Zróżnicowanie gospodarcze świata

Na świecie istnieje ponad 200 państw. Państwa te różnią się między sobą pod wieloma względami, w tym także pod względem gospodarczym. Wielkość gospodarki narodowej tradycyjnie wyraża się za pomocą wielkości produktu krajowego brutto (PKB), lub produktu narodowego brutto (PNB). PKB oznacza wartość dóbr i usług nowo wytworzonych na terenie kraju w ciągu roku. PNB jest to PKB skorygowany o saldo dochodów obywateli danego kraju z tytułu własności za granicą i dochodów cudzoziemców posiadających własność w danym kraju. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na głowę mieszkańca kraju stanowi bardzo ważną i najlepszą ze znanych miarę poziomu rozwoju gospodarczego, a długookresowy wzrost PKB w wielu przypadkach stanowi główny cel polityki gospodarczej, którą prowadzi państwo. Wszelkie inne typowe cele polityki gospodarczej - np. walka z inflacją, dbałość o równowagę budżetową, czy dążenie do ograniczenia deficytu handlowego - mają jedynie charakter krótkookresowy i służą jak najszybszemu długookresowemu wzrostowi PKB.
Współczesny świat charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem poziomu rozwoju gospodarczego, mierzonego poziomem PKB na mieszkańca. Według danych Banku Światowego, w 2004 r. rozpiętość tego miernika w skali świata wynosiła od niecałych 600 USD na mieszkańca w Mozambiku, do 50 tys. USD na głowę mieszkańca Luksemburga. Była to zatem różnica kilkudziesięciokrotna.
Duże zróżnicowanie pod względem poziomu rozwoju gospodarczego występuje również w Europie, choć oczywiście różnice są tutaj znacznie mniejsze niż w skali świata. Najwyżej rozwiniętym krajem Europy jest Luksemburg. Do najuboższych należą natomiast niektóre państwa bałkańskie (Albania, Serbia i Czarnogóra), w których PKB na mieszkańca wynosi 1-2 tys. USD.
Niższe zróżnicowanie poziomu PKB na głowę mieszkańca odnotowuje się wewnątrz Unii Europejskiej. W obecnej Unii, Łotwa i Polska - znajdują się na poziomie rozwoju ok. 50% średniej unijnej, podczas gdy Luksemburg ma PKB na mieszkańca ponad dwukrotnie wyższy niż średnio. Poziom rozwoju gospodarczego najbardziej rozwiniętych krajów UE jest pięciokrotnie wyższy od poziomu rozwoju najuboższych krajów członkowskich.
We współczesnym świecie obserwujemy duże różnice w poziomie PKB na głowę mieszkańca. Powodem nierównomiernego rozwoju krajów świata jest głównie różna dynamika wzrostu gospodarczego w okresie ostatnich 200 lat. Szacuje się, że jeszcze 200 lat temu poziom rozwoju Indii nie odbiegał wiele od poziomu rozwoju Europy Zachodniej, podczas gdy dzisiaj występuje dziesięciokrotna różnica PKB na głowę mieszkańca między tymi dwoma obszarami. Wzrost PKB na głowę mieszkańca Europy wynosił w ciągu ostatnich 200 lat średnio ok. 1,5% rocznie, zaś wzrost PKB na głowę mieszkańca Indii niecałe 0,5%. Tak pozornie niewielka różnica, kumulująca się przez 200 lat, doprowadziła do potężnych różnic obserwowanych dzisiaj.
Od 1950 r. światowa gospodarka wzrosła pięciokrotnie i osiągnęła nigdy nie notowany poziom. W gospodarce światowej w dalszym ciągu dominują kraje uprzemysłowione. Od początku lat osiemdziesiątych najszybciej rozwijają się kraje Azji i Ameryki Łacińskiej. W porównaniu z rokiem 1980 w krajach rozwijających się nastąpiła ogromna poprawa wielu wskaźników rozwoju społecznego. Wskaźnik śmiertelności niemowląt zmniejszył się o połowę, podobnie wskaźnik analfabetyzmu. Jednocześnie wiele krajów w dalszym ciągu jest zagrożona ubóstwem. Ubóstwo pozostało wyzwaniem współczesnego świata. Prawie 1⁄3 ludności krajów rozwijających się żyje za jednego dolara na osobę dziennie. Według kryteriów przyjętych przez Bank Światowy, 1 dolar na osobę dziennie jest granicą absolutnego ubóstwa.
Ubóstwo bywa definiowane w szerszych kryteriach niż tylko dochód. Często bierze się pod uwagę takie cechy jak: przeciętna długość życia, analfabetyzm, dostępność opieki zdrowotnej, dostępność do bezpiecznej wody pitnej, odpowiednie odżywianie się. Według tych wskaźników ponad 1⁄4 ludności świata żyje w ubóstwie. Rozprzestrzenia się ono przede wszystkim w południowej Azji oraz Subsaharyjskiej Afryce.
Nierówność hamuje rozwój gospodarczy i stwarza wiele innych problemów. Jest dużo przykładów na to, że brak stabilizacji i konflikty społeczne często mają swoje źródło w rosnącej nierówności. Dobrze wykształcona i zdrowa populacja odgrywa fundamentalną rolę w rozwoju społeczno-ekonomicznym. Badania potwierdzają pozytywną zależność między wskaźnikiem umiejących czytać i pisać a przeciętnym dochodem na jednego mieszkańca. Według zgodnych opinii kapitał ludzki jest najważniejszym czynnikiem wzrostu zamożności społeczeństwa, dlatego inwestycje w oświatę są podstawowym warunkiem pomyślnego rozwoju państwa.