Prekursorzy i reprezentanci pedagogiki opiekuńczej w Polsce.

Prekursorzy i reprezentanci pedagogiki opiekuńczej w Polsce.

a) Maria Grzegorzewska- zajmowała się opieką i kształceniem dzieci specjalnej troski. W 1921 r. założyła Instytut Pedagogiki Specjalnej. W 1935 r. założyła Państwowy Instytut Nauczycielski, w którym kształcili się przyszli wychowawcy placówek. W pracy z dziećmi niepełnosprawnymi polecała korzystanie z opracowanych już metod: metody indywidualnych przypadków i metody pracy. W swojej pracy kierowała się hasłem ? NIE MA KALEK JEST CZŁOWIEK? Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej: po doktoracie zdecydowała się na pracę z upośledzonymi i została nauczycielką w jednej z paryskich szkół dzieci opóźnionych w rozwoju. W maju 1919 znalazła się w Warszawie. Od 1919 r. pracowała w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zajmując się sprawami szkolnictwa specjalnego, popularyzowała ten rodzaj szkół. Zakładała takie szkoły, powołała kurs seminaryjny dla nauczycieli tych szkół. W roku 1922 przekształciła kurs w Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej i została jego dyrektorką. Funkcję tę pełniła do końca życia. Opracowała metodę rewalidacyjną i spopularyzowała ją. Państwowy Instytut Nauczycielski: otworzyła go w 1930 r. wraz z Władysławem Radwanem do 1935 r. Warunkiem przyjęcia do Instytutu była praca nauczycielska, wyższy kurs nauczycielski i twórczy stosunek do pracy. Warunkiem przyjęcia był opis własnych doświadczeń. Studia trwały 3 lata. W ciągu 5 lat Instytut wykształcił 178 nauczycieli. Program zawierał: przedmioty dające podstawę naukową pracy pedagogicznej, przedmioty związane z praktyką, przedmioty o kulturze i estetyce plus lektorat języka obcego. Instytut Pedagogiki Specjalnej: w latach 1958- 1960 była profesorem w Katedrze Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Warszawskiego, pierwszej uniwersyteckiej katedrze pedagogiki specjalnej w Polsce. W 1960 r. choroba serca zmusiła ją do oddania kierownictwa zastępczyni Janinie Doroszewskiej, a wcześniej utworzono dla niej Katedrę Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie stworzyła warunki otrzymania magistra. Zmarła 07.05.1967 r. na atak serca.
b) Aleksander Kamiński- nosił pseudonim ?Kamyk?, skupiał się przede wszystkim na unowocześnieniu pracy harcerstwa, zwracał uwagę na opiekuńcze funkcje organizacji młodzieżowych. Wcielał w życie hasło ?STAĆ PRZY SŁABSZYM?, które realizowano w formie opieki starszych nad młodszymi. Był organizatorem kolonii. Wprowadził pojęcie opieki w wojsku i szerokim znaczeniu. W życiu kierował się zasadą ŻYCIE TYLKO WTEDY MA SENS JEŚLI JEST SŁUŻBĄ. Napisał ? Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza?, ?Spółdzielnia uczniowska jako placówka wychowawcza?, ?Czas wolny i jego problematyka społeczno- wychowawcza?. Twórca metody zuchowej- harcerskiej metody wychowawczej.
c) Ks. Bronisław Markiewicz- salezjanin, poświęcił się dzieciom opuszczanym i ubogim. Założył placówkę opiekuńczo- wychowawczą dla chłopców, w której prowadził szkołę powszechną, gimnazjum oraz warsztaty i pracownie. Wychowankowie produkowali wyroby skórzane i zabawki. W pracy kierował się hasłem POWŚCIĄGLIWOŚĆ I PRACA. Wychowaniem chłopców zajmowali się klerycy. Po lekcjach prowadzili zajęcia muzyczne, plastyczne i teatralne. Po raz pierwszy wprowadzono tzw. Karty indywidualne. Podkreślał, że nagroda jest skuteczniejszym środkiem wychowawczym niż kara. Całkowite poświęcenie się dzieciom, ogrom prac do wykonania oraz zaparcie stosunkowo szybko przyczyniły się do wyczerpania sił i całkowitej utraty zdrowia. Uważany za człowieka nadzwyczajnego został beatyfikowany.
