Filozofia turystyki

FILOZOFIA TURYSTYKI

Literatura:
1. Bauman Z.: ?Etyka ponowoczesna?
2. Lipiec: ?Filozofia turystyki?
3. Kazimierczarek: ?O filozoficznym wymiarze turystyki?
4. MacCannell: ?Turystyka. Nowa teoria klasy próżniaczej?
5. Popkin, Stroll: ?Filozofia?
6. Przecławski: ?Człowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki?
7. Singer: ?Przewodnik po etyce?
8. Vardy, Grosch: ? Etyka, poglady i problemy?
9. Łyko: ?Filozofia rekreacji, sportu i turystyki?
10. Podemski: ?Socjologia podróży?

Metafizyka= Ontoligia- podstawowy obok epistemologii dział filozofii, który stara się odpowiadać na pytania o strukturę rzeczywistości i problematykę związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.

Etymologia słowa wywodzi się z języka greckiego. To on oznacza "to, co jest", "cokolwiek". Można więc stwierdzić, że słowo "ontologia" może oznaczać "naukę o wszystkim, co jest". Termin "ontologia" pojawił się w literaturze filozoficznej w XVII wieku.

Metafizykę podzielono wg tradycyjnego i wywodzącego się od Arystotelesa, scholastycznego podziału na:
metafizykę ogólną zajmującą się w klasycznym ujęciu bytem jako bytem, i metafizykę szczegółową zajmującą się sprawami Boga i duszy,
Tadeusz Czeżowski dokonał podziału metafizyki, a właściwie jej współczesnych projektów, na:
? indukcyjną, rodzaj najogólniejszej supernauki, którą podzielił jeszcze na:
o materialistyzną - wychodzącą od fizyki
o idealistyczną - wychodzącą od psychologii
o neutralną - uwzględnia oba punkty widzenia jednocześnie
? aksjomatyczną, która traktuje logikę nie tylko jako narzędzie, lecz także jako teorię badającą najogólniejsze własności przedmiotów
? intuicyjną, która posługuje się różną od nauk szczegółowych metodą: intuicją (James, Bergson, Edmund Husserl)



Dusza- żródło życia, siedlisko myśli i uczuć; coś ulotnego w człowieku

W istnienie duszy wierzą wyznawcy wielu religii świata. Większość z tych religii (lecz nie wszystkie) uważa duszę ludzką za nieśmiertelną i niematerialną. Różne są też poglądy poszczególnych religii na temat posiadania duszy przez rośliny i zwierzęta, istnienia i świadomości duszy bez ciała oraz tego czy każdy ma osobną duszę, czy też jest ona wspólna.
Etymologia tego słowa w wielu językach nawiązuje do oddechu. Wydaje się więc, że to ten ulotny, niewidzialny symptom życia stał się źródłem wiary w duszę.

