Ideał rycerski dawniej i dziś (tekst M. Ossowskiej)

Każda epoka kształtuje własne wzorce osobowościowe wiążące się z aktualnym światopoglądem. W średniowieczu obowiązywał m.in. model rycerza idealnego, dla którego honor był ważniejszy od życia, który cenił ponad wszystko odwagę, siłę, męstwo, a brzydził się tchórzostwem. Czy kultura rycerska zaginęła wraz z końcem epoki? Wydaje mi się, że choć obecnie trudno jest nam zrozumieć postawę rycerza, oraz realizacje zasad etosu rycerskiego to jego pozostałości można doszukać się we współczesnym świecie.

Pierwszym etapem odpowiedzi na pytanie zawarte w temacie jest ustalenie kim był „idealny rycerz”. Był to wzorzec rycerza, wykreowanego przez literaturę średniowiecza, poeci ze zwykłego żołnierza czynili pełnego ideałów obrońcę Ojczyzny, gotowego oddać życie, by nie splamić honoru.

Jak głosi tekst Marii Ossowskiej rycerz był zazwyczaj dobrze urodzony. Musiał emanować urodą i wdziękiem oraz wyróżniać się siłą potrzebną do noszenia ciężkiej zbroi. Miał zabiegać o sławę, szukać okazji do zaistnienia w walce, tu potrzebna była naturalnie odwaga. Rycerz musiał być wierny swoim zasadom, pewny siebie i swoich racji, gorliwie się modlić i unikać grzechu. Najważniejszy był dla niego honor i duma, a wszelkich przejawów tchórzostwa unikał jak ognia. Jego nadrzędnym obowiązkiem była służba Ojczyźnie, która czyniła życie godnym, chwalebnym i zapewniającym Królestwo Boże po śmierci oraz sumienne służenie swemu panu i stawanie w obronie ludności. Każdy rycerz miał swoją damę serca, dla której był zdolny do największych poświęceń. Podsumowując liczył się „Bóg, Honor, Ojczyzna”.
Odzwierciedleniem postawy ‘idealnego rycerza’ jest np. Roland z „Pieśni o Rolandzie”, dla którego honor był cenniejszy od życia, Zawisza Czarny - człowiek prawy, odważny, a przede wszystkim niezawodny(„Polegać, jak na Zawiszy”), Zbyszko z Bogdańca bohater „Krzyżaków”, uosobienie szlachetności i oddania ukochanej kobiecie. Oryginalnym przykładem średniowiecznego rycerza był Don Kichot. Motyw rycerza można spotkać nie tylko w literaturze, ale również w filmach takich jak „Braveheart” czy „Robin Hood”.

Tak jak w średniowieczu obowiązywał pewien wzorzec, tak współczesność również wykreowała pewien model człowieka z tą różnicą, że jest on bardziej płytki i małostkowy, pozbawiony ideałów oraz wartości nadrzędnych takich jak honor, miłość, służba Ojczyźnie. Dzisiejszy człowiek skupiony jest na pogoni za sławą i pieniądzem. Ma dobrą pracę, która jest całym jego życiem. Posiada stylowe mieszkanie, drogi samochód, modne ubrania, obraca się w kręgu sławnych i znaczących ludzi. Liczy się dla niego własne szczęście, nie ma rodziny, na miłość nie ma czasu. Jedynymi pozostałościami etosu rycerskiego jest rzadko spotykana szarmanckość, uprzejmość i względny szacunek wobec kobiet, duma i honor nie są już tak ważne, służba Ojczyźnie poszła w niepamięć.

Maria Ossowska pisze: „Rycerz musiał (…)być dobrze urodzony”, przykładem jest Roland, który pochodził z rodu hrabiowskiego. Dzisiaj to stwierdzenia również obowiązuje. We współczesnym świecie często nazwisko i pochodzenie świadczą o wartości człowieka. Dalej autorka pisze „można było być pasowanym na rycerza za szczególne sukcesy bojowe”, w średniowieczu człowiek biedny również mógł stać się rycerzem, wystarczyła tylko odwaga, honor, miłość do Ojczyzny. Obecnie takie wartości niewiele pomagają w osiągnięciu sukcesu, potrzebne są znajomości, a służba w wojsku jest marnowaniem czasu.

„Rycerz miał promieniować urodą i wdziękiem”, któraż to kobieta nie oparłaby się przystojnemu i czarującemu rycerzowi na białym koniu? Która dziewczyna nie marzy o przystojnym mężczyźnie? Każdy ze znanych rycerzy miał swoją damę, Tristan – Izoldę, Lancelot – Ginewrę, a Zbyszko nawet dwie – Danusię i Jagienkę. Z pewnością nie bez znaczenia była tu ich uroda, wdzięk, szarmancja. We współczesnym świecie wygląd jest również bardzo ważny. Kolorowe czasopisma, billboardy na ulicach czy reklamy w telewizji kreują coraz to nowe wzorce piękna, obecnie uroda jest jednym z ważniejszych aspektów naszego życia.

