Kalendarz

Kalendarz
• Kalendarz to umowny system rachuby dni i odstępów czasu, dzielący go na równe, powtarzające się cyklicznie okresy. Jego nazwa pochodzi od łacińskiego słowa calendarium, albo jak uważają inni rzymskiego słowa calendae co oznacza pierwszy dzień miesiąca. ( gr. kaleo, tzn. zwołuję, rzymianie zwoływali mieszkańców miast na początku każdego miesiąca, by ustalić jego długość. Księgę w której zapisywano ustalone dni nazywano „calendarium”, stąd nazwa dzisiejszego kalendarza. ) Powiedzenie Ad calendas graecas oznacza natomiast odłożenie czegoś na czas nieokreślony, w dosłownym tłumaczeniu greckie kalendy. ( W kalendarzu greckim nie było kalend, zostały wprowadzone dopiero przez Rzymian.)
• Typy kalendarzy to słoneczny, księżycowy, księżycowo – słoneczny, stuletni, stały, uniwersalny, wieczny. Pierwsze kalendarze powstały ok. VI w. p.n.e. Ludzie potrzebowali ich do odmierzania czasu, by odpowiednio się przygotować do nadchodzących żniw, świąt, itp.
• Kalendarze takie jak juliański, słowiański, starogrecki, aztecki, babiloński, rewolucyjny, radziecki już nie są popularne. Są zbliżone do dzisiejszych kalendarzy sposobem podziału, na dni, miesiące i lata. Różnią się natomiast sposobami ich obliczania.

• 0I.XII.MMX. (przykładowy zapis daty sposobem cyfr rzymskich – 01.12.2010)
09.02.2010r. (przykładowy zapis daty sposobem cyfr arabskich – IX.II.MMX)
09.stycznia.2010 (przykładowy zapis, nie budzący wątpliwości)
2-styczeń-2010 (przykładowy zapis, budzący wątpliwości)
1stycznia2010 (przykładowy zapis, budzący wątpliwości)
03022010 (przykładowy zapis, budzący wątpliwości)
Zapis daty z kropkami, lub myślnikami po cyfrach, nie budzi wątpliwości, natomiast zapis bez nich budzi wątpliwości.


Jednostki kalendarzowe
• Do określania czasu używa się jednostek kalendarzowych podstawowych takich jak dni, tygodnie, miesiące, lata. Ponadto czas możemy podzielić na kwadry, kwartały, trymestry, semestry, półrocza, dekady, wieki, milenia, ery). Nazwa dnia pochodzi od dziać się, czasu, gdy działamy, jesteśmy aktywni. Tydzień pochodzi od określenia niedzieli, jako ten dzień. Miesiąc to staropolska nazwa księżyca, bo to między innymi czas, w którym księżyc okrąża Ziemię. Rok pochodzi od prasłowiańskiego rokъ, oznaczającego czas orzeczony. Kiedyś, gdy kalendarze nie były powszechne rok trwał często od lata do lata, dlatego przyjęło się mówić np. kilka lat, a nie kilka roków. (W gwarze funkcjonuje powiedzenie latoś, oznaczające tego roku.
• Podział na tygodnie wprowadzono w IV w. p.n.e., w Mezopotami. Miesiąc dzielono także na kwadry (czwarta część miesiąca). Nazwy dni tygodnia pochodzą w większości od ich kolejności, tak jak wtorek - drugi, czyli wtórny dzień tygodnia, środa - środkowy dzień tygodnia, czwartek - czwarty dzień tygodnia, piątek – piąty dzień tygodnia ( w języku np. niemieckim Freitag – dzień wolny), ( w języku portugalskim nazwy dni pochodzą od kolejności dni targowych, np. terça-feira - trzeci targ – wtorek) , wydarzeń danego dnia (sobota – dzień szabatu), oraz wykonywanych w dniu czynności, np. niedziela - nie działa, bo ludzie wtedy nie pracowali, ( w j. portugalskim domingo - dzień pański, angielskim Sunday – dzień słońca)

