I. Pojęcie rynku kapitałowego.
W potocznym rozumieniu rynek jest miejscem, gdzie dokonuje się transakcji sprzedaży i kupna. Stąd rynkiem nazywany jest często główny plac miasta, gdyż właśnie tam dokonywała się w przeszłości wymiana handlowa. W ujęciu współczesnym w rozwiniętej gospodarce przemysłowej rynek to pojęcie abstrakcyjne, oznaczające proces kupna i sprzedaży towarów, którymi mogą być przedmioty, usługi, pieniądze i kapitał. Mianem rynku określa się też system, w którym ceny ustalane są przez wzajemną relację popytu do podaży.
Rynek kapitałowy jest elementem rynku finansowego. Na rynku tym podejmowane są decyzje finansowe uczestników rynku, do których należą przedsiębiorstwa, instytucje finansowe oraz osoby fizyczne. Zadaniem rynku kapitałowego jest przekształcenie wolnych środków pieniężnych w inwestycje. Rynek kapitałowy aktywnie uczestniczy w finansowaniu prywatnych i państwowych potrzeb inwestycyjnych.
1.1. Funkcje rynku kapitałowego.
Rozmiary rynku finansowego są skorelowane z poziomem rozwoju gospodarczego. Im bardziej rozwinięta jest gospodarka kraju, tym większe jest zapotrzebowanie na usługi finansowe. Jednakże finanse pełnią funkcję nie tylko usługową, związaną z cyrkulacją pieniądza i kapitału, ale również kreatywną, stymulującą rozwój gospodarczy.
Do podstawowych funkcji rynku kapitałowego w zakresie oddziaływania na procesy gospodarcze można zaliczyć:
1. Źródło kapitału.
Rynek kapitałowy pozwala przedsiębiorstwu pozyskać kapitał niezbędny dla realizacji przedsięwzięć długoterminowych. Osoby dostarczające kapitału otrzymują wynagrodzenie stanowiące udział w zyskach przedsiębiorstwa lub z odsetek. Mogą również zarabiać na wzroście wartości rynkowej instrumentów finansowych emitowanych przez to przedsiębiorstwo.
2. Alokacja kapitału.
Polega na transferze kapitału z miejsc, gdzie występuje jego nadwyżka, tam gdzie jest on potrzebny. Dzięki odpowiedniej alokacji kapitału nadwyżki wolnych środków u osób fizycznych lub podmiotów gospodarczych pozwalają sfinansować ich niedobory u innych podmiotów gospodarczych, które potrzebują kapitału. To pozwala na harmonijny rozwój wszystkich segmentów gospodarki, regionów kraju, czy różnych przedsiębiorstw. Jednocześnie szansę rozwoju uzyskują nowoczesne dziedziny gospodarki.
3. Mobilizacja kapitału.
Na rynku kapitałowym działa duża ilość osób. Nawet niewielkie sumy dostarczone przez wiele osób dają w efekcie duży strumień pieniędzy, który odpowiednio ukierunkowany pozwala na sfinansowanie dużych projektów. Taka mobilizacja kapitału jest możliwa jedynie na rynku kapitałowym, w którym może uczestniczyć bez wyjątku każdy, w takim stopniu, na jaki pozwala zasobność jego portfela.
4. Ocena kapitału.
Kapitał jest kierowany do najbardziej efektywnych oraz obiecujących przedsiębiorstw oraz sektorów. W ten sposób jest wskaźnikiem pozwalającym ocenić strategię rozwoju i jakość zarządzania podmiotów oraz dziedzin gospodarki.
5. Obiektywna wycena.
Każda dyspozycja kupna bądź sprzedaży instrumentu finansowego emitowanego przez dany podmiot determinuje jego ostateczną wycenę, a w konsekwencji wycenę całego przedsiębiorstwa. Ze względu na dużą ilość osób zaangażowanych w taką wycenę, stosujących różne podejścia, zmniejsza się ryzyko popełnienia błędu, jaki mógłby popełnić zespół analityków o wysokich kwalifikacjach.
6. Barometr koniunktury.
Sytuacja na rynku kapitałowym odzwierciedla stan gospodarki w kraju. Wskazuje ona jednocześnie na nastroje panujące na danym rynku. Rynek jest miejscem gdzie następuje najszybsza, a zarazem widoczna reakcja na zmiany koniunktury. Stąd jest miejscem, na które są zwrócone oczy analityków badających sytuację ekonomiczną w kraju i na świecie.
