Epos antyczny, a epos romantyczny

Epos (z greckiego znaczy "słowo") = epopeja. Cechy eposu starożytnego:

1. Jest to rozbudowany utwór wierszowany, przedstawiający dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności lub narodu.
2. Występuje paralelizm akcji (dwutorowość), fabułę tworzyły równoległe ciągi wydarzeń - działalność ludzi i działalność bogów.
3. O wyniku końcowym akcji decydowało Przeznaczenie, któremu podlegali zarówno ludzie jak i bogowie.
4. Autora cechował obiektywizm, wydarzenia przedstawiał z epickim dystansem.
5. Podniosły styl obfitował w realistyczne, drobiazgowe opisy.
6. Narrator ujawnia się w inwokacji, czyli bezpośrednim zwrocie do muz z prośbą o natchnienie.

Rodzaje i przykłady:
Najwcześniejszy grecki epos bohaterski.

Homer:
"Iliada" (Ilios - Troja) przełom IX/VII w.p.n.e. 24 księgi, ton bardzo podniosły, historia 40 dni 10-ego roku oblężenia Troi przez Greków.
"Odyseja" pierwsza połowa VIII w. p.n.e., opisuje tułaczkę Odysa wracającego do rodzinnej Itaki.

Hezjod:
"Teogonia", epos kosmologiczny o powstawaniu bogów i ludzi
"Katalog niewiast" (zachowane fragmenty), epos genealogiczny opowiadający o początkach rodów, których protoplastami byli potomkowie bogów i kobiet śmiertelnych.
"Prace i dnie", epos dydaktyczny o pracy rolnika w różnych porach roku.

Apollonios z Rodos: "Wyprawa Agronautów" - epos mitologiczny

Epos rzymski:
Wergiliusz: "Eneida" wzorowany na utworach Homera; Eneasz po ucieczce z płonącej Troi wraz z ojcem, żoną i grupą towarzyszy po kilkuletniej tułaczce przybywa do Italii, gdzie zakłada kolonię od której mieli pochodzić Rzymianie.

Epos romantyczny: Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" epopeja narodowa:
- szeroki obraz życia społeczeństwa losy bohaterów jednostkowych ukazane na tle ważnych wydarzeń historycznych,
- inwokacja źródłem natchnienia nie muzy, lecz wspomnienia o dalekiej ojczyźnie.

Typowe dla romantyzmu:
- połączenie rodzajów literackich: epika, fragmenty liryczne (inwokacja, opis wiosny 1812 na Litwie), dramat (zebranie w karczmie, narada szlachty u Maćka),
- pomieszanie gatunków: epopeja połączona z poematem epickim, powieścią i sielanką,
- romantyczny bohater, który życie poświęcił obronie ojczyzny (ksiądz Robak).