytomności

Postępowanie: W przypadku każdego oparzenia należy przyjąć zasadę, że jest ono cięższe, niż się wydaje na pierwszy rzut oka. Należy pamiętać, że głębokie oparzenia są nieraz prawie niebolesne z powodu natychmiastowego zniszczenia zakończeń nerwowych i dlatego mogą wydawać się bezpośrednio po wypadku mniej groźne. Stąd oprócz oparzeń zupełnie błahych, każde oparzenie powinien ocenić lekarz i odpowiednio pokierować jego leczeniem. W każdym przypadku rozległego i ciężkiego oparzenia ciała należ dążyć do jak najszybszego dostarczenia chorego do szpitala. Bezpośrednio po wypadku należy obnażyć oparzone części ciała. W razie trudności z rozebraniem – rozciąć odzież i obuwie. Jeśli odzież przylgnęła do ciała, należy ją odciąć dokoła, ale nie odrywać od skóry. Jeżeli oparzenie jest rozległe i trudno jest założyć opatrunek, to chorego należy położyć i zawinąć (w braku innego jałowego materiału opatrunkowego w wyprane i wyprasowane prześcieradło), a następnie dobrze go okryć. W razie oparzenia ręki należy pamiętać , aby natychmiast zdjąć z palców pierścionki lub obrączkę, nawet je przeciąć, Pozostawienie biżuterii na palcach oparzonej ręki grozi ich martwicą na skutek narastającego obrzęku. Jeśli oparzony odczuwa silne bóle, należy podać leki przeciwbólowe, jak np. Pabialgin, Pyralginum lub Veramid (1-2 tabletki). Użycie silniej działających środków przeciwbólowych zależy wyłącznie od decyzji lekarza. Każdemu choremu, zwłaszcza z rozległym oparzeniem, należy podawać jak najwięcej ciepłych napojów – herbatę, soki owocowe, mleko lub lekko osoloną wodę. Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest nie leczenie, lecz uchronienie tkanek przed zakażeniem i powiększeniem się martwicy. Najczęściej popełnianym błędem jest stosowanie na powierzchnię oparzoną wszelkiego rodzaju maści lub płynów, np. maści tranowej, oleju i białka kurzego. Stają się one później przyczyną zakażeń rany oparzeniowej. Nie wolno też zrywać lub przekłuwać pęcherzy, co sprzyja tylko zakażeniu i obnaża uszkodzoną powierzchnię skóry. Uniesiony płynem naskórek stanowi idealny opatrunek biologiczny. Właściwie udzielona pierwsza pomoc polega na przemyciu skóry alkoholem w okolicy oparzenia 70º alkoholem i założeniu suchego opatrunku z jałowej gazy. Opatrunek powinien być wygodny dla chorego, zawierać grubą warstwę waty i niezbyt mocno uciskać (opaska elastyczna). Pod takim opatrunkiem po kilku dniach pęcherze zasychają, naskórek się złuszcza i oparzenia są wyleczone. Nieco inaczej postępujemy gdy pęcherze uległy zdarciu. Wówczas powstaje obnażona sącząca i bolesna powierzchnia, która łatwo krwawi pod wpływem dotknięcia i może ulec zakażeniu. Wówczas miejsce oparzone można polać czystym spirytusem albo 1% wodnym roztworem fioletu krystalicznego (gencjaną), następnie opatrzyć jałowym opatrunkowym i zabandażować. Zarówno spirytus, jak i gencjana działają odkażająco, łagodzą ból i powodują powstanie delikatnego strupka, pod którym oparzenie I i II stopnia dobrze się goi. Jeśli nie występują jakieś niepokojące objawy, jak np. podwyższona temperatura ciała, ból w okolicy ran itp. Założony opatrunek pozostawiamy przez 5–7 dni. Zwykle w tym czasie rana oparzeniowa goi się lub jest prawie zagojona. Przy oparzeniach twarzy i szyi rezygnujemy zazwyczaj z opatrunku i stosujemy tzw. metodę otwartą. Podobnie postępujemy w bardzo rozległych oparzeniach tułowia w leczeniu szpitalnym, ograniczając się jedynie do jałowej bielizny pościelowej. Chory leży wówczas pod specjalnym przykryciem zapewniającym ciepło. Leczenie polega przede wszystkim na zwalczaniu zakażenia, uzupełnianiu krwi i białka oraz pokrywaniu powierzchni oparzonych odpowiednimi przeszczepami skóry. Podobnie jak w zranieniach, w oparzeniach również obowiązuje profilaktyka przeciwtężcowa, która polega na wstrzykiwaniu zapobiegawczo surowicy przeciwtężcowej, a u osób szczepionych, dawki przypominającej – anatoksyny.

Zapobieganie: Najczęściej oparzeniom ulegają małe dzieci, do 3 roku życia, które nie zdają sobie sprawy z niebezpieczeństwa. Wszelkie zakazy okazują się zawodne, gdy w grę wchodzi ciekawość i brak doświadczenia dziecka. Wiele oparzeń zdarza się podczas gotowania i prania. Dlatego wszelkie czajniki, garnki z gotującą się wodą należy tak zabezpieczyć, aby dziecko nie miało do nich dostępu. Wśród dzieci ok. 90% oparzeń zdarza się w domu, a główną ich przyczyną jest brak właściwej opieki.