1.2. Klasyfikacja rynku kapitałowego.
Rynek kapitałowy można podzielić na części biorąc pod uwagę wiele kryteriów:
Kryterium sfery obrotów dzieli rynek na dwa segmenty:
- rynek publiczny
- rynek niepubliczny
W świetle Ustawy - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi z dnia 8.12.2000 z obrotem publicznym mamy do czynienia z propozycją nabycia emitowanych w serii papierów wartościowych skierowaną do co najmniej 300 (USA - 25) osób lub do nieoznaczonego adresata za pomocą środków masowego przekazu.
Papiery wartościowe (akcje, obligacje) oferowane publicznie muszą spełniać wymogi nakładane przez ww. ustawę.
Obrót niepubliczny regulowany jest przepisami Kodeksów Cywilnego i Handlowego oraz Ustawy o Obligacjach (z dnia 29 czerwca 2000 r.).
Ma on miejsce, gdy emisja jest skierowana do co najwyżej 300 osób, akcje są udostępniane pracownikom na zasadach preferencyjnych lub oferowane jest jednemu nabywcy co najmniej 10 % akcji w jednoosobowej spółce Skarbu Państwa. W tym segmencie rynku najczęściej występują: weksle, czeki, certyfikaty depozytowe oraz akcje.
Kryterium emisji i rozprzedania dzieli rynek na:
- rynek pierwotny
- rynek wtórny
Z rynkiem pierwotnym mamy do czynienia gdy nabycie papierów wartościowych proponuje ich emitent. Całością czynności związanych z wprowadzeniem danych papierów na rynek zajmuje się wybrane przez emitenta biuro maklerskie. Jego zadaniem jest zdobycie pieniędzy dla emitenta, decyzja o sposobie przeprowadzenia emisji, wyznaczenie ceny emisyjnej oraz przeprowadzenie kampanii promocyjnej. Cenę emisyjną ustala się poprzez wycenę wartości danego projektu. Aby dać zarobić również i inwestorom jej poziom jest zazwyczaj minimalnie niższy od odpowiedniego ułamka wartości spółki. Za taką usługę domy maklerskie pobierają najczęściej prowizję w wysokości 1,5-3% pozyskanego kapitału. Aby zapewnić powodzenie emisji emitent może skorzystać z dodatkowej usługi - gwarantowania emisji tzw. underwritingu, a w Polsce subemisji usługowej lub inwestycyjnej. Podnosi to koszt emisji o ok. 200 pkt. baz. ale zapewnia pozyskanie potrzebnego kapitału.
Rynek wtórny charakteryzuje się oferowaniem papierów wartościowych przez osoby inne niż emitent. Nie dokonuje się na nim zasilenie emitenta w kapitał, lecz obrót papierami pośród inwestorami. Jest to najważniejsza i najbardziej spektakularna część obrotu.
Na rynku wtórnym podlegają dyskontowaniu wszystkie informacje dostępne dla inwestorów i następuje rynkowa wycena danych walorów.
Rynek wtórny dzieli się na dwa segmenty:
- giełdowy - gdzie handel papierami wartościowymi następuje na giełdzie (w Polsce Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie),
- pozagiełdowy - tzw. over-the-counter market (OTC market) , dzielony dalej na:
- regulowany - (w Polsce Centralna Tabela Ofert), skierowany do mniejszych spółek o niższej płynności i nie mogących sprostać wymogom giełdy.
- nieregulowany
Kryterium dewizowo-prawne wyróżnia:
- rynek narodowy, gdzie transakcje regulowane są przez prawo miejscowe, zawierane w walucie krajowej i przeprowadzane przez miejscowych urzędników
- rynek międzynarodowy, gdzie w transakcjach uczestniczą również osoby spoza danego obszaru i nie mają zastosowania przepisy prawa miejscowego. Przykłady to:
- eurobond market - rynek euroobligacji
- euroequity market - rynek euroakcji
Kryterium zakresu reglamentacji dewizowej wyróżnia;
- rynek ze swobodnym dostępem
- rynek reglamentowany.
