Filozofia

ATOMIZM DEMOKRYTA

• ostatni najdojrzalszy twór greckiej filozofii przyrody, był główną postacią materialistycznego poglądu na świat
• twórcy: Leucyp i jego uczeń Demokryt
• atomistyczna teoria materii (do eleackiego poglądu sprzeczności dodali zasadniczy dla nauki postulat: zgodność z doświadczeniem
• materia składa się z atomów- cząstki niepodzielne które sią niezmienne, ale poruszają się w przestrzeni wytwarzaja zmienny coraz nowy układ świata

 cała przyroda składa się jedynie z mnogości atomów
 atomy posiadają wyłącznie ilościowe własnośći
 powszechną własnością atomów jest ruch
 atomy znajdują się i poruszają w próżni

• System Demokryta jest materialistyczny, materialistyczna jest również jego etyka, według której pogoda ducha jest najwyższym dobrem, stąd nadano Demokrytowi przezwisko „śmiejącego się filozofa”.

PITAGORAS I JEGO SYSTEM FILOZOFICZNO-MORALNY
PITAGORAS-> grecki matematyk, filozof, mistyk, twórca Twierdzenia Pitagorasa.
• Założył w Krotonie szkołę pitagorejczyków w roku 529 p.n.e.. Bractwo religijne Pitagorasa, oprócz mistycyzmu zajmowało się też badaniami naukowymi w zakresie matematyki i nauk przyrodniczych
• Według Pitagorasa z Samos świat jest boskim tworem, gdzie człowiek powinien zwyciężać w sobie naturę zwierzęcą i dążyć do boskiej.
• Uważał, że podstawą wszelkiego bytu są liczby i związane z nimi dziedziny wiedzy: geometria, arytmetyka i muzyka.
o Każde twierdzenie filozofa daje się zbić z taką samą łatwością, z jaką można go dowieść, nie wykluczając powyższego twierdzenia.
o Kto mówi, sieje, kto słucha, zbiera.
o Liczba jest istotą wszystkich rzeczy.
o Muzyka budzi w sercu pragnienie dobrych czynów.
o Tak długo jak człowiek będzie zabijał zwierzęta, ludzie będą zabijali się nawzajem. W istocie, ten kto zabija i zadaje ból, nie zazna radości i miłości.
o Najkrótsze wyrazy "tak" i "nie" wymagają najdłuższego zastanowienia.
o Nic w nadmiarze.
o Trudno jest iść przez życie wieloma drogami jednocześnie.
o Trzeba milczeć albo mówić rzeczy lepsze od milczenia.
o Zły język zdradza złe serce

