Nauczanie sztuka czy rzemiosło

Nauczanie to sztuka czy rzemiosło?

Dobrze pojmowane i realizowane nauczanie powinno być zarazem sztuka jak i rzemiosłem ale czy tak zawsze jest ? Zapewne nie ponieważ sztuka jest wyrazem rzadko posiadanego kunsztu a rzemiosło nawet znakomicie opanowane bez elementów sztuki zawsze będzie uboższe.
Sztuka to dziedzina działalności ludzkiej uprawiana przez artystów, to popis czyichś umiejętności, czynności niemożliwych do wykonania przez przeciętnego człowieka, to wykonywanie czegoś biegle, inaczej kunszt, mistrzostwo. Dla zwykłego, szarego człowieka to coś przyjemnego, doskonałego, nie możliwego do skopiowania. To zajęcie dla wybranych.
Rzemiosło – zazwyczaj zawodowe wykonywanie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, posiadającą udokumentowane kwalifikacje do wykonywania danej działalności gospodarczej, rzemiosło nauczycielskie, fach zawód , profesja.
Zagadnienie to należy rozpatrywać pod względem cech osobowości, cech charakteru, pewnych zdolności, predyspozycji wrodzonej lub nabytej, kompetencji czyli zakresu czyjejś wiedzy i umiejętności oraz odpowiedzialności danej jednostki, w tym przypadku nauczającego. Jeżeli dana osoba ma cechy wrodzone potrzebne w danej dziedzinie działania z
racji talentu to wtedy jej działanie jest sztuką czyli jest wykonywane w całym zakresie możliwości przekazu. W sytuacji kiedy dana osoba jest kształcona w danym kierunku czyli nabywa umiejętności na drodze kształcenia, doskonalenia, szlifowania to jest to wyuczenie danej profesji czyli rzemiosła.
Można by powiedzieć ,że taką idealną sytuacją byłoby rozwijanie i ugruntowywanie swojego wrodzonego talentu co w efekcie daje umiejętność wykonywania, tworzenia czegoś biegle czyli wykonywania czynności nieosiągalnych do wykonania przez przeciętnego człowieka.
Na pytanie czy nauczanie jest sztuką a może rzemiosłem postaram się odpowiedzieć przedstawiając w swej pracy pokrótce tematykę następujących filmów.
Film pt. :"Pan od muzyki" ukazuje postawę Clement’a Mathieli, nauczyciela - samotnego wychowawcy, który stawia czoła niesprzyjającym warunkom wychowawczym w ośrodku poprawczym i podejmuje się pracy jako wychowawca grupy chłopców, których resocjalizacja jest dość trudnym zadaniem. Ośrodkiem zarządza wymagający dyrektor Rahin. Pomyślnie przebiegającej działalności wychowawczej nie sprzyjają bardzo trudne do opanowania dzieci. Nauczyciel podejmuje pracę w tym ośrodku z własnej nieprzymuszonej woli. W momencie kiedy nauczyciel uświadamia sobie iż jego metody wychowawcze zawodzą, próbuje przemówić do swoich uczniów muzyką. Wówczas nie poddający się wychowawca odnosi sukces. W filmie tym mamy przedstawiony obraz nauczyciela, który pod wpływem wyjątkowych trudności wychowawczych kieruje się nie tylko teoretycznymi podstawami wychowania jak surowa dyscyplina ale wkłada w swą pracę całe swoje serce. W swoim postępowaniu wychowawczym kieruje się uczuciami, swoją wrażliwością oraz dobrem, które wydobywa z wnętrza wychowanków poprzez wdrażanie w ten styl wychowania środka jakim staje się muzyka a konkretnie zaangażowanie chłopców w powstanie chóru i ich uczestnictwo w nim.
To nie stereotypowy model wychowawcy lecz człowiek targany wątpliwościami, wzrusza swoją nieśmiałością i ujmuje zdecydowanym działaniem. Zawsze podejmuje próbę i jest wierny zasadzie by się nie cofać w swoim działaniu pomimo pojawiających się błędów. Jest to naprawdę sugestywny portret kogoś, kto wierzy w to co robi, bo wie, że robi to dobrze.
