Malezja

Malezja
Państwo położone w Azji Południowo-Wschodniej. Zajmuje południową część Półwyspu Malajskiego (Malezja Zachodnia) oraz północną część wyspy Kalimantan (Borneo), tzw. Malezja Wschodnia, która obejmuje stany Sabah i Sarawak. Na lądzie graniczy z Tajlandią, na wyspie z Indonezją. Powierzchnia 329,8 tys. km2.
Stolica Kuala Lumpur (1,1 mln mieszkańców, 1991). Większe miasta (1991): Ipoh (382 tys.), Pinang (219,4 tys.).
Język urzędowy malajski (bahasa), pomocniczy angielski, w użyciu także języki: chiński, tamilski, ibański.
Jednostka monetarna 1 ringgit (dolar malezyjski)= 100 senów.

Transport i łączność
Transport lądowy, zwł. drogowy, dobrze rozwinięty w Malezji Zachodniej, b. słabo — w Malezji Wschodniej; dł. dróg kołowych 53 tys. km (15,9 km na 100 km2 , w Malezji Zachodniej — 30,6 km na 100 km2); ok. 70% dróg ma twardą nawierzchnię; w budowie autostrada Penang–Kuala Lumpur–Singapur; 2,2 tys. km linii kolejowych, w Malezji Wschodniej — 134 km; gł. szlaki komunik. w obydwu częściach kraju biegną wzdłuż wybrzeży; wyspa Penang jest połączona z lądem mostem o dł. 13,5 km (najdłuższy w Azji Pd.-Wsch.); rozwinięta żegluga kabotażowa; nośność floty handl. wynosi 2,5 mln DWT (1991); gł. porty morskie: Port Kelang (przeładunek 13 mln t — 1987), Penang, Port Dickson, Kuantan i Malakka w Malezji Zachodniej oraz Labuan, Kuczing, Kota Kinabalu i Sandakan w Malezji Wschodniej; rozbud. sieć krajowych połączeń lotn.; 4 międzynar. porty lotn. (Johor Baharu, Kuczing, Kota Kinabalu, Penang) i 1 międzykontynent. w Kuala Lumpur.

Ludność
Kraj wielonarodowościowy: 62% ludności stanowią Malajowie, 30% — Chińczycy 8% — Indusi (potomkowie imigrantów z Indii), ponadto ludy zamieszkujące pn. Borneo: Dajakowie, Kalabici, Semangowie, Ibanowie; w Malezji Zachodniej liczebna przewaga Malajów nad Chińczykami i Indusami, w Malezji Wschodniej — Chińczyków i Indusów nad Malajami; 53% społeczeństwa wyznaje islam, 17% — buddyzm, 12% — taoizm, 7% — hinduizm, ponad 6% — chrześcijaństwo (katolicy, protestanci); wśród ludów zamieszkujących Malezję Wschodnią powszechne są wierzenia animistyczne.
Szybkie tempo wzrostu liczby ludności (13,7 mln — 1980, 18,6 mln — 1992) spowodowane wysokim przyrostem naturalnym (ok. 24‰ rocznie) i stałym napływem imigrantów z Chin i Indonezji (zwł. z pd. części Borneo); przeciętna długość życia: mężczyźni 69 lat, kobiety 73 lata. Średnia gęstość zaludnienia 56 mieszk. na km2; ok. 70% ludności skupia się na zach. wybrzeżu Płw. Malajskiego; gęsto zalesione wnętrze Płw. Malajskiego, a zwł. pn. Borneo prawie bezludne. W miastach mieszka 51% ludności; gł. m.: Kuala Lumpur (1,1 mln mieszk.), Penang, Johor Baharu, Ipoh, Malakka, Kota Baharu, Kuala Terengganu. W 1960–90 stopniowy spadek zatrudnienia w rolnictwie (z 63% do 31% ludności zawodowo czynnej) na rzecz przemysłu (wzrost zatrudnienia z 12% do 21%) i usług (z 25% do 46%); większość ludności malajskiej pracuje w rolnictwie, chińskiej — w przemyśle i finansach, induskiej — w transporcie i handlu.

Religia
Muzułmanie (52,9%), buddyści (17,3%), konfucjaniści i taoiści (11,6%), hinduiści (7,0%), chrześcijanie (6,4%). Średnia długość życia: mężczyźni 68 lat, kobiety 73 lata.