NEOPLATONIZM I FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA OKRESU STAROŻYTNEGO I WCZESNEGO ŚREDNIOWIECZA
Neoplatonizm - filozofia powstała w III wieku n.e. w Aleksandrii pod wpływem myśli Platona oraz pogańskiej myśli religijnej
Neoplatonizm wyłonił z siebie sześć szkół:
 szkoła aleksandryjska, twórcą szkoły był prekursor neoplatonizmu Ammonios Sakkas
 szkoła rzymska, wierna Plotynowi, należał do niej m.in. Porfiriusz.
 szkoła syryjska, której głównym przedstawicielem był Jamblich.
 szkoła ateńska, której najważniejszym reprezentantem był Proklos.
 szkoła pergamońska z silnymi elementami religijno-mistyczno-teurgicznymi.
 druga szkoła aleksandryjska z licznymi wpływami chrześcijańskimi.
• Neoplatonizm postrzegał świat jako hierarchię bytów, które wyłaniają się (emanują) z absolutu - bytu najdoskonalszego, niepoznawalnego rozumowo, który nie jest ani duchem, ani ideą, ale czystą jednością.
absolutu emanują kolejno coraz mniej doskonałe hipostazy:
• świat ducha, obejmujący dostępne rozumowi idee;
• świat duszy, której częścią są jednostkowe dusze ludzkie;
• świat materii, na której emanacja się kończy.
Światy te są wzajemnie ze sobą powiązane, dzięki czemu możemy odgadnąć ziemską przyszłość za pomocą astrologii i wróżb. Można też poprzez magię wpływać na procesy w wyżej położonych światach.
• Neoplatonizm wywiódł nową etykę, która opiera się na myśli, że jak dusza ludzka zmuszona jest przez wcielenie, to znaczy narodziny w ciele, zejść do najniższego świata, popadając w grzech, tak może ona przebyć drogę powrotną w kierunku absolutu. Do tego celu służyły specjalne rodzaje cnoty: oczyszczające i upodabniające dusze do Boga
POGLĄDY FILOZOFICZNE PLOTYNA
Plotyn– filozof starożytny, twórca systemu filozoficznego zwanego neoplatonizmem
• Zasadą bytu, tym co istnieje naprawdę jest Jednia – doskonała i prosta substancja, która jest niepoznawalna, gdyż każda próba jej poznania prowadziłaby do wyszczególnienia jej własności i powstania rozróżnienia: Jednia – własności, co przeczyłoby jej prostocie
• Powracając do tworów duszy - świat zmysłowy składa się z dwóch czynników o nierównej wartości: duszy i ciała. Dusza udziela ciału istnienia i życia, ciało zaś dzięki duszy uczestniczy w istnieniu i życiu.
• Dusza tworzy rzeczy wedle doskonałych wzorców - idei umysłu. Idee te uobecniają się w rzeczach materialnych, a rzeczy te uczestniczą z kolei w ideach, upodobniając się do nich. Ale są zawsze odbiciami: niedoskonałymi i niepełnym
• Materia stanowi ostatni, najniższy szczebel efesis. Jej istnienie jest niemal równoznaczne z nieistnieniem. Materię możemy określać jedynie negatywnie, jako coś, co jest niedostatkiem, niepełnością, brakiem istnienia, a więc - nicością.
• Ponieważ istnienie jest dobrem, to jego przeciwieństwo - niebyt - jest złem. W ten sposób Plotyn jako pierwszy z filozofów sformułował prywacyjną teorię zła: zło nie istnieje realnie, ontologicznie, lecz jest jedynie czymś negatywnym - niedostatkiem istnienia, jego ograniczeniem i niepełnością, czyli brakiem dobra. Twierdzenie to stało się podstawą teodycei, a zwłaszcza tej wersji, którą opracował święty Augustyn z Hippony.

HEDONIZM ARYSTYPA Z CYRENY

• Był uczniem Sokratesa; wcześniej poznał poglądy Protagorasa. W wielu punktach pozostał wierny sofistom; sofistą nazwał go również Arystoteles. Arystyp powrócił do obyczaju sofistów brania opłaty za naukę. W przeciwieństwie do Antystenesa, wiódł żywot dworaka i światowca.
• Uważany jest za założyciela szkoły cyrenaików, którzy rozważali zagadnienie przyjemności, dochodząc do sformułowania, że szczęściem było osiągnięcie jak najwięcej zmysłowej przyjemności
• Arystyp stworzył doktrynę hedonizmu; był możliwie najbardziej zdecydowanym i bezkompromisowym hedonistą, jakiego zna historia etyki. Jego hasłem było: "Jedynym dobrem jest przyjemność, a jedynym złem - przykrość".
• Kolejne tezy: "Przyjemność to stan przelotny, trwa dopóty dopóki działa bodziec, a szczęście jest sumą tych częściowych przyjemności", "Przyjemność jest stanem pozytywnym, więc nie polega tylko na braku cierpienia. (Przyjemność i przykrość to rodzaj ruchu, aktywności)", "Przyjemności różnią się intensywnością, ale nie jakością".
• Arystyp zaprzeczał, jakoby sam brak cierpienia i przykrości był już przyjemnością, bo, jak twierdził, przyjemność i przykrość są rodzajami ruchu dokonywującego się w nas, podczas gdy brak przyjemności jak i brak przykrości są właśnie brakiem takiego ruchu. Chciał rozwinąć sztukę życia polegającą na unikaniu wszelkiego bólu i przykrości. Jego poglądy wykorzystał Epikur, kiedy tworzył szkołę epikurejczyków

