Kto i na jakich zasadach może przeprowadzać kontrolę osób na zwolnieniach lekarskich

Kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby lub konieczności sprawowania przez ubezpieczonego opieki nad chorym członkiem rodziny dokonują pracodawcy zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego, czyli zatrudniający ponad 20 pracowników. Jeśli pracodawca zatrudnia mniej pracowników, na jego wniosek chorego może skontrolować Zakład Ubezpieczeń Społecznych. ZUS sprawdza także, czy właściwie korzysta ze zwolnienia lekarskiego przedsiębiorca prowadzący własną firmę.
Na podstawie art. 68 ust. 2 ustawy dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636) zarządza się, co następuje:

„ § 1. 1. Kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby lub konieczności sprawowania przez ubezpieczonego opieki nad członkiem rodziny dokonują płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych.
2. Do obowiązków płatnika składek należy także kontrola formalna zaświadczeń lekarskich stanowiących podstawę zwolnienia od pracy. ”

Kontrola prowadzona przez ZUS dotyczy tylko świadczeń w razie choroby z ubezpieczenia społecznego, nie dotyczy więc zwolnień wystawionych celem opieki nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny. Kontrola w tym zakresie może być prowadzona tylko przez pracodawcę. Na uwagę zasługuje fakt, iż pracodawca, niezależnie od liczby zatrudnionych, może kontrolować pracowników podczas zwolnienia lekarskiego i wypłacania przez pierwsze 33 dni choroby wynagrodzenia, które wypłaca z własnych środków. Jeśli uzna, że zwolnienie jest wykorzystywane niezgodnie z przeznaczeniem, może zdecydować o odebraniu wynagrodzenia za czas choroby. Od tej decyzji pracownikowi przysługuje prawo odwołania do sądu.
Do obowiązków pracodawcy należy także kontrola formalna zaświadczeń lekarskich polegająca na sprawdzeniu, czy zaświadczenie nie zostało sfałszowane oraz czy zostało wydane zgodnie z przepisami dotyczącymi trybu i sposobu ich wystawiania. W razie podejrzeń o sfałszowanie zaświadczenia pracodawca winien wystąpić do lekarza orzekającego z wnioskiem o potwierdzenie treści zaświadczenia i ewentualne wyjaśnienie zaistniałych wątpliwości. W razie podejrzenia wystawienia zaświadczenia niezgodnie z obowiązującymi przepisami o wyjaśnienie należy zwrócić się do terenowej jednostki organizacyjnej ZUS. Stwierdzenie w czasie postępowania wyjaśniającego faktu sfałszowania zaświadczenia lekarskiego winno skutkować powiadomieniem organów ścigania.
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich polega na ustaleniu czy pracownik w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie wykonuje pracy zarobkowej, a także czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem. W przypadku zwolnień w celu sprawowania opieki nad chorym kontroluje się ponadto, czy poza pracownikiem nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, mogących zapewnić opiekę. Nie dotyczy to jednak sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do lat 2.
Wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, rozstrzyga właściwa terenowa jednostka organizacyjna ZUS uzyskując, w miarę potrzeby, opinię lekarza leczącego.
Stwierdzenie w wyniku kontroli, że ubezpieczony w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy wykonywał pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia. Jeśli kontrolowany był na świadczeniu rehabilitacyjnym i pracował, będzie musiał je zwrócić w wysokości należącej się za 30 dni, chyba że kontrola wykazała, iż pracował przez cały czas jego pobierania. Wtedy będzie musiał zwrócić całość.
Do skontrolowania chorego niezbędne jest imienne upoważnienie od pracodawcy lub ZUS. Dopiero ono uprawnia do kontroli, którą przeprowadza się w miejscu zamieszkania chorego, jego czasowego pobytu lub miejscu zatrudnienia. Jeśli stwierdzono, że zwolnienie lekarskie wykorzystywane było niezgodnie z przeznaczeniem, sporządza się protokół, do którego kontrolowany może wnieść swoje uwagi i zastrzeżenia. Protokół taki przedstawiłam w załączniku nr. 1 i nr 2. Wydana na tej podstawie decyzja może być przez pracownika zaskarżona do sądu.

Praktyka pokazuje, że powyższe zasady są przez pracodawców bardzo rzadko wykorzystywane do dyscyplinowania pracowników, szczególnie tych często korzystających ze zwolnień lekarskich. Dla lekarza leczącego informacja o niestosowaniu się pacjenta do zaleceń i wykorzystywaniu zwolnienia niezgodnie z celem jego przeznaczenia byłaby również niezwykle cenną, zwłaszcza w przypadku tych osób, które z niezrozumiałych powodów są tak "oporne na leczenie".

Znajomość powyższych zasad przez lekarzy wydaje się być szczególnie pożądana w kontaktach lekarz-pracodawcy, gdy winą za częste korzystanie przez pracownika ze zwolnień lekarskich obciąża się zwykle właśnie lekarza, nie pamiętając o własnych możliwościach oddziaływania na pracowników i wpływania na absencję.