Styl romański w sztuce.

STYL ROMAŃSKI

- gł. architektrura sakralna!
- architektura - prymart nad innymi dziedzinami sztuki
- malarstwo, rzeźba - podporządkowane

Funkcja architektury

- funkcja religijna
- funkcja obronna - kościoły mogły w przypadku niebezpieczeństwa spełniać funkcję twierdz
*wąskie otwory wejściowe i okienne
*masywne wieże

Kompozycja bryły

- kompozycja zwarta, zamknięta, zbudowana z najprostszych brył geometrycznych prostopadłościanów, walców, ostrosłupów, stożków
- duże wyczucie proporcji
- szorstka faktura kamienia - wrażenie solidności, surowości

- wzorzec budowli sakralnej - kościół przyklasztorny opactwo Cluny -
monumentalny, reprezentacyjny bogato zdobiony (bogata polichromia ścian, marmury, naczynia liturgiczne - klejnoty)

- sprzeciw zreformowanego zakonu benedyktynów - cystersów, głoszących ubóstwo, wznoszących kościoły surowe, prawie pozbawione dekoracji
- dziś prawie wszystkie wnetrza kosciolow romanskich pozabawione sa ozdob

- rytmika - pioneowe filary, łuki, poziome gzymsy
- duża płaszczyzna niedekorowanych ścian
- wzrok wchodzącego porwadzony jest ku ołtarzowi - centralnemu miejscu kościoła, bez rozpraszania sie na boki.
- wnętrze mroczne (małe okna w grubych murach wpuszczaja niewiele światła)

- urozmaicenie płaskorzeźbą o rozlicznych motywach
- rzeźba w ozdabia wejścia, kapitele kolumn , filary, wsporniki - urozmaicenie bryły, brak zakłócenia czytelności.

Konstrukcja

- jasna, nieskomplikowana
- plany podłóżne w kształcie
*prostokąta
*krzyża łacińskiego
- prezbiterium zakończone półkolistą apsydą
- wyraźny podział na trzy nawy oddzielone od siebie filarami lub kolumnami (okrągłymi filarami)
- wieże umieszczone w fasadzie lub po obu stronach prezbiterium, czasem nad skrzyzowaniem transeptu z nawą główną
- na końcach transeptu
- czasem kościoły dwuchórowe - dwie apsydy z przodu i z tyłu kościoła
- czasem obejście wokół prezbiterium - ambit
- prezbiterium otoczone wieńcem kaplic

- łuk półkolisty
- sklepienia:
*kolebkowe
*krzyżowe
*często sklepienie zastąpione płaskim drewnianym stropem/widoczne sklepienie duchu

- sklepienie kolebkowe ulepszone wzmacniając je w równych odstępach półkolistymi żebrami - grutam, które utrzymywały całą konstrukcję - pozostała część skl. mogła być lżejsza
- sklepienie naciskało na miejsca zakonczenia grutow na filarach, nie na całą długość ściany

- założenia bazylikowe - nawa główna wyższa od bocznych
- system wziązany - każdemu przesłu nawy głównej odpowiadaja dwa kwadratowe przęsła naw bocznych

- istniał również system halowy - wszystkie nawy jednakowej wysokości

- sklepienie dźwigają filary lub kolumny
- kapitele - odwrócona kostka lub odwrócony ścięty ostrosłup
- bazy - kilka wałków opierających się na płaskiej kostce
- wycinki naroży kostki zdobi przeważnie dekoracja rzeźbiarska o niepowtarzających się motywach

- kościoły romańskie - orientowane (z prezbiterium skierowanym ku wschodowi)

- przełom! - przebudowanie choru z opactwie Sant Denis pod Paryżem przez opata Surgera w 1144 roku
- pierwszy raz elementy właściwe dla stylu gotyckiego
*łuk ostry
*sklepienie krzyzowo-zebrowe
*wieniec kaplic wokol prezbiterium
*filary dzwigajace sklepienie odebraly czesc znaczenia scianom - mozliwość
zainstalowania wielkich okien

