Postulaty Solidarności.

WSTEP:
Katastrofalna sytuacja ekonomiczna, podwyżka cen, a także żądania robotników m. in. w zakładzie „Ursus” dotyczące podwyżki płac zakończone sukcesem stały się powodem strajku okupacyjnej w Stoczni Gdańskiej.
14 VIII 1980 r. owa stocznia stanęła. Robotnicy żądali nie tylko podwyżek płac, ale także przywrócenia do pracy usuniętych wcześniej pracowników Wolnych Związków Zawodowych. 17 VIII 1980 r. powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z Lechem Wałęsą na czele. W przeciwieństwie do strajków wcześniejszych, reprezentował znaczną już ilość pracowników zakładów Trójmiasta. MKS sformułował 21 postulatów- pierwszy program o charakterze nie tylko ekonomicznym, ale i społecznym, który miał doprowadzić do rozmów z władzą.
Po wstępnym odrzuceniu przez władze postulatów MKS, 23 VIII 1980 r. ogłoszono na Wybrzeżu strajk powszechny.
31 VIII 1980 r. władze komunistyczne podpisały pierwsze porozumienie ze strajkującymi w Gdańsku, uznając zasadność wszystkich postulatów i zobowiązując się do ich realizacji. W następnych dniach osiągnięto podobne porozumienia w Szczecinie i Jastrzębiu.
Było to pierwsze w historii PRL zwycięstwo robotników nad władzą komunistyczną.
Opis realizacji poszczególnych postulatów:
1. Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych.
10.09.1980 roku zarejestrowano w Polsce Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.
W połowie 1981 roku skupiał on około 10 000 000 zrzeszonych.
Oprócz „Solidarności” powstały liczne i niezależne organizacje, np. NSZZ Rolników Indywidualnych.
Po ogłoszeniu stanu wojennego w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku aresztowano działaczy i aktywistów „Solidarności”.
W 1989 roku władze państwowe ponownie zalegalizowały NSZZ „Solidarność”.
Działacze „Solidarności” mieli ogromny wpływ na przemiany, które zaszły w Polsce w 1989 roku.
Postulat nr 1 był najważniejszy, gdyż tak naprawdę nie chodziło tylko o powołanie niezależnych
związków zawodowych, ale tym samym o dokonanie historycznego wyłomu w murze realnego
socjalizmu, gdzie każda sfera życia publicznego była pod ścisłą kontrolą partii komunistycznej i państwa, których zbrojnym ramieniem były wojsko, milicja i służba bezpieczeństwa.
2. Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym.
Strona rządowa zagwarantowała strajkującym bezpieczeństwo i obiecała zmienić ustawy tak, aby przyznać prawo do strajku.
W Polsce prawo do strajku zagwarantowane zostało w ustawie o związkach zawodowych z 1982 roku. W sposób zasadniczy problem strajków i sporów zbiorowych określiła USTAWA z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. z dnia 26 czerwca 1991 r.).
Po wprowadzeniu stanu wojennego strajki okupacyjne łamano zbrojnie siłami milicji i wojska (w kopalni "Wujek" zginęło 9 górników), strajkujących wyrzucano z pracy, więziono.
W latach 1988-89 narastające strajki doprowadziły do porozumień „Okrągłego Stołu”.
Po 1989 roku strajki w Polsce mają charakter głównie ekonomiczny.
3. Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku, publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań.
Postulat dotyczący wolności słowa został ograniczony warunkiem utrzymania cenzury. Miała ona nadal "chronić interesy państwa". Wprowadzono jednak możliwość zaskarżenia decyzji cenzorów.
Po porozumieniach sierpniowych władze zgodziły się na wydawanie tylko jednego tygodnia „Solidarność” i limitowany dostęp do radia i telewizji.
Zrealizowaną obietnicą rządu była zapowiedź transmisji radiowych niedzielnych mszy.
Po 1989 roku wolność słowa w Polsce w praktyce nie jest ograniczana.
Wyjątek stanowią tu ograniczenia wynikające z:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483),
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).
Obecnie telewizje i stacje radiowe nadają msze święte w każdą niedzielę i święta.
Wydawane są liczne czasopisma kościelne.
4. a) przywrócić do poprzednich praw: – ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976 r., – studentów wydalonych z uczelni za przekonania,
8 sierpnia 1980, pięć miesięcy przed osiągnięciem wieku emerytalnego, Annę Walentynowicz dyscyplinarnie zwolniono z pracy. Decyzja dyrekcji wywołała 14 sierpnia strajk, w czasie, którego powstał NSZZ Solidarność. Pierwszym postulatem protestujących robotników było przywrócenie Walentynowicz do pracy. Władza uległa ich żądaniom i wkrótce przywróciła ją do pracy.
Władze niezbyt chętnie przyjmowały do pracy zwolnionych po strajkach 1970 i 1976.
Przykładem takiego działacza może być Lech Wałęsa.
W grudniu 1970 był jednym z przywódców strajku w swoim zakładzie pracy, wchodząc w skład Komitetu Strajkowego. W 1976 został zwolniony z pracy za publiczną krytykę koncesjonowanych organizacji związkowych. Do 1980 zatrudniony najpierw, jako elektromechanik w Gdańskich Zakładach Mechanizacji Budownictwa ZREMB i następnie w Zakładzie Robót Elektrycznych Elektromontaż w Gdańsku. W 1978 zaangażował się w działalność Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Był członkiem redakcji "Robotnika Wybrzeża", współpracował z Komitetem Samoobrony Społecznej KOR. 14 sierpnia 1980 dołączył do inicjujących w tym zakładzie protest Jerzego Borowczaka, Bogdana Felskiego i Ludwika Prądzyńskiego. Po przemówieniu do dyrektora Stoczni Gdańskiej Klemensa Gniecha, w którym przypomniał o swoim zwolnieniu, wszedł w skład Komitetu Strajkowego, a następnie stanął na jego czele.
b) zwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, Jana Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego),
Edmund Zadrożyński był robotnikiem z Grudziądza, organizatorem strajku w 1976 r. – redaktorem pisma „Robotnik”, zwolniony we wrześniu 1980 roku
Jan Kozłowski działaczem chłopskim, skazanym pod fałszywym zarzutem pobicia sąsiada, zwolniony 02.09.1891 roku.
Marek Kozłowski pielęgniarzem ze Słupska, skazanym za ujawnienie czynów niezgodnych z prawem dokonanych przez służbę więzienną i milicję.
Było wielu innych więźniów, których władze nie uważały jednak za politycznych, lecz za kryminalnych, gdyż w celu skazania ich szukały „haków” z kodeksu karnego.
c) znieść represje za przekonania.
Kategoria represji za przekonania była mglista, gdyż obok tak ewidentnych, jak wyżej opisane, były to różne szykany w miejscu pracy, nauki, zamieszkania, blokowanie awansów, pozbawianie nagród, nieprzyznawanie paszportów, nieprzydzielanie mieszkań.
5. Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz publikować jego żądania.
Początkowo cenzurowane media miały zakaz informowania o strajkach, które zresztą najpierw nazywano „nieuzasadnionymi przerwami w pracy”.
Można natomiast było zobaczyć sam moment podpisania Porozumień Sierpniowych.
6. Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez:
a) podawanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej,
b) umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie w dyskusji nad programem reform.
Społeczeństwo nie ufało władzy, która rozwinęła szeroko tzw. propagandę sukcesu: wszystko było przedstawiane, jako wspaniały efekt rozumnego centralnego planowania i kierownictwa partyjno-rządowego. W tym celu fałszowano sprawozdawczość, manipulowano wskaźnikami itd. Tymczasem codzienność sprowadzała się do braków rynkowych, systemu kartek zaopatrzeniowych, kolejek po wszystko, przedpłat na mieszkania, samochody, bezwartościowej złotówki i szarej strefy walutowej.
W 1987 roku władze próbowały poprzez referendum uzyskać przyzwolenie społeczne na reformy gospodarcze. Było w tym jednak zbyt mało konkretów i niepewności, w efekcie, czego przyzwolenia społeczeństwa na to nie było. Referendum miało bardzo niską frekwencję wyborczą.
7. Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ.
Robotnicy wywalczyli wypłatę wynagrodzeń za czas strajku, w zamian MKS zwrócił się do załóg o zwiększenie wydajności pracy. Wprowadzono wolne soboty i zmieniono sposób rozliczania czasu pracy.
8. Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc, jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen.
W odpowiedzi na żądania 2000 zł podwyżki strona rządowa stwierdziła, że płace będą rosnąć stopniowo. Robotników podzielono na grupy zakładowe i branżowe, podwyżki w pierwszej kolejności miały objąć najmniej zarabiających i żywicieli rodzin wielodzietnych.
Także stopniowo miało dochodzić do zrównania rent i emerytur starego i nowego portfela.
9. Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza.
W Porozumieniach nie pojawiła się obietnica zaprzestania podwyżek cen, niemniej rząd zobowiązał się, że nie będzie ich przeprowadzał w sposób "ukryty".
10. Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować tylko i wyłącznie nadwyżki.
W odpowiedzi na żądanie lepszego zaopatrzenia rząd obiecał, że na rynku pojawi się więcej mięsa. Utrzymana została instytucja eksportu wewnętrznego, choć z Peweksów miały zniknąć deficytowe towary krajowe.
11. Wprowadzić na mięso i przetwory kartki – bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji na rynku).
W Polsce kartki wprowadzono w lipcu 1976 – na zakup cukru. Od roku 1981, wobec coraz wyraźniejszych niedoborów na rynku, wprowadzano coraz więcej ograniczeń i poszerzano zakres reglamentacji. Najpierw pojawiło się mięso na kartki, potem masło, kasza, ryż, mąka, następnie olej, mydło, proszki do prania, słodycze, papierosy, alkohol, itd. Kartki na mięso obowiązywały do końca lipca 1989 r.
12. Znieść ceny komercyjne i sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym.
Obiecano, że na rynku pojawi się więcej mięsa. Utrzymana została instytucja eksportu wewnętrznego, choć z Peweksów miały zniknąć deficytowe towary krajowe.