d) Kazimierz Lisiecki- wychował się w bursie rady głównej opiekuńczej w Żbikowie kierowanej przez Babickiego. Studia z pedagogiki opiekuńczej zakończył w Warszawie w wolnej Polsce. Współpracował z Jeżewskim będąc wychowawcą w gnieździe sierocym. W 1927r. rozpoczął pracę w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci Ulicy i niósł pomoc bezdomnym. Stworzył nowy typ placówki tzw. Ognisko wychowawcze. Dzieci przebywały w placówce przez cały dzień, a na noc wracały do domu. Dla tych którzy nie mogli wracać otworzył mały hotelik. Jego wychowankowie nazywali go dziadkiem. W pracy opiekuńczo- wychowawczej stosował dwie reguły: wstyd za zło oraz nic za darmo. Starał się oddziaływać na ambicje dzieci, na ich postawę moralną. Do pracy na rzecz ogniska włączał w miarę możliwości rodziców. Charakterystyczną cechą jego pracy były tzw. Kazania dziadka czyli pogadanki o tematyce ogólno- społecznej. Uważał, że dużą wartość wychowawczą ma nagradzanie publiczne. Początkowo zakładał ogniska tylko dla chłopców, a od 1965 r. również dla dziewcząt.
e) Janusz Korczak- pedagog, lekarz i pisarz. W latach 1911-1942 organizator i kierownik domu sierot w Warszawie dla dzieci żydowskich oraz sierocińca Nasz Dom dla dzieci polskich. Stworzył system wychowania w domu dziecka łącząc zasadę kierowania dziećmi z zasadą ich samodzielności. Dużą rolę w tym systemie odegrały formy pobudzające społeczną aktywność dzieci np. samorząd, gazetka. Prowadził szeroką działalność popularyzatorską w obronie praw dziecka za pośrednictwem radia, prasy, książek. Zginął wraz z dziećmi w domu sierot w hitlerowskim obozie zagłady w Treblince, w którym został umieszczony wraz ze swoimi wychowankami. Kierował się hasłem iż DZIECKO NIE JEST ZADATKIEMNA CZŁOWIEKA LECZ JUŻ JEST CZŁOWIEKIEM.
f) Józef Babicki- w 1915 r. rozpoczął pracę w Pruszkowskim kompleksie placówek opiekuńczych. W okresie międzywojennym pracował jako radca w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Zajmował się dokształcaniem kadry placówek opiekuńczo- wychowawczych. Redagował czasopismo ?Wychowawca?. Opracował podstawy prawne opieki nad dzieckiem, prowadził kursy dla wychowawców, a jako profesor opracował metodyki pracy opiekuńczo- wychowawczej. Był organizatorem pierwszego ogólnopolskiego kompresu dziecka (1938). Przez cały czas walczył z koszarowością w placówkach. Propagował system rodzinkowy. Jako pierwszy użył pojęcia pedagogika opiekuńcza.
g) Helena Orsza Radlińska- 02.05.1879 (Warszawa)zmarła 10.10.1954 (Łódź)- zawdzięczamy jej ład terminologiczny dotyczący pojęć opieka i wychowanie. Krytykowała zakłady opieki całkowitej, które w okresie RP miały charakter zakładów zamkniętych. Zakłady opieki całkowitej według niej powinny mieć charakter przejściowy. Proponowała przede wszystkim rozwój form opieki częściowej: żłobków, przedszkoli, świetlic, kolonii, obozów, poradni a także urlopów macierzyńskich. W 1925 r. założyła studium pracy społeczno- oświatowej, w którym mieli być kształceni pracownicy placówek. Pracę wychowawcy traktowała jako służbę społeczną.
