Analizując wybrane przykłady, porównaj różne obrazy wsi w literaturze i sztuce. 16\20p

Bibliografa:

I. Literatura podmiotu

1. M. Rej, Żywot człowieka poczciwego, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław 2002.
2. W. Reymont, Chłopi, Wydawnictwo Greg, Warszawa 2009.
3. S. Wyspiański, Wesele, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1961.
4. L. Wyczółkowski, Kopanie buraków.

II. Literatura przedmiotu

1. M. Chrzanowski, Szkolny słownik motywów literackich, Wydawnictwo Skrypt, Warszawa 2003. Hasło: wieś.
2. B. Drabarek, J. Falkowski, I. Nowińska, Szkolny słownik motywów literackich, Wydawnictwo Kram.Warszawa 2004. Hasło: wieś.
3. S. Lichański, Chłopi Władysława Stanisława Reymonta, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1987.
4. D.Wilczycka, Wesele Stanisława Wyspiańskiego, Wydawnictwo Biblios, Lublin 2007.
5. B. Żynis, A. Zawadzki, M. Hanczakowski, M. Kuziak, Epoki literackie od antyku do współczesności, Świat Książki, Warszawa 2003. Hasła: Wesele, Chłopi, Żywot człowieka poczciwego, sielanka, realizm, naturalizm, fantastyka


Praca:

Wieś według Ustawy o urzędowych nazwach miejscowości to jednostka osadnicza o zwartej, skupionej lub rozproszonej zabudowie i istniejących funkcjach rolnych lub związanych z nimi usługowych, nie posiadającea praw miejskich.
Wieś w literaturze i sztuce ukazywano w 2 odmienne sposoby.
W pierwszym z nich poddawano ją arkadyjskim stylizacją, przedstawiano jako wyidealizowaną krainę szczęścia, szlachetnej i przynoszącej satysfakcję pracy. Życie toczyło sięzgodne z rytmem natury kontrastowo zestawiono je z egzystencją w mieście .
Drugi ze sposobów literackiego przedstawienia wsi ma charakter realistyczny, obejmuje problemy ekonomiczne, konflikty społeczne, kwestie nędzy i zacofania. Życie na wsi ma dwóch głównych bohaterów ziemianina i chłopa.

Sielanka inaczej idylla to pogodny utwór opiewający uroki życia wiejskiego.
Wywodzi się z piosenek pasterskich. Idylla przedstawia beztroskie, spokojne i pogodne życie spełnione przez miłość. Sielanka ma najczęściej kształt monologu z elementami dialogu lub opisu. Często ujawnia się temat śmierci związany z toposem Et In Arkadie ego (i ja byłem w Arkadii)
Bohatera sielanek cechuje najczęściej czułość, wrażliwość miłuje piękno życia, żyje w zgodzie z naturą.

Ten gatunek literacki odnajdujemy w renesansowym utworze Mikołaja Reya „żywot człowieka poczciwego” są to rozważania pisane prozą zawierające kilka wierszy. Utwór należy do literatury parenetycznej, czyli zachęcająca do przyjęcia zasad nowej kultury dzięki przedstawieniu wzorców osobowych, ideałowi człowieka z jakiejś grupy. Dzieło składa się z 3 ksiąg podzielonych na części nazywane kapitulum
I – księga opisuje czas od narodzin do wieku średniego
II - sprawy ludzkie wieku średniego, a
III – ukazuje lata sędziwe i czas schyłku życia.

Rey skupił się na sprawach związanych z wsią dzięki, przekonaniu, że idealnym modelem życia jest życie ziemianina poddane rytmowi przyrody.
Szlachcic ziemianin to człowiek uczciwy, czerpie radość z codziennych obowiązków, Przestrzega przykazań Bożych, jest szczęśliwy dzięki czystemu sumieniu. Rey uważa, że człowiek gdy się rodzi jest jak nie zapisana karta, każde wydarzenie kształtuje jego osobowość i charakter, dlatego szlachcic powinien być wychowany w duchu religijnym, uczy się w ten sposób wybierać dobro.