1.3. Uczestnicy rynku kapitałowego.
1. Komisja Nadzoru Finansowego.
Komisja Nadzoru Finansowego (dawna Komisja Papierów Wartościowych i Giełd)
- jest to naczelny organ administracji państwowej uprawniony do sprawowania nadzoru m.in. nad podmiotami prowadzącymi działalność na rynku kapitałowym: firmami inwestycyjnymi, towarzystwami funduszy inwestycyjnych, emitentami przeprowadzającymi publiczne oferty papierów wartościowych, spółkami prowadzącymi rynek regulowany (Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA oraz MTS-CeTO), giełdami towarowymi (Terminowa Giełda Energii), spółką prowadzącą depozyt papierów wartościowych (Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych), depozytariuszami, agentami transferowymi.
2. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. to centralna instytucja, której zadaniem jest prowadzenie i nadzorowanie systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu instrumentami finansowymi w Polsce. Głównymi zadaniami KDPW jest rozliczanie i rozrachunek transakcji zawartych na publicznym rynku papierów wartościowych, a także ewidencjonowanie i przechowywanie zdematerializowanych instrumentów finansowych. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych administruje i zarządza Systemem Rekompensat utworzonym w celu gwarantowania wypłat środków pieniężnych oraz zrekompensowania wartości utraconych maklerskich instrumentów finansowych zaewidencjonowanych na rachunkach inwestycyjnych domów maklerskich i banków prowadzących działalność maklerską w przypadku ich upadłości.
3. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. organizuje regulowany obrót akcjami na rynku podstawowym (urzędowym) oraz równoległym (nieurzędowym). Ponadto na GPW notowane są obligacje Skarbu Państwa, korporacyjne, komunalne, kontrakty terminowe, opcje, jednostki indeksowe, certyfikaty inwestycyjne i warranty subskrypcyjne. Poprzez giełdę mogą być przeprowadzane również transakcje krótkiej sprzedaży.
Na GPW funkcjonuje poza rynkiem regulowanym alternatywny system obrotu NewConnect.
4. Centralna Tabela Ofert (MTS-CeTO).
MTS-CeTO S.A. jest podmiotem nadzorującym i organizującym pozagiełdowy rynek obrotu papierami wartościowymi. Obrót papierami wartościowymi odbywa się za pośrednictwem domów maklerskich, które mogą działać na rachunek klienta bądź na rachunek własny. Inne uprawnione podmioty, banki, mogą działać wyłącznie na rachunek własny. Rynek Papierów Wartościowych CeTO obejmuje następujące segmenty:
Rynek Instrumentów Dłużnych, na którym notowane są listy zastawne, obligacje komunalne, obligacje korporacyjne, obligacje bankowe oraz obligacje skarbowe,
Rynek Akcji, na którym notowane są akcje małych i średnich przedsiębiorstw,
Rynek Certyfikatów Inwestycyjnych.
5. Firmy inwestycyjne.
Firmy inwestycyjne - są to domy maklerskie, banki prowadzące działalność maklerską, zagraniczne firmy inwestycyjne prowadzące działalność maklerską na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zagraniczne osoby prawne z siedzibą na terytorium państwa należącego do OECD lub WTO, prowadzące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność maklerską.
6. Domy maklerskie
Domy maklerskie są to instytucje finansowe świadczące usługi maklerskie
za pośrednictwem maklerów oraz doradców inwestycyjnych. Przedmiotem ich działalności jest pośrednictwo w obrocie maklerskimi instrumentami finansowymi (działalność brokerska), zarządzanie portfelem maklerskich instrumentów finansowych, doradztwo inwestycyjne, prowadzenie rachunków papierów wartościowych klientów, oferowanie maklerskich instrumentów finansowych, pełnienie funkcji subemitenta finansowego i usługowego. Domy maklerskie mogą również nabywać instrumenty finansowe w imieniu własnym, na rachunek własny (działalność dealerska).
7. Maklerzy i doradcy inwestycyjni
Maklerzy to osoby fizyczne, wpisane na listę prowadzoną przez KNF, wykonujące czynności maklerskie polegające m.in. na przyjmowaniu i przekazywaniu zleceń kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych składanych przez inwestorów.
Doradcy inwestycyjni to osoby fizyczne, wpisane na listę doradców inwestycyjnych prowadzoną przez KNF, upoważnione do zarządzania portfelami instrumentów finansowych na zlecenie oraz świadczenia usług doradztwa w zakresie inwestycji na rynku kapitałowym.
8. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych.
Towarzystwa funduszy inwestycyjnych to instytucje finansowe działające w formie spółek akcyjnych, których przedmiotem działalności jest tworzenie funduszy inwestycyjnych i zarządzanie nimi. Podmioty te pośredniczą w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Mogą one również zarządzać zbiorczym lub cudzym pakietem papierów wartościowych lub świadczyć usługi doradztwa w zakresie obrotu papierami wartościowymi. Towarzystwo reprezentuje zarządzane przez siebie fundusze wobec osób trzecich.
9. Fundusze inwestycyjne, depozytariusze i agenci transferowi.
Fundusze inwestycyjne to podmioty posiadające osobowość prawną, a ich celem jest lokowanie zebranych publicznie środków pieniężnych. Fundusze inwestycyjne są tworzone i zarządzane przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych. W zależności od składu portfela oraz strategii inwestycyjnej każdy z funduszy charakteryzuje się różnym poziomem ryzyka w zależności od tego, w jakie instrumenty finansowe lokuje środki. Dywersyfikacja aktywów funduszy pozwala na obniżenie ryzyka inwestycyjnego wynikającego ze zmian cen poszczególnych składników. Zatrudnieni w funduszach profesjonalni doradcy inwestycyjni są zobowiązani lokować środki uczestników funduszy zgodnie z limitami inwestycyjnymi.
Depozytariusze to banki, których zadaniem jest przechowywanie aktywów funduszy inwestycyjnych poprzez prowadzenie ich rejestru. Ponadto podmioty te utrzymują nadzór kontrolny nad działalnością funduszy w zakresie zgodności działań funduszy z przepisami prawa i ich statutami.
Agenci transferowi dokonują przeliczenia wpłacanych przez uczestników funduszy środków na jednostki uczestnictwa po aktualnej ich wartości lub przeliczają wartość umarzanych jednostek uczestnictwa na środki pieniężne, które są przekazywane uczestnikom funduszy. Prowadzą przy tym indywidualne konta uczestników funduszy.
10. Emitenci papierów wartościowych.
Emitenci papierów wartościowych to podmioty dokonujące emisji papierów wartościowych (akcji i obligacji) we własnym imieniu. Celem emisji jest pozyskanie kapitału udziałowego lub pożyczkowego na rynku kapitałowym. Warunkiem przeprowadzenia publicznej emisji jest zatwierdzenie prospektu emisyjnego przez Komisję Nadzoru Finansowego. Natomiast zgodę na obrót na GPW wydaje Rada Giełdy. Do grona emitentów zalicza się również fundusze inwestycyjne dokonujące emisji certyfikatów oraz instytucje dokonujące emisji produktów strukturyzowanych. Odrębną grupę emitentów stanowią podmioty dokonujące emisji warrantów notowanych na GPW.
11. Inwestorzy.
Inwestorzy to osoby fizyczne, osoby prawne albo jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, na rzecz których dom maklerski świadczy usługi składania zleceń w obrocie na rynku regulowanym lub alternatywnym systemie obrotu. Świadczenie usług odbywa się na podstawie umowy o świadczenie usług brokerskich zawartej między firmą inwestycyjną oraz inwestorem. Inwestor może ustanowić pełnomocnika do swego rachunku, który może dokonywać transakcji w jego imieniu.
12. Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych.
Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych organizacja zrzeszająca inwestorów, której zdaniem jest podejmowanie działań mających na celu ochronę i pomoc inwestorom, między innymi przez interwencje w ich imieniu i w ich interesie. SII prowadzi działalność edukacyjną mającą na celu szerzenie wiedzy o rynku finansowym a także spotkania inwestorskie. Stowarzyszenie to może reprezentować inwestorów podczas walnych zgromadzeń akcjonariuszy spółek giełdowych, a członkowie otrzymują pomoc prawną i analityczną.
13. Związek Maklerów i Doradców.
Związek Maklerów i Doradców to organizacja skupiająca osoby posiadające licencje maklerów papierów wartościowych i giełd towarowych oraz doradców inwestycyjnych. Podstawowe cele działalności statutowej ZMiD obejmują:
- kształtowanie dobrych zwyczajów obrotu papierami wartościowymi i zasad etyki zawodowej,
- podnoszenie kwalifikacji zawodowych członków,
- działalność edukacyjna w zakresie funkcjonowania rynku finansowego,
- ochrona interesów członków.