h) Kazimierz Antoni Jeżewski- uważny jest za twórcę Gniazd Sierocych na terenie Polski. Działalność jego przypadła na końcówkę lat Polski pod zaborami, okres I wojny światowej, na okres lat między wojennych, na czas wybuchu i trwania II wojny światowej oraz tez na okres powstawania Polski Ludowej. Na świat przyszedł 1 marca 1877 r. na Ziemi kieleckiej. Pochodził z rodziny wielodzietnej, wychowując się wśród 6 braci i dwóch sióstr. I właśnie w takiej rodzinnej atmosferze kształtowały się osobowość i ideały przyszłego twórcy Gniazd Sierocych, Wiosek Kościuszkowskich - człowieka walczącego o prawa dla dzieci i młodzieży. Powrócił do ojczyzny po wybuchu Rewolucji w 1905 r. i brał czynny udział w pracach społecznych Komitetu Sienkiewiczowskiego, który miał na celu ratowanie od głodu i zimna dzieci ?robotniczej Warszawy". Później przekształcono Komitet Sienkiewiczowski na Towarzystwo opieki nad dziećmi i tam piastował Jeżewski stanowisko sekretarza, a następnie wice prezesa. Dzięki właśnie jego staraniom powstał pierwszy prototyp Rodzinnego Domu Dziecka, gdzie pod opieką przybranej matki wychowywało się kilka sierot. Miał on też wiele pomysłów dla władz w sprawie opieki nad dziećmi. Proponował powołanie Krajowego Biura Opieki nad Dziećmi. W swych dążeniach stykał się z ogromna niechęcią brakiem poparcia i zrozumienia szczególnie ze strony możnych sfer konserwatywnych. Dlatego też skupił się na mniejszej działalności i powołuje w 1908 r. Towarzystwo Gniazd Sierocych. Duże poparcie dla jego działalności i pomysłów płynęło od znanych pisarzy Marii Konopnickiej, Henryka Sienkiewicza, Elizy Orzeszkowej. Gniazdo stanowić miało właściwe środowisko zastępczo-rodzinne, zapewniając odpowiednie warunki dla wszechstronnego rozwoju dziecka i wychowanie poprzez pracę, w zamiłowaniu do otaczającej przyrody. W takiej wielodzietnej rodzinie pracującej wspólnie na dostatnie utrzymanie, można było każdemu dziecku zapewnić nie tylko indywidualną opiekę, ale też przygotować do samodzielnego życia po ukończeniu szkoły zawodowej. W Wiosce mogły pozostać dzieci starsze powyżej 16 roku życia. Pierwsza taka placówka powstała koło Przemyśla i przez 2 lata Jeżewski sam nią kierował. Do roku 1914 powstało 8 Gniazd. Jako dyrektor Towarzystwa Gniazd Sierocych odwiedzał placówki rozmieszczone na terenie całego kraju, interesował się ich działalnością i problemami. Uczniowie, którzy opuszczali Wioski mięli zapewnione wykształcenie, zawód i drobne oszczędności z Funduszu Kształcenia Zawodowego lub Funduszu Posagowego, które funkcjonowały w Wioskach. Absolwenci Wiosek należeli do Związku Gnieździaków, który później przekształcono w Związek Pracowników Społecznych. Zmarł 15.03.1948 r.

Zagraniczni przedstawiciele pedagogiki opiekuńczej w Polsce.

a) Antoni Makarenko- żył w latach 1888- 1939. Był prekursorem pedagogiki opiekuńczej, który miał wykształcenie pedagogiczne. Ukraiński pedagog. W swojej pracy zajmował się bezprizornymi, czyli taką młodzieżą, która w trakcie rewolucji w Rosji straciła dom i środki do życia. Była to młodzież która żebrała, kradła, gwałciła. Wychodził z założenia, że aby człowieka przywrócić do życia społecznego należy ukształtować go po nowemu. W swojej pracy wykorzystywał doświadczenia M. Gorkiego. Proponował aby w zakładach opiekuńczo- wychowawczych tworzyć grupy w formie tzw. Kolektywu od 7-15 osób, którzy mieli by przydzielone funkcje. Głównym celem takiego zespołu powinna być wspólna walka o warunki życia, a podstawową formą pracy powinno być współdziałanie a nie rywalizacja. W grupach wprowadził zasadę białej karty, która polegała na całkowitym darowaniu wychowankom, niechlubnej przeszłości i mobilizowaniu pracy nad sobą i zaczęciu życia od nowa. W placówkach dużą rolę odgrywała praca fizyczna, najpierw w gospodarstwie rolnym potem w warsztatach rzemieślniczych, a na końcu w produkcji przemysłowej. Najgorszą karą było odseparowanie od grupy i odsunięcie od pracy. Stosował kary cielesne i karę aresztu. Nie doceniał wychowania fizycznego, zastępował je musztrą.