Ziemianin zarządza swoim majątkiem i chłopami w sposób przemyślany i rozsądny. Nigdy nie kara chłopów. Zachęca ich do pracy, uczciwie wykonane zadanie.
Szlachcic ziemianin dba o swoją rodzinę jest odpowiedzialny i opiekuńczy. Życie ziemiańskie rozwija w człowieku cechy szlachetne i doskonali go. A choć upływające lata zbliża go do śmierci, nie boi się jej, ponieważ żyje szczęściu.

Powieść naturalistyczna ma cechy dokumentalizmu (to fotograficzny opis rzeczywistości). Fikcja literacka została ograniczona na rzecz przekazania problematyki społecznej. Wprowadzono nowe typy bohaterów – ludzi pochodzących z najniższych warstw społecnych (biedota, chłopi) Tematem utworów stały się sprawy związane z codziennością.
Często stosowano brutalne obrazowanie, wprowadzono autentyzm języka bohaterów (gwarę). Życiem człowieka kierują prawa natury, a w zachowaniu podobni są do zwierząt. Naturyści w swoich utworach pokazali ludzi kierującym instynktem. Miłość została potraktowana jako głos natury, istnieje tylko dla reprodukcji gatunku.

Naturalizm jest dobrze widoczny w chłopach Stanisława Reymonta. Narrator jest obiektywny szczegółowo opisuje świat. Odnajdujemy tu wiele brutalnych scen np. odcięcie sobie nogi przez Kubę. Ten nurt jest widoczny w szczegółowych opisach ludowych obrzędów czy obyczajów takich jak wesele Jagny i Boryny. Samo przedstawienie zbiorowości jako bohatera jest jednym z założeń naturalizmu. Jednak najpełniejszy wyraz osiągnęła koncepcja deterministyczna , uwarunkowania społeczne kierują życiem mieszkańców Lipiec. Zachowanie bohaterów wynikają z walki o byt. Ważnym elementem jest ukazywanie życia chłopów zgodnego z naturą, zmieniającego się w raz z porami roku.
W powieści autor przedstawił realistyczny obraz życia wsi widzianej na wielu płaszczyznach.
Od psychologicznej, po przez obyczajową aż do społecznej. Pisarz ukazał ekonomiczne konflikty wsi z dworem, spór o serwituty czyli prawo chłopów korzystania z lasów i pastwisk zagarniętych przez ziemian po uwłaszczeniu, głód, codzienną ciężką pracę, zacofanie.

Realizm to próba szczegółowego odwzorowania i obiektywnej prezentacji rzeczywistości. Ukazuje społeczne zależności, a także bezstronny opis świata. Bohaterzy są typowymi dla grupy społecznej do której należą używają gwary. Wydarzenia przedstawiane dotyczą współczesności.
Realizm w malarstwie – to głównie sceny rodzajowe z życia prostych ludzi. Namalowane przy pomocy uproszczonych środków wyrazu. Malarz odchodzi od romantycznej inspiracji wyobraźnią, rezygnuje z idealizowania tematu malarskiego. W zamian oferuje niezakłamaną rzeczywistość dostępną przeciętnemu człowiekowi. Akcentuje życie zwykłych ludzi i ich problemy i troski. Rezygnuje z żywych kolorów.

Przedstawione dzieło to obraz Leona Wyczółkowskiego pt. „wykopki buraków”. Na pierwszym planie widoczna jest stojąca kobieta i odpoczywający chłop. Na twarzy mężczyzny widać zmęczenie. Jest ubrany w typowy ubiór pracującego chłopa. Ma na sobie szarą koszulę, brudne spodnie i buty robocze. Kobieta przygląda się zmęczonemu mężczyźnie. Na drugim planie widoczne są małe zgarbione postacie pracujące przy wykopie buraków. W oddali widać zachodzące słońce. Pierwszy plan jest ciemny słabo widoczny, pracownicy i pole w oddali są dobrze widoczne dzięki nieco jaśniejszym odcieniom. Dzieło dzięki przedstawionej tematyce i doborze kolorystyki ma ponury, przygnębiający charakter. Przypomina odbiorcy o trudzie i zmęczeniu towarzyszącej pracy na roli.