• Miesiące w kalendarzu greckim to
„Hekatombajon (I) - miesiąc ofiary ze 100 wołów zwanej hekatombą (greckie héka = sto) składanej Apollinowi i Zeusowi,
Metagejtnion (II) - miesiąc dobrego sąsiedztwa, na cześć Apollina, który patronował stosunkom z sąsiadami,
Boedromion (III) - poświęcony Apollinowi z przydomkiem boedromios = idący z pomocą,
Pyanepsion (IV) - miesiąc gotowania ziaren, Pynapsje to święto na cześć Apollina, które zamykało sezon prac na roli,
Majmakterion (V) - poświęcony Zeusowi - bogowi nawałnic - z przydomkiem majmaktes = burzliwy, z prośbą by był łagodny podczas zimy,
Posejdon (VI) - poświęcony Posejdonowi, władcy mórz,
Gamelion (VII) - miesiąc małżeństw, na pamiątkę zaślubin Zeusa z Herą,
Antesterion (VIII) - miesiąc kwiatów, Antesterie to święto ku czci Dionizosa i powrotu wiosny to,
Elafebolion (IX) - miesiąc jelenich łowów, poświęcony Artemidzie z przydomkiem elafebolios = łowczyni,
Munychion (X) - poświęcony Artemidzie ze wzgórz, Munychia to nazwa góry koło Pireusu ze świątynią Artemidy,
Targelion (XI) - miesiąc pierwszego chleba, poświęcony Apollinowi, któremu składano w ofierze pierwsze plony,
Skiroforion (XII) - miesiąc żywności/plonów, Skiroforia to święto ku czci Ateny i Posejdona z przydomkiem odżywczy.”
Ich nazwy nie były związane z Zodiakiem, lecz z religijnymi wierzeniami i obrzędami.

