Lamaizm

Buddyzm tybetański potocznie lamaizm jest formą buddyzmu mahajanistyczno-tantrycznego (mahajana) powszechną w Tybecie i Mongolii. Jest religią powstałą na bazie indyjskiego buddyzmu tradycyjnego, który to pojawił się w Tybecie, według tradycji tybetańskiej, dzięki królowi Srong-btsan-sgam-po w połowie VII w. n.e. W IX wieku sprowadzono do Tybetu wielu buddyjskich misjonarzy w tym najsłynniejszego z nich - czczonego powszechnie po dziś dzień Padmasambhavę - pózniejszego założyciela najstarszego buddyjskiego klasztoru w Tybecie - Samye. Niezwykła forma buddyzmu wyznawanego w tym klasztorze oparta była głównie na pierwotnej religii Tybetu - bon. W XI wieku objawił się podział tybetańskiego buddyzmu na szkoły: Sakyapa - założona przez Atiśję odrzucająca magię a skupiająca się na mistyce, Ningmapa - tradycja Padmasambhavy oraz Kagyupa - założona przez ascetę Marpę i jego sławnego wychowanka Milarepę szkoła medytacyjna. Na przełomie XIV i XV wieku Tsongkhapa - tybetański uczony i teolog postanowił zreformować buddyzm tybetański powołując do życia szkołę Gelukpa (szkoła "Żółtych Czapek"). Z czasem linia ta zaczęła odgrywać wiodącą rolę zarówno w religii jak i państwowości Tybetu. Tsonghkhapa oficjalnie wprowadził surową dyscyplinę, celibat, zakaz spożywania alkoholu, zreformował i usystematyzował rytuał. Niektórzy badacze z tego właśnie okresu wywodzą ideę wcielania się duszy zmarłego lamy w nowo narodzonego chłopca. Nawiasem mówiąc ostatnio zaczyna się mówić również o dziewczynkach jako możliwych inkarnacjach lamów. Nowe wcielenie lamy czyli tulku odnajduje się na podstawie wielu skomplikownych testów. Dziecko odnalezione jako wcielenie lamy, co wydaje się być wielkim honorem dla rodziców, jest wychowywane i starannie kształcone w klasztorze.

Sens buddyzmu tradycyjnego opiera się na uświadomieniu sobie, że nasza ziemska egzystencja jest nierozerwalnie związana z cierpieniem oraz że istnieje droga wiodąca do uwolnienia się z tego cierpienia i osiągnięcie nirwany - stanu absolutnego wyzwolenia. Wszyscy podlegamy uniwersalnemu prawu karmy i ponownym narodzinom. Każdy nasz uczynek, szczególnie zaś te powodowane naszą wolą, wywołują ściśle określony skutek. Jak mówił Budda "każdy jest swoim mistrzem". Pierwszym etapem na drodze do nirwany jest uświadomienie sobie cyklicznej natury karmy i wzbudzenie w sobie niezadowolenia z cyklicznej egzystencji wraz z jej coraz to nowymi problemami i uwarunkowaniami. Następny stopień to rozwinięcie w sobie moralnie pozytywnych cech - buddyzm kładzie ogromny nacisk na etykę. Człowiek moralny jest dalej w stanie oddać się spokojnej medytacji, która pozwala na prawdziwy wgląd w naturę rzeczy. Wgląd ten jest kluczem otwierającym drogę do oświecenia gdyż cierpienie wynika właśnie z niewiedzy, z opacznego postrzegania rzeczywistości oraz pożądania i niechęci. Praktyczne wskazania na drodze do nirwany podsuwa tzw. "szlachetna ośmioraka ścieżka" opisując metody zmiany sposobu postrzegania świata, trening etycznej postawy i postępowania oraz sposoby rozwijania skupienia

Więc czym w zarysie różni się lamaizm od buddyzmu, upraszczając, tradycyjnego? Niewątpliwie bardzo rozbudowanym rytuałem, ogromną liczbą bóstw, duchów, świętych i demonów. Demony, zazwyczaj przedstawiane w wyjątkowo groźnej postaci, są jednak obrońcami religii. Wyraźnie zauważa się wpływy pierwotnego tybetańskiego szamanizmu i religii bon. Powszechny jest kult duchów gór czy jezior. Siłą rzeczy w Tybecie nie mógł praktycznie obowiązywać zakaz jedzenia mięsa.