Fantastyka to dziedzina literatury, polegająca na kreowaniu istot, które są wytworem wyobraźni, częścią świata lub całej rzeczywistości. Fantastykę cechuje duża swoboda w zakresie konstrukcji świata przedstawionego i postaci bohaterów. Swoboda nie koniecznie jednak oznacza absolutną dowolność – wiele utworów z tej kategorii zostaje umieszczonych w pseudo rzeczywistości (Pewne aspekty są zgodne z faktami historycznymi, fizyką)

Cechy realizmu a jednocześnie fantastyki odnajdujemy w utworze S. Wyspiańskiego pt. „Wesele”. Premiera tego utworu była głośnym wydarzeniem w Krakowie. widzowie byli przekonani, że ujrzą na scenie obrazy, odtwarzające autentyczne wydarzenia z kręgu życia lokalnej inteligencji, a postaci z dramatu będą z łatwością skojarzone z osobami powszechnie znanymi w mieście.
W I akcie można dostrzec podobieństwa do autentycznych osób i zdarzeń. Przed oczami widzów przesuwały się kolejno grupy osób, przystających na chwilę, aby odpocząć od weselnej zabawy i wymienić kilka słów ze sobą. Ostatnie sceny I aktu są przełomowe, zaproszenie słomianego chochoła to zapowiedź scen fantastycznych.
Akt II początkowo kontynuuje realistyczne obrazy z aktu I do chwili gdy na zegarze wybija północ. O tej godzinie przed córką gospodarza staje chochoł, a w raz z nim wkraczają elementy fantastyczne. Od tej chwili elementy fantastyczne i realistyczne współistnieją obok siebie.
Plan realistyczny to szybko następujące po sobie dialogi między realnymi osobami dramatu. Plan fantastyczny pojawiające się nieustannie zjawy ze świata nadprzyrodzonego. Są to – widmo narzeczonego Marysi. Zjawa powraca z zaświatów aby ujrzeć ukochaną. Podobną. pozostałe widma to: Rycerz, Hetman i Upiór Stańczyk.
W scenie 22 aktu II Gospodarzowi i parobkom objawia się Wernyhora. Wzajemne przenikanie się dwóch planów dramatu w tej scenie polega na pozostawieniu realnych przedmiotów takich jak róg czy podkowa przez postacie fantastyczne.
Każda postać wesela mówi własnym językiem, charakterystycznym dla danego środowiska co jest cechą realizmu.

Wieś została przedstawiona w literaturze i malarstwie w sposób realistyczny, naturalistyczny i sielankowy, autorzy skupiali się na odmiennych problemach i wartościach. Sielanka to tylko dobra strona wsi, dostatek i praca, która uszlachetnia, a naturalizm pozwala skupić się sprawach przyziemnych i trudzie życia który prowadzą mieszkańcy wsi. Realizm ukazuje społeczne zależności.
Ukazane dzieła choć są bardzo różne mają elementy wspólne. Mimo odmiennych epok chłop z „Żywota człowieka poczciwego” ma wiele cech z bohaterów powieści Reymonta. Obydwaj są zależni od szlachcica. Różni się nieco stosunek do tej osoby. Obydwaj muszą dbać o swoje zwierzęta i plony ziemi na której mieszkają.
W weselu Jagny i Boryny bierze udział wiele osób. Podczas zabawy tańczone są typowe polskie tańce.
W „Chłopach” przedstawiany jest trud pracy zupełnie tak jak na obrazie Wyczółkowskiego.
Ale żaden z utworów nie oddaje w pełni trafnego obrazu polskiej wsi, dopiero gdy zbierzemy je wszystkie, będziemy wiedzieć choć w części jaka była i jest. Wieś to skarbnica naszej kultury, obyczajów i tradycji.