Sposoby żerowania szkodników i szkody czynione przez szkodniki roślin uprawnych

Szkodniki roślin uprawnych są to roślinożerne organizmy zwierzęce, których działalność (odżywianie) powoduje uszkodzenia roślin i produktów roślinnych.

Szkodniki powszechnie występują na roślinach uprawnych oraz w magazynach, powodując szkody ilościowe i jakościowe płodów roślinnych. Są one również odpowiedzialne za straty pośrednie, ponieważ przenoszą choroby wirusowe, bakteryjne grzybowe. Powodowane przez nie średnie straty w plonach wynoszą ok. 10-20%.

Szkodliwość organizmów zwierzęcych zależy od wielu czynników, a w szczególności od ich liczebności i masowego pojawiania się na uprawianych roślinach oraz od sposobu żerowania i wywoływanych przez nie zmian w morfologii roślin (uszkodzeń), które prowadzą do ich zamierania.

Szkodniki mogą żerować praktycznie na wszystkich roślinach uprawnych, natomiast z uwagi na sposób żerowania dzielą się na:
- monofagiczne – żywiące się tylko jednym gatunkiem roślin,
- polifagiczne – żywiące się wieloma gatunkami roślin z różnych rodzin botanicznych,
- oligofaniczne – występujące na roślinach należących do tej samej rodziny.

Szkodniki żerują i uszkadzają następujące części roślin: podziemne (korzenie, cebule, bulwy, kłącza), nadziemne pędy roślin zielonych, krzewów i pnie drzew, liście, owoce oraz nasiona w magazynach.

Typy uszkodzeń uzależnione są od rodzaju aparatu gębowego zwierząt.

Typowe uszkodzenia roślin uprawnych w zależności od aparatu gębowego szkodnika:
Część podziemna - Szkodniki z aparatem gębowym gryzącym (larwa chrabąszcza, rolnica, komarnica) niszczą korzenie i szyjki korzeniowe poprzez objadanie części podziemnych, chodniki lub jamki wewnątrz korzeni. Szkodniki z aparatem gębowym ssąco - kłującym (mątwiki) powodują zasychanie roślin, powstawanie brody korzeniowej, guzowate zgrubienia na korzeniach.

Pędy i pnie - Szkodniki z aparatem gębowym gryzącym (ploniarka zbożowa, omacnica prosowianka, chowacze) ogryzają części podporowe roślin, pozbawiają ich skórki, kory, miękiszu, drążą kanały w pędach i łamią rośliny. Szkodniki z aparatem gębowym ssąco - kłującym (mszyce, przędziorki) powodują zniekształcenia lub skręcanie się liści, przebarwienia i zasychanie roślin.

Liście - Szkodniki z aparatem gębowym gryzącym (gnatarz rzepakowiec, stonka ziemniaczana, skrzypionki, oprzędziki) wygryzają liście, gołożery, wyjadają miękisz między skórkami liścia. Szkodniki z aparatem gębowym ssąco - kłującym (mszyce, przędziorki) powodują deformacje chlorozy liści.

Narządy generatywne - Szkodniki z aparatem gębowym gryzącym (słodyszek rzepakowy) wygryzają pąki kwiatowe z zewnątrz lub od środka; wyjadają wnętrza owoców i nasion (pachówka strąkóweczka, strąkowiec grochowy). Szkodniki z aparatem gębowym ssąco – kłującym (wciornastki, mszyce) deformują owoce np. ziarniaki zbóż.

Szkodniki roślin uprawnych należą do następujących typów i gromad świata zwierząt:
Nicienie – należą do robaków obłego kształty. Żerują w glebie, atakują systemy korzeniowe roślin uszkadzając je mechanicznie i wysysając ich zawartość, powoduje to więdnięcie rośliny, jak i Można zauważyć narośla na korzeniach , gnicie korzeni oraz tzw. Brodę korzeniową. Przenoszą również patogeny powodujące choroby roślin. Do rodziny nicieni należą np. mątwik ziemniaczany i burakowy.

Roztocza – należą do gromady pajęczaków, stanowią jedna z grup stawonogach. Są zwierzętami i kształcie ciała kulistego. Żerują w magazynach nasion oraz roślin uprawianych w polu i szklarniach. Niszczą wszystkie części rośliny zjadając je z zewnątrz i od środka. Przenoszą również wirusy, bakterie i grzyby. Do ważnych szkodników roślin szklarniowych należą: przędziorki i szpeciele. Do roztoczy żerujących w magazynach należy rozkruszek mączny. Są również pożyteczne roztocza do których należy dobroczynek szklarniowy wykorzystywany do zwalczania przędziorków w szklarniach, jest to gatunek drapieżny.

Owady – należą do grupy stawonogów, stanowią najliczniejszą grupę szkodników roślin. Są to zwierzęta bardzo małe, bardzo płodne. Wiele gatunków ma skrzydła pozwalające im przelatywać na różne rośliny. Żerują na różnych częściach roślin: pąkach, liściach, pędach, korze drzew. Powodują szkody bezpośrednie oraz są wektorami patogenów roślin. Wśród owadów jest wiele gatunków pożytecznych o dużym znaczeniu gospodarczym np: pszczoły, błonkówki, zapylają rośliny uprawne.

Wśród owadów wyróżnia się dwie podgromady: bezskrzydłe i uskrzydlone. Szkodniki roślin uprawnych należą najczęściej do podgromady uskrzydlonych i następujących rzędów: prostoskrzydłe, pluskwiaki równoskrzydłe, pluskwiaki różnoskrzydłe, chrząszcze. Motyle, błonkówki, muchówki. Ciało owada składa się z głowy, tułowia i odwłoka. Ztłowia odchodzą odnóża, oraz skrzydła. Na głowie znajdują się czułki, oczy oraz aparat gębowy, jest to kształt dorosłego osobnika. U owadów z przeobrażeniem zupełnym występują 4 stadia rozwojowe: jajo, larwa, poczwarka i postać dorosła. Larwy najczęściej są bardzo szkodliwe dla roślin. Owady mogą wydawać różną liczbę pokoleń w ciągu jednego okresu wegetacji.

Ślimaki – są gromadą należącą do typu mięczaków. Szkodliwe dla roślin są gatunki wielożerne, tzw. Ślimaki nagie. Wygryzają dziury w różnych częściach roślin: liściach, łodygach, owocach lub nasionach. Mogą powodować nawet tzw. gołożery. Największe szkody powodują na młodych roślinach. Walka ze ślimakami polega przede wszystkim na wykaszaniu traw i chwastów na terenach nie użytkowanych rolniczo.

Ptaki – często odgrywają pożyteczną rolę ponieważ są owadożerne, dzięki temu reguluje się ich liczebność w agrofitocenozie. Powodują również szkody na polach lub w sadach, np. zjadając kiełkujące nasiona, młode wschodzące rośliny czy dojrzewające owoce. Ptaki wyrządzające znaczne szkody to m.in.: sikory, wróble, gołębie, sroki, szpaki, gawrony.

Gryzonie – są to ssaki żerujące zarówno na polach wśród roślin uprawnych, jaki i w magazynach. W polu ich szkodliwość polega na zjadaniu roślin i ziaren zbóż oraz podgryzaniu korzeni różnych roślin. W magazynach zaś niszczą przechowywane produkty żywnościowe. Ponadto gryzonie przenoszą choroby zakaźne człowieka (np. szczury). Do groźnych dla roślin gryzoni należą: mysz polna, nornik polny, szczur wędrowny, zając szarak królik dziki.