Partykuła (Wyrazek)
To nieodmienna część mowy. Choć nie występuje samodzielnie, to potrafi zmienić lub wzmocnić znaczenie wyrazu. Za pomocą wyrazka (to inne określenie partykuły) można podkreślić i wyrazić pytanie, rozkaz, przeczenie, życzenie, przypuszczenie i częstotliwość. To on przygotowuje słuchacza na prawidłowe zrozumienie i odbiór całej wypowiedzi. Nie należy więc lekceważyć tej króciutkiej formy. Partykuły dzieli się na pięć rodzajów, biorąc pod uwagę rolę, jaką pełnią w wypowiedzi.
Pisownia liczebników i dat
• kropkę stawiamy po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe; Pracownik biblioteki zaczął przeglądanie dzieł Mickiewicza od 3. tomu . (czyli od trzeciego tomu) Mój dziadek mieszka na 5. piętrze . (czyli piątym piętrze) Próba powidła się dopiero za 2. razem . (czyli za drugim razem) • nie należy pisać cyframi liczebników, do których dodajemy końcówki przypadków lub końcową część wyrazu: źle dobrze 2-go października 2 października...
Podmiot
Podmiot – to osoba lub rzecz, która jest wykonawcą czynności lub znajduje się w pewnym stanie, najczęściej odpowiada na pytanie rzeczownika w mianowniku: kto? co? ; Dorota odrabia zadanie. Kot liże swoje futerko. Pudełko leży na stole. Można wyróżnić następujące rodzaje podmiotów: • podmiot gramatyczny – najczęściej spotykany, wyrażony w mianowniku (kto? co?) ; Uczniowie siedzieli w klasie. Ciągle padał deszcz . Bolała mnie głowa . Karolina jest dobrą uczennicą....
Podstawa słowotwórcza (pień)
Podstawa słowotwórcza (pień) – to ta część wyrazu podstawowego, która wchodzi w skład wyrazu pochodnego (ich część wspólna): (wyraz podstawowy) -> (wyraz pochodny) mówić -> za mówić podstawa słowotwórcza pisać – pisarz czekać – poczekalnia kosz – koszyk góra – góralka krawiec – krawiectwo Często w podstawie słowotwórczej występują tzw. oboczności i pozornie podstawa ta ulega zmianie. Tak naprawdę jest to jednak nadal część wyrazu...
Podstawowe pojęcia związane ze słowotwórstwem i analizą słowotwórczą wyrazu
Podstawowe terminy związane z fonetyką
Narządy mowy składają się z wielu elementów biorących udział w powstawaniu głosek, oto one: płuca tchawica i krtań jama gardłowa jama ustna jama nosowa W płucach znajduje się powietrze, które wydychamy. Przez tchawicę trafia ono do krtani, gdzie napotyka na wiązadła głosowe. Ich drgania spowodowane ruchem cząsteczek powietrza wywołują dźwięki. Ogromną rolę w procesie mówienie odgrywa także jama ustna, w skład której wchodzą: podniebienie miękkie i twarde, wargi, zęby, dziąsła i język....
Podział liczebników
Podział zaimków przysłownych
Zaimki przysłowne możemy sklasyfikować w następujący sposób: • wskazujące : tam, stąd, stamtąd, wtedy, odtąd, dlatego, tak, tu, tutaj; Tutaj postanowiłam zasadzić krzewy jaśminu. Lepiej nie chodź tamtędy po zmroku sama. • pytające : jak?, gdzie?, kiedy?, skąd?, dokąd?, dlaczego?, którędy?; Czemu nie wpadłeś na kolację? Skąd masz taką ciekawą książkę? • względne : j ak, gdzie, kiedy, skąd, odkąd; Jestem bardzo szczęśliwa, odkąd poznałam Jacka. Dopóki jesteś ze...
Postać czasownika
Czasowniki: • dokonane nazywają czynność (lub stan), która zakończyła się w przeszłości lub zakończy się w przyszłości: zrobić, uszczęśliwić, pouczyć, wyjechać, wpisać, przeżyć ; Ojciec Tadka kupił nowy samochód. Dzięki troskliwej opiece w szpitalu pacjent wyzdrowiał . Na koncercie w Sopocie wystąpią same gwiazdy. Wkrótce zapiszemy się na kurs prawa jazdy. Czasowniki dokonane nie mają czasu teraźniejszego. • niedokonane wskazują na trwanie, przebieg czynności, nie...
Przecząca
Przecząca: nie – ta pojawi się przy przeczeniach: Nie mam wiele czasu. Nie lubię czekolady. Partykułę nie piszemy razem z rzeczownikami, przymiotnikami oraz przysłówkami występującymi w stopniu równym: • z rzeczownikami : nieprawda, nieporządek, niesłowność, nietolerancja, nieobecność; ale: Tu liczy się nie pracowitość, ale talent. Napiję się kawy, a nie herbaty. • z przymiotnikami (w stopniu równym): niemądry, niedobry, nieuczciwy, niezdrowy; ale: nie...