W pierwotnych religiach animistcznych często wierzono, że dusza potrafi wędrować, kiedy człowiek jest we śnie, w transie, albo gdy jest chory. Mieszkańcy Sumatry wiązali chorego człowieka sznurami aby jego dusza nie uciekła. Na Fidżi duszę wyobrażano sobie jako miniaturowego człowieczka.
W rodzimej wierze Słowian istnienie duszy zakładano zarówno u ludzi jak i u zwierząt. Według językoznawców dusza, w zgodzie z jej prasłowiańskim źródłosłowem, była u Słowian tchnieniem utożsamianym z oddechem - przejrzystą, subtelną materią wypełniającą ciało, którą można wyzionąć. Z taką odlatującą duszą kojarzona była para oddechu (związek z fizjologią oddychania wskazywał na rozumienie tchu jako najpewniejszej oznaki życia) albo wiry powietrzne. Dusza była też niejednokrotnie przedstawiana symbolicznie pod postacią ptaka, rzadziej motyla, świetlika lub pszczoły.
Platon, czerpiąc ze słów swego nauczyciela Sokratesa, uważa duszę za esencję osoby, cząstkę, która decyduje o naszym zachowaniu. Uważał tę esencję za bezcielesnego mieszkańca naszego jestestwa. Dusza według Platona składa się z trzech części:
1. rozsądku (logos czyli umysł),
2. pożądliwości (pasja),
3. popędliwośći (pathos czyli emocje).
Każda z tych części ma swoje miejsce w zrównoważonej i spokojnej duszy. Rozsądek, czyli według Platona umysł, można przyrównać do woźnicy rydwanu powożącego końmi pożądania i emocji. Pożądliwość ciągnie człowieka w kierunku zaspokajania podstawowych potrzeb cielesnych, ale gdy rządzi całkowicie, stacza się on w hedonizm.
Arystoteles za Platonem definiował duszę jako esencję danego bytu, ale nie zgadzał się z tym, że istnieje ona niezależnie. Dusza ludzka stała się najdoskonalszą z form; jedyną, która posiadła zdolność rozumienia świata zewnętrznego i świadomość samej siebie. Jako najdoskonalsza jest też najbliższa połączenia się z Bogiem. Dusza jest jednak tylko formą materii, nierozerwalnie z nią związana. Dusza i ciało człowieka tworzą swoistą całość, a nie dwa oddzielne byty.
Arystoteles wyróżniał trzy części duszy, odpowiadające różnym poziomom organizacji życia:
? dusza wegetatywna wiąże się z odżywianiem i rośnięciem; stanowi formę roślin, zwierząt i ludzi;
? dusza zmysłowa czyni zdolnym do postrzegania i poruszania się; stanowi formę u zwierząt i ludzi;
? rozum występujący wyłącznie u ludzi, który z kolei dzieli się na
o rozum bierny, receptywny
o rozum czynny, który, nie będąc powiązany z ciałem (stanowiąc czystą formę), jest jako jedyny nieśmiertelny.
Epikurejczycy uważali, że dusza składa się atomów. Krytykował ich za takie poglądy m.in. Plutarch. Stoicy mówili, że wszystko jest materialne a dusza jest oddechem przenikającym ciało, stworzonym z najsubtelniejszej materii eterycznej.
Lukrecjusz rozróżniał duszę biologiczną, anima, od mieszczącej się w sercu duszy subtelnej, zwanej animus i będącej centrum zdolności poznawczych i emocji. Echo tej koncepcji widać w psychoanalizie.
Pitagorejczycy wierzyli, że cały Wszechświat posiada duszę, będącą harmonią, jej esencja posiada doskonałe proporcje matematyczne, będące podstawą muzyki sfer. Indywidualne dusze były częścią tej duszy Wszechświata.
Hinduiści wierzą w atmana (sanskr. oddech), duszę rozumianą jako indywidualna jaźń obecna w każdej żywej istocie. Atman wciela się w kolejnych żywotach (idea reinkarnacji) w kolejne ciała podlegając prawu karmy. Atmana posiadają nie tylko ludzie, ale także wszelkie inne czujące istoty
Islam głosi wiarę w Sąd Ostateczny i zmartwychwstanie. Dusza jednak nie jest nieśmiertelna - ginie i zmartwychwstaje wraz z ciałem
Według nauk buddyzmu wszystko jest nietrwałe, w stanie ciągłej zmiany, przejściowe. Funkcjonuje w nim termin anatman oznaczający brak duszy - atmana. Jedyne co przechodzi z życia do życia to karma, poza tym nie ma w człowieku nic trwałego.
Chińczycy wierzyli, że człowiek ma dwie dusze - po oraz hun. Dusze te oddzielają się od siebie w momencie śmierci. Po to dusza cielesna, związana z ziemią i yin. Po zgonie należy ją pochować, żeby mogła się udać do podziemnych Żółtych Źródeł. Duszę tę należy regularnie częstować obiatą. Jeżeli pochówek został nieprawidłowo przeprowadzony (zasady, miejsce i moment właściwego pochówku wskazywały fengshui oraz astrologia), zabrakło zstępnych, żeby serwować po obiatę, lub za życia jej właściciel został bardzo skrzywdzony, może się ona przekształcić w złego ducha - gui. "Hun" to dusza eteryczna, związana z niebem i yang. Po śmierci udaje się do nieba, dlatego w trumnie należy zostawić dla niej mały otwór. W starożytnych Chinach uważano, że hun mają tylko szlachetnie urodzeni. Chiński Kult przodków zakładał, że hun ojca, dziadka itd. należy oddawać cześć za pomocą immiennych tabliczek na ołtarzu przodków.
Biblia, zanim odniesie się do duszy człowieka, czterokrotnie wspomina o duszach (nephesh) zwierząt. Słowo to odnosi się tylko do zwierząt potrafiących się poruszać. Drugim ważnym słowem jest ruach (hebr. oddech), zastosowane kiedy Bóg obdarza Adama "żywą duszą". Stąd czasem ruach tłumaczone jest jako "duch". Śmierć to utrata ducha a nie duszy, nie wiadomo co dzieje się z duszą.
Święty Tomasz z Akwinu (1225-1274) w Summie Teologicznej uznał, że przejawem duszy jest wzrost roślin i ruch zwierząt. Duszę ma zatem wszystko, co żywe. Rośliny mają duszę wegetatywną, zwierzęta duszę zmysłową, a w końcu ludzie duszę rozumną. Teologowie katoliccy przyjmują też za św. Tomaszem istnienie duszy u roślin i zwierząt, jednak w odróżnieniu od ludzkiej są to dusze śmiertelne.
Niektóre odłamy chrześcijaństwa (Świadkowie Jehowy, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Adwentystów Odpocznienia Sabatu) uważają duszę ludzką za śmiertelną, związaną z ciałem. Większość jednak (w tym Kościół Katolicki, prawosławie i większość protestantów) przyjęła koncepcję nieśmiertelnej duszy ludzkiej. Po śmierci ma się odbyć Sąd Ostateczny i zmartwychwstanie sprawiedliwych zgodnie ze słowami Jezusa w Nowym Testamencie.