- w ścianie międzynawowej ponad filarami występują galerie, krużganki - empory.
- oddzielone są od nawy głównej arkadami
- potęgują rytmizację elementów wiodących ku ołtarzowi
- wzbogacają martwą powierzchnię ścian

- na zewnatrz - podziały za pomocą
*cienkich kamiennych listew - lizen
*fryzów arkadowych

-okna dzielone kolumienkami na biforia i triforia
- wąskie okna wpuszczają więcej światła dzięki rozchylonym na boki do wewnatrz ościeżom
- wejście ze wzg. obronnych z boku (wyjątek kościoły pielgrzymkowe o rozbudowanych okazałych fasadach zdobionych rzeźbą)
- drzwi b. wąskie o niewłaściwych proporcjach w stosunk do masywu muru.
- drzwi poszerzane oscieżami rozchylającymi się na zewnatrz, urozmaiconymi uskokami muru
- portal - ozdobne obramienie drzwi wejściowych
- portal schodkowy zamykany archiwoltami
- tympanon - półkolista płaszczyzna między zakończeniem drzwi a ostatnim łukiem zawsze ozdobiona rzeźbą

- posadzki - formowane we wzory płytki ceramiczne

- po obu stronach ołtarza zawieszano drogocenne tkaniny
- ściany zdobiły freski
- czasem barwne szyby w oknach

-dekoracja architektoniczne ożywiała bryłę kościoła
- ! nawet jesli bogata i różnorodna nie zmieniała zasadniczego charakteru
kościoła

Architektura romańska w poszczególnych krajach

- FRANCJA:
*bogato dekorowane (gł. rzeźbą) kościoły pielgrzymkowe
*okazałe fasady
*liczne obejścia i wieńce kaplic wokół prezbiterium
*wyjątkowo - kościoły z kopułą na skrzyżowaniu naw (Poitou) - wpływy Bizancjum

- zabytki: kościoły w Vezelay, Tuluzie, Poitiers, Autun
- wpływ na architekturę w innych krajach (także Polsce) - kościoły Burgundii

- ANGLIA:
*arch. zbliżona do francuskiej
*potężna, monumentalna bryła
*często wieże na skrzyżowaniu naw
*widoczne wiązania dachów zamiast sklepień
*silnie wydłużony korpus kościoła oraz transept daje plan mniej zwarty niż w innych
państwach

- zabytki: katedry w Canterbuty, Peterborough, Ely, Norwick

- NIEMCY:
*dużo wież
*potężna, monumentalna bryła
*liczne fryzy arkadowe zdobiące kościół od zewnątrz, a zwłaszcza prezbiterium
*często plan dwuchórowy
*często zakończenia transeptu apsydami tak, ze wraz z półkolistą apsydą prezbiterium
tworzy się plan trójkąta

- zabytki: kościoły w Hildsheim, Laach, Spirze. Wormacji , Moguncji

- HISZPANIA:
*dużo kościołów pielgrzymkowych
*obfite zdobienia rzeźbą i freskiem
*wpływy arch. islamu (łuki podkowiaste)

- zabytki: kościoły w Compostelli, Tolego, Zamora

- WŁOCHY:
*arch. lekka - brak obronnego charakteru
*tradycje antyczne ze zdobyczami średniowiecza
*odbiega znacznie od dzieł innych krajów
*cecha lokalna - komponowanie całych zespołów arch. sakralnej: kościól, budynek do
chrztów na planie centralnym (baptysterium) oraz osobno stojąca wieża (campanilla)
(np. Piza)
*brak dekoracji rzeźbiarskiej
*! wielobarwny marmur, mozaika, liczne galerie arkadowe
* wyraźne wpływy bizantyjskie (np San Marco w Wenecji)

- zabytki: wyżej wymienione, kościół San Miniarto we Florencji

- Sycylia - ciekawy ośrodek ulegający wpływom rzymskim, bizantyjskim, arabskim i normandzkim.
- Capella Palatia w Palermo - trójanwowa bazylika, arabski strop stalaktytowy, bizantyjska kopuła, dekoracja mozaikowa.
Katedra w Montreale - wpływyw bizantyjskie, normandzkie wpływy dekoracyjne i wieżowa fasada