II. Instrumenty rynku kapitałowego.
Na rynku kapitałowym dochodzi do ustawicznego przemieszczania się kapitałów pieniężnych. Jest to obok systemu bankowego i budżetu najsprawniejszy układ redystrybucji dochodów w gospodarce. Jego efektywność zależy od stosowanych na nim instrumentów finansowych zwanych często papierami wartościowymi. Papiery wartościowe reprezentują określone prawa majątkowe, dokumentują je oraz potwierdzają ich istnienie. Istnienie, a także realizacja określonego prawa majątkowego jest ściśle związane z posiadaniem papieru wartościowego. Obok klasycznych akcji i obligacji papierami wartościowymi są również zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych (prawo poboru, prawo do dywidendy, prawo do otrzymania odsetek od obligacji) oraz inne zbywalne prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych (opcje, kontrakty terminowe, kwity depozytowe).
2.1. Akcje.
Akcje są to papiery własnościowe znamionujące udział właściciela w spółce akcyjnej, a co za tym idzie w kapitale zakładowym spółki. Ich wartość może być wyrażona kwotą pieniężną lub ułamkiem wartości spółki. Obecnie zdecydowanie dominującą jest zasada nominalizmu. W wielu krajach występuje, minimalna wartość nominalna, np. w Polsce jest to to 1 zł, a w Niemczech 5 DM. Zasada ta nie występuje w krajach anglosaskich.
W przypadku akcji można wymienić trzy ceny:
- cenę nominalną wyrażającą udział właściciela w kapitale zakładowym spółki
- cenę emisyjna po której następuje wyprzedaż akcji; może ona być nawet wielokrotnie od ceny nominalnej
- cenę rynkową powstałą wskutek konfrontacji ofert kupna i sprzedaży
Klasyfikacja akcji:
a) Akcje mogą występować w dwóch formach:
- tradycyjnej, papierowej - w formie dokumentu papierowego składającego się z 3 części:
- właściwego zapisu udziałowego,
- arkusza kuponów dywidendowych, uprawniającego do inkasowania dywidendy,
- talonu dającego prawo do otrzymania kolejnego arkusza kuponów dywidendowych,
- niekonwencjonalnej, zdematerializowanej tzn. w formie zapisu komputerowego.
Forma ta występuje również w Polsce i na wszystkich ważniejszych rynkach i znacznie upraszcza i przyspiesza obrót papierami wartościowymi.
b) Ze względu na legitymację prawną akcje dzieli się na:
- akcje na okaziciela, umożliwiające egzekucje praw przez okaziciela,
- akcje imienne, umożliwiające egzekucję praw jedynie przez osobę umieszczoną
na dokumencie i w księdze akcyjnej,
c) Ze względu na sposób wnoszenia kapitału do spółki wyróżniamy:
- akcje gotówkowe - w zamian za wpłaty pieniężne,
- akcje aportowe - w zamian za aporty (budynki, grunty, maszyny, licencje...),
d) Ze względu na charakterystykę praw udziałowych wyróżniamy:
- akcje zwyczajne (common stocks)- najbardziej powszechne na rynku , dające nabywcy równe prawa do dywidendy, liczby głosów na walnym zgromadzeniu oraz udziału w majątku likwidowanej spółki.
- akcje uprzywilejowane (preferencyjne, priorytetowe, priority stocks) dają nadzwyczajne
prawa do:
- liczby głosów na WZA - najwyżej 2 z jednej akcji,
- wysokości dywidendy - maksymalnie do 150% zwykłej dywidendy,
- udziału w podziale likwidowanego majątku spółki (najpierw spłacani są posiadacze akcji uprzywilejowanych),
- akcje złote - umożliwiają blokowanie niekorzystnych dla ich właściciela uchwał WZA,
konstrukcja obecnie nieobecna w Polsce
2.2. Obligacje.
Obligacje są to papiery wartościowe emitowane w serii, w których emitent stwierdza,
że jest dłużnikiem wierzyciela (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Świadczenia te mogą mieć zarówno charakter pieniężny (wykup obligacji, płacenie odsetek, wykup obligacji po wyższej cenie) jak i niepieniężny (prawa do udziału w zyskach emitenta, zamiany obligacji na akcje, prawo do subskrypcji na prawach pierwszeństwa akcji nowych emisji).