W kalendarzu rzymskim były to
Martius mensis (31dni) - miesiąc boga Marsa
Aprilis mensis (29)- miesiąc bogini Wenus
Maius mensis (31) - miesiąc Mai i wszystkich bogów
Junius mensis (29) - miesiąc Junony
Quinctilis (31) - piąty miesiąc roku (quinque = 5)
Sextilis (29) - szósty miesiąc roku (sex = 6)
September (29) - siódmy miesiąc roku (septem = 7)
October (31) - ósmy miesiąc roku ( octo = 8)
November (29) - dziewiąty miesiąc roku (novem = 9)
December (29) - dziesiąty miesiąc roku (decem = 10)
Januarius mensis (29) - miesiąc Janusa, patrona początku i końca
Februarius mensis (28) - odprawiano wtedy obrzęd februum = oczyszczenia.
Według francuskiego kalendarza rewolucyjnego były to:
• „Jesień:
o Vendémiaire (od łacińskiego vindemia - pl. winobranie) - od 22 września do 21 października
o Brumaire (od francuskiego brume - pl. gęsta mgła) - od 22 października do 20 listopada
o Frimaire (od francuskiego frimas - pl. mróz) - od 21 listopada do 20 grudnia
• Zima:
o Nivôse (od łacińskiego nivosus - pl. śnieżny) - od 21 grudnia do 19 stycznia
o Pluviôse (od łacińskiego pluviosus - pl. deszczowy) - od 20 stycznia do 18 lutego
o Ventôse (od łacińskiego ventosus - pl.wietrzny) - od 19 lutego do 20 marca
• Wiosna:
o Germinal (od łacińskiego germen - pl. kiełek) - od 21 marca do 19 kwietnia
o Floréal (od łacińskiego flos - pl. kwiat) - od 20 kwietnia do 19 maja
o Prairial (od francuskiego prairie - pl. łąka) - od 20 maja do 18 czerwca
• Lato:
o Messidor (od łacińskiego messis - pl. żniwa) - od 19 czerwca do 18 lipca
o Thermidor (od greckiego thermos - pl. gorący) - od 19 lipca do 17 sierpnia
o Fructidor (od łacińskiego fructus - pl. owoce) - od 18 sierpnia do 16 września”
Dzisiejsze nazwy miesięcy w języku polskim pochodzą od np. zajęć społeczności - Styczeń to początkowo sieczeń, od wyrębu w lasach, lub tyczeń – bo w tym czasie przygotowywało się tyki, podtrzymujące rośliny. Jego dzisiejsza nazwa pochodzić może również od tego, że jest miesiącem na styku dwóch kolejnych lat, styka je, czyli łączy.
Luty natomiast oznaczał coś niemiłego, był to miesiąc, w którym praca na polu ustawała. Marzec pochodził od starożytnego boga Marsa, kwiecień był kwietny, zieleniły się wtedy drzewa. Maj – od bogini Mai, patronki ziół, czerwiec od czerwia, larw pszczół, lub od czerwca – owada wykorzystywanego do produkcji barwnika. Lipiec, od kwitnących lip, sierpień od ścinania zboża sierpem. Wrzesień, od kwitnących wtedy wrzosów, październik, od paździerzy, suchych łodyg pozostałych, po czesaniu lnu. Listopad to czas opadających liści, a grudzień, bo woda zamarzała w grudy.
Nazwy miesięcy w języku angielskim, są natomiast trochę przekształconymi nazwami z kalendarza rzymskiego.
• Pory roku to zima, wiosna, lato i jesień. Są to okresy klimatyczne, następstwa ruchu obiegowego Ziemi. „Wyraz jesień wywodzi się z prasłowiańskiego osenь. Występowanie późniejszych form esenь,
jesenь można tłumaczyć asymilacyjnym wpływem samogłoski e, które miało również miejsce w takich wyrazach jak: jemioła, jesiotr, jezioro. Interesujące nas słowo wykazuje też związki z gockim asans – ‘czas żniwa’ – oraz starogermańskim aran.
Z kolei leksem zima to prasłowo mające podobną postać foniczną we wszystkich językach słowiańskich, pozostające w widocznym (i wyczuwalnym) związku z wyrazami typu zimny, zimno.
Nazwa kolejnej pory roku – wiosna – również jest wyrazem rodzimym. Jej początkowa prasłowiańska postać wyglądała najprawdopodobniej w taki oto sposób: vesna / vesъna. Oboczność jakościowa e:o to rezultat procesu przegłosu polskiego. Starsza postać omawianego słowa, bez przegłosu, zachowana została w niektórych gwarach (por. wiesna). Pochodzenie wyrazu wiosna można tłumaczyć jego związkami z was-, czyli ‘świecić’ albo z wes- – cząstką charakterystyczną dla przymiotnika wesoły.
Nazwa najbardziej wyczekiwanej pory roku – lato – wywodzi się z prasłowiańskiego lěto o znaczeniu ‘najcieplejsza pora roku’. Etymologiczne wyjaśnienia leksemu nie przynoszą jednoznacznych rozwiązań i budzą szereg wątpliwości. Za najbardziej przekonujące można uznać wyjaśnienia Vaillanta: łączy on prasłowiańskie lěto z litewskim letas ‘łagodny, spokojny, cichy; powolny, ustępliwy’. W ścisłym związku z latem pozostaje wyrażenie babie lato ‘okres ciepłych dni, pogodnych dni jesieni, nitki pajęczyny snujące się wówczas w powietrzu’. Wyrażenie to, szeroko rozpowszechnione w językach słowiańskich, ma też swoje odpowiedniki pozasłowiańskie np. niemieckie
Altweibersommer, szwajcarskie witwensommerli (alt ‘stary’, Weib ‘kobieta’, Witwe ‘wdowa’, Sommer ‘lato’).”
• Jednostki kalendarzowe niezwiązane ze zjawiskami astronomicznymi to hekatombajon, boedromion, dromion, poseidon, gamelion, Metagejtnion, itd.
• Rok zaczyna się pierwszej sekundy, pierwszej minuty, pierwszej godziny, pierwszego dnia, pierwszego miesiąca roku.(24:01:01 01.01.10) Wiek zaczyna się pierwszego dnia, pierwszego roku danego stulecia, a kończy się ostatniego roku tego stulecia. ( I - I00, I0I - 200, 20I – 300 …) . Tysiąclecie zaczyna się pierwszego roku pierwszego stulecia, a kończy się ostatniego dnia, ostatniego roku 10 stulecia. Nowa olimpiada zaczyna się w roku 2010.
• Oś czasu różni się od osi liczbowej, tym, że zamiast liczb, na osi czasu zamieszczone są lata i wydarzenia. Oś czasu podzielona jest także na naszą erę i przed naszą erą. Oś czasu nie ma początku, ani końca. Nie może mieć też kilku początków.
• Podzielona jest najczęściej na dwie części, BC – before Christ (przed Chrystusem), p.n.e. – przed naszą erą, v.u.Z - vor unserer Zeitrechnung ( przed naszą erą) i AD – Anno Domini (roku Pańskiego).
• Początek rachuby czasu stanowi zazwyczaj jakieś ważne dla danej religii wydarzenie, dla chrześcijan, w kalendarzu gregoriańskim, są to narodziny J.Ch, a czasem też po prostu rok, od którego zaczęto liczyć czas. Wtedy jest to umowna data.
• Rok 2000, to według dżucze rok 89, według francuskiego kalendarza rewolucyjnego to r. 9, a według bizantyńskiego 759 rok, jest to 694 olimpiada. (Odbyła się wtedy olimpiada w Sydney.)


