Osobowość

Osobowość - Charakterystyczne dla danej jednostki właściwości myślenia, odczuwania i działania.

„Nie ma człowieka, który w każdej chwili nie jest tym, kim był, i tym kim będzie”
Oscar Wilde (1854 - 1900)

Zygmunt Freud - (1856 - 1939), austriacki neurolog i psychiatra. Uważa się go za "ojca" jednego z najważniejszych kierunków we współczesnej psychologii - psychoanalizy. Po ukończeniu studiów medycznych rozpoczął prywatną praktykę, specjalizując się w chorobach nerwowych.

Cztery ujęcia osobowości

Poznawanie nieświadomości
Freud podejrzewał, że niektóre choroby neurologiczne mogą mieć charakter raczej psychiczny niż fizjologiczny. Eksperymentując z hipnozą „odkrył” nieświadomość.Uważał, że nieświadomość można dostrzec nie tylko w swobodnych skojarzeniach, przekonaniach, obyczajach i dolegliwościach, ale również w snach, a także w przejęzyczeniach i błędach w pisaniu. Freud uważał, że sny są „królewską drogą do nieświadomości”. Zapamiętana treść snów była, jego zdaniem, ocenzurowanym wyrażeniem nieświadomych życzeń śpiącego. Freud sądził, że dzięki analizie snów pacjentów odkryje naturę ich wewnętrznych konfliktów i uwolni ich od wewnętrznych napięć.

Struktura osobowości
Według Freuda osobowość człowieka - w tym jego emocje i dążenia - wyrasta z konfliktu pomiędzy agresywnymi, biologicznymi impulsami poszukiwania przyjemności a sprzeciwami społecznymi względem tych impulsów. Jego zdaniem osobowość powstaje w wyniku prób rozwiązania tego podstawowego konfliktu - wyrażenia impulsów w sposób dający nam satysfakcję i niesprowadzający poczucia winy ani kary. Konflikt ten skupia się w 3 współdziałających systemach : id, ego i superego.

Id - jest rezerwuarem nieświadomej energii psychicznej, która nieustannie dąży do zaspokojenia podstawowych popędów przetrwania, reprodukcji i agresji. Id działa zgodnie z zasadą przyjemności: jeśli nie jest hamowane przez rzeczywistość, dąży do natychmiastowego zaspokojenia.

Ego - działa zgodnie z zasadą rzeczywistości, próbując zaspokoić impulsy id w sposób rozsądny, w dłuższej perspektywie zyskując przyjemność oraz unikając bólu i destrukcji. Ego, zawierające nasze po części świadome spostrzeżenia, myśli, sądy i wspomnienia, jest „zarządcą” osobowości. Jego zadaniem jest równoważenie impulsywnych potrzeb id, restrykcyjnych sprzeciwów superego i potrzeb rzeczywistości świata zewnętrznego.

Superego - jest głosem sumienia, który zmusza ego do liczenia się nie tylko z tym, co realne, ale również z tym co idealne. Skupia się na tym, jak należy postępować. Superego dąży do doskonałości, uczestniczy w czynnościach oceniających i powstawaniu pozytywnych uczuć dumy lub negatywnych uczuć winy. Człowiek o niezwykle silnym superego może być zawsze w porządku, lecz bez powodu dręczyć się wyrzutami sumienia, ktoś o słabym superego może natomiast popełniać bezmyślne okrucieństwa i nie mieć poczucia winy. Ponieważ potrzeby superego często sprzeciwiają się potrzebom id, ego stara się je pogodzić.

Rozwój osobowości
Analizując historie swoich pacjentów Freud doszedł do wniosku, że osobowość tworzy się w ciągu pierwszych lat życia. Coraz bardziej przekonywał się, że dolegliwości pacjentów mają swoje korzenie w nierozwiązalnych problemach z wczesnego dzieciństwa. Uważał, że dziecko przechodzi cykl stadiów psychoseksualnych, w których szukające przyjemności energie id skupiają się na różnych sferach przyjemności ciała, zwanych sferami erogennymi.