Naturalizm filozoficzny- kierunek w filozofii, którego celem jest wyjaśnienie rzeczywistości przyczynami naturalnymi, tłumaczący całość zjawisk działaniem praw przyrody. Doktryna przecząca istnieniu świata nadprzyrodzonego,

Naturalizm metafizyczny postuluje zwrócenie całej uwagi na człowieka i jego dzieła, bliski humanizmowi. Naturalizm bliski jest antropocentryzmowi zaś jego główne prądy biorą się z odrzucenia Boga a ubóstwiania człowieka. Przejawia się w liberalizmie jak również w prądach nowożytnych.
Cechy naturalizmu posiadają:
1. realizm
2. funkcjonalizm
3. koncepcja marksistowska
4. teoria Petrażyckiego
5.
Teoria Stanu Centralnego
Najważniejsze osiągnięcie Davida Hartleya stanowił pomysł teorii asocjacji w psychologii. Inspiracji w swoich badaniach szukał m.in.: u Johna Locke'a (tabula rasa) i Thomasa Reida. Głównymi zainteresowaniami brytyjskiego myśliciela były: neurologia, etyka oraz psychologia.
Asocjacja, czyli uczenie odbywa się za pomocą dwóch praw (association by and repetition):
? prawo bezpośredniego sąsiedztwa, stykania się podmiotu poznającego z przedmiotem poznania (contiguity). Hartley twierdził, że w wyjaśniając procesy poznawcze (uczenie itp.) należy uwzględnić: pamięć, rozumowanie, emocje oraz zależne i niezależne reakcje (działania). Wszystkie te czynniki występują bezpośrednio razem.
? prawa powtarzania (repetition), jest to twierdzenie głoszące: jeśli dwie myśli ? pojęcia występują często i wspólnie, tym samym będą chętniej przyswojone.
Popierał idee człowieka jako pustej tablicy (blank state), jak tabula rasa u Johna Locke?a. Jak Locke twierdził, że umysł ludzki jest czystą tablicą, jest zależny do uzyskiwanych wrażeń zmysłowych od otoczenia itd. Natomiast świadomość jest istotą powstałą ze zbioru prostych wrażeń. Dzięki takiemu podejściu fenomen pamięci i zjawisko emocji stawały się łatwiejsze do wytłumaczenia i zrozumienia. Owe fenomeny (zdaniem Hartleya) opierały się na zasadach graniczenia, synchronizacji oraz kolejności (uporządkowania zdarzeń). Czyli na naczelnych prawach asocjacji.

Bóg lub bóstwo ? pojęcie leżące u podstaw większości wierzeń religijnych. Zajmuje się nim teologia, a także filozofia i jest ono uważane za zagadnienie metafizyczno-egzystencjalne Najbardziej powszechnie pod pojęciem bóg (bóstwo) rozumie się określenie istot będących przedmiotem kultu religijnego. Czasem bogami określa się tylko niektóre (najważniejsze) z tych istot, dla innych rezerwując inne określenia (półbogowie, herosi, święci, duchy przodków, anioły itd.).