Oparzenia chemiczne

Postępowanie: Generalną zasadą pierwszej pomocy w przypadku oparzenia chemicznego jest natychmiastowe usunięcie żrącej substancji chemicznej. Następstwa jej działania będą minimalne, jeśli dokona się tego w ciągu 2 min od momentu skażenia. Pierwsza pomoc polega więc na zmywaniu oparzonej powierzchni strumieniem wody przez kilka, a nawet kilkanaście minut. Pozostałe resztki substancji staramy się zobojętnić. W przypadku oparzenia kwasami spłukujemy powierzchnię oparzoną płynami o charakterze zasadowym, np. 3% roztworem sody oczyszczonej, roztworem mydła lub wodą wapienną.
W przypadku oparzenia ługami powierzchnię oparzoną spłukujemy słabymi roztworami kwasów, np. 1% kwasem octowym, 1% kwasem cytrynowym lub 3% kwasem borowym. Po zakończeni spłukiwania na oparzoną powierzchnię należy nałożyć suchy, jałowy opatrunek i spowodować, aby poszkodowany otrzymał pomoc lekarską.
Najczęstsze oparzenia chemiczne skóry: kwasem, ługiem (zasadą)
Środki zobojętniające: mydliny, ocet, soda oczyszczona, 3% kwas borowy, woda wapienna, sok cytrynowy
Opatrzenie rannej powierzchni: jałowa gaza, wata, bandaż

Odmrożenia

Stopnie odmrożeń:
Stopień I: charakteryzuje się, po przejściowym zblednięciu, zaczerwienieniem z lekko sinawym odcieniem, obrzękiem, pieczeniem i uczuciem zdrętwienia, w następstwie przejściowych zaburzeń krążenia i ostrego stanu zapalnego.
Stopień II: cechuje się tworzeniem pęcherzy z płynem surowiczym lub surowiczokrwistym, a obrzęk i zasinienie są znacznie większe. Pozostawia po sobie długotrwałe obrzęki oraz przebarwienia skóry.
Stopień III: charakteryzuje się martwicą skóry, niekiedy również i tkanek głębiej położonych, łącznie z kością. Po oddzieleniu się części martwiczych powstają ubytki, które goja się przez ziarninowanie.

Objawy: - zaczerwienienie skóry
- ból
- pęcherze
- twarda, przemarznięta skóra
- martwica skóry i mięśni

Postępowanie: Pierwsza pomoc w przypadku odmrożenia, zwłaszcza gdy odmrożona część ciała jest jeszcze blada, polega na możliwie szybkim przywróceniu w niej krążenia krwi. W tym celu stosujemy szybkie ogrzanie uszkodzonej kończyny w kąpieli wodnej o coraz wyższej temperaturze
25 – 30ºC, aby po kilkunastu minutach zwiększyć ją aż do 38 – 40ºC. Ogrzewanie należy stosować do czasu, gdy tkanki uzyskają odpowiednią temperaturę. Po kąpieli można odmrożone miejsca lekko nacierać niewielką ilością alkoholu etylowego 70%, aż do zaróżowienia skóry. Następnie nałożyć suchy jałowy opatrunek z grubą warstwą waty i ciepło owiniętymi kończynami odwieźć chorego do szpitala. Jeśli w warunkach polowych nie ma możliwości wykonania takiej kąpieli ogrzewającej, to należy zastosować krótkotrwały, delikatny masaż, używając niewielkiej ilości alkoholu etylowego 70%,
a następnie nałożyć gruby opatrunek ochronny. Odmrożonych okolic nie wolno nacierać śniegiem lub zimną wodą, jak to niegdyś zalecano, ponieważ może ono przynieść więcej szkody niż pożytku w wyniku uszkodzenia zamarzniętych tkanek. W odmrożeniach obowiązuje również profilaktyka przeciwtężcowa (wstrzykiwanie zapobiegawczo surowicy przeciwtężcowej lub dawki przypominającej – anatoksyny).

Zapobieganie: Najlepiej jest zapobiegać odmrożeniom nosząc suchą i ciepłą odzież. Stopy i ręce powinny być szczególnie pieczołowicie chronione przed działaniem wilgoci i zimna (rękawice, skarpety, luźne obuwie). Odsłonięte zaś części ciała (twarz, uszy) powinno się natłuszczać. Ponadto nie należy zapominać, że ruch na świeżym powietrzu przyspiesza obieg krwi, co zapobiega odmrożeniom.

Bibliografia
Praca zbiorowa pod redakcją prof. dra hab. med. Kazimierza Janickiego „Domowy poradnik medyczny” Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich Warszawa 1990
Janina Stępińska Tomasz Szajewski „Pierwsza pomoc” Wydawnictwo Ten ten Warszawa 1996