Podstawą doktrynalną lamaizmu jest mantrajana - jeden z kierunków buddyzmu - mahajany, który rozwinął kult siakti, towarzyszek buddów i bodhisattwów. Charakterystyczną jego cechą jest podkreślanie roli kultu i magicznego działania. Magia polegała na używaniu określonych szczegółowo pod względem formy zaklęć mantr (jest to werset modlitewny, formuła czarodziejska lub święta zgłoska o treści mistycznej (np. zgłoska "om"), odgrywająca rolę magiczną -
inaczej dharani). Z czasem kierunek otrzymał również nazwę wadżrajany (Wozu Diamentowego). Umocnił się szczególnie na terenach opanowanych przez lamaizm, częściowo w Chinach i Japonii jako tzw. szkoły ezoteryczne. Mantrajana została natomiast wprowadzona do Tybetu przez misjonarzy indyjskich w poł. VII w.

W doktrynie lamaizmu ciało ludzkie składa się z pięciu elementów: wody, ognia, żelaza, drzewa i ziemi. Nie należy ich przeciwstawiać sobie, a harmonia między nimi zapewnia zdrowie. Ideał kobiecej urody: „Ciało jej będzie z kryształu, zęby śnieżnobiałe, głowa jak u ptaka Garudy, włosy niby gwoździe złotożółte, obsypane na końcach kwiatami lilii wodnej”. Lamaizm, jakkolwiek nie ceni celibatu, ujawnia postawę ascezy seksualnej, niechęci wobec namiętności i seksu.

Najważniejszymi postaciami w hierarchii lamajskiej są dalaj - lama (według tradycji wcielenie Boddhisattwy Avalokiteśvary) oraz panchen - lama (inkarnacja Buddy Amitabhy). Ważną postacią był także bogdo-gegen zwierzchnik kościoła lamajskiego w Mongolii. W XVII wieku wzniesiono najpiękniejszą buddyjską budowlę klasztorną - pałac w Lhasie, który od razu stał się siedzibą dalaj-lamów. Obecny - czternasty już - dalaj-lama zmuszony do emigracji w wyniku chińskiej okupacji Tybetu mieszka obecnie w Dharamsali w północno-zachodnich Indiach i jest uważany za jeden z najwyższych autorytetów moralnych na świecie. Kilkakrotnie odwiedził Polskę
Bardzo istotną składową tybetańskiego buddyzmu jest tantra (obecna również w hinduizmie) - zespół ezoterycznych tekstów i technicznych sposobów przyspieszenia drogi do oświecenia poprzez wykorzystanie bezpośredniego kontaktu z energią kosmiczną. Tantra uważana jest za drogę tylko dla wtajemniczonych. Adept tantry musi przejść odpowienią inicjację i być prowadzony przez mistrza - guru. Na czym opierają się wspomniane "techniczne sposoby przyspieszenia drogi do oświecenia"? Na wizualizacjach praktykującego jako samego bóstwa, recytacji mantr (np. OM MANI PADME HUM), medytacji mandal.

Poza Tybetem lamaizm od XVII w. szerzył się w niektórych prowincjach Chin. Przyjmując kierunek tantryczno-mantrajanistyczny i praktyki magiczne objął swoim zasięgiem Nepal, Mongolię, Bhutan, Sikkim. W zachodnich Chinach - Sinciang, Kansu, Syczuan, Junnan, w Indiach - Kaszmir. Rozpowszechnił się też nad dolną Wołgą wśród Kałmuków i na Syberii wśród Buriatów.Przyczyną takiej popularności lamaizmu stało się przerzucenie odpowiedzialności za należyte rozumienie i przestrzeganie rytuału oraz dogmatów na jednostki specjalnie do tego przygotowane - na lamów i tym samym uwolnienie szerokich kręgów wyznawców od potrzeby wnikania w istotę obrzędów i przykazań. A ponieważ każda istota ludzka posiada swojego lamę, bez którego nie byłoby pojęcia Buddy, stąd lamaizm stał się religią szeroko akceptowaną.Drugą przyczyną stało się to, że lamaizm nie rezygnując z panteonu bóstw znanych z mahajany akceptuje także liczne bóstwa z kultów lokalnych zbliżonych do szamanizmu. Panteon lamajski obejmuje ogromną liczbę bóstw, duchów i świętych, tym bardziej że każde z nich może występować w różnych postaciach: dobrotliwej, gniewnej, groźnej, bohaterskiej.

Lamaizm uznaje elementy magii i mechaniczne odprawianie modłów (młynki modlitewne), posiada też drobiazgowe ryty (obrządki) religijne, nad których przestrzeganiem czuwają dGe-bskos-lamowie i ich pomocnicy. Do podstawowych obowiązków kultowych należą modlitwy, których treść jest zależna od świąt. Są śpiewane i recytowane, przerywane dźwiękami instrumentów muzycznych. Wspólne modły mnichów i wiernych odbywają się ok. godziny dziewiątej, dwunastej, piętnastej i dziewiętnastej.