Często spotykanymi w religiach ? zwłaszcza monoteistycznych ? atrybutami boskości są, między innymi:
? immanencja (bóg jest niezbędny)
? immortalizm (bóg jest nieśmiertelny)
? omnibenewolencja (bóg jest wszechmiłosierny)
? omnipotencja (bóg jest wszechpotężny)
? omniprezencja (bóg jest wszechobecny)
? omniscjencja (bóg jest wszechwiedzący)
? transcendencja (bóg jest niepojęty)
Religie ze względu na liczbę występujących w nich bogów można podzielić na:
? religie monoteistyczne ? w których występuje jeden bóg:
o judaizm ? Bóg w judaizmie jest jednoosobowy i niepodzielny. Tworzenie wizerunków Boga zostało zakazane we wczesnym judaizmie. Posiada wiele imion, którym czasami przypisywano magiczną moc. W Biblii określa się go czteroliterowym skrótem JHWH, które oznacza po hebrajsku "Ten, który jest" (lub "Ten, który staje się"). Wymawianie tego skrótu jest jednak zabronione (aby uniemożliwić przyzywania imienia Boga w zaklęciach magicznych) i dlatego w modlitwach, pieśniach i.t.p. wyznawcy judaizmu stosują określenia zastępcze takie jak Adonai ? znaczące po hebrajsku "Mój wielki Pan" lub Ha-Szem ? dosł. "Imię". W judaizmie występują jednak też "emanacje Boga" takie jak "Duch Święty" i "Szechina" ? czyli Boża Obecność. Historycznie rozwijająca się koncepcja Boga widoczna jest w Pięcioksięgu (Tora) i w nauce proroków (Prorocy).
o chrześcijaństwo ? Bóg zarówno w pojęciu katolickim, prawosławnym, jak i w głównych nurtach protestantyzmu stanowi jedność w trzech osobach (Trójca Święta: Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty), przy czym każda z tych osób jest pełnią Boga, tym samym Bogiem, który jest jeden. Również rastafarianizm zna Trójcę Świetą. Wiara w Jezusa Chrystusa jako Syna Bożego, narodzonego z kobiety (człowieka), zbawiciela oraz mesjasza jest uważana za cechę wyróżniającą chrześcijaństwo spośród innych religii. Niektóre wyznania chrześcijańskie posiadają odrębne poglądy na istotę Boga (m.in. antytrynitaryzm). Teologiczne korzenie chrześcijaństwa, w tym koncepcja Boga, tkwią w judaizmie. Wewnątrz chrześcijaństwa, w ramach różnych wyznań, istnieją pewne różnice w postrzeganiu Boga i Jego relacji z ludźmi.
o islam ? tutaj Bóg jest ściśle jeden, niepodzielny i nieposiadający żadnych "osób" czy emanacji. Nie posiada też żadnego imienia ani wizerunku. Arabskie słowo Allah znaczy po prostu "Bóg". Nie ma jednak zakazu wypowiadania tego słowa. Teologiczne korzenie Islamu, w tym koncepcja Boga, tkwią w judaizmie: uznawany jest autorytet proroków Izraela, a nauka Jezusa z Nazaretu jest traktowana jako nauka jednego z proroków, spośród których największym prorokiem jest Mahomet.
o sikhizm ? pojęcie Boga w sikhizmie jest analogiczne do islamu, jednak za tradycją hinduską nazywa się go brahmanem. Sikhowie uważają, że Bóg posiada wiele imion i obliczy i wszystkie one są równouprawnione ? jednak najdoskonalszą jego formą jest Bóg abstrakcyjny rozumiany, tak jak w islamie.
o dyskordianizm ? Bogiem, a w zasadzie Boginią, jest Eris (Dyskordia)
? religie politeistyczne ? w których występują grupy bogów, zwykle dość duże, zwane panteonami, rzadziej jedynie kilku. Każdy bóg jest zazwyczaj przyporządkowany do dziedziny (często też grupy ludzi lub miejsca) którą się opiekuje.
Malteizm to wiara, iż bóg istnieje, lecz nie jest godny czci, z powodów takich jak między innymi problem zła (por. satanizm).
Nieteizm mówi, iż należy szanować bogów, ale nie czcić ich, gdyż nie ma to po prostu sensu. Określenia "religia nieteistyczna" używa się w stosunku do buddyzmu. Nie jest to zaprzeczenie istnienia boga, lecz uznanie, iż nie posiada on takowej mocy jaką mu się przypisuje ? nie jest on stwórcą, sędzią ani władcą.
Teizm- to wiara w istnienie Boga, bogów lub bogiń, ingerujących w losy świata, który jest ich dziełem; czuwających nad biegiem wydarzeń lub podtrzymujących świat w istnieniu.
Głównym źródłem poglądów teistycznych są religie.
? Przykładowe religie teistyczne: Chrześcijaństwo, Islam, Judaizm, Zoroastryzm.
? Istnieją również religie o przeciwnym do teizmu, ateistycznym światopoglądzie: Konfucjanizm, Taoizm.
Poglądy na temat istnienia Boga dzielą się na trzy główne kategorie:
? teizm - w sensie ogólnym opinia że istnieje Bóg lub bogowie
? ateizm - w sensie ogólnym opinia że Bóg lub bogowie nie istnieją
? agnostycyzm - w sensie ogólnym opinia że nie wiemy czy istnieje Bóg lub bogowie.
Podkategoriami teizmu są:
? politeizm - pogląd że istnieje wielu bogów lub bogiń
? monoteizm - pogląd że istnieje tylko jeden Bóg. Jest standardową praktyką używanie słowa Bóg (z wielkiej litery) gdy odnosimy się do Boga monoteistycznych systemów wierzeń.
Specyficznymi odmianami monoteizmu są:
? deizm - wiara w Boga który nie ingeruje w losy świata.
? panteizm - wiara że bóg jest tożsamy ze światem.
? panenteizm - wiara że świat jest częścią Boga.
Rodzaje politeizmu:
? henoteizm - wiara w wielu bogów z których jeden jest najwyższym bogiem.
? monolatria- wiara w wielu bogów, ale kult obejmuje tylko jednego z nich.
? katenoteizm- specyficzny rodzaj monolatrii, w której główne bóstwo jest czczone w danym czasie.
Pogląd, że sprawy religijne nie mają znaczenia dla ludzkiego życia nazywa się apateizmem.