Warunki naturalne
Malezja Zachodnia jest krajem górzystym, z licznymi pasmami ciągnącymi się wzdłuż Półwyspu, z których większość ma łagodne stoki, przechodzące w szerokie, płaskie niziny nadmorskie. Malezja Wschodnia ma także górzysto-wyżynny charakter, jedynie wzdłuż wybrzeży ciągną się wąskie niziny nadbrzeżne, miejscami silnie zabagnione. Na terenie Sabahu znajduje się najwyższe pasmo Borneo - Góry Croekera (Kinabalu 4094 m n.p.m.).
Liczne, zasobne w wodę rzeki: Rajang (najdłuższa, 560 km), Kinabatangan, Baram (na Borneo) oraz Pahang, Perak (na Półwyspie Malajskim). Naturalną szatą roślinną kraju są wiecznie zielone lasy równikowe, uważane powszechnie za najzasobniejsze na kuli ziemskiej. Ze zwierząt żyją tu: tygrysy, tapiry oraz rzadko spotykany obecnie nosorożec jawajski i sumatrzański. W Malezji Wschodniej świat zwierzęcy jest bogatszy gatunkowo, gdyż żyją tu: niedźwiedzie malajskie, gibbony, nosacze, orangutany.
Klimat równikowy monsunowy, z wysoką temperaturą i wilgotnością powietrza. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 28C i 79 mm, w lipcu 28C i 191 mm.

Historia
Od VIII w. do XII w. Półwysep Malajski wchodził w skład indomalajskiego królestwa Śriwidżaja. Z rozpadającego się królestwa powstało szereg samodzielnych państw, z których największe znaczenie osiągnął sułtanat Malakka, słynący z handlu jedwabiem, herbatą i korzeniami.
W 1511 sułtanat znalazł się pod panowaniem Portugalczyków, następnie od 1641 Holendrów. W XIX w. Brytyjczykom udało się podbić wszystkie drobne państewka malajskie.

W okresie II wojny światowej Półwysep Malajski opanowali Japończycy, którzy wycofali się zeń w sierpniu 1945, a powrócili Brytyjczycy. W lutym 1948 proklamowano powstanie Federacji Malajskiej jako protektoratu brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Pełną autonomię Federacja Malajska uzyskała w sierpniu 1954.
Malezja we współczesnym kształcie powstała we wrześniu 1963, po przyłączeniu trzech kolonii brytyjskich: Borneo Północnego, Sarawaku i Singapuru. Powstanie Malezji wywołało sprzeciw Filipin i Indonezji. Konflikty między ludnością chińską i malajską oraz tendencje separatystyczne prowincji doprowadziły do starć zbrojnych na terenie Sarawaku. W sierpniu 1965 z Federacji wystąpił Singapur. Wrogość Indonezji doprowadziła do wybuchu trzyletniej wojny partyzanckiej w malezyjskiej części Borneo.

W polityce zagranicznej głównym celem działań dyplomatycznych pierwszych lat niepodległości było nawiązanie poprawnych stosunków z nieprzychylnie nastawionymi sąsiadami, Filipinami i Indonezją. W końcu lat 80. miały miejsce napięcia społeczne dotyczące sposobu sprawowania rządów, szczegółowych rozwiązań konstytucyjnych. Partykularne konflikty nie przeszkodziły jednak w szybkim rozwoju gospodarczym kraju. Malezja jest członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych od 1957, Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN).
W 1994 na tronie Malezji zasiadł Tuanku Jaafar. W 1999 jego miejsce zajął sułtan Salahuddin Abdoul Aziz Shah Alhaj Ibni Almarhum Sultan Hishamuddin Alam Shah Alhaj (zmarł 2001).

Ustrój polityczny
Federacyjna monarchia konstytucyjna; głową państwa jest król, wybierany na 5 lat przez Zgromadzenie Władców (władcy i gubernatorzy stanów); władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu (Izba Posłów o kadencji 5-letniej i Senat o kadencji 6-letniej); władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem mianowanym przez króla; stany Malezji mają autonomię wewn. (z wyjątkiem spraw zagranicznych finansów, oświaty i obywatelstwa) z własną konstytucją i organami władzy.

Gospodarka
Malezja jest jednym z szybciej rozwijających się krajów Azji Południowo-Wschodniej, z coraz większym udziałem w gospodarce przemysłu, zatrudniającego 2/3 ogółu ludności zawodowo czynnej. Rolnictwo cechuje nadal nastawienie na produkcję roślin eksportowych - kauczukowca, palmy oleistej i kokosowej, ananasów, pieprzu, kawy, kakaowca. W produkcji surowego kauczuku i oleju palmowego Malezja zajmuje pierwsze miejsce na świecie. Główną uprawą żywieniową jest ryż oraz kukurydza, bataty, maniok. Malezja jest także największym światowym eksporterem (50% dostaw światowych) cennych gatunków drewna.
Podstawą górnictwa jest wydobycie cyny, której zasoby są uważane za jedne z największych na świecie, wydobywa się także boksyty, rudy żelaza, miedzi, gaz ziemny i ropę naftową, której eksport dostarcza 10% dochodu narodowego. Od 1970 bardzo dynamicznie rozwija się przemysł przetwórczy, zwłaszcza elektrotechniczny i elektroniczny oraz przemysł spożywczy.
Dochód narodowy 13 700 USD na 1 mieszkańca (2000). Inflacja: 2,8% (1999). Struktura zatrudnienia: przemysł - 42%, usługi - 41%, rolnictwo - 17%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie dobra inwestycyjne (41%), prefabrykaty (19%), olej mineralny (16%), natomiast importuje się dobra inwestycyjne (53%), prefabrykaty (20%), chemikalia (8%). Głównymi partnerami handlowymi są: Singapur, Japonia i USA. Obroty w handlu z zagranicą (1999) – eksport: 83,5 mld USD, import: 61,5 mld USD. Zadłużenie zagraniczne (1999): 43,6 mld USD.

