Tęsknota
Lokaje i „stara sługa chustkowa”
Na uwagę zasługuje też służba w utworach Witolda Gombrowicza. Lokaje z Operetki czy służba z Pornografii jest pokorna, ale panowie traktują ją tak, jakby tylko czyhała na to, by dokonać rewolucyjnego przewrotu. Właśnie dlatego państwo odgradzają się od niej murem rytuałów, obyczajów, formułek, manifestują przed służbą swą pobożność (hierarchia kościelna i religijne rytuały sprzyjają utrzymaniu władzy nad chłopstwem i służbą– Pornografia ). W Ferdydurke ujawnia się fascynacja parobkiem...
Podróże romantyków – tęsknota i... odnajdywanie śladów własnego kraju w obcych stronach
Podróże są specjalnością romantyków. Niekiedy odbywają je przymusowo, jako emigranci, czasem zesłańcy. Np. Adam Mickiewicz za działalność konspiracyjną został skazany na wyjazd do guberni w głąb Rosji – do Petersburga, a potem Odessy. Z Odessy wieszcz odbył podróż na Krym i tam powstał słynny cykl Sonetów krymskich – między innymi Stepy Akermańskie , w których step zostaje porównany do oceanu: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi, Śród fali...
Karusia – szalone spotkanie z duchem kochanka
Niewątpliwe rysy szaleństwa ma Karusia – bohaterka Mickiewiczowskiej ballady Romantyczność . Widuje się ona z duchem zmarłego kochanka – Jasia. Jej tęsknota za ukochanym, miłość do niego miesza się ze strachem przed zmarłym, który ma zimne dłonie i jest trupio blady– „biały jak chusta”, zjawia się, jak to upiór, nocą i o świcie znika. Karusia ma wśród wiejskiej gromady opinię dziwnej, szalonej, bo widzi co innego niż przeciętny człowiek: Źle mnie w złych ludzi tłumie, Płaczę, a oni...
Idealizacja ojczyzny
Nostalgii i tęsknocie za ojczyzną towarzyszy w utworach romantyków-emigrantów jej idealizacja. Cała narodowa epopeja Pan Tadeusz Adama Mickiewicza to sielankowy obraz Litwy z epoki napoleońskiej. Litwa to piękne krajobrazy, nieprzebrane bogactwo pełnych zwierzyny lasów, urodzajnych pól i łąk, dostatnie, gościnne domy, piękne szlacheckie obyczaje (wspólne posiłki, uczty, polowania, staropolska gościnność, szacunek dla starszych, dawna elegancja i ceremoniały). W domach takich jak Soplicowo...