Rzeźba

- do kościoła wprowadzał tympanon ze sceną Zesłania Ducha Św. lub Sądu ostartecznego
- uład kompozycyjny i ikonograficzny przyp. sztukę bizantyjską, jej symbole i schematy komp
- odrzwia ujęte w ramy połkolumn i archiwolt - każda ozdobiona innymi motywami
- na fasadach k. pielgrzymkowych postacie apostołów, proroków świętych
- płaskorzeźby wnetrza - obrazowe księgi ST i NT. - wyobrażenia piekła, nieba, pouczały o grzechu i świętości, opowiadały o życiu jezusa i świętych - utrwalenie podst. elementow zasad wiary
- swobodne ujęcie - postacie gestem ciala - rozliczne stany uczuciowe,
- rysy twarzy potraktowane szkicowo, marginalnie
- ruch przesadzony, wyrazisty

- ekspresja ruchu = deformacje - zbyt wielkie głowy, dłonie, małe tułowia, krótkie nogi
- szaty potraktowane schematycznie

- cechy powyzej kojarzone ze sztuką ludową - prostota, naiwność - sens dzieła ważniejszy niż realizm
- deformacje bo:
*obrazowe, bezpośrednie ukazywania wyobrażeń\
*ograniczenie kompozycyjne - ramy

- zainteresowania skierowane ku zyciu wewnetrznemu człowieka, przyrodą interesowano się ale nie studiowano jej, stąd wiele błędow anatomicznych

- przystosowanie do ram = wartości dekoracyjne
- wyobraźnia - ujście w zdobnictwie
- różnorodne motywy rzeźbiarskie - symbole chrześcijanskie, motywy roslinne, postacie zwierzat, motywy abstrakcyjne
- plecionka!! - czasem wszystkie motywy splatają się w ornamencie w jedna calosc
- motywy nie powtarzają się
- wpływy sztuki antycznej, islamu, Bizancjum, ludów barbarzynskich (Celtów! - plecionka)

- tematyka rzezb: RELIGIA
- funkcja: POCZUCAJĄCA, DYDAKTYCZNA

- rodzaj żywej księgi dla nieumiejących czytać
- treści religijny
- forma - cd. sztuki starochrzescijaniskiej i bizantyjskiej + nowe elementy

- sztuka romańska wolna jes od kanonow co umozliwialo jej szybkie przeminay w ciagu wieków

- najlepiej rozwijala sie rzezba FRANCUSKA w XII w:
* wystrój rzeźbiarski kościoła w Poitres
* kapitele kolumn w Moissac, Autun
* portal w Moissac prezentujący scenę Sądu Ostatecznego (mandrola + ewangeliści)
* portal katedry w Chartes z przełomy romanizmu i gotyku zwany 'królewskim' (od postaci
proroków i królów umiesznonych na kolmunach dzielących oscieża portalu)

- w NIEMCZECH rozwinela sie sztuka odlewnictwa w brązie zwana toreutyką
- trybowanie (repustowanie, puncowanie) - wykuwanie na zimno wypukłych wzorów w cienkiej blasze na modelach z drewna i kamienia lub na miekkim podkładzie z wypchanej skórzanej poduszki (np. drzwi kościoła św. Michała w Hildesheim - historia Zbawienia, drzwi Gnieźnieńskie)

MALARSTWO:

- iluminatorstwo - sztuka zdobienia ksiag - rekopisy na pergaminie zdobione byly calostronicowymi ilustracjami oraz ornamentem wokół tekstu
- narzędzia - pióra ptasie, pisaki trzcinowe o ściętych tępo końcach
- forma litera w dalszym stopniu rozwojowym litery karolińskiej - proporcje litery klasycznej
- pierwsze litery rozbudowane do rozmiarów ornamentu
- miniatury wykonywane farbami wodnymi, woskowymi, temperami, rysowano cienkim pedzelkim, piórem srebrnym sztyftem, a ozdabiano zlotem