Rolnictwo
Użytki rolne zajmują ok. 20% powierzchni kraju; zróżnicowana wielkość gospodarstw rolnych: duże plantacyjne (średnia pow. 40 ha; największe, założone przez spółki międzynarodowe o powierzchni kilku tys. ha) i małe chłopskie (ok. 4 ha). Podstawowym działem rolnictwa jest uprawa roślin eksportowych, głównie kauczuku (ok. 60% powierzchni upraw) na nadmorskich nizinach zachodnich części Płw. Malajskiego: produkcja surowego kauczuku 1,2 mln t — 1993 (3 miejsce w świecie po Indonezji i Tajlandii); 1960–89 12-krotnie powiększono areał upraw palmy oleistej: największe plantacje na południowym Płw. Malajskim (Johor, Selangor) i Sabah: produkcja oleju palmowego 7,2 mln t (50% produkcji świat.); poza tym uprawa kakaowca (zbiory ziarna kakaowego 214 tys. t), palmy kokosowej, pieprzu (gł. Sarawak), trzciny cukrowej. Najważniejszą rośliną żywieniową jest ryż — produkcja nie pokrywa zapotrzebowania krajowego; na małą skalę uprawa tytoniu, manioku, batatów, warzyw i owoców (ananasy, banany). Hodowla (bawoły — siła pociągowa, trzoda chlewna) ma drugorzędne znaczenie. Eksploatacja lasów, 1991 pozyskano 49 hm3 drewna.

Przemysł
Malezja posiada duże złoża różnorodnych surowców mineralnych: wydobycie ropy naftowej (31 mln t — 1991) ze złóż podmorskich na M. Południowochińskim, u wybrzeży stanów: Sarawak, Sabah i Terengganu, gazu ziemnego (626 petadżuli) u wybrzeża Sarawaku i wyspy Labuan. W Malezji występują największe w świecie złoża cyny (ok. 20% zasobów światowych) zmienność koniunktury na rynku światowym i wysokie koszty wydobycia wpłynęły na ograniczenie produkcji z 71 tyś. ton (w przeliczeniu na czysty składnik) — 1980 do ok. 43 tys. t — 1990 (2 miejsce w świecie); główne regiony wydobycia: dolina Kinta w stanie Perak, dolina Kelang w pobliżu Kuala Lumpur, Batang Berjuntai w stanie Selangor. Z innych surowców mineralnych eksploatuje się rudy miedzi (Mamut w Sabah), żelaza (Johor, Pahang), boksyty (Sarawak, Johor), rudy antymonu (Sarawak); ubocznie w kopalniach cyny — złoto i minerały ziem rzadkich (ilmenit, monacyt, kolumbit). Produkcja energii elektronicznej w elektrowniach naftowych, gazowych i wodnych (największa Eli Temengor — 350 MW, w dorzeczu rzeki Perak), na 1 mieszkańca — 1560 kW · h (1991). Rozwinięty przemysł elektrotechniczny i elektroniczny (telewizory, radioodbiorniki, baterie, urządzenia klimatyzacyjne, półprzewodniki, układy scalone), głównie w Kuala Lumpur i Port Kelang, artykuły spożywcze (olejarnie, łuszczarnie ryżu, przetwórnie kakao i ananasów), hutnictwo cyny (Penang, Bagan Jaya, Port Kelang), przemysł kauczukowy, chemiczny (nawozy azotowe, środki ochrony roślin, rafineryjny, gumowy, farm. i kosmetyczny), środków transportu (montownie samochodów osobowych typu Landrover i Toyota, ciężarowych, motocykli i motorowerów) skoncentrowany gł. w Kuala Lumpur i Penangu oraz przemysł drzewny (tartaki).
Handel zagraniczny
Malezja ma dodatni bilans handlowy szybkie zmiany w strukturze towarowej eksportu; wywóz głównie urządzeń i podzespołów elektronicznych (37% wartości eksportu, 1991), ropy naftowej i gazu ziemnego, drewna, kauczuku, oleju palmowego, cyny i kakako; import żywności, maszyn, środków transportu i nawozów sztucznych; głównie partnerzy handlowych: Japonia, Singapur, USA, W. Brytania, Korea Pd., Tajlandia i Brunei.