Swoje uzasadnienie ma także dyscyplina narzucana przez dyrektora ośrodka wychowawczego, Rachina. Dyrektor nie jest typem tyrana lecz konsekwentnym człowiekiem usiłujący stawić czoła chaosowi w najprostszy sposób, nazywany przez niego "akcja - reakcja", co oznacza nic innego jak zamykanie niewłaściwie postępujących chłopców w karcerze oraz szafowanie zakazami odwiedzin. Dyrektor Rachin kierując się przeświadczeniem, że społeczeństwo po wojnie uległo degeneracji i dezintegracji uważa, że jedyną drogą spojenia i wychowania społeczeństwa a w tym przypadku chłopców jest droga dyscypliny, która pozwoli zachować względną równowagę i utrudni triumf siłom zła.
Jak możemy zauważyć nauczyciel Mathieu nie sprzeciwia się rządom dyrektora ani też nie ulega wybrykom uczniów, posiada umiejętność zapanowania nad klasą. Wyznacza sobie i chłopcom cel jakim jest utworzenie chóru poprzez co nastąpi wytworzenie więzi między nim a wychowankami, która jednocześnie nie będzie poparta niechęcią do wychowawców.
Działalność chóru i uczestnictwo w zajęciach nie będzie jedyną przyczyną ,która doprowadzi do odmiany w zachowaniu chłopców. Ich wysoka demoralizacja i wrogie nastawienie do wychowawców w ośrodku nie ulegną poprawie jedynie tylko przy pomocy sztuki samej w sobie. Mathieu nie staje przeciw Rahinow a nawet nie może się sprzeciwić jego formom wychowawczym gdyż skończyłoby się to poleceniem odejścia z pracy. Wychowawca wykorzystując system karny dyrektora i strasząc wychowanków karami szybciej osiąga swoje cele wychowawcze.
Nauczyciel zaczyna od zjednania sobie uczniów poprzez wprowadzenie nie tyle
dyscypliny z której nie rezygnuje a wzajemnego porozumienia na płaszczyźnie wspólnego zainteresowania działalnością twórczą jaką jest chór. Jest to przykład wychowania poprzez sztukę i jednoczesnego nie rezygnowania z rzemiosła jakim jest dyscyplina. Dzięki wykorzystaniu swoich umiejętności na obu płaszczyznach sztuki i rzemiosła udaje mu się z krnąbrnymi i "trudnymi chłopcami" osiągnąć sukces wychowawczy.

Janusz Korczak to postać jedyna w swym rodzaju drugiej takiej nie ma w historii polskiej pedagogiki. Postać Korczaka tak wyróżnia się nad innymi ze można rzec iż posiada swoista aureole, która ochrania go przed wszelką możliwą analizą i krytyką. Korczak uważany jest powszechnie za teoretyka, pedagoga i praktyka. Prowadził działalność wychowawczą w „Domu Sierot” co stanowiło jego swoiste laboratorium pedagogiczne gdzie procesy edukacji miały służyć nie tylko wychowaniu dzieci lecz także weryfikacji twierdzeń pedagogicznych. Spośród bardzo wielu dzieł wybitnego pedagoga na uwagę zasługuje "Prawo dziecka do szacunku”, Jak kochać dziecko” a także "Tryptyk pedagogiczny”.
System pedagogiczny Korczak częściej spotyka się z najwyższym uznaniem niż z krytyką. To system, który ma na względzie dobro dziecka i dobrze wytrzymuje konfrontacje z innymi systemami. Zasady pedagogiczne Korczaka takie jak współgospodarzenie współ zarządzanie czy oddziaływanie opinii społecznej jakie Korczak wprowadził w „Domu Sierot” odnajdowały
odzwierciedlenie w jego słowach ,że „ każde dziecko to ważny i wielki świat” przez co możemy rozumieć szacunek i uznanie dla każdej indywidualnej istoty. Film Andrzeja Wajdy pt: "Korczak" ukazuje z jednej strony wyjątkowo ciepłego, troskliwego, bliskiego opiekuna służącego w potrzebie radą a z drugiej strony mistrza, nauczyciela pouczającego niejednokrotnie ironizującego w celach wychowawczych.
