Barok w Polsce.

Jak usystematyzować literaturę polskiego baroku?
Można to zrobić w sposób dość logiczny i łatwy do zapamiętania, choć oczywiście nieco uproszczony. Mianowicie nurty w literaturze polskiego
baroku wyróżniamy kojarząc je z miejscami, w których powstawały: czy były to pałace magnackie, czy dwory szlacheckie, czy wreszcie miasto.
Podział na lirykę i epikę wymaga, by podać jeszcze, jakie nurty istniały w prozie, a jakie gatunki praktykowano w zakresie liryki. Zapamiętując
podziały warto uzmysłowić sobie pewną dwoistość ówczesnej kultury polskiej.

„Na zewnątrz" skierowała swą uwagę magnateria i elita skupiona na dworach magnackich i królewskim. Owi “bywalcy świata” czerpali inspirację z
Europy, hołdowali zachodnim wzorcom i preferowali kosmopolityzm zarówno w stroju, obyczajach jak i w języku (panowała już moda na
francuszczyznę, ale także na niemczyznę, a wciąż obecne były silne wpływy włoskie). Ta swoista „międzynarodowość” kryła w tle lekceważenie dla
rodzimej kultury. Oczywiście wzory obce były też atrakcyjne dla części szlachty - wystarczy wspomnieć, jak cenił duńskie stroje i zwyczaje pan
Pasek. Trzeba też zauważyć niezwykłą popularność strojów tureckich, a także wschodniej broni i sztuki użytkowej.

„Do wewnątrz" kierowała się szlachta ziemiańska, zamieszkująca dwory, dworki i zaścianki. Ta - zarówno w stroju, tradycjach, wierze katolickiej -
wiernie trwała przy rodzimych wzorcach. Całą tę kulturę ogólnie zwiemy sarmatyzmem. Jej wyznacznikiem będą zarówno sejmowe liberum veto,
zajazdy i procesy sąsiedzkie, jak i kontusz (choć ten jest tureckiego pochodzenia), religijność, patriotyzm, a także konserwatyzm, wyrażający się
m.in. przywiązaniem do łaciny, co prawda znacznie już odbiegającej od klasycznych wzorców. Czytelnicy Sienkiewicza, Mickiewicza, Fredry dobrze wyczuwają tę atmosferę. To przecież świat Soplicowa, to postacie Zagłoby i Małego Rycerza czy sławetnego „mocium panie” z Zemsty.
Przypominam zatem, że jednym ze źródeł Sienkiewiczowskiej Trylogii były Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska.