Utracjusz
Ojciec pobłażliwy
Przykładem ojca zbyt pobłażliwego jest z kolei bohater Powracającej fali Bolesława Prusa – Gotlieb Adler. Toleruje on lekki styl życia jedynego syna Ferdynanda, utracjusza. Ma do niego słabość i by sprostać jego zachciankom, przeznacza dla niego wszystkie swe fundusze, zaniedbując np. bezpieczeństwo robotników w fabryce, redukując wydatki na bezpieczeństwo i higienę pracy i nie zatrudniając lekarza. Lekkomyślnie rozpieszcza swe córki tytułowy bohater powieści Honoriusza Balzaka Ojciec...
Ojciec utracjusz i birbant
Oprócz ojców idealizowanych znajdziemy też w literaturze ojców, którzy przehulali rodowe majątki, swoje bądź żon, lub nie umieli rozsądnie gospodarzyć na cudzym. Do tej grupy zaliczymy bohatera Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, pana Orzelskiego, który wraz z córką mieszka u bogatszych (choć też niezamożnych) krewnych Korczyńskich. Stracił majątek, zidiociał, umie już tylko grać na skrzypcach i wyczekiwać na posiłki. Jest ciężarem i utrapieniem dla innych, przynosi wstyd Justynie, która...
Motyw pojednania
Nie wszystkim dane będzie się pogodzić, jednak opisane w literaturze synowsko-ojcowskie pojednania są piękne i wzruszające. Benedykt Korczyński w końcu przyznaje, że postępowanie syna to nic innego, tylko „powracająca fala” czynów i ideałów jego pokolenia. Antek Boryna poczuje wspólnotę z ojcem, gdy stary Boryna zostanie ciężko ranny w głowę podczas bitwy z dworskimi ludźmi (w odwecie Antek nawet zabije leśnika). Piękny motyw pojednania z ojcem i tradycją odnajdziemy w książce Dziedzictwo...
Utracjusz
JULIASIEWICZOWA Ciociu! Zbyszko cofa, co powiedział. Powrócił do rozumu... i przeprasza ciocię. Dulska płacze. ZBYSZKO podchodzi ku niej, całuje ją w rękę i mówi cicho Przepraszam mamę za to... A psiakrew... psiakrew! DULSKA do Juliasiewiczowej No widzisz... znów klnie. JULIASIEWICZOWA Ach, to głupstwo! To nie ma znaczenia. ZBYSZKO z wybuchem Ma, ma znaczenie! Ma! JULIASIEWICZOWA Cofasz się? ZBYSZKO Tak... tak... będę tym, kim byłem! A! Możecie być dumni! (z wybuchem...
Rozrzutne żony
Jako nierozsądna, skłonna do wielkich wydatków kobieta ukazana zostaje żona modna z satyry Ignacego Krasickiego pod takim właśnie tytułem. Mąż, który skarży się na nią koledze, ma wielkie wydatki na dom, jego przebudowę i urządzenie, nową służbę, przyjęcia dla gości... W dodatku powstają straty w wyniku zapalenia się obejść gospodarskich od fajerwerków. Wielkie wydatki chętnie czyniłaby też bohaterka Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej,żona Benedykta Korczyńskiego, Emilia, lubiąca żyć na...
Wieś współczesna groteskowo
Groteskowo odważył się pokazać polską wieś Witold Gombrowicz w Ferdydurke . Komicznie pokazał relacje między panem a chłopem i prymitywizm mieszkańców wsi. W jego utworach ( Ferdydurke , Pornografia ) narasta konflikt między państwem a chłopstwem, grozi rewolucja; państwo odgradza się od chłopstwa barierą form i rytuałów – pustych, nic nieznaczących już, ale akcentujących różnice między klasami. Inny groteskowy obraz wsi, już powojennej, stworzył Edward Redliński w powieści Konopielka ....
Szlachta trwoniąca majątki
Zarówno podupadająca drobna szlachta, jak i arystokracja żyją ponad stan. Utracjuszem okazuje się Kazimierz Starski z Lalki Bolesława Prusa. Żyje jak pasożyt, nieustannie podróżując, bawiąc się, romansując i czyhając na jakiś spadek po krewnych. W powieści widzimy także inne postaci marnujące majątki. Rozkapryszoną arystokratką, ponoszącą wielkie wydatki, jest córka mającego kłopoty finansowe Tomasza Łęckiego, panna Izabela. Oboje Łęccy żyją ponad stan, podróżując po Europie, wydając wiele...