Kalendarze specjalne
• „Kalendarz kościelny to kalendarz używany w Kościele katolickim i w niektórych innych kościołach chrześcijańskich, oparty na dwu systemach rachuby czasu: słonecznym, w którym długość roku obliczeniowego pokrywa się z rokiem w kalendarzu gregoriańskim i księżycowym, według którego oblicza się czas obchodzenia świąt Wielkanocnych i następnych, liczonych od Wielkanocy, kolejnych świąt. Od zwykłego kalendarza, różni się tym, że jest podzielony na dwie części, Bożego Narodzenia od pierwszej niedzieli adwentu do soboty przed niedzielą siedemdziesiątnicy oraz Wielkanocy – od niedzieli siedemdziesiątnicy do soboty przed pierwszą niedzielą adwentową.”

• Wieczny kalendarz to wzór / tabela, pozwalająca znaleźć określony dzień tygodnia w kalendarzu gregoriańskim.
Wzór Zellera dla lat 1 - 9999 n.e.
„dzień tygodnia = ([23m/9] + d + 4 + y + [z/4] - [z/100] + [z/400] - 2 (if m >= 3) ) mod 7
gdzie
[ ] oznacza dzielenie bez reszty z zaokrągleniem w dół
mod - funkcja modulo
m - numer miesiąca (od stycznia = 1 do grudnia = 12)
d - numer dnia miesiąca
z = y - 1 jeśli m < 3,
z = y w pozostałych przypadkach



Implementacja w Pascalu
Zapis w języku Pascal algorytmu obliczania dnia tygodnia w kalendarzu gregoriańskim (bez ww. poprawki dla kalendarza juliańskiego):
function dzien_tygodnia(Year,Month,Day:word):string;
var M,C,D,N:integer;
const week:array[0..6]of string[12]=('Niedziela','Poniedziałek','Wtorek','Środa','Czwartek','Piątek','Sobota');
begin
M := 1 + (Month + 9) mod 12 ; if M>10 then Dec(Year) ;
C := Year div 100 ; D := Year mod 100 ;
N := ((13*M-1) div 5 + D + D div 4 + C div 4 + 5*C + Day) mod 7 ;
dzien_tygodnia:=week[N];
end;
gdzie Month, Day = numer miesiąca i dnia miesiąca, Year = czterocyfrowy zapis roku, N = kod dnia tygodnia poczynając od niedzieli (0) do soboty (6),
mod = funkcja modulo, div = funkcja dzielenia liczb całkowitych bez reszty z zaokrągleniem w dół, if ... then - funkcja warunkowa