Korczak bardzo mocno podkreśla, że nie ma takich książek, które nauczą kochać dzieci i żaden lekarz nie posiada recepty na miłość do dziecka. potrzebna jest indywidualna, osobista wyczulona myśl, własne głębokie refleksje, nacechowane szczerą wyjątkową miłością, uważnymi spostrzeżeniami płynącymi z głębi serca.
Z filmu dowiadujemy się jak rozumnie kochać dziecko, jak długo i umiejętnie obserwować je, wnikać w głębie jego duszy, jak analizować i zauważać jakich sposobów wychowywania dane dziecko potrzebuje.
System wychowawczy Korczaka i jego sposób nauczania można nazwać zarówno sztuką jak i rzemiosłem ponieważ przejawiał głębokie wnikanie w duszę dziecka, analizowanie jego wszechstronnych potrzeb a także obdarowywanie szacunkiem i bezinteresowną miłością. Pedagogika Korczaka główny nacisk kładła na prawa dziecka i ich uznanie. Pedagog podkreślał wielokrotnie, że należy szanować człowieka dobrego ale i złego także. Każde dziecko jest odrębną unikalną indywidualnością i wymaga indywidualnego toku na drodze wychowania. Był przeciwny karze cielesnej , zawstydzaniu dziecka i „wpajaniu dyscypliny”. W swojej praktycznej walce o prawa dzieci Korczak bywał nieugięty a poprzez udział w różnych stowarzyszeniach, wystąpieniach, referatach i pogadankach na konferencjach wielokrotnie zmierzał do takiej przebudowy życia społecznego jaka mogłaby stworzyć dzieciom warunki pełnego rozwoju i respektowania ich prawa nie tylko do szacunku lecz także "do dnia dzisiejszego" i do tego, "by były czym są". Korczak dawał dzieciom możliwość samodzielnego decydowania i ponoszenia odpowiedzialności za swoje czyny. Stworzył Sąd koleżeński w Domu Sierot co stanowiło pierwsza formę samorządu dziecięcego. Instytucja ta spełniała dwie podstawowe funkcje wychowawcze: przezwyciężanie negatywnych sposobów zachowania dzieci oraz ich korektura, a także pozytywna inspirację wychowawczą. Korczak uważał, że sąd stwarza szansę równouprawnienia dziecka. Pomimo tego ,że sąd nie zastąpi wychowawcy sprzyja jednak pogłębieniu i poszerzeniu jego pracy oraz wzbogaceniu systemu. Film ukazuje jak można życie dzieci zorganizować by oddać wiele spraw w ręce samych dzieci.
Wiek XIX w zasadniczy sposób poszerzył refleksję nad zawodem nauczyciela. Powstała wtedy subdyscyplina pedagogiki zwana pedeutologią, ukształtowała się na podłożu powstałych wówczas dzieł i rozpraw dotyczących osobowości nauczyciela. Dzięki tej subdyscyplinie okres międzywojenny przyczynił się do prowadzenia badań zakładających ,że od cech osobowości nauczyciela zależą czynności nauczania i wychowania. Jest to wyraźnym dowodem na to ,że samo rzemiosło zawodu nauczyciela jest zbyt ubogie jeśli nie jest wzbogacone o sztukę aby osiągnąć szczyt kunsztu jakiego musi sięgnąć profesja nauczyciela aby osiągnęła swój cel. Dużo uwagi poświęcono badaniu osobowości nauczyciela. Niektórzy pedagodzy byli odmiennego zdania np. Zygmunt Mysłakowski czy Jan Władysław Dawid zakładali, że cechy osobowości należą do wrodzonych lub nabytych we wczesnym dzieciństwie zaś S. Szturm twierdził, że cechy te może nabyć nauczyciel poprzez kształcenie czyli rzemiosło nauczycielski. W dziele „O duszy nauczycielstwa” jego autor Jan Władysław Dawid pisze o osobowości nauczyciela w szkole polskiej. Autor zawiera swoje przemyślenia i doświadczenia nad istotą powodzeń wychowawczych i zadań nauczyciela. Powodzenie wychowawcze łączył nierozerwalnie w ambitnym wychowawczym działaniu i wiedzy pedagogicznej wdrażanej w prace wychowawczą.