Stadia psychoseksualne według Freuda:
Oralne (0-18 miesięcy) - przyjemność skupia się na ustach - ssaniu, gryzieniu, żuciu.
Analne (18-36 miesięcy) - przyjemność koncentruje się na wypróżnianiu jelit i pęcherza; zmaganie się z potrzebami kontroli
Falliczne ( 3-6 lat) - sferą przyjemności są narządy płciowe; zmaganie się z kazirodczymi uczuciami seksualnymi
Latencja (od 6 lat do okresu pokwitania) - uśpione uczucia seksualne
Genitalne (począwszy od okresu pokwitania) - dojrzewanie zainteresowań seksualnych

Mechanizmy obronne
Żyjąc w grupach społecznych, nie możemy bezwolnie poddawać się seksualnym i agresywnym impulsom. Musimy je kontrolować. Kiedy ego obawia się utraty kontroli w wewnętrznej walce pomiędzy potrzebami id i superego, powstaje czarna chmura nieokreślonego lęku. Lęk jest według Freuda, ceną, jaką płacimy za cywilizację. Trudno przezwyciężyć lęk, gdy czujemy się niepewnie i nie wiemy dlaczego. Ego broni się przed lękiem za pomocą mechanizmów obronnych, które w różny sposób zmniejszają lęk lub zmieniają jego kierunek, co zawsze wiąże się ze zniekształceniem rzeczywistości. Do tych mechanizmów zaliczamy: wyparcie czyli podstawowy mechanizm obronny w teorii psychoanalitycznej, polegający na wyrzuceniu ze świadomości myśli, uczuć i wspomnień budzących lęk, regresję - mechanizm obronny powodujący, że jednostka w obliczu lęku powraca do bardziej dziecinnego stadium psychoseksualnego, w którym zostaje zafiksowana pewna energia psychiczna, reakcję upozorowaną czyli mechanizm, w którym ego nieświadomie przekształca nieakceptowane impulsy w ich przeciwieństwo. Uczucia wyrażane mogą być przeciwieństwem budzących lęk uczuć nieświadomych, projekcję - mechanizm polegający na ukrywaniu własnych niepokojących impulsów przez przypisywanie ich innym, racjonalizację czyli mechanizm, który podsuwa samousprawiedliwienia w miejsce rzeczywistych, bardziej niepokojących, nieświadomych przyczyn postępowania, przemieszczenie - mechanizm, który kieruje seksualne lub agresywne impulsy w stronę łatwiej akceptowanych lub budzących mniejszy niepokój przedmiotów i osób, dzięki czemu lęk znajduje bezpieczniejsze ujście.

Należy pamiętać, że wszystkie mechanizmy obronne zmniejszające lęk przez maskowanie niepokojących impulsów, działają pośrednio i nieświadomie.

Typy osobowości
Jak psychologowie opisują i klasyfikują osobowości? Starożytni Grecy dzielili ludzi na 4 typy: melancholiczny (depresyjny), sangwiniczny (serdeczny), flegmatyczny (nieemocjonalny), choleryczny (wybuchowy).
Dzisiaj stosujemy inne podziały podstawowych typów osobowości. Na podstawie dziecięcej reaktywności fizjologicznej i psychologicznej Jerome Kegan podzielił temperamenty dzieci na typ nieśmiały-zahamowany i śmiały-niezahamowany. Niektórzy psychologowie zdrowia wyróżniają pobudliwy typ A i spokojny typ B.

Psycholog William Sheldon klasyfikuje ludzi w zależności od budowy ciała na przykład Święty Mikołaj jest typowym endomorfikiem: łagodnym i wesołym, Superman to typ mezomorfika: śmiały i aktywny fizycznie, Sherlock Holmes jest typem ektomorfika: skupiony i samotny. Czy różna budowa ciała jest związana z różnymi osobowościami? Kiedy ocenia się osobno typ budowy i osobowość, zależność okazuje się niewielka.

Poznawanie cech
Ludzie, którzy określają się jako otwarci zwykle twierdzą, że lubią ruch i robienie żartów, lecz nie lubią spokojnego czytania. Zbiór zachowań, pomiędzy którymi można statystycznie stwierdzić korelację , odzwierciedla podstawową cechę - inaczej czynnik - w tym przypadku cechę zwaną ekstrawersją. Ekstrawertycy poszukują stymulacji, ponieważ ich normalny poziom pobudzenia mózgowego jest stosunkowo niski. Ludzie stabilni emocjonalnie reagują spokojniej, ponieważ ich autonomiczny układ nerwowy nie jest tak reaktywny jak u osób niestabilnych.

