Utwór powstał w 1876r., kiedy pisarz przebywał w Kaliforni i bardzo tęsknił za ojczyzną. Skrytykował on w tym utworze reformę uwłaszczeniową, która wprowadziła bariere między chłopami a dworem. Mieszkańcy wsi Barania Głowa to prości ludzie nie oświeceni, zdani tylko na siebie, a ich losami nie interesował się ani wójt ani ksiądz ani właściciel dworu.
Tytuł utworu oznacza pesymistyczną (czarną jak węgiel) ocenę sytuacji na polskiej wsi pouwłaszczeniowej.
Zgodnie z założeniami polskiego pozytywizmu Sienkiewicz postuluje, aby a takich wsiach jak Barania Głowa, których jest tysiące wprowadzić w zycie hasło pracy u podstaw a wtedy nie będzie dochodzić do takich tragedii jak w rodzinie Rzepów.