FILOZOFIA MORALANA SPINOZY

Spinoza analizował kwestie etyczne dokładnie tak samo, jak to robił ze wszystkimi wcześniejszymi. Przy okazji tych rozważań zauważył, jako pierwszy w historii, że nie ma rzeczy, które są zawsze dobre lub zawsze złe, lecz że ich wartość etyczna zawsze zależy od relacji, w jakich się znajdują w stosunku do danego człowieka. Np.: jeśli ktoś jest chory i dostanie lek adekwatny do swojej choroby, to ten lek będzie dla niego dobrem; jeśli jednak ten lek przyjmie osoba chora na coś innego, może on jej poważnie zaszkodzić, jest więc dla tej osoby złem. Dokładnie to samo można też powiedzieć o relacji między dwiema dowolnymi osobami. Zło i dobro nie są więc wewnętrznymi cechami ludzi, lecz również wynikają z relacji między nimi. Jeden i ten sam człowiek może równocześnie czynić dobro jednemu człowiekowi i zło drugiemu. Okradzenie bogacza i rozdanie jego własności biednym jest czynieniem zła bogatemu i dobra biednemu. Praktycznie każde zdarzenie między ludźmi ma taki charakter – gdyż zawsze można znaleźć tych, którzy na tym zyskają i tych, którzy na tym stracą.

Ten relatywizm etyczny w połączeniu z wcześniejszym determinizmem, doprowadził Spinozę do wniosku, że aktywne czynienie lub poszukiwanie dobra nie ma większego sensu i jedynym wysiłkiem, jaki warto podjąć w tym zakresie, jest osiągnięcie zrozumienia praw, wg których działa substancja. Jest to, jak mówi sam Spinoza w ostatniej "propozycji" zawartej w Etyce: "wiedza o jedności łącząca harmonijnie umysł z całą Naturą, która, gdy zaakceptowana, daje jedynie możliwe szczęście".
POGLĄDY ETYCZNE EGZYSTENCJALISTÓW