Badania porównawcze bliźniąt jednojajowych i dwujajowych, bliźniąt jednojajowych wychowywanych osobno oraz porównania dzieci adoptowanych z rodzicami adopcyjnymi i biologicznymi wskazują jednoznacznie, że osobowość kształtuje się pod wpływem genów. Geny mają wiele do powiedzenia, jeśli chodzi o temperament i styl zachowania, charakteryzujący naszą osobowość, sposób traktowania przez rodziców również odgrywa tutaj dużą rolę, wywierają oni ogromny wpływ na wierzenia i wartości swoich dzieci.

Charakterystykę osobowości można poznać również dzięki zbiorowi czynników zwanym „Wielką Piątką”. Stanowi ona najlepsze przybliżenie wymiarów podstawowych cech

„Wielka Piątka” czynników osobowości:
Wymiar cech:
Stabilność emocjonalna
Opis: spokój lub nerwowość, pewność lub niepokój, zadowolenie lub niezadowolenie z siebie
Ekstrawersja
Opis: towarzyskość lub unikanie kontaktów, poczucie humoru lub powaga, serdeczność lub rezerwa
Otwartość
Opis: wyobraźnia lub praktyczność, zamiłowanie do zmian lub do rutyny, niezależność lub podporządkowanie
Ugodowość
Opis: wyrozumiałość lub stanowczość, ufność lub podejrzliwość, życzliwość lub samolubność
Sumienność
Opis: zorganizowanie lub niezorganizowanie, staranność lub niestaranność, zdyscyplinowanie lub impulsywność

Diagnozowanie cech
Różne skale umożliwiają szybki pomiar pojedynczej cechy, takiej jak ekstrawersja, niepewność czy poczucie własnej wartości. Psychologowie mogą również oceniać kilka cech naraz, posługując się inwentarzami osobowości - dłuższymi kwestionariuszami, w których odpowiada się na pytania obejmujące szerokie spektrum uczuć i zachowań. Najbardziej popularny jest Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości(MMPI-Minnesota Multiphasic Personalisty Inventory)

Zależność zachowania od osoby i od sytuacji
Nasze zachowanie zależy od interakcji pomiędzy dyspozycją wewnętrzną a środowiskiem. Zastanawiając się nad zależnością zachowania od osoby lub od sytuacji, poszukujemy cech pierwotnych, które nie zmieniają się ani w czasie, ani pod wpływem sytuacji. Jeśli taką cechą byłaby uprzejmość, to ludzie uprzejmi musieliby postępować uprzejmie w każdym miejscu i czasie. Jeżeli cechy osobowości ocenia się u młodych dorosłych, a następnie u tych samych osób po kilkudziesięciu latach, charakterystyki się nie zmieniają. Mogą zmieniać się zainteresowania, zawód, związki.

Wyniki testów osobowości są tylko umiarkowanie pewną prognozą zachowania badanych osób. Wynik testu ekstrawersji nie przewiduje dokładnie w jakim stopniu ktoś wykaże umiejętności towarzyskie w określonej sytuacji.

W nieznanych oficjalnych sytuacjach, na przykład podczas jedzenia w obcym domu - nasze cechy mogą pozostać ukryte, gdy stosujemy się skrupulatnie do wskazówek społecznych. W sytuacjach znanych i nieformalnych - na przykład w towarzystwie przyjaciół - czujemy się mniej skrępowani i pozwalamy naszym cechom się ujawnić. Krótkie spojrzenie na czyjeś zachowanie może dostarczać wielu informacji ze względu na silę takich cech jak ekspresyjność. W każdej chwili bezpośrednia sytuacja ma potężny wpływ na zachowanie, zwłaszcza jeśli stawia jasne oczekiwania.

Poznawanie Ja
Teoria samorealizacji według Abrahama Masłowa
Zdaniem Masłowa człowiek jest motywowany przez hierarchię potrzeb. Jeżeli zaspokojone są potrzeby fizjologiczne, zaczynamy troszczyć się o osobiste bezpieczeństwo; kiedy uzyskamy poczucie bezpieczeństwa, szukamy miłości: chcemy być kochani i kochać siebie. Mając poczucie własnej wartości, dążymy do samorealizacji, czyli urzeczywistnienia swoich możliwości.

