Literatura a zło

Literatura od czasów najdawniejszych zajmowała się tym problemem. Wielu bohaterów zostaje postawionych w sytuacji wyboru między dobrem a złem. Postawy, jakie przyjmują, są różne.
W mitologii antycznej zło obok dobra jest atrybutem bogów, przeciwnie niż jest to u Boga biblijnego. Przykłady tego zła mamy wielorakie: Kronos musi zjeść własne dzieci by nie obawiać się o tron, Zeus ukarał okrutnie Prometeusza za ofiarowanie ludziom ognia. Apollo obdziera ze skóry Marsjasza , z którym przegrał pojedynek muzyczny. Wszelkie te przejawy zła występują po to, by jak najbardziej upodobnić bogów do ludzi. Zatem - mity o bogach powstały po to, aby być symbolem i personifikacją wszelkich ludzkich namiętności, które są nieodłącznym elementem natury, i które potrafią doprowadzić każdego do skrajnych zachowań: są to najpowszechniejsze emocje jak zazdrość, strach, gniew, popędy itp.
Z mitów tebańskich znamy opowieść o losach Antygony i Kreona. Niby oboje mieli słuszność, ale nie do końca. Mimo tego, że chcieli dobrze, doprowadzili do tragedii, a tej można było na pewno uniknąć. Władca Teb chciał odmiennie potraktować broniącego ojczyzny, zaś inaczej bohatera, którego uznał za zdrajcę ojczyzny, aby ostrzec poddanych przed podobnymi czynami. Gdy Kreon zmienia wydany na nią wyrok, jest już za późno. Ponosi najcięższą karę, żyje ze świadomością, że jest winny śmierci Antygony, żony i syna.
Zgodnie z wierzeniami chrześcijan człowiek rodzi się grzesznikiem; oczyszczenia dostępuje dopiero podczas chrztu. Grzech pierworodny dziedziczymy po pierwszych rodzicach, Adamie i Ewie, którzy nie posłuchali Boga i zjedli zakazany owoc z drzewa poznania doba i zła. Na skutek ich decyzji człowiek zaczął odczuwać nienawiść, zazdrość, chęć zemsty. Już ich syn, jak czytamy w biblijnej opowieści o pierwszym zabójstwie, stanął przeciwko bratu. Kain zamordował Abla z zazdrości o to, że Bóg zawsze patrzył na pasterza przychylnym okiem. Został za to przeklęty przez Stwórca i przegoniony z miejsca, gdzie wcześniej żył. Zawiść była też przyczyną tego, co z Jakubem uczynili jego bracia. Józef był ulubionym synem Jakuba, a od Boga otrzymał dar tłumaczenia snów. Zazdrośni o powodzenie brata, postanowili się go pozbyć. Nie przypuszczali, jak wielką przykrość zrobią ojcu, gdy zgładzą lub pozostawią na pastwę losu jego najukochańszego syna.
W "Balladynie" Słowackiego zło jest piętnem głównej bohaterki, która raz wkroczywszy na drogę, mającą prowadzić do sukcesu, zostaje pozbawiona możliwości odwrotu. Dobrze wie o tym, iż czyni źle, jednak morduje nadal, by zyskać kolejne możliwości awansu, zdobycia władzy. Rezultatem tego jest jej szaleństwo, zaś kara, tak czy inaczej ją spotyka.
W innym dramaciw romantycznym również pojawia się problem zła. W II cz. "Dziadów" mamy postać ducha złego pana, który za życia gnębiąc swych poddanych po śmierci cierpi z nich rąk katusze.
Czasem zdarza się tak, że zło jest konsekwencją silnych negatywnych emocji, dzieje się jakby poza człowiekiem, wbrew niemu samemu. Tak można potraktować czyn Jacka Soplicy z "Pana Tadeusza", który w przypływie złości na Stolnika za to, że nie pozwolił mu poślubić swej córki Ewy, pozbawił szlachcica życia, strzelając do niego. Wąsal zdawał sobie jednak sprawę z wielkości swej zbrodni, dlatego też postanawia swój haniebny czyn odpokutować. Wstępuje do zakonu, przybiera imię ksiądz Robak i odtąd służy innym ludziom i swej ojczyźnie, walcząc za kraj i przygotowując potajemnie powstanie na Litwie.
Największym złem jest niewątpliwie wojna. To ona rujnuje państwa, miasta, zabija i okalecza ludzi. Niweczy młodość i marzenia. O tych doświadczeniach pisał poeta wojenny Krzysztof Kamil Baczyński, w jednym ze swych najpiękniejszych utworów „Elegia o (…) chłopcu polskim”. Tytułowy chłopiec polski nie ma imienia, jest nim więc każdy młody człowiek, który walczył za ojczyznę i za nią umarł. Podobnie matka – to matka każdego konkretnego żołnierza, każdego walczącego i każdego zmarłego. To matka symbolizująca wszystkie matki czasu wojny, zmuszone go grzebania własnych dzieci i płakania nad ich ciałami. Wiersz pokazuje, iż wojna całkowicie zmieniła życie „chłopcom polskim”: „Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą./Dzieciństwo i beztroska została zamieniona na wojenną rzeczywistość:/ Wyszywali wisielcami drzew płynące morze./ [...] I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc,/ i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut – zło”. Kontrast pomiędzy młodością, naiwnością i dobrocią a okrucieństwem i złem wojny widać dokładnie w pierwszym wersie ostatniej zwrotki: „I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc”.
Jak radzić sobie z problemem dobra i zła? Skąd wiadomo, co wybierać? Czy zasady oddzielania dobra od zła są jasne i precyzyjnie ustalone?
W literaturze zdarzają się utwory, które taki jednoznaczny podział pokazują. Przykładem może być, bardzo popularna wśród młodzieży trylogia " Władca Pierścieni' Tolkiena. Symbolem zła jest tam pierścień, który sprawia, że człowiek traci moc odróżniania dobra od zła, pozbawia go możliwości decydowania o sobie. Cała historia opiera się na ciągłej walce o zdobycie tego pierścienia. Wciąż mocują się ze sobą siły ciemności i jasności. Jednak bardzo wyraźnie zaznaczony jest przedział między dobrem a złem. Nie mam wątpliwości, jak należy postępować. Jednak taka jasność jest możliwa tylko w baśniach, w normalnym życiu granice między dobrem a złem są rozmyte i nie ma jednoznacznie dobrych wyborów.
Człowiek, dopóki żyje, musi dokonywać wyborów między dobrem i złem. Te dwa pierwiastki istnieją w świecie, niekiedy bardzo blisko siebie. Czasem granica między nimi jest bardzo wąska i nieuchwytna. Łatwo jest zbłądzić i przejść na stronę zła. Jedyną pomocą dla nas jest postępowanie zgodne z zasadami moralnymi i etycznymi, uniwersalnymi bez względu na religię, narodowość czy rasę. Tylko wtedy mamy szansę uchronić się przed złem.