Egzystencjalizm - współczesny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz także w literaturze), według którego przedmiotem badań filozofii są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziei istnienia" (pesymizm).
Prekursorem egzystencjalizmu był Soren Kierkegaard, myśl jego odżyła w latach 30-tych XX wieku za sprawą Martina Heideggera. Jednak największy okres popularności przypadł na lata wojenne i powojenne, kiedy to głównie we Francji egzystencjalizm uprawiali czołowi myśliciele - Jean Paul Sartre, Albert Camus czy Simone de Beauvoir. W Niemczech zaś działał Karl Jaspers.
Nazwa i najbardziej wyrazista cecha tej filozofii wzięła się z przekonania, że nie istnieje żadna esencja ( czyli zbiór stałych, niezmiennych cech rzeczy, które ją definiują), która wyprzedzałaby egzystencję. Jest to przekonanie dotyczące człowieka, jako istoty obdarzonej świadomością, inaczej niż w przypadku przedmiotów, których koncepcję ich twórca najczęściej posiada, zanim one powstaną. Jest to przekonanie brzemienne w skutkach, bo zaprzecza wcześniejszemu, jakoby człowiek rodził się już ''zaprogramowany" do człowieczeństwa, jakoby istniała przed jego narodzinami "idea człowieka". Egzystencjaliści powiedzą "Nikt nie rodzi się człowiekiem, człowiekiem się staje"- ( jest to parafraza słynnego powiedzenia o kobiecie Simone de Beauvoir, towarzyszki Sartre'a i jednaj z pierwszych myślicielek feministycznych). Oznacza to, ze człowiek poprzez swoje wybory, czyny musi sam swoje człowieczeństwo w sobie ukształtować, nie jest ono niezaprzeczalne i niekwestionowane, nie jest mu też odgórnie dane. To czy będziemy człowiekiem
Zależy wyłącznie od nas.
Skoro człowieka otacza nicość, nie ma Boga, ani życia pośmiertnego, ani Sądu Ostatecznego, w czasie którego byłby on rozliczony za dobre i złe uczynki, jednostka wydaje się absolutnie wolna. Jednak konsekwencją tej pustki jest całkowite przyjęcie odpowiedzialności za wszystkie swoje czyny przez człowieka, który już na ziemi poniesie konsekwencje każdego swojego wyboru. Człowiek jest dla siebie panem, ustalając swój system wartości, ale jednocześnie nie może złożyć na kogoś lub cos innego (np. na Boga, system, innych) odpowiedzialności za błędy, pomyłki, żyjąc w rzeczywistości skonstruowanej jakby Bóg istniał (tzn. posiadającej swoje normy moralne). Absolutna wolność staje się przekleństwem, ciężarem nie do udźwignięcia
To podstawowy problem egzystencjalizmu: wolność jest absolutna, bo nie ma żadnych wartości, których nie stworzyłby człowiek (są one więc relatywne i zmienne), ale jednak funkcjonują one jako wartości absolutne(tj. dane od Boga, odwieczne, właściwe istocie), których przekroczenie zawsze wiąże się z karą. Wybór zatem istnieje, choć jest w pewnym sensie iluzoryczny. Egzystencjalizm podzielił się wewnętrznie na taki, który opowiada się za poddaniem się człowieka (pesymizm Sartra) i taki, który w buncie, walce i solidarności szuka drogi wyjścia (humanizm, heroizm Camusa).
POGLĄDY NEOPOZYTYWISTÓW
Neopozytywizm został ukształtowany przez filozofów i teoretyków nauki w szkole zwanej Kołem Wiedeńskim
Problematyka neopozytywizmu obejmowała trzy grupy zagadnień: 1) empiryzm logiczny. 2) problem filozofii jako nauki. 3) zagadnienie jedności nauki.
Neopozytywiści uznali, że prawdziwa wiedza ma charakter empiryczny, to znaczy, że sprowadza się do zdań sprawozdawczych - twierdzeń, które mogą być zweryfikowane, czyli introspekcyjnych, formułowanych nie w bezpośrednich doświadczeniach, lecz intersubiektywnie sprawdzalnych. Takie stanowisko nosiło znamiona nominalizmu.
teorii bytu neopozytywiści zauważyli za Wittgensteinem, że wszelkie sądy i teorie w jej obrębie są bezsensowne - tzn. nie można ich w żaden sposób zweryfikować faktami. Pytania w rodzaju "Czy istnieje Bóg" lub "Czy istnieje materia" są zatem zwyczajnie pozbawione wszelkiego realnego sensu, a zatem nie ma sensu szukać na nie odpowiedzi.
Podobnie jest z etyką - szukanie metafizycznych znaczeń pojęcia dobra i zła nie ma sensu, bo te pojęcia nie mają żadnego przełożenia na fakty empiryczne. Analiza logiczna tych pojęć pokazuje, że są one związane z ludzkimi emocjami - poczucia komfortu lub dyskomfortu psychicznego. Komfort psychiczny da się zmierzyć w formie np. ankiety, można go więc uznać za fakt empiryczny. W skali indywidualnej dobre jest to co ten komfort zwiększa, a w skali społecznej to co zwiększa średni komfort psychiczny analizowanej populacji. I do tego należy w praktyce zawęzić całą etykę. Etyka zawęża się zatem do psychologii empirycznej, oraz do uczciwie uprawianej socjologii i ekonomii.