Klasyfikacja obligacji:
a) Ze względu na podmiot uprawniony do emisji wyróżniamy:
- obligacje skarbowe - emitowane przez Skarb Państwa, będące jednym z najważniejszych źródeł finansowania deficytu budżetowego; emituje je Minister Finansów; obarczone minimalnym ryzykiem
- obligacje municypalne/komunalne emitowane przez gminy,
- obligacje przedsiębiorstw emitowane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą posiadające osobowość prawną,
- obligacje instytucji finansowych emitowane przez banki, towarzystwa ubezpieczeniowe,
b) Ze względu na charakterystykę przynoszonego przez obligacje dochodu wyróżniamy:
- obligacje o stałym oprocentowaniu, które przynoszą stały dochód; stanowią ok. 2/3 łącznej emisji obligacji na świecie
- obligacje o zmiennym oprocentowaniu, które przynoszą zmienny dochód związany z weryfikowaną co jakiś czas stopą procentową
- obligacje zero-kuponowe, w przypadku, których jedyne świadczenie ze strony emitenta następuje w momencie wykupu tzn. emitent nie płaci odsetek tylko sprzedaje obligacje po cenie niższej niż cena wykupu (różnica stanowi skapitalizowane odsetki).
Dzieli się je dalej na:
- obligacje głęboko zdyskontowane - wykupywane wg wartości 100 jednostek walutowych, a sprzedawane po cenie dużo niższej,
- obligacje sprzedawane po cenie nominalnej 100, a wykupywane po cenie dużo wyższej
- obligacje indeksowe - dochodowość uzależniona od określonego indeksu (najczęściej CPI)
c) Ze względu na zabezpieczenia wyróżniamy:
- obligacje zabezpieczone, gdzie zabezpieczenia mogą mieć charakter majątkowy lub zobowiązań osobistych,
- obligacje niezabezpieczone - obligatariusz nie jest w żaden sposób chroniony przed niewykonaniem świadczenia,
d) W zależności od miejsca emisji, waluty, przepisów itd. Wyróżniamy:
- obligacje krajowe - emitentem jest rezydent danego kraju, emisja w walucie miejscowej,
- obligacje zagraniczne - emitentem jest nie-rezydent, emisja w walucie narodowej,
- obligacje międzynarodowe - emitentem jest nie-rezydent, emisja w walucie obcej, i pod rządami obcego prawa
e) Ze względu na charakter obrotu wyróżniamy:
- obligacje w obrocie publicznym,
- obligacje w obrocie niepublicznym,
f) Ze względu na formę emisji wyróżniamy:
- obligacje materialne,
- obligacje zdematerializowane,
g) W zależności od sposobu spełnienia głównego świadczenia wyróżniamy:
- obligacje wykupywane jednorazowo po okresie pożyczki emisyjnej,
- obligacje wykupywane przed terminem - zdeterminowanym przez emitenta lub obligatariusza,
- obligacje wykupywane ratami, drogą losowania pewnych partii, serii renty - czas wykupu jest nieokreślony, emitent jest zobowiązany do płacenie odsetek,
2.3. Certyfikaty inwestycyjne.
Certyfikaty inwestycyjne są to instrumenty finansowe emitowane przez fundusze inwestycyjne, będące podmiotami prawnymi prowadzącymi działalność polegającą wyłącznie na lokowaniu zebranych środków w papiery wartościowe i inne prawa majątkowe.
Ich działalność reguluje Ustawa o Funduszach Inwestycyjnych z dnia 16 listopada 2000 r. Musza one być tworzone i prowadzone przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych. Towarzystwa te występują również w imieniu funduszy.
Ze względu na przedmiot lokat fundusze dzielimy na:
- fundusze papierów dłużnych w tym:
- rynku pieniężnego
- obligacyjne
- fundusze akcyjne w tym:
- stałej alokacji tzn. ze stałym portfelem lokat
- zmiennej alokacji tzn. ciągle przebudowywany portfel lokat dla osiągnięcia
maksymalnego zysku
- fundusze hybrydowe - najodporniejsze na zmiany koniunktury, wśród nich występują:
- fundusze stabilnego wzrostu,
- fundusze zrównoważone,
- fundusze nieruchomości - najmniej płynne,
- derivatives investment founds - gros środków inwestujące w instrumenty pochodne,
- currency founds - związane z rynkiem walutowym; mogą być katalizatorem kryzysów walutowych,
Do dużej atrakcyjności Funduszy Inwestycyjnych przyczynia się wiele czynników, ale do najważniejszych zalicza się:
- względne bezpieczeństwo,
- małe koszty inwestowania w wyniku połączenia środków ,
- profesjonalne zarządzanie,
- duża płynność lokat,
- niskie koszty przystąpienia do funduszu,
2.4. Listy zastawne.
Listy zastawne emitowane przez banki hipoteczne mające formę akcyjną.
Mogą występować w 2 formach:
- na podstawie kredytu zabezpieczonego przez Skarb Państwa, NBP, Wspólnotę Europejską lub jej kraj członkowski, Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Światowy
- na podstawie wierzytelności banku hipotecznego z tytułu kredytów udzielonych wymienionym wyżej podmiotom.
2.5. Instrumenty pochodne, derivatives.
Są to walory, których wycena jest zależna od instrumentu bazowego.
Do derywatywów zalicza się:
a) kontrakty futures
Kontrakt terminowy futures jest umową między dwoma stronami - kupującym i sprzedającym - kupna lub sprzedaży określonych aktywów (precyzyjnie wystandaryzowanych) w określonym czasie w przyszłości po określonej cenie.
Kontrakt terminowy z przyszłą dostawą może opiewać na jakikolwiek towar taki jak zboża czy wyroby mięsne. Takim towarem mogą być też instrumenty finansowe takie jak obligacje rządowe, indeksy czy waluty. Istnieją także kontrakty giełdowe z przyszłą dostawą surowców energetycznych typu ropa, gaz ziemny czy olej grzewczy.
Zobowiązanie do kupna lub sprzedaży aktywów nie jest kategoryczne i wygasa wraz z zamknięciem pozycji. Oznacza to, że w żadnym wypadku nie ma obowiązku utrzymywania kontraktu do momentu wygaśnięcia - czyli końca jego notowań. W praktyce oznacza to,
że kupując lub sprzedając kontrakt terminowy, możemy go „zlikwidować” w dowolnym momencie w czasie sesji giełdowej.
b) opcje
Opcje są - podobnie jak kontrakty terminowe instrumentami pochodnymi.
Opcja jest to instrument finansowy, dający nabywcy prawo do zawarcia transakcji określonym instrumentem bazowym (a więc do kupna lub sprzedaży akcji, walut, indeksów giełdowych itd.) w przyszłym terminie po z góry określonej cenie.
Druga strona transakcji opcjami - czyli sprzedawca (wystawca) opcji jest zobowiązany do zawarcia transakcji, jeżeli posiadacz opcji wykona swoje prawo, czyli zażąda zawarcia transakcji zgodnie z umową.
Za swoje prawo nabywca opcji płaci wystawcy określoną cenę - zwaną premią.
W zależności od tego, jakie prawo posiada nabywca opcji, wyróżnia się 2 typy opcji:
- Opcje kupna dające prawo do nabycia instrumentu bazowego; jej posiadacz ma prawo zakupu instrumentu finansowego (np. akcji) po określonej cenie, w ustalonym terminie.
- Opcje sprzedaży dające prawo do sprzedaży instrumentu bazowego; jej posiadacz ma prawo sprzedaży instrumentu finansowego, po określonej cenie, w ustalonym terminie.
c) warranty
Warrant jest uproszczoną opcją. Posiadacz warrantu ma prawo do uzyskania, zaś wystawca warrantu jest zobowiązany do realizacji zobowiązania, w określonym terminie i na określonych warunkach, wyznaczanych w odniesieniu do z góry ustalonej ceny umownej instrumentu, na którym został oparty warrant (tzw. aktyw bazowy).
Wyróżnia się dwa rodzaje warrantów (podobnie jak opcji):
- kupna ("call") ¬ dający nabywcy prawo odpowiednio do kupna aktywu bazowego po cenie umownej lub świadczenia pieniężnego, gdy cena bieżąca tego aktywu jest wyższa od umownej,
- sprzedaży ("put") ¬ dający nabywcy prawo odpowiednio do sprzedaży aktywu bazowego
po cenie umownej lub świadczenia pieniężnego, gdy cena bieżąca tego aktywu jest niższa
od umownej.