Uzasadnienie dla istnienia Boga przedstawiali przeważnie zwolennicy monoteistycznych religii. Do najczęstszych argumentów na rzecz wyboru teizmu należą:
? Argument kosmologiczny - zwany argumentem z Pierwszej Przyczyny. Także w wersji kalam.
? Argument teleologiczny - odwołujący się do projektu obserwowanego w przyrodzie.
? Argument moralny - istnieją obiektywne powinności moralne których dawcą jest Bóg.
? Argument z umysłu - rodzaj teleologicznej argumentacji że problem psychofizyczny nie może być rozwiązany w ramach materializmu
? Argument ontologiczny
? Argument z istnienia cudów - odwołujący się do objawienia lub doświadczenia wierzących..
? Argument kumulatywny - polegający na uzasadnieniu że najprostszym wyjaśnieniem dla wielu zagadnień poruszanych przez wcześniejsze argumenty jest hipoteza Boga; "Skoro prostota i moc eksplikatywna są zaletami w nauce, dlaczego nie mają nimi być w metafizyce?" (Jacek Wojtysiak);
Dowody na istnienie Boga - próby dowiedzenia istnienia Najwyższej Istoty drogą rozumową, respektując prawa logiki. Takie próby szczególną popularnością cieszyły się w epoce średniowiecza.
Najważniejsze z punktu widzenia historii filozofii dowody na istnienie Boga:
? argument kosmologiczny (z pierwszej przyczyny)
Argument kosmologiczny - jeden z rodzajów rozumowań mających na celu dowiedzenie istnienia Boga. Arystoteles mówi o Pierwszym Poruszycielu jako przyczynie wszelkiego ruchu. Tomasz z Akwinu pierwszej i samoistnej przyczynie, która jest podstawą wszelkiej przyczynowości w świecie.
? argument teleologiczny (z projektu)
Argument teleologiczny (argument z projektu) - jedna z prób argumentowania na rzecz istnienia Boga. Mówi, że istnienie projektu świadczy o istnieniu projektanta, a skoro świat jest racjonalnie uporządkowany, to musiał istnieć ktoś, kto go uporządkował.
? dowód ontologiczny (z pojęcia)
Dowód ontologiczny - łac. ratio Anselmi, dowód na istnienie Boga autorstwa Anzelma z Canterbury. Historia filozoficznej polemiki nad poprawnością dowodu sięga czasów dzisiejszych, a jej głównymi postaciami są Gaunilon i Immanuel Kant.
Ateizm - to światopogląd lub stanowisko ontologiczne przeciwne teizmowi, odrzucające wiarę w istnienie bogów. Do ateistów zalicza się zarówno ludzi odrzucających wiarę w bogów jak i zaprzeczających ich istnieniu.

