Sarmatyzm.

1. Wielu kronikarzy, nie tylko polskich, ale i obcych, dla określenia ziem dawnej Rzeczypospolitej używało nazwy „Sarmacja”, wywodzącej się od legendarnych Sarmatów – ludów, które zamieszkiwały w połowie pierwszego tysiąclecia p.n.e. tereny nad dolną Wołgą, skąd wędrowały na zachód.
2. Sarmackie pochodzenie przypisywano zatem Słowianom, a więc i Polakom.
3. Sarmatom historycy przypisywali wiele cennych przymiotów, jak:
męstwo,
wierność,
poszanowanie honoru,
patriotyzm,
 waleczność;
4. Tak więc szlachta polska, przywiązująca dużą wagę do pochodzenia, chętnie akceptowała taki starożytny rodowód.
5. W XVII w. nazwę „Sarmata” przyjęła szlachta na swój wyłączny użytek; tak utrwalił się mit o sarmackim pochodzeniu, dającym jej pozycję uprzywilejowaną, którą wspierała powaga dziejów.
6. Dużego znaczenia nabrało w tym czasie pojęcie wolności i równości szlachty; utwierdzało to w braci szlacheckiej przekonanie o jej nieograniczonej władzy nas poddanymi i prowadziło do lekceważenia mieszczan.
7. Na takim podłożu narodził się wzór szlachcica- Sarmaty (a przez nią szlachecka megalomania), który:
wytrwale bronił przywilejów i swobód szlacheckich,
stał na straży tradycji (TRADYCJONALIZM) i przestrzegał dawnych obyczajów – stąd jego niechęć do cudzoziemców i obcej mody;
był niechętny wyjazdom zagranicznym;
pogardzał nauką i rozwojem intelektualnym;
był ceremonialny, zamiłowany w przepychu i przesadzie;
brał aktywny udział w sejmikach, sejmach i rokoszach, ale nie chciał dopuścić do żadnych zmian i reform (KONSERWATYZM), które w jego przekonaniu mogłyby przynieść szkodę narodowi;
był dobrym oratorem mimo miernego wykształcenia w jezuickich kolegiach,
kontynuatorem rycerskich obyczajów: odwagi, męstwa, troski o kraj,
dobrym gospodarzem,
cenił wartości materialne;
pobożnym, prawie dewocyjnym wyznawcą wiary chrześcijańskiej – przeciwnikiem tolerancji religijnej,
był przekonany, że wolność szlachecka i wiara katolicka są doskonałe, a jedynym ich obrońcą jest szlachcic- sarmata.

Szlachcic sarmata
wobec
wykształcenie Zdobywane zazwyczaj u jezuitów nie było gruntownym ani wielostronnym; wywierało więc wpływ na konserwatyzm myślowy (niechęć do jakichkolwiek zmian)
ojczyzny
Tradycji Tradycjonalista; nie potrzeba żadnych reform czy zmian
Praw szlacheckich „złota wolność” szlachecka; potępienie dla senatorów, którzy domagali się dziedziczności tronu polskiego i ukrócenia szlacheckiej anarchii. Nie dostrzegał nędzy ludu – naród utożsamiał ze szlachtą; Pochwala samowolę szlachecką.
Innych narodów Wyśmiewa inne narody chwaląc kraj rodzinny
magnaterii
Boga Wierzy w opatrzność Bożą, który Polaków obdarzył szczególną miłością; często chodzi do kościoła, bierze udział w pielgrzymkach; katolicyzm usprawiedliwiał jego nietolerancję i przesądy
pogan Nie jest tolerancyjny wobec innych niż chrześcijanizm religii. On jest obrońcą wiary. Stoi na jej straży

Szlachcic sarmata Szlachcic ziemianin
Konserwatyzm – postawa zachowawcza, przywiązanie do tradycji i niechęć wobec wszelkich reform czy innowacji Rozważne gospodarowanie zapewnia dostatek i jest źródłem wielu radości i satysfakcji;
Pogarda wobec innych narodów Umiłowanie prawdy, sprawiedliwość, umiarkowanie, roztropność;
Chciwy, pyszny, chełpliwy, zarozumiały; charakteryzuje go sobiepaństwo Równowaga wewnętrzna, spokój sumienia i niezależność; związek człowieka z naturą (harmonia egzystencjalna)
Prowadzi życie żołnierskie; Musi być rycerski, waleczny, honorowy. Nie zna trudów wojennych
Jest zapobiegliwy, ufa rozumowi i naturze, dba o rodzinę, jest spokojny o przyszłość. Nie
Nie jest zbyt uczony
Bór – trwała wartość Człowiek w centrum myśli

Wady sarmaty
zamiłowanie do gospodarowania na ziemi;
lubowanie się w zabawach, biesiadach i uroczystościach z różnych okazji;
wygłaszanie uroczystycz przemówień; cenienie sobie wysoko sztuki krasomówczej;
zamiłowanie do przepychu, wystawności i rozrzutności;
częste pojedynki; przesadne dbanie o własny honor;
awantury, burdy obozowe, zajazdy, rokosze;
typ religijności: czysto zewnętrzna, dewocyjna pobożność; przekonanie o szczególnej opiece Boga nad autorem;
wiara w zabobony, czary i cuda oraz brak zamiłowania do wiedzy;