Ze względu na terminy wykonania rozróżnia się warranty typu:
- amerykańskiego ¬ dające nabywcy prawo uzyskania od wystawcy wypłaty świadczenia w całym okresie notowania warrantu,
- europejskiego ¬ dające nabywcy prawo uzyskania wypłaty świadczenia jedynie w dacie zakończenia okresu notowania warrantu (dacie wygaśnięcia),
- atlantyckiego (bermudzkiego) ¬ dające nabywcy prawo uzyskania wypłaty świadczenia w określonych przez wystawcę terminach.
Warranty umożliwiają zyski zarówno przy wzroście (warranty kupna), jak i spadku (warranty sprzedaży) ceny aktywu bazowego, stanowiąc atrakcyjny instrument zarówno spekulacji, jak zabezpieczenia wartości posiadanych aktywów.
d) swapy
Transakcja swap jest to umowa, na podstawie której dwie strony kupują i sprzedają wzajemnie serię strumieni finansowych, które charakteryzują się sta¬łym lub zmiennym oprocentowaniem, w tej samej lub różnych walutach, których wartość jest dla stron transakcji ekwiwalentem w momencie zawarcia umowy. Strony transakcji nazywane są partnerami.
Przepływy gotówkowe, które są przed¬miotem umowy, zazwyczaj związane są z instrumentami dłużnymi lub walutami obcymi, stąd wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje transakcji swapowych: procentowe i walutowe.
- swap walutowy
Istota swapu walutowego polega na tym, ze strony transakcji przekazują sobie wzajemnie, w momencie zainicjowania operacji, określone równoważne sumy wyrażone w dwóch różnych walutach i zwracają je sobie w czasie obowiązywania umowy według ustalonego wcześniej planu wyszczególniającego zasady i terminy płatności odsetek oraz amortyzacji kapitału. Kalkulacji przepływów finansowych między stronami dokonuję się na podstawie zarówno stałej jak i zmiennej stopy procentowej (bardzo często w tych transakcjach wykorzystywana jest stopa LIBOR).
- swap procentowy
W operacjach swapu procentowego strumienie finansowe podlegające wymianie między stronami transakcji są wyrażone w tej samej walucie, nie występuje więc transfer dewiz. Przedmiotem wymiany są płatności odsetek. W transakcjach tego typu następuje zasadniczo zamiana zobowiązań według stałej stopy procentowej na zobowiązania według zmiennej stopy procentowej oraz zobowiązań według dwóch różnych stóp zmiennych.
W zależności od przedmiotu wymiany transakcji swapu procentowego wyróżnia się ich dwa główne rodzaje:
- swapy kuponowe (kupon swap)
Swapy kuponowe polegają na wymianie stałej stopy procentowej na zmienną stopę procentową. Strony operacji uzgadniają, że w ustalonych terminach jeden z kontrahentów będzie płacił odsetki naliczane według stałej stopy procentowej, zaś drugi – odsetki naliczane według zmiennej stopy procentowej. W wyniku takiej transakcji następuje wzajemny transfer kosztów odsetkowych i ryzyka rynkowego związanego z każdą pożyczką. Korzyścią takiej operacji jest obniżenie kosztów zaciąganych pożyczek.
- swapy bazowe (basis swap)
Swapy bazowe polegają na wymianie jednej zmiennej stopy procentowej na inną zmienną stopę procentową. Strony takiej transakcji swapowej ustalają, że w konkretnych terminach będą płacić odsetki naliczane według zmiennych stóp procentowych. W praktyce dąży się do kompensaty płatności odsetkowych, tak że w ustalonych terminach tylko jedna ze stron płaci drugiej różnicę odsetek. Na rynku swapów na świecie najbardziej aktywne są banki.
Spis treści
I. Pojęcie rynku kapitałowego.
1.1. Funkcje rynku kapitałowego
1.2. Klasyfikacja rynku kapitałowego.
1.3. Uczestnicy rynku kapitałowego.
II. Instrumenty rynku kapitałowego.
2.1. Akcje.
2.2. Obligacje.
2.3. Certyfikaty inwestycyjne.
2.4. Listy zastawne.
2.5. Instrumenty pochodne, derivatives.
