Analiza współczesnego życia Polaków może być dobrym punktem wyjścia do podjęcia rozważań dotyczących zmian, jakie zaszły w społeczeństwie polskim, oraz tych, jakie z pewnością w najbliższym czasie nastąpią.
Położenie geograficzne Polski nie uległo w ostatnich dziesięcioleciach zmianie, jednak przemiany sytuacji społeczno-ekonomicznej dają się zauważyć na każdym kroku. Wy starczy porównać zdjęcia Warszawy czy innych dużych miast sprzed1989 roku i obecne: rozwój budownictwa, infrastruktura, nowe wieżowce – to wszystko pojawiło się w Polsce w ciągu ostatnich kilkunastu lat.
W przeprowadzonym w 2002 roku Narodowym Spisie Powszechnym okazało się, że społeczeństwo polskie jest jednorodne, co pokazuje zamieszczony poniżej wykres.
[opracowano na podstawie danych Spisu Powszechnego z 2002 roku]
Wśród osób deklarujących inną narodowość i przynależność etniczną, rozkłada się to w następujący sposób:
| Nazwa narodowości lub grupy etnicznej | Ilość w tysiącach |
| Ślązacy | 173,2 |
| Niemcy | 152,9 |
| Białorusini | 48,7 |
| Ukraińcy | 31 |
| Romowie (Cyganie) | 12,9 |
| Rosjanie | 6,1 |
| Łemkowie | 5,9 |
| Litwini | 5,8 |
| Kaszubi | 5,1 |
| Słowacy | 2,0 |
| Żydzi | 1,1 |
| Ormianie | 1,1 |
| Czesi | 0,8 |
Innymi czynnikami, opisującym społeczeństwo polskie, jest struktura demograficzna, a szczególnie wskaźniki odnosząca się do takich zjawisk, jak migracje ludności, przyrost naturalny czy rozwarstwienie społeczne.
Poniżej zamieszczono ważniejsze dane o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju.
[źródło: Mały Rocznik Statystyczny 2007, GUS]
Zaprezentowany wykres przedstawia ludność Polski według płci i wieku w 2006 roku.
[źródło: Mały Rocznik Statystyczny 2007, GUS]
Ważnym elementem obrazu społeczeństwa jest jego rozwarstwienie ekonomiczne.Zamieszczona poniżej mapa Polski pokazuje to rozwarstwienie uwzględniające dochody brutto, przypadające w gospodarstwach domowych na jednego mieszkańca. Zaprezentowano nominalne dochody do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych na jednego mieszkańca według województw w 2004 roku.
[źródło: Mały Rocznik Statystyczny 2007, GUS]
Ostatnim wskaźnikiem, dopełniającym obraz społeczeństwa polskiego, jest stosunek Polaków do przemian, jakie dokonały się kilkanaście lat temu, a które doprowadziły do odrodzenia demokracji i wolnego państwa polskiego. W przeprowadzonym przez CBOS (Centrum Badania Opinii Społecznej) badaniu spytano Polaków o ich stosunek do demokracji. Prawie dwie trzecie badanych uznało demokrację za najlepszy sposób sprawowania władzy, a 17% wyraziło odmienny pogląd. Pomimo takiej oceny jedna piąta ankietowanych stwierdziła, że nie ma zdania co do tego, czy demokracja ma przewagę nad innymi formami rządów.
Wielkości w tabeli podane są w procentach.[źródło: Stosunek Polaków do demokracji – raport z 2007 roku]
W komunikacie czytamy: „Zwraca uwagę fakt, że Polacy najbardziej doceniali demokrację w roku 2000, kiedy panowały bardzo złe nastroje społeczne. Nasuwa się refleksja, że wyrażające się w nastrojach niezadowolenie społeczeństwa z tego, co się dzieje w kraju, nie prowadzi do spadku uznania dla demokracji jako formy sprawowania władzy, lecz przeciwnie – powoduje, że ludzie bardziej doceniają jej zalety, widząc w niej gwarancję zmiany układu politycznego i szansę na poprawę sytuacji. Natomiast po demokratycznych wyborach – i często związanej z nimi zmianie układu politycznego – wraz z poprawą nastrojów społecznych akceptacja demokracji jako formy rządów wraca do stanu przeciętnego”.
Dokonując oceny zmian ustrojowych zachodzących w Polsce, badający z CBOS-u postanowili dowiedzieć się, jakie korzyści, a jakie straty odczuwają obywatele, co zmieniło się na lepsze, a w czym Polacy dostrzegają zmiany negatywne. Wszystkie te informacje przekładają się na codzienne życie społeczeństwa polskiego, chociaż na co dzień często już nie pamiętamy, jak żyło się w Polsce przed 1989 rokiem.
Wielkości w tabeli podane są w procentach.[źródło: www.cbos.pl]
Prawie co piąty ankietowany zwracał uwagę na wolność słowa, zniesienie cenzury oraz na wolność polityczną, przy czym 11% badanych zwróciło uwagę na wolność ogólnie, czyli swobodę wyboru; 42% wskazywało, że korzystną zmianą jest zapełnienie półek sklepowych, brak kolejek i zniesienie kartek. Natomiast 15% respondentów mówiło o wolności gospodarczej i innych elementach z nią związanych.
Wydaje się, że wszystkie zmiany, jakie zaszły w Polsce w wyniku zmiany ustroju, miały i mają istotny wpływ na codzienne funkcjonowanie Polaków. Na podstawie przedstawionych powyżej wyników badań przeprowadzonych przez CBOS można stworzyć obraz Polaka żyjącego w Polsce po zmianach ustrojowych, dostrzegającego wiele czynników, które sprawiły, że jego życie stało się łatwiejsze (dobrze zaopatrzone sklepy, wolność, poprawa sytuacji gospodarczej), ale i niepomijającego aspektów zmiany ustrojowej, które postrzega jako potencjalne straty (bezrobocie, zubożenie społeczeństwa, niskie zarobki).