Nefertiti

Nefertiti
( Nefretete, Nefrititi, Nefretiti, Nefertete)
Piękna, która przybyła
Nefretete, jedna z najsłynniejszych Egipcjanek, była starożytnym ideałem piękna (do czasów Kleopatry). Jej pochodzenie nie jest znane, ale istnieje na ten temat wiele hipotez. Przewrotny los chciał, by została ona ukochaną żoną Amenhotepa IV (Echnatona z XVIII dynastii) – najbrzydszego faraona wszechczasów. Miała z nim sześć córek: Maketaton, Meritaton, Neferneferuaton-Taszerit, Neferneferure, Setepenre i Anchesenaton (żona Tutanchamona). Wiadomo też, że królowa miała młodszą siostrę – Mutnodżmet, która często przechadzała się z dwoma karłami i prawdopodobnie była żoną generała Horenheba (po śmierci Eje został faraonem). Ostatnia wzmianka o tajemniczej Nefretete pochodzi z 16. roku panowania Echnatona. Dalsze losy królowej wciąż intrygują wielu egiptologów, którzy snują mnóstwo teorii na ten temat.
Imię Nefertiti oznacza dosłownie „Piękna, która przyszła”. Z tego powodu wysunięto teorię, że była piękną cudzoziemką (np. księżniczką Taduhepą z Mitanni lub księżniczką hurycką, hetycką), wysłaną na życzenie Amenhotepa III do Egiptu. Miała ona poślubić tego władcę, lecz po jego niespodziewanej śmierci osiadła w haremie syna – Echnatona i została jego Wielką Małżonką. Częściej przyjmuje się, że miała egipskie pochodzenie, że była córką doradcy i wezyra dworu Eje (wstąpił na tron po śmierci Tutanchamona). Jego druga żona - Tei pełniła rolę opiekunki i mamki Nefretiti (biologiczną matką mogła być pierwsza żona urzędnika). Do tych wszystkich hipotez można dodać też, że Eje mógł być bratem królowej Teje (żony Amenhotepa III), więc Nefrititi należałaby do rodziny królewskiej.

Echnaton i jego Wielka Małżonka, przeprowadzili rewolucję religijną, wprowadzając monoteizm. Nakazali czcić Atona – tarczę słoneczną tj. boga-stwórcę. Sami nadali sobie status żyjących bogów. Oznaczało to, że tylko oddając cześć królewskiej parze wierni mogli dotrzeć do Atona. Ten okres przemian nosi nazwę epoki amarneńskiej. Charakteryzował się rozkwitem nowych form sztuki i reformami religijnymi. Echnaton i Nefertiti założyli nową stolicę o nazwie Achetaton (obecnie Tel el-Amarna). Zakazali oddawania czci starym bóstwom. Reformy przysporzyły im wielu wrogów. Dlatego po śmierci nakazano zniszczyć wszelkie ich wizerunki. Zgodnie z egipską tradycją tylko faraon (lub najwyższy kapłan – w zastępstwie) mógł stawać w świątyni przed posągiem boga i odprawiać rytuały . Jednak za czasów Echnatona wszystko ,,stało na głowie”. Królewska para na równi oddawała cześć Atonowi, choć król zwykle stał o krok przed królową, a na wizerunkach ukazywano ją w mniejszej skali. Zdarzało się, że Nefretiti sama lub z córką odprawiała modły przy ołtarzu. W Al-Karnaku , zanim przeniesiono stolicę do Achetaton, na rozkaz króla wybudowano dla władczyni świątynię - Dom Kamienia Benben, w której pełniła ona rolę głównego kapłana i czciła Atona wraz z córką. W nowej stolicy damy dworu miały do dyspozycji kapliczki tzw. Cienie Re. Składały tam ofiary na ołtarzach słonecznych.
Wobec prawdopodobnego upośledzenia i choroby Echnatona, Nefretete została wyniesiona na tron jako współregent i przybrała imię Neferneferuaton ("Nadzwyczajna piękność Atona"). Jako jedyna królowa w historii Egiptu jest przedstawiana na nielicznych zachowanych płaskorzeźbach w pozach zarezerwowanych dla faraonów, np. zwyciężania lub upokarzania wrogów Egiptu oraz z 2 ramkami nad głową.