Przegląd popularniejszych formantów
bezokolicznik czynność wykonawca czynności przedmiot (lub inne) zjawisko miejsce mężczyzna kobieta czytać czytanie czytelnik czytelniczka czytanka czytelnictwo czytelnia leczyć leczenie lekarz lekarka lekarstwo (lek) lecznictwo lecznica drukować drukowanie drukarz --------------- drukarka (druk) drukarstwo drukarnia nauczyć nauczanie nauczyciel...
Przydawka
Gdyby każdy komunikat, który wypowiadamy czy odbieramy, składał się tylko z podmiotu i orzeczenia, nasza mowa byłaby bardzo uboga i nieciekawa. Aby urozmaicić nasze komunikaty i oczywiście przekazać w nich dodatkowe informacje, posługujemy się przydawką. W zdaniu jest ona określeniem rzeczownika i odpowiada na pytania: – jaki? jaka? jakie? piękny widok, interesująca książka, pole uprawne – który? która? które? pierwszy zawodnik, ostatnia runda, tamte góry – czyj? czyja? czyje?...
Przyimek
Jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. Tylko łącznie z innym wyrazem (zwykle rzeczownikiem lub zaimkiem rzeczownym) stanowi składniowo nierozerwalną całość, czyli tzw. wyrażenie przyimkowe . Ukazuje ono relacje między czynnością i przedmiotem albo między dwoma przedmiotami. Wczoraj wieczorem poszłam z bratem do kina . Tato kupił nowy samochód z klimatyzacją . Zeszyty do matematyki zwykle muszą być w kratkę . Przyimki możemy podzielić na dwie grupy: • przyimki proste...
Przykładowe imiesłowowe formy wybranych czasowników
bezokolicznik imiesłowy przymiotnikowe imiesłowy przysłówkowe formy zakończone na -no, -to czynne bierne współczesne uprzednie prać piorący prany piorąc ------------- prano wyprać ------------- wyprany ------------- wyprawszy wyprano czesać czeszący czesany czesząc ------------- czesano uczesać ------------- uczesany ------------- uczesawszy...
Przymiotnik
Przymiotnik jest odmienną częścią mowy, która jako określenie rzeczownika służy do wyrażania jakości i właściwości osób, zwierząt, roślin, przedmiotów czy zjawisk. Przymiotnik, odpowiadając na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? wysoki mężczyzna cierpliwi nauczyciele zgrabna kobieta kolorowe bluzki grzeczne dziecko wskazuje na cechy określanego rzeczownika, takie jak: kształt, wielkość, kolor, smak, temperaturę i wiele innych:...
Przymiotnikowe
Przymiotnikowe – oznaczają czynność lub stan. Mają właściwości przymiotników i czasowników, odmieniając się również przez przypadki, liczby i rodzaje. Jak widać, pochodzą one od różnych czasowników, ale wyrażają cechy: czytany robiący śpiewane malowana zadziwiający myślące zapomniany Ten rodzaj imiesłowów dzielimy na kolejne grupy: • czynne – określają one wykonawcę czynności, można je utworzyć od tematu 3 os. l. mnogiej czasu teraźniejszego czasowników...
Przypadki i ich pytania, temat i końcówka
Rzeczowniki odmieniają się nie tylko przez liczby, ale również przez przypadki. Odmiana przez przypadki to inaczej deklinacja . Podstawową formą rzeczownika jest mianownik: kot, drzwi, ptaki, stopa, oko, wojsko . przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga Mianownik (kto? co?) dom ø dom-y Dopełniacz (kogo? czego?) dom-u dom-ów Celownik (komu? czemu?) dom-owi dom-om Biernik (kogo? co?) dom ø dom-y...
Przypuszczająca
Przypuszczająca – by używana w trybie przypuszczającym: Mógłbym ci pomóc w tej sprawie. Na pewno byś o tym zapomniał, gdyby nie ja.
Przysłówek i zaimek przysłowny
Jest nieodmienną częścią mowy i określa miejsce, czas, sposób wykonywania czynności, czyli informuje nas o okolicznościach, w jakich ta czynność (lub stan) zaistniała. Odpowiada na pytania: jak?, gdzie?, kiedy? daleko blisko długo krótko niewiarygodnie źle dobrze Przysłówek najczęściej łączy się w zdaniu z czasownikiem, ale także z przymiotnikiem lub innym przysłówkiem. Żołnierze maszerowali równo . Sos pachniał smakowicie . Dla...
Przysłówkowe
Przysłówkowe – to inna grupa imiesłowów, które oznaczają czynność lub stan, mają właściwości czasowników, ale są nieodmienne (podobnie jak przysłówki), ten rodzaj imiesłowów możemy również podzielić na dwie grupy: • współczesne – określają one czynność lub stan istniejący jednocześnie (współcześnie) z czynnością opisaną przez czasownik w formie osobowej, tworzymy je od tematu 3 os. l. mnogiej czasu teraźniejszego czasowników niedokonanych za pomocą przyrostka -ąc : maluj-ąc...
Pytająca
Pytająca: czy?, li? – tych użyjesz przy pytaniach: Czy mnie lubisz? Czy jutro będzie ładna pogodna? „Znasz- li ten kraj?”