W filozofii ateizm oznacza negację poglądu o istnieniu bogów lub negatywną ocenę wiary nich i przybiera trzy główne formy:
? słaby ateizm, zwany także negatywnym lub neutralnym ateizmem, pokrywający się częściowo z agnostycyzmem (który jest pojęciem szerszym niż słaby ateizm), oznacza brak wiary w egzystencje bogów bez kategorycznego przekonania o niemmożliwości ich istnienia. Możemy wyodrębnić następujące formy 'słabego ateizmu':
o ateizm wynikajacy z braku znajomości pojecia 'bóg/bogowie' (np. dzieci)
o ateizm spowodowany brakiem dowodów na istnienie boga/bogów
? silny ateizm, zwany także pozytywnym ateizmem, wykluczaja możliwość istnienia boga/bogow. Postawa ta motywowana jest następująco:
o braku dowodów na istnienie boga/bogów
o sprzecznych ze sobą (wewnętrznie) i dlatego niemożliwych do zaakceptowania konceptów boga/bogów
o braku możliwości weryfikacji istnienia boga/bogów
o obserwowalnych przesłanek kolidujących z wnioskami wyprowadzonymi z religii teistycznych
Silny ateizm może także wynikać z przyjęcia psychologiczno-socjologicznego podejścia do wiary lub tez krytycznego nastawienia do systemu stawiającemu na czele wiarę i konformizmu zamiast racjonalnego myślenia.
ateizm semiotyczny, polegający na tym, iż słowo "bóg" nie godzi się z tzw. wymogiem Hume'a. Brzmi on następująco: "Słowo ma znaczenie poznawcze wtedy i tylko wtedy, gdy odnosi się, bezpośrednio lub pośrednio, do doświadczenia. Rozumiemy je, gdy potrafimy go użyć w zdaniu rozstrzygalnym przez doświadczenie.". Wyrazu ?bóg? nie można odnieść do doświadczenia, ani w sposób bezpośredni ani pośredni, więc jest on pozbawiony sensu. Zbacz także
o ignosticism: Pozytywiści logiczni tacy jak Rudolf Carnap i Alfred Ayer uważają jakiekolwiek wypowiedzi na temat bogów za nonsens. Zdanie "bóg istnieje" i "bóg nie istnieje" to dla pozytywistów logicznych wypowiedź pozorna, podobna do stwierdzenia 'poniedzialek(dzień) jest zielony'. Słowo "bóg" jest dla nich tylko elementem semantyki pozbawionym znaczenia.
? agnostycyzm religijny twierdzi, iż hipoteza o istnieniu boga jest niemożliwa zarówno do udowodnienia jak i do obalenia, i jako taka nie przedstawia wartości poznawczej (por. sceptycyzm, gnostycyzm). Agnostycyzm jest pojęciem szerszym od słabego ateizmu ponieważ agnostykiem może być także teista. Teizm agnostyczny stwierdza, że nie możliwe jest poznanie boga ani dowiedzenie jego egzystencji lub jej braku, ale zachowuje teistyczną wiarę.