Bankructwo – brak pieniędzy uniemożliwiający dalszą egzystencję
Niektórym hazardzistom i utracjuszom grozi bankructwo. Pani Bovary, nie mogąc spłacić swych długów u lichwiarza, popełnia samobójstwo. Podobnie postępuje ojciec młodzieńca, którego kocha Eugenia Grandet, czy ojciec Wicia z Kroniki wypadków miłosnych Tadeusza Konwickiego. O panach skaczących „z okien na Wall Street”, gdy trzeba „frak zamienić na łach” „z powodu jednej giełdowej sesji”, śpiewa w swej piosence Marek Andrzejewski.
Wieś – korzenie
W takich powieściach jak Widnokrąg Wiesława Myśliwskiego następuje powrót do korzeni. Tkwią one na prowincji, na wsi, w naszym dzieciństwie – zdaje się mówić pisarz, opisujący dzieciństwo bohatera-narratora na przedmieściach Sandomierza oraz na wsi... (zwracają uwagę wątki autobiograficzne). O zapomnianych korzeniach łemkowskich mówi poezja Jerzego Harasymowicza czy Adama Ziemianina. Motyw wsi beskidzkiej występuje też w popularnej ostatnio prozie Andrzeja Stasiuka, który osiadł na...
Rozrzutne córki mieszczanina
Żonom modnym trwoniącym mężowskie i własne majątki dorównują przejawiające wielkie zamiłowanie do luksusu córki tytułowego bohatera powieści Balzaka Ojciec Goriot . Anastazja i Delfina wychodzą dobrze i bogato za mąż, wciąż jednak nie starcza im pieniędzy na zbytki. Dlatego nadal wspiera je finansowo kochający i bardzo skromnie żyjący ojciec. Goriot kupuje ich miłość, której i tak nie ma: córki bezwzględnie wyłudzają od niego pieniądze, spotykając się z nim potajemnie, wstydzą się go bowiem...
Biblijny syn marnotrawny
W biblijnej przypowieści poznajemy syna marnotrawnego, który odszedł z domu rodzinnego i roztrwonił przypadającą mu część majątku ojca. Kiedy zaś stracił wszystko i stwierdził, iż nic już nie ma, a powodzi mu się gorzej niż sługom ojca, postanowił powrócić na łono rodziny. Miał wpraw dzie zamiar oświadczyć, iż już nie godzi nazywać się synem swego ojca i prosi jedynie o pracę i schronienie, jednak szczęśliwy z powrotu dziedzica ojciec wybaczył mu wszystko i przyjął z otwartymi ramionami...
Pieniądze – źródłem nieszczęść utracjuszy, hazardzistów, żon modnych
Uzależnienie od wydawania pieniędzy to poważny nałóg, który prowadzi od bogactwa do biedy barona Krzeszowskiego z powieści Lalka Bolesława Prusa. Gdyby nie żona, baron kochający się w wyścigach konnych, hulankach i ekstrawaganckich zakupach, utrzymujący również kobiety, nie miałby prawdopodobnie gdzie mieszkać i za co żyć. Powraca bowiem po wyprowadzce z domu do żony bez żadnych bagaży, kompletnie zrujnowany. Naturę utracjusza mają także inni bohaterowie: syn Barbary i Bogumiła...
Panie Dulskie
Skąpstwo polskich mieszczek reprezentuje pani Aniela Dulska – tytułowa bohaterka sztuki Gabrieli Zapolskiej. Bogata właścicielka kamienicy oszczędza nawet na tak drobnych wydatkach, jak kupno gazety (można przecież pożyczyć od innych) czy bilet tramwajowy dla córki (można przecież oszukać konduktora, że to małe dziecko, które nie musi płacić). Nie wydaje też na nowe stroje, z oszczędności i niedbalstwa chodzi po domu zaniedbana, w brudnym szlafroku. Krewnej Juliasiewiczowej zarzuca, że żyje...
Przyczyna wysadzenia z siodła i towarzyszące mu zjawiska
Przyczyną wysadzenia z siodła bywały kłopoty majątkowe, wynikłe z parcelacji majątków szlacheckich czy gnębienia szlachty przez zaborców, zwłaszcza po powstaniu styczniowym. Drugim powodem tego zjawiska była, niestety, niegospodarność szlachty, życie ponad stan i niewprowadzanie nowoczesnych metod gospodarowania. Szlachcice utracjusze to też bogata plejada bohaterów. Co się z nimi działo po utracie majątków? Przenosili się do miast i tworzyli zręby nowej warstwy społecznej – inteligencji,...