Podejście skoncentrowane na osobie według Carla Rogersa
Rogers twierdził, że ludzie są z gruntu dobrzy i skłonni do samorealizacji. Do osiągnięcia samorealizacji potrzebne są 3 czynniki - szczerość, akceptacja i empatia. Ludzie przyczyniają się do naszego rozwoju poprzez szczerość - otwarte wyrażanie własnych uczuć, jawność i uczciwość. Rozwój pobudza również akceptacja(bezwarunkowa). Jest to postawa wielkoduszności, szacunku, mimo dostrzegania naszych wad. Ostatnim czynnikiem pobudzającym jest empatia - niedoceniające odbieranie naszych uczuć i poglądów.

Główną cechą osobowości jest pojęcie JA. Jeżeli nasze pojęcie JA jest pozytywne , zwykle postępujemy i spostrzegamy świat pozytywnie, jeżeli jest negatywne - gdy we własnych oczach jesteśmy bardzo dalecy od naszego „JA idealnego” - czujemy się niezadowoleni i nieszczęśliwi.

Korzyści z samooceny
Wysoka samoocena, czyli poczucie własnej wartości przynosi zyski. Ludzie, którzy są z siebie zadowoleni spędzają mniej bezsennych nocy, łatwiej opierają się naciskom, rzadziej sięgają po narkotyki, są bardziej wytrwali w trudnych zadaniach i po prostu szczęśliwi.

Osoby o niskiej samoocenie nie zawsze uważają się za ludzi bezwartościowych czy złych, ale nie potrafią powiedzieć o sobie nic dobrego. Niskiej samoocenie towarzyszy niezadowolenie z życia lub rozpacz. Ludzie, którym wydaje się, że ich nadzieje się nie spełniają, są podatni na depresje. Ci, których własny obraz nie zgadza się z tym, jak ich zdaniem powinien wyglądać, łatwo ulegają lękom. Niska samoocena przybiera różne formy. Osobom skłonnym do depresji często wydaje się, że nie spełniają się ich nadzieje. Osoby ulegające lękom często odczuwają, że nie udaje im się być takimi, jak powinni.

Wzajemne wpływy
Wzajemny determinizm - interakcje zachodzące pomiędzy człowiekiem a środowiskiem. Nawyki dzieci związane z oglądaniem telewizji wpływają na ich preferencje przy wyborze programów, które z kolei działają na sposób oddziaływania telewizji na ich obecne zachowania.

Podmiotowa kontrola
Jednym z ważnych aspektów osobowości jest poczucie podmiotowej kontroli - uznawanie siebie za sterujących środowiskiem lub przez nie sterowanych. Wyróżniamy 2 sposoby badania efektu podmiotowej kontroli: pierwszy z nich to badanie korelacji pomiędzy poczuciem kontroli a zachowaniem i osiągnięciami. Drugi to eksperyment, w którym zwiększa się lub zmniejsza poczucie kontroli u badanych osób i odnotowuje skutki.

Wyuczona bezradność a podmiotowa kontrola
Osoby bezradne i załamane często są przekonane o zewnętrznym sterowaniu ich losem, co jeszcze pogłębia ich rezygnację. Ludzie zaczynają się czuć bezradni, pozbawieni nadziei i przygnębieni wobec powtarzających się traumatycznych przeżyć nad którymi nie mają kontroli. Taką bierną rezygnację nazywa się wyuczoną bezradnością.

Optymizm
Jednym ze wskaźników, jak bardzo człowiek czuje się bezradny lub skuteczny, jest wynik, jaki uzyskuje na skali pomiaru optymizmu - pesymizmu. Optymistyczne nastawienie jest również korzystne dla zdrowia. Depresyjny brak nadziei osłabia układ immunologiczny zwalczający choroby. Optymiści żyją dłużej niż pesymiści i cierpią na mniej chorób.
Pozytywne myślenie w obliczu przeciwności przynosi korzyści, lecz ważne jest również zachowanie realizmu. Lęk przed przewidywanym niepowodzeniem może skłaniać do zwiększonego wysiłku w celu uniknięcia zagrożenia. Powodzenie wymaga dość optymizmu, aby nie tracić nadziei, ale również dość pesymizmu, aby zapobiec porażce.