b) Wasyl Suchomliński- działał na Ukrainie, po II wojnie światowej pracował we wsi Pawłysz na Ukrainie, żył w 1918-1970. Nawiązywał do dorobku Pestalozziego, Szackiego i Korczaka. Rozwinął koncepcję wiejskiej szkoły środowiskowej. Zwracał uwagę iż w wychowaniu najważniejszy nie jest rozwój intelektualny lecz kształtowanie wrażliwości na piękno, dobroć, zaszczepienie człowieczeństwa, serdeczności oraz chęci niesienia i okazywania pomocy innym ludziom. Uważał, że istnieją 3 elementy środowiska szkolnego najbardziej istotne w pracy szkoły, tj.: ciekawa myśl, żywe słowo i twórczość dziecka. Organizował wyprawy do źródeł żywej myśli- lekcje na łonie przyrody w środowisku społecznym. Rozwijał dzieci poprzez twórczość dziecięcą, układanie baśni i opowieści. Mówił, że w dzieciństwie każdy jest poetą. Najbardziej rozbudował opiekuńczą funkcję szkoły. Otworzył klasę przedszkolną (5-7 r.ż) którą nazywał radosną szkołą. Była prowadzona świetlica z dożywianiem oraz pomoc dzieciom samotnych matek i uczniom z rodzin patologicznych. Szkoła organizowała kolonie i akcje nieobozowe lato. Szkoła świadczyła poradnictwo dla uczniów i ich rodzin. W szkole przygotowywano młodzież do pełnienia obowiązków rodzicielskich na przedmiocie kultura wzajemnych stosunków w rodzinie. Otaczał opieką sieroty wojenne oraz dzieci opóźnione w rozwoju fizycznym i psychicznym. Twierdził, że należy podnosić kulturę pedagogiczną rodziców.
c) Mary Richmond- zapoczątkowała na zachodzie nową teorię opieki społecznej, założenia jej przedstawiła w pracy ?Diagnoza społeczna?. Udowodniła, że nędza i niezdolność do samodzielnego życia, oraz wykolejenia mają swe źródła w sytuacji środowiskowej. Dlatego punktem wyjścia poczynań opiekuńczych powinno być rozpoznanie środowiskowych przyczyn ludzkich kłopotów. Nie można poprzestać na stwierdzeniu objawów nędzy. Konieczne jest szukanie przyczyn tych społecznych nieszczęść zarówno w środowisku i w cechach charakterologicznych człowieka. Przyjęła z medycyny terminy oraz diagnozę postępowania w którym na pierwszym miejscu jest badanie na drugim diagnoza, a na trzecim terapia. Opracowała narzędzie badawcze zwane wywiadem środowiskowym. Diagnozę i terapię powinien organizować tylko pracownik społeczny o poprawnej postawie. Dokonała przewrotu w opiece publicznej, która bywa określana jako unaukowienie dobroczynności.
d) Carl Rogers- amerykański pedagog i psychoterapeuta. Twórca pedagogiki wolności, w Polsce zwaną pedagogiką niedyrektywną. Podstawy teoretyczne tego kierunku zaczerpnięto z psychologii. Podstawą stały się postulaty: samo urzeczywistnienie, autonomia i współzależność pedagogiczna, ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie, orientacja człowieka na cel i sens swojego życia, holizm. Z powyższych postulatów wynikają wskazania do kształtowania właściwych relacji między wychowankiem, a wychowawcą: zapewnienie klimatu bezpieczeństwa psychologicznego, otwarte komunikowanie się, uważne słuchanie, powstrzymywanie się od oceniania, przekazywanie informacji zwrotnych, swobodne poszukiwanie informacji oraz rozwiązań pobudzających i akceptujących twórczość dziecka, poszanowanie umiejętności wychowanka w samodzielnym radzeniu sobie w rozwiązywaniu trudności. W świetle jego koncepcji wychowanek jest najlepszym przewodnikiem dla zrozumienia samego siebie. Rola wychowawcy polega na podążaniu za podopiecznym, usuwaniu barier, ułatwianiu mu nie tylko dokonywania wyborów ale także prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.