Spośród córek królewskiej pary najstarsza Meritaton poślubiła faraona Semenchkarego. Druga córka - Maketaton, zmarła przedwcześnie (grób jej odkryty został na cmentarzysku w Amarnie). Trzecia córka, Anchesenpaaton (później przyjęła imię Anchesenamon) poślubiła faraona Tutanchamona. Zdaniem niektórych badaczy była ona uprzednio poślubiona swemu ojcu, Echnatonowi, któremu urodziła córkę Anchesenpaaton - Taszerit. Trzy pozostałe córki Nefertiti znane są nam tylko z imienia: Neferneferuaton, Neferneferure, Setepenre. Czasami wysuwa się przypuszczenie, że dwie ostatnie córki nie zostały zrodzone ze związku z Echnatonem, lecz są przypuszczalnie owocem związku Nefertiti z jej umiłowanym rzeźbiarzem, Dżehutimesem.
Niewiadomą jest też fakt, czy Nefretiti była matką przyszłego faraona – słynnego Tutenchamona. Niektórzy twierdzą, że był on synem Kii – drugiej żony Echnatona, a według innych jego ojcem był Amenhotep III, więc Echnaton był jego o wiele starszym bratem.
Reliefy, stelle i malowidła przedstawiają rodzinę królewską w scenach pełnych ciepła i miłości, oświetloną blaskiem tarczy Atona. Sceny takie są nietypowe dla kultury egipskiej, propagują ideał rodziny wyróżniony przez jedynego boga.
Trzy lata przed śmiercią męża Nefretete przeniosła się do północnego pałacu - Het Aton ("Zamek Atona"). Z tego okresu pochodzi ukazanie barki królewskiej, na której Nefertiti odziana w przepaskę, z charakterystyczną koroną na głowie, zadaje maczugą cios jednemu z północnych wrogów Egiptu (trzyma go w charakterystyczny sposób za włosy). Jej imię zapisywano w królewskich kartuszach. Częściej pojawia się ona na statuach i reliefach niż jej mąż. Nigdy żadna władczyni nie była przedstawiana jako wojownik, gdyż taka poza była zastrzeżona dla faraona i boga.
Na tej podstawie stawia sie hipotezę, że Nefretete objęła tron, jako faraon Semenechkare lub Nefernefernuaton. Z dyplomatycznych listów wynika, że wysłała list do władcy Hetytów, prosząc go o przysłanie jednego z synów na jej męża, gdyż nie chciała poślubić krewnego. Wyszła za mąż za hetyckiego księcia Zannanzasa (panował pod imieniem Neferneferuaton Semenechkare; 1335-1333 p.n.e.). Nikt nie wie na pewno, co się stało z Nefertiti po śmierci małżonka, ani też, kiedy zmarła. Być może pełniła urząd kapłański (przeznaczony dotychczas wyłącznie dla mężczyzn).
Niektórzy egiptolodzy twierdzą, że jak Echnaton pochowana została w stolicy Achetaton, a następnie ich grób został przeniesiony do Doliny Królów. Przypisuje się dla nich grobowiec oznaczony jako KV65. Po upadku kultu Atona i zemście kapłanów z Teb, większość posągów i inskrypcji jej męża została zniszczona lub zatarta. Z jej pamiątkami nie obchodzono się tak zdecydowanie, co może wskazywać, że to ona przywróciła stary kult. Według pewnych wskazówek, skarby znalezione w grobie Tutanchamona mogły pierwotnie być wyposażeniem grobowców jego Echnatona i Nefretiti.( Jego złota maska nosi ślady przeróbek, a niektóre trumny chłopięcego faraona mają kobiece piersi, a później dorobione skrzydła).
Ponad 100 lat temu, w zbiorowym grobie w pobliżu Luksoru odnaleziono inną mumię, przypisywaną sławnej królowej. Początkowo sądzono, że to zwłoki męskie (ogolona głowa). Jednakże brytyjska archeolog Joanne Fletcher, na podstawie znalezionej obok zwłok peruki i podwójnie przekłutych uszu stwierdziła, że jest to mumia kobiety z rodu królewskiego. Zażarta dyskusja w środowisku egiptologów trwa. Bez badań DNA nie można teorii tej ani potwierdzić ani obalić.