W swojej rozprawce O duszy nauczycielstwa (1912) Jan Władysław Dawid określa cechy idealnego nauczyciela, jego "duszę". Za najważniejszą wśród nich uważa Dawid miłość dusz ludzkich, a obok niej wymienia potrzebę doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzną ,prawdziwość i moralną odwagę. Jego wzorzec nauczyciela opiera się na głębokim przemyśleniu spraw wychowawczych i dużym doświadczeniu pedagogicznym. Cechy osobowości nauczyciela wyróżnione przez niego powtarzają się u wielu późniejszych badaczy, zajmujących się osobowością nauczyciela, takich jak: Mysłachowski, Kreutz, Baley, Grzegorzewska, Szuman i inni. Dawid był pomysłodawcą projektu powołania Wyższej Uczelni Pedagogicznej dla kształcenia nauczycieli pod nazwą: Polski Instytut Nauczycielski. Dawid szeroko uzasadnia potrzebę, a nawet konieczność powołania do życia takiej uczelni i opracowuje jej cele i program. Instytut projektowany przez Dawida miał kształcić nauczycieli, ale też miał być ogniskiem pracy naukowej, upowszechniać wiedzę pedagogiczną, miał promieniować na masy społeczne. W największym swoim dziele psychologicznym Inteligencja, wola i zdolność do pracy (1911) przedstawia związek pomiędzy inteligencją, wolą i zdolnością do pracy, który można by określić jako apoteozę pracy. Dawid uważał, że umieć, chcieć i móc – to trzy źródła, które zasilają życie ludzkie. "Umieć" to znaczy mieć inteligencję, "chcieć" – wolę, "móc" – zdolność do

Głównym i zasadniczym założeniem Jana Władysława Dawida było dopatrywanie się w nauczycielu - wychowawcy wykonującemu zawód z powołania takich cech, jak jego dobro moralne, oświecenie i doskonalenie jako istoty duchowej. Pisząc rozprawę o duszy nauczycielstwa szczególnie akcentuje on czynnik osobowości nauczyciela, który jest odpowiedzialny za to ,że nauczanie może stać się sztuką.
Zawód nauczyciela jest piękną profesją, wymagającą od nauczyciela oddania i poświęcenia, rozumienia celu wychowywania i umiejętności indywidualnego spoglądania na każde dziecko, jego potrzeby i oczekiwania, przy uwzględnieniu jego indywidualnych predyspozycji. Tylko nauczyciel, który doskonale opanował rzemiosło zawodowe oraz posiada niezbędne predyspozycje wrodzone, talent może zagwarantować, że nauczanie będzie nie tylko rzemiosłem a sztuką.


Bibliografia:
1. Wincenty Okoń, Wizerunki sławnych Pedagogów polskich , Warszawa 2000 rok.
2. Red. Bogusław Dunaj, Słownik współczesnego języka polskiego,Warszawa 1996 rok
3. Film Andrzeja Wajdy pt: „Korczak” , 1990 rok.
4. Film Christophe'a Barratier'a "Pan od muzyki"
5. http://pan.od.muzyki.filmweb.pl/f119514/Pan+od+muzyki,2004/recenzje?review.id=1547
6. http://film.onet.pl/10461,29040,1,recenzje.html
7. http://www.gwp.pl/product/754.html?AptusShopSID=ea0629944c53e85fa867e769bf8bf129