„Rycerz musiał być silny” pisze dalej Maria Ossowska. Siła była konieczna do noszenia ciężkiej zbroi oraz sprawnego władania mieczem. Można by tu przywołać sienkiewiczowskiego Zbyszka z Bogdańca, który swoją krzepą imponował wszystkim, potrafił wycisnąć sok z gałęzi czy naciągnąć kuszę bez pomocy korby, co było nie lada wyczynem. Teraz siła nie jest tak często wymagana u mężczyzn, w dzisiejszym świecie liczy się wykształcenie, zaradność, a także coraz bardziej zajmowane stanowisko i stan konta.
W pogoni za sławą, której oczekiwano od rycerzy, wędrowali tam, gdzie aktualnie trwały wojny, by móc zasłużyć się ojczyźnie, królowi i wykazać się odwagą. Dziś dążenie do sławy jest równie częste jak w czasach rycerskich, niestety nie zdobywa się jej na wojnie. Obecnie rycerską sławę przesłania pogoń za sukcesem i pieniędzmi.

„Powszechnie znane jest czynienie dziwnych ślubów (…) wbrew wszelkim regułom rozsądku.” Przykładem może być tu Zbyszko z Bogdańca, którego Sienkiewicz stworzył zgodnie ze średniowiecznym wzorcem. Ślubował on, że będzie walczył z każdym, kto zaprzeczy, że Danusia Jurandówna jest najpiękniejszą damą na świecie. Obecnie takie śluby uległy dezaktualizacji, dla nikogo nie maja one żadnego znaczenia.

Rycerz musiał „modlić się, unikać grzechu, pychy i podłości(…).” Przed każdą walką wojsko prosiło Boga o przychylność, Polacy przed bitwą pod Grunwaldem śpiewali „Bogurodzicę”. Rycerze dla króla i ojczyzny skłonni byli poświęcić wszystko, jednak dziś mało jest patriotów, którzy z własnej woli broniliby swojego kraju do ostatniej kropli krwi.

Obecnie żyjemy w takim świecie, gdzie na każdym kroku człowiek styka się ze złem i realizowanie wartości kodeksu rycerskiego staje się wręcz niemożliwe.
Obrona kościoła, wdów, sierot i opieka nad ludnością, były jednym z najważniejszych obowiązków rycerstwa, „hojność (…) uważano za nieodłączny atrybut szlachetnego urodzenia,(…).” Dzisiaj stawanie w czyjejś obronie jest rzadko spotykane - ale nie zanikło zupełnie – nadrzędną wartością jest zaspokojenie własnych potrzeb. Obecnie opieką nad biednymi i uciśnionymi zajmują się różnego rodzaju fundacje i organizacje charytatywne, którym przewodniczą „dzisiejsi rycerze”.

Podczas walki obowiązywał także szacunek dla przeciwnika oraz zasada równych szans, nie wolno było rycerzowi uciec z pola walki ani korzystać ze słabości wroga. Każdy wojownik unikał wszelkich działań, które mogły by być odebrane jako przejaw tchórzostwa i rzuciłyby plamę na jego honor. To duma nie pozwoliła Rolandowi zadąć wróg dla przywołania pomocy, odważnie stawił czoła wrogowi, mimo, że czekała go pewna śmierć. Dzisiaj trudno jest nam zrozumieć jego postawę, wydaje się wręcz niemożliwa realizacja zasad kodeksu rycerskiego. Żyjemy w czasach, kiedy na świecie mało jest ludzi szlachetnych i honorowych, każdy zbiega o to, aby jemu żyło się dobrze, nieważni są inni. Są też i tacy, którzy dla osiągnięcia celu potrafią nawet „niszczyć” drugiego, często niewinnego człowieka.

W średniowieczu wyjątkowym szacunkiem darzono kobiety, każdy rycerz musiał mieć swoją damę serca, którą adorował i sławił, a ich miłość miała być trwała i wierna. Każda kobieta chciałaby spotkać na swojej drodze rycerza, który kochałby ją ponad wszystko i dla niej poświęciłby się bez reszty. Teraz kobiety traktowane są na równi z mężczyznami, ale myślę, że nie powinno się zapominać o zasadach szarmanckiego zachowania, ponieważ każda kobieta pragnie być traktowana, jak dama.
Aczkolwiek wizerunek średniowiecznego rycerza poszedł już chyba w zapomnienie, to istnieją jeszcze kochający mężczyźni, skorzy do poświęceń, czuli, dbający o swoją kobietę.
Wzorce kreowane przez każdą z epok z upływem czasu zmieniają się, lecz pewne wartości nieprzemijalnie trwają: „Bóg, Honor Ojczyzna”, pomimo wszystkich przeciwności w ich realizowaniu, są i będą w cenie.

Dlaczego każda mała dziewczynka marzy o rycerzu na białym koniu?. W naszym świecie wręcz występuje zapotrzebowanie na dzielnych wojaków, którzy nie zlękną się strasznego smoka i są gotowi do największych poświęceń by uratować swą księżniczkę.
Rycerz zawsze był i będzie wzorem do naśladowania. Sądzę, że różnice między człowiekiem z XXI wieku, a rycerzem z XV są ogromne, a także postawa człowieka szlachetnego, odważnego i do końca walczącego w słusznej sprawie już się obecnie zaciera, jednak nie pozwólmy, aby zanikła na zawsze.