Popiersie Nefertiti



W ostatnich latach panowania Echnatona Nefertiti żyła w separacji z małżonkiem i nakazała się portretować jako faraon-wódz. Jej popiersie znaleziono w 1912 w ruinach warsztatu rzeźbiarskiego w Achetaton (wykonane z wapienia, krytego grubą warstwą polichromowanego gipsu, z oczyma inkrustowanymi pierwotnie kryształem górskim). Odkrył je Ludwig Borchardt, co zataił przed egipską Służbą Starożytności i potajemnie wywiózł zabytek z Egiptu. Obecnie popiersie jest w Muzeum Egipskim w Berlinie.
Rzeźbiarz Dżehutimes
Autor popiersia Nefretete był genialnym artystą i chlubił się tytułem faworyta króla. W jego pracowni znaleziono również inne arcydzieła : głowy Nefrititi, jej córek, dam dworu (z kwarcytu i granitu), wysokich urzędników i gipsowe popiersia Echnatona. Wszystkie dzieła zostały porzucone lub zakopane, gdy Achetaton przestał być stolicą.
Statuetka przedstawia przepiękną kobietę z długą szyją, o nienagannych rysach i z przysługującym faraonom nakryciem głowy. Twarz władczyni emanuje inteligencją, siłą woli i wdziękiem.
Korona: charakterystyczna tyko dla Nefretiti. W pełni wykończona i pomalowana, łącznie z królewską kobrą - ureuszem (Wadżet – boginią Górnego Egiptu, patronką ludzkości) oraz wstążką nad czołem. Ureusz i końcówki uszu są utrącone.
Nieukończone oko: w rzeźbie jest tajemnica związana z okiem bez inkrustacji. Romantyczni uważają, że brak oka to zemsta zakochanego w królowej i odtrąconego rzeźbiarza, który nie chciał ukończyć portretu.
Naszyjnik: bardzo zdobny, z płatków lotosu i owoców
mandragory.
Popiersie Nefertiti dostarcza nam wielu istotnych informacji o ówczesnym makijażu. Twarz królowej jest w jasnej tonacji, oczy są podkreślone czarną kredką (dzięki czemu mają kształt migdałów),brwi ma wygolone i namalowane wyżej czarnym węglem, a usta mają na jaskrawoczerwony kolor, z
wyraźnie obwiedzionym konturem. Głowa władczyni jest wygolona, jak wtedy było w zwyczaju panujących.
Przemyt popiersia Nefretete
Do dziś nie wiemy jakim cudem Niemcy wywieźli tak piękną i cenną rzeźbę z Egiptu. Na mocy porozumienia z Egipską Służbą Starożytności znalezione zabytki dzielono między odkrywców a Egipt. Z podziału tego wyłączone były tylko dzieła wybitne, które miały zostać w kraju. Tymczasem bezcenne popiersie zostało niezauważalnie wywiezione za granicę! Krąży wiele plotek na ten temat, m.in. że zostało przetransportowane w kawałkach, co obaliły nowoczesne prześwietlenia. Egipcjanie są wciąż święcie przekonani, że sprawa została załatwiona bardzo nieczysto – rzeźbę zasmarowano błotem i oszukano niedoświadczonego inspektora, czuwającego nad podziałem zabytków. Kiedy popiersie wystawiono w muzeum w Berlinie, oburzony rząd egipski natychmiast zamknął wszelkie wykopaliska niemieckie na terenie kraju. Egipcjanie wciąż bezskutecznie próbują odzyskać zabytek, ponieważ w Muzeum Egipskim w Kairze znajduje się inne, niedokończone popiersie Nefretiti.
Statuetki z wizerunkami Nefrititi można spotkać w każdym egipskim sklepiku z pamiątkami i na każdym bazarze. Słynne popiersie królowej, obok złotej maski Tutenchamona, jest najbardziej rozpoznawalnym znakiem starożytnej kultury egipskiej. Stała się jednym z synonimów starożytnego kanonu piękna.