- malarsdto scienne i sztalugowe bylo zależn w formie, podobnie jak rzeźba, od miniatury

- freski - sciany kosciolow
- tempera - na drewnie, malowanie ołtarzy:
*przód ołtarza, jeślu miał kształt prostopadłej skrzyni (antepedium)
*mała prostokątna nastawa ołtarzowa (predelli)

- najpiękniejsze i najliczniejsze zabytki malarstwa pochodza z terenow Katalonii w Hiszpanii
- funkcja, tematyka, tresci i ikonografia - jak w rzeżbie
- srodki wyrazu:
*plaska plama
*silnie nasycona plama
*ciemny kontur

- świadomie osiagano efekt dekoracyjnosci przez plaszczyznowe, linerne uproszczenie przedmiotow - dzielo lepiej laczylo sie z płaszczyzna arch.

- od XII w rozkwit witrażu

STYL ROMAŃSKI W POLSCE

- przypada na okres od X do XIII w - niespokojne czasy = nieliczne dziela zachowaly sie nieuszkodzone i nie przebudowane
- pozostale swiadczą o tym ze szt polska pozostawala w zywym nutcie sztuki europejskiej
- najstarsza budowla - rodtunda Marii Panny z X w.

- koscioly bazylikowe -szczatki murow

- dobrze prezentuje sie kolegiata w Tumie pod Łęczycą:
*dwuchórowa
*cztery potężne wieże

- kościół sw Andrzeja w Krk:
*budowla o mniejszych rozmiarach
*piękna sylwetka - X funkcja obronna

- kościół św. Jakuba w Sandomierzu (pocz. XIIIw)
*ceglany
*portal (rzadkie w arch. romanskiej) wykonany jest z cegły fomowanej we wzory, niegdys
pokrytej glazura

- Tyniec, Torun, Wąchock, Koprzywnica - klasztory z przylegajacymi kosciolami
- kapitularze - sale zebran zakonnikow
*sklepienia oparte na jednej lub czterech kolumnach z wyrzezbionymi glowicami

- Poznan - domniemana chrzcielnica Mieszka I

- drzwi gnieznienskie (ok. 1170) - skrzydla podzielone na prostokąty opowiadające hist. życia
św. Wojciecha. Podzial na prostokąty scalony ramą ornamentu - bordiurą - utworzoną
z motywu wici roslinnej i fantastycznych zwierząt

RZEŹBA KAMIENNA

- portale w kosciele Św. Magadaleny, Wrocław
- portale w Sulejowie
- tympanony ze Strzelna, Wiślicy

- Strzelno - 4 kolumny o rzeźbionych i malowanych trzonach
- portal ze Strzebnicy - król Dawid grajacy na cytrze przed królową Betsabe - scena biblijna
potraktowana w sposób b. ciepły, osobisty, nastrojowy

MALARSTWO
- jedyny reliekt sztalugowego - Dębno, fragment ołtarza z postaciami Św. Agnieszki i
Św. Katarzyny
- freski - Tum (fragmenty)

OZDOBY I DZIEŁA O CHARAKTERZE SAKRALNYM
- wyroby srebrne zdobione filigranem
- złote druciki - granulacja
- "Pantena opactwa kanonikow regularnych w Trzemesznie" i "Kielich Dąbrówki" - bogaty grawerunek w technice niella - zdobienie metalowych przedmiotow rysunkiem rytym w głąb Rowki wypełniane są ciemną pastą z siarczków srebra, miedzi i ołowiu.
- kształty kielichow proste, surowe, dekoracja scisle podporządkowana architekturze naczynia

- "czara srebrna z Włocławka" - trybowanie
- oprawy ksią, relikwiarze - ozdabiane emalią - rodzajem pasty ze sproszkowanego stopionego barwnego szkłą nakładanej na podłoże metalowe

wg. "Sztuka i czas" B.Osińskiej