Sklepy walutowe utraciły rację bytu w momencie cofnięcia im specjalnego zezwolenia Ministra Finansów, wprowadzenia ceł i podatków na oferowane produkty oraz wprowadzenia wymienialności złotówki.
13. Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej, oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: zrównanie zasiłków rodzinnych, zlikwidowanie specjalnej sprzedaży itp.
Zasada nomenklatury sprawiała, że wierność ideowa (poświadczona przynależnością partyjną) więcej znaczyła w karierze niż przydatność merytoryczna. Znane ironiczne powiedzenie brzmiało: „Dobry fachowiec, ale bezpartyjny”. Nomenklatura oplatała pajęczyną cały kraj i całe społeczeństwo. Były specjalne księgi nomenklatury, czyli wykaz stanowisk, których obsada jest w gestii poszczególnych szczebli aparatu PZPR, od komitetu zakładowego i gminnego począwszy, a na Biurze Politycznym skończywszy. Były to stanowiska w przemyśle, administracji, nauce, oświacie, służbie zdrowia, wojsku, milicji, ba!, nawet w sojuszniczych stronnictwach politycznych.
14. Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 50 lat, a dla mężczyzn do lat 55 lub [zaliczyć] przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek.
Postulat obniżenia wieku emerytalnego został odrzucony. Komisja rządowa uważała postulat za niemożliwy do spełnienia w istniejącej sytuacji gospodarczej i demograficznej kraju. Sprawę obiecano poddać pod dyskusję w przyszłości.
W Polsce wiek emerytalny wynosi obecnie 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn.
15. Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych.
Proces zaczęto wprowadzać stopniowo.
Ale dopiero w 2008 roku zlikwidowano tzw. „stary portfel”.
16. Poprawić warunki pracy służby zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom pracującym.
Obiecano zwiększenie środków na inwestycje w służbie zdrowia, poprawę zaopatrzenia w leki i wprowadzenie Karty praw pracownika służby zdrowia. Miała ona zapewnić podwyżki oraz dodatkowe przywileje socjalne. Oprócz wyższych wynagrodzeń Karta przewidywała bezpłatne leki dla służby zdrowia, ale także dwukrotne zwiększenie liczby karetek.
Jak pokazuje jednak obecna sytuacja w służbie zdrowia postulant ten w pełni nie zostanie spełniony jeszcze przez długie lata.
17. Zapewnić odpowiednią ilość miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących.
Problem stopniowo rozwiązywany.
Dopiero jednak w 2011 roku wprowadzono satysfakcjonującą dużą część społeczeństwa Ustawę o żłobkach.
18. Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres trzech lat na wychowanie dziecka.
Obecnie obowiązuje płatny urlop macierzyński do 37 tygodni / w zależności od ilości urodzonych dzieci/ oraz 3 letni bezpłatny urlop wychowawczy.
19. Skrócić czas oczekiwania na mieszkanie.
Mieszkania to był (obok samochodów) najbardziej deficytowy towar trwałego użytku. W kolejce czekało się po 20 lat, ciułając pieniądze na specjalnych książeczkach mieszkaniowych (istnieją do dziś!), żebrało o przydział służbowego lub zakładowego. System ten uzależniał dodatkowo od władzy, tak samo jak przedpłaty na samochody, rozdzielnictwo talonów itp.
Wprowadzenie gospodarki rynkowej, wejście Polski do UE pozwoliły znacznie skrócić czas oczekiwania. Dla wielu rodzin powstał jednak problem finansowy związanym z zakupem mieszkania.
20. Podnieść diety z 40 zł do 100 zł i dodatek za rozłąkę.
Od 01.01.1981 planowano wprowadzić te zmiany.
Hiperinflacja w latach 89 - 90, a następnie denominacja nie pozwalają obecnie obiektywnie ocenić spełnienia tego postulatu.
21. Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie 4-brygadowym – brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy.
Na początku 1981 roku wprowadzono zasadę, która stanowiła, że co druga sobota była wolna. Nie dotrzymano porozumienia ze strajkującymi, które gwarantowało wszystkie wolne soboty. Następne porozumienie z 30 stycznia 1981 r. mówiło o tym, że trzy soboty w miesiącu miały być wolne. Pod koniec PRL-u prawie wszystkie soboty były wolne.

WNIOSKI:
Wydarzenia sierpniowe i uznanie postulatów robotniczych miały ogromne znaczenie dla dalszych losów Polski. Warto podkreślić, że osiągnięto to bez rozlewu krwi. Dla opozycji politycznej rozpoczął się nowy okres budowy społeczeństwa obywatelskiego.
Postulaty polityczne udało się zrealizować, choć w pełni można było z nich korzystać dopiero po 1989 roku.
Lata osiemdziesiąte to okres, kiedy władza próbowała wycofywać się z podjętych zobowiązań.
Cześć postulatów socjalnych i ekonomicznych zrealizowano bezpośrednio po podpisaniu porozumień, duża część straciła sens wraz z nadejściem gospodarki rynkowej, a niektóre nadal oczekują na ich zrealizowanie.