Implementacja w C
Oto funkcja napisana na podstawie algorytmu Zellera
char* week[7]={"Niedziela","Poniedzialek","Wtorek","Sroda","Czwartek","Piatek","Sobota"};
int zeller(int d,int m,int y,int s){
int Y,C,M,N,D;
M=1+(9+m)%12;
Y=y-(M>10);
C=Y/100;
D=Y%100;
if (s!=0) N=((13*M-1)/5+D+D/4+C/4+5*C+d)%7;
else N=((13*M-1)/5+D+D/4+6*C+d+5)%7;
return (7+N)%7;
}

Opis Przykład dla: 31 VIII 1984
1. W tabeli Lata znajdź liczbę na przecięciu roku i miesiąca wybranej daty 1984/VIII → 2
2. Do odszukanej liczby dodaj dzień miesiąca 2+31=33
3. W tabeli Kod dnia tygodnia znajdź odpowiadający wynikowi dzień tygodnia 33 → piątek
Lata 1901-2040 Miesiące
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII

1901
1929
1957
1985
2013
1 4 4 0 2 5 0 3 6 1 4 6
1902
1930
1958
1986
2014
2 5 5 1 3 6 1 4 0 2 5 0
1903
1931
1959
1987
2015
3 6 6 2 4 0 2 5 1 3 6 1
1904
1932
1960
1988
2016
4 0 1 4 6 2 4 0 3 5 1 3
1905
1933
1961
1989
2017
6 2 2 5 0 3 5 1 4 6 2 4
1906
1934
1962
1990
2018
0 3 3 6 1 4 6 2 5 0 3 5
1907
1935
1963
1991
2019
1 4 4 0 2 5 0 3 6 1 4 6
1908
1936
1964
1992
2020
2 5 6 2 4 0 2 5 1 3 6 1
1909
1937
1965
1993
2021
4 0 0 3 5 1 3 6 2 4 0 2
1910
1938
1966
1994
2022
5 1 1 4 6 2 4 0 3 5 1 3
1911
1939
1967
1995
2023
6 2 2 5 0 3 5 1 4 6 2 4
1912
1940
1968
1996
2024
0 3 4 0 2 5 0 3 6 1 4 6
1913
1941
1969
1997
2025
2 5 5 1 3 6 1 4 0 2 5 0
1914
1942
1970
1998
2026
3 6 6 2 4 0 2 5 1 3 6 1
1915
1943
1971
1999
2027
4 0 0 3 5 1 3 6 2 4 0 2
1916
1944
1972
2000
2028
5 1 2 5 0 3 5 1 4 6 2 4
1917
1945
1973
2001
2029
0 3 3 6 1 4 6 2 5 0 3 5
1918
1946
1974
2002
2030
1 4 4 0 2 5 0 3 6 1 4 6
1919
1947
1975
2003
2031
2 5 5 1 3 6 1 4 0 2 5 0
1920
1948
1976
2004
2032
3 6 0 3 5 1 3 6 2 4 0 2
1921
1949
1977
2005
2033
5 1 1 4 6 2 4 0 3 5 1 3
1922
1950
1978
2006
2034
6 2 2 5 0 3 5 1 4 6 2 4
1923
1951
1979
2007
2035
0 3 3 6 1 4 6 2 5 0 3 5
1924
1952
1980
2008
2036
1 4 5 1 3 6 1 4 0 2 5 0
1925
1953
1981
2009
2037
3 6 6 2 4 0 2 5 1 3 6 1
1926
1954
1982
2010
2038
4 0 0 3 5 1 3 6 2 4 0 2
1927
1955
1983
2011
2039
5 1 1 4 6 2 4 0 3 5 1 3
1928
1956
1984
2012
2040
6 2 3 6 1 4 6 2 5 0 3 5
Pochyłą czcionką oznaczono lata przestępne I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII

Kod dnia tygodnia
Poniedziałek
1 8 15 22 29 36
Wtorek
2 9 16 23 30 37
Środa
3 10 17 24 31
Czwartek
4 11 18 25 32
Piątek
5 12 19 26 33
Sobota
6 13 20 27 34
Niedziela
7 14 21 28 35