Epistemologia- teoria poznania
1. Teoria wiedzy
Rozdzielając dwa główne nurty w tej kwestii rozróżnia się: empiryzm genetyczny mówiący, że źródłem poznania jest doświadczenie i racjonalizm genetyczny, który twierdzi, że jest nim rozum. Spór toczy się też o to, czy istnieje wiedza wrodzona, czy nabywamy ją wraz z doświadczeniem, czyli o pochodzenie poznania. I tu mamy też dwa główne stanowiska: empiryzm genetyczny (aposterioryzm) i racjonalizm genetyczny (aprioryzm, natywizm). Naturą poznania naukowego zajmuje się filozofia nauki. Czy wiedza jest w ogóle możliwa i jak bronić się przed zarzutami sceptycznymi to problem sceptycyzmu.
2. Teoria prawdy
Prawda - cecha wypowiadanych zdań, określająca ich korelację z rzeczywistością. Problem zdefiniowania tego pojęcia trapił filozofów od starożytności. Tak jak w przypadku teorii wiedzy, teoria prawdy poszukuje jej definicji i kryterium bycia prawdą. Czy prawda istnieje i czy jest poznawalna, to zagadnienia blisko spokrewnione z problemem sceptycyzmu.
3. Problem psychofizyczny
Body-mind problem to inaczej problem psycho-fizyczny lub problem stosunku duszy do ciała. Jak jest relacja miedzy materią a duchem, rzeczą myślącą a rozciągłą czy używając współczesnej terminologii, umysłem a ciałem czy zjawiskami fizycznymi a psychicznymi to tak zwany problem psychofizyczny. Wyróżnia się tu między innymi materializm (wszystkie zjawiska mają charakter fizyczny) czy epifenomenalizm (zjawiska psychiczne są ubocznym dodatkiem do zjawisk fizycznych).
4. Problem percepcji
Co tak właściwie spostrzegamy i jak bronić się przed zarzutami sceptycznymi mówiącymi, że tak naprawdę nic rzeczywistego nie postrzegamy z pewności i nie potrafimy odróżnić prawdziwych danych od złudzenia, to problemy filozofii percepcji.
Etyka (z gr. ethos - "zwyczaj") ? dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.
Moralność - zbiór zasad (norm), które określają co jest dobre, a co złe, którymi zgodnie z danym światopoglądem religijnym bądź filozoficznym powinni kierować się ludzie.
Etyki nie należy mylić z moralnością. Źródłami pochodzenia zasad moralnych i ich sensem zajmuje się nauka filozoficzna zwana etyką. Zasady moralne przyjmują często formę zdań rozkazujących lub zakazujących w rodzaju: "Nie zabijaj", których słuszności nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące niczego nie oznajmiają.. Większość ludzi ma zasady moralne głęboko zinternalizowane (wpojone w podświadomość) w trakcie procesu wychowawczego i często w ogóle nie zastanawia się nad ich genezą. Naruszenie tych zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny, zwany poczuciem winy.
Etyka natomiast to nauka, której celem jest dochodzić źródeł powstawania moralności, badać efekty jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukać podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby by się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych. Teorie etyczne mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w ostrej opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów.
Zasady etyczne w odróżnieniu od moralnych są ogólnymi filozoficznymi twierdzeniami, wynikającymi z danego światopoglądu lub religii. Na ich bazie można tworzyć konkretne nakazy i zakazy moralne. Często zdarza się tak, że różne zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad moralnych.
Współczesny podział teorii etycznych:
1. Ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych:
- teorie obiektywistyczne - zakładają one, że normy etyczne mają charakter uniwersalny i można je wywieść z ogólnych założeń, a następnie zastosować do wszystkich ludzi.
- teorie subiektywistyczne - zakładają one, że normy etyczne są wytworem poszczególnych ludzi. Prowadzi to do wniosku, że jeśli istnieją jakieś wspólne normy, to są one wynikiem podobnej zawartości umysłów większości ludzi, lub nawet że nie ma czegoś takiego jak wspólne normy i każdy posługuje się swoim prywatnym systemem nakazów moralnych.
2. Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych:
- naturalizm - systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i ew. społecznych.
- antynaturalizm - systemy takie starają się dowodzić, że normy moralne muszą pochodzić z "góry", np. od Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych bez odnoszenia się do danych eksperymentalnych
- emotywizm - systemy te traktują nakazy moralne jako wyraz i przedłużenie ludzkich emocji, lub bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych.
3. Ze względu na ocenę zachowań ludzi:
- motywizm - systemy motywistyczne zakładają, że o moralnej ocenie danego czynu decyduje przede wszystkim motyw. Według tych teorii nie można uznać czynu za moralnie słuszny lub niesłuszny, niezależnie od jego końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z dobrą intencją.
- efektywizm - systemy efektywistyczne zakładają, że o moralnej ocenie danego czynu decyduje wyłącznie jego efekt. Jeśli czyn został dokonany bez intencji lub nawet ze złą intencją ale przyniósł dobry efekt, to można go uznać za moralnie słuszny.
- nominalizm - systemy takie abstrahują zarówno od motywu jak i efektu. Traktują one dobro i zło jako niedefiniowalne pojęcia pierwotne. Dobre w obrębie danego systemu moralnego jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego systemu. Wobec tego ani motyw, ani efekt nie mają znaczenia w ocenie moralnej danego czynu, lecz po prostu zgodność tego czynu z nakazami moralnymi.
Metaetyka jest jednym z trzech głównych działów etyki. Jej początki datuje się na pierwsze lata XX wieku. Problematyka metaetyki jest bardzo obszerna. Obejmuje ona nawet takie zagadnienia jak wolność woli, odpowiedzialność moralna i przedmiot oceny etycznej, lecz włącza je przede wszystkim od strony znaczenia uwikłanych w te zagadnienia podstawowych pojęć, poddając te pojęcia subtelnej analizie logicznej. W węższym natomiast sensie metaetyka zajmuje się pewnymi wyodrębnionymi zagadnieniami, z których dwa wysunęły się na czoło. Pierwsze z tych zagadnień dotyczy znaczenia orzeczników etycznych (dobry, zły, słuszny, podły). Drugim z podstawowych problemów jest kwestia, czy sądom etycznym przysługuje wartość logiczna i czy wolno je traktować jako fałszywe lub prawdziwe
Bioetyka- dział etyki zajmujący się zagadnieniami etycznymi w biologii i medycynie jak: antykoncepcja, donacja spermy / komórek jajowych, sztuczne zapłodnienie, aborcja, klonowanie, inżynieria genetyczna , eutanazja, ochrona środowiska naturalnego.
Wartości to przedmioty i przekonania o nienormatywnym charakterze, determinujące względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek. W rozumieniu kulturowym wartości to powszechnie pożądane w społeczeństwie przedmioty o symbolicznym charakterze oraz powszechnie akceptowane sądy egzystencjonalno-noramtywne (orientacje wartościujące).
Typy wartości
? wartości autoteliczne ? autonomiczne, naczelne, centralne, zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości, realizacja tych wartości jest dobrem samym w sobie
? wartości instrumentalne ? podrzędne, o niższym znaczeniu, są elementem pomocniczym w osiąganiu wartości najwyższych (autotelicznych) mają one charakter wykonawczy, służą w wykonywaniu celów wyższych.
? wartości uznawane - mają genezę społeczną, są związane z przekonaniami określającymi ich obiektywne znaczenie w otoczeniu społecznym
? wartości odczuwane - wywodzą się z indywidualnych skłonności człowieka i są związane z emocjami, odczuwaniem ich atrakcyjności)
? wartości zinternalizowane ? rzeczywiście uznawane, są to wartości, poprzez które jednostka określa siebie samą, są to jej wartości
? wartości deklarowane
Rodzaje wartości
? wartości allocentryczne - ulokowane na zewnątrz Ja
o wartości socjocentryczne (bezpieczeństwo narodowe , ochrona środowiska)
o wartości interpersonalne (bezpieczeństwo rodziny, lojalność)
? wartości egocentryczne - związane z dobrem Ja
o wartości intelektualne (ciekawość, mądrość, prawda)
o wartości etyczne (dobro, wiara, pobożność)
o wartości emocjonalne (empatia, miłość)
o wartości estetyczne (piękno, sztuka)
o wartości prestiżowe (status społeczny, autorytet)
o wartości perfekcjonistyczne (kreatywność, ambicje)
o wartości zachowawcze (zdrowie, życie)
? wartości konsumpcyjne
o wartości hedonistyczne (radość życia, ryzyko)
o wartości materialne (dobrobyt materialny, stabilizacja finansowa)
Relatywizm to pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych.
1. Relatywizm moralny ? pogląd że istnieje wiele systemów wartości i żaden z nich nie jest systemem absolutnie najlepszym, więc różne kultury są uprawnione do stosowania różnych systemów.
2. Relatywizm etyczny głosi, że wartości i związane z nimi normy i oceny mają charakter względny, zmieniają się w czasie, są zależne od miejsca, i od oceniającego. Szczególną odmianą relatywizmu jest indywidualizm gdzie przywiązuję się dużą wagę do cech jednostkowych.
3. Relatywizm kulturowy - pogląd głoszący, iż żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Takie spojrzenie doprowadziło obserwatorów do powstrzymania się od ocen oraz sądów wartościujących obce praktyki z punktu widzenia własnej kultury. Relatywizm kulturowy odrzuca więc możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury.