Korzyści i zagrożenia z przyjmowania leków

Bezpieczeństwo farmakoterapii275Tom 66 · nr 4 · 2010życia (np. wstrząs anafilaktyczny, obrzęk naczynioru-chowy, krwotok śródmózgowy, zawał mięśnia serco-wego), konieczność hospitalizacji (leczenie szpitalne jest kwalifikowane, według Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 20 czerwca 2008 roku, jako świadczenie udzielone w oddziale szpitalnym na rzecz pacjenta formalnie przyjętego do zakładu opieki zdrowotnej, trwające dłużej niż 24 godziny) lub jej przedłużenie, trwały lub znaczny uszczerbekna zdrowiu (brak szczegółowych standardów precyzujących jego sto-pień i czas trwania, określenie przyjęte przez Ame-rykańską Agencję ds. Żywności iLeków ujmuje to jako znaczne upośledzenie zdolności do wykonywa-nia prawidłowych czynności życiowych, np. zawodu) lub inne działanie produktu leczniczego, które le-karz według swojej wiedzy uznaza ciężkie (lista działań niepożądanych, które najczęściej były uzna-ne za ciężkie, znajduje się w opracowaniu grupy eks-pertów „Current Challenges in Pharmacovigilance: Następstwem stosowania każdego leku, obok po-żądanego efektu terapeutycznego, może być występowanie różnego rodzaju powikłań. Według Kuschinsky, gdy zapewnia się, że jakiś lek jest wolny od działań niepożądanych pojawia się uzasadnione podejrzenie, że pozbawiony jest on także działania podstawowego. Część znich obserwuje się wcza-sie prawidłowo prowadzonej terapii, inne należą do jatrogennych powikłań, wynikających ze świadome-go lub też przypadkowego nieprawidłowego stoso-wania leków [1].Niepożądane działanie leku (ndl)To każde niekorzystne i niezamierzone działanie, występujące podczas stosowania dawek zalecanych u ludzi w celach profilaktycznych, diagnostycznych, leczniczych oraz dla przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji czynności fizjologicznych organizmu [1, 2, 3]. Ostatnio dyskutuje się nad zmianą tej definicji, ograniczeniem jej do „reakcji na produkt leczniczy, która jest szkodliwa i niezamierzona”. W ten sposób obejmowałaby ona nie tylko szkodliwe iniezamie-rzone następstwa dozwolonego stosowania produk-tu leczniczego w prawidłowych dawkach, ale także stosowanie błędne, jak również wykraczające poza sytuacje kliniczne przewidziane wcharakterystyce produktu leczniczego, w tym stosowanie niezgodne z przeznaczeniem, a także jego nadużywanie [4].Szczególnej uwagi wymagają zwłaszcza ciężkie(serious) niepożądane działania produktów leczni-czych. Ustawa Prawo farmaceutyczne z 6 września 2001 roku, zmieniona Ustawą z 30 marca 2007 roku, definiuje je jako działania powodujące, bez względu na zastosowaną dawkę: zgon pacjenta, zagrożenie Adverse drug reactions – types, classification, reasons and economics aspects · Thearticlediscussesa lotofimportant problemsconnectedwithadversedrugreactions(ADRs).They area financialloadforsociety.Between2.6and6.7%ofhospital admissionshavebeenattributedtothem.Itisreturnedbignoteon costincurredontheirmonitoringpresently.Fromtheeconomicpoint ofviewthemoreimportantthanminimalizationofADRsistofindthe rightbalancebetweenADRsanditsmonitoringcostsandbenefitsof druguse.Keywords:adversedrugreaction,types,reasons, pharmacoeconomics.© Farm Pol, 2010, 66(4): 275-288Niepożądane działania leków – rodzaje, podział, przyczyny i skutki ekonomiczneAnna Wiela-Hojeńska, Łukasz ŁapińskiKatedra iZakład Farmakologii Klinicznej, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, ul. Bujwida 44, 50-345 WrocławAdres do korespondencji: Anna Wiela-Hojeńska, Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, ul. Bujwida 44, 50-345 Wrocław, e-mail: [email protected]
Tom 66 · nr 4 · 2010276Pragmatic Approach” – Report of CIOMS Working Group V, Geneva 2001) lub chorobę, wadę wrodzoną lub uszkodzenie płodu. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 17 lutego 2003 roku, osoby wy-konujące zawód medyczny powinny też raportować niepożądane działania leków występujące w trakcie lub bezpośrednio po rozwiązaniu ciąży. Istnieją rów-nież wybrane sytuacje szczególne, które są uznawa-ne jako ciężkie i podlegają procedurze szybkiego zgłaszania (w ciągu 15 dni). Obejmują one przypadki, m.in.: braku skuteczności działania produktu lecz-niczego stosowanego wterapii cho-rób zagrażających życiu, szczepionek, środków antykoncepcyjnych, podej-rzenia przeniesienia czynnika infekcyj-nego z lekiem oraz przedawkowania/nadużycia/błędnego przyjęcia dawki leku, gdy obserwowano powikłanie. Ciężkie niepożądane działanie leku na-leży odróżniać od poważnego (severe), określającego stopień nasilenia reak-cji [5, 6].Niektóre powikłania polekowe na-leżą do grupy niespodziewanych re-akcji. Ustawa z 6 września 2001 roku Prawo farmaceutyczne wraz zpóź-niejszymi zmianami definiuje je jako – każde niepożądane działanie, którego charakter lub stopień nasilenia nie jest zgodny zdanymi zawartymi wCharak-terystyce Produktu Leczniczego (ChPL). Za taką należy również uznać reakcję, według opracowania grupy ekspertów Rady Międzynarodowych Towarzystw Medycznych (CIOMS, Council for In-ternational Organizations of Medical Sciences), nieopisaną w sekcji „Działa-nia niepożądane” jego charakterystyki, a przedstawioną w części dotyczącej farmakologii klinicznej, przeciwwska-zań, ostrzeżeń lub interakcji. W aspek-cie anatomicznym przykładem takiego powikłania może być zapalenie tętnicy skroniowej, które w ChPL zostało opisane tylko jako zapalenie tętnicy lub obrzęk gardła, przedstawiony w ChPL jako obrzęki. Jeśli reakcja jest oceniana pod względem stopnia jej nasilenia iciężkości przebie-gu, to jako niespodziewaną należy uznać np. pioru-nujące zapalenie wątroby, gdy w ChPL znajduje się tylko stwierdzenie – uszkodzenie wątroby. Reakcja analizowana waspekcie czasu jej trwania jako np. przewlekła biegunka może być uznana za działanie niespodziewane, w przypadku jej opisu w ChPL jako ostrego zaburzenia żołądkowo-jelitowego. Reakcja powinna również zostać uznana za niespodziewaną, gdy w charakterystyce są opisane tylko pojedyncze W opiniiwielupacjentów stosowaniepreparatów pochodzeniaroślinnegojest uznawanezacałkowicie bezpieczne.Lekite zawierająjednaksilnie działającesubstancje czynne,a ichnierozważne wykorzystywaniew terapii możebyćgroźnedlaich zdrowia,a nawetżycia.Na przykładkozłeklekarski (Valeriana officinalis), melisalekarska(Mellisa officinalis),męczennica cielista(Passiflora),chmiel zwyczajny(Humulus lupulus)zwiększająryzyko upośledzeniazdolnoścido prowadzeniapojazdów. Preparatyz miłorzębu japońskiego(Ginkgo biloba), dziurawca(Hypericum perforatum),czosnku(Allium sativum),żeń-szenia(Panax ginseng)nietylkopowodują wystąpienieróżnych powikłań,alerównieżsą przyczynąniepożądanych interakcjiz innymi równocześniestosowanymi lekami.jej objawy, takie jak np.: zmniejszenie ciśnienia tęt-niczego krwi, duszność, pokrzywka, aobserwo-wano ich grupę wpostaci reakcji anafilaktycznej. Ponadto, jeśli objawy, np. nudności, osłabienie, ból brzucha, nie świadczą jednoznacznie o zespole cho-robowym zamieszczonym wdrukach informacyjnych, np. uszkodzeniu wątroby, powinny one zostać uzna-ne za niespodziewane [5].Powikłania polekowe można podzielić na subiek-tywne – odczuwane przez pacjenta, a często trudne do stwierdzenia przez otoczenie (np. ból głowy) oraz obiektywne – łatwo wykrywane.Niepożądane działania leków można także zasze-regować do odpowiednich typów. Ich podział obejmu-je sześć podstawowych grup, oznaczonych literami alfabetu od A do F. Terminologia wywodzi się z języ-ka angielskiego idlatego pierwsza litera opisu nie od-powiada polskiemu znaczeniu.Niepożądane działania leków typu A – zależne od dawki (augmented, drug actions)Należą do najlepiej poznanych inajczęściej (75–80%) występujących powikłań polekowych, za-leżnych od stosowanej dawki substancji leczniczych. Są one obserwowane już w czasie prowadzenia ba-dań klinicznych. Ich cechą charakterystyczną jest szybkie ustępowanie objawów po odstawieniu leku. Mogą one być związane z podstawowym mechani-zmem działania leku, np. hipoglikemia podczas terapii lekami przeciwcukrzycowymi, krwawienia występują-ce w czasie stosowania leków przeciwzakrzepowych lub hipotonia stwierdzana po lekach obniżających ciśnienie tętnicze krwi. Za ich występowanie może odpowiadać wielokierunkowe działanie leku, jak rów-nież jego mała selektywność, np. zwężenie źrenic po podaniu morfiny lub duszność u chorych na astmę poddanych terapii beta-adrenolitykami. Przyczyną powikłań typu Amogą być także przedawkowania omyłkowe leku. Do tej grupy należą działania tok-syczne substancji leczniczych, takie jak np.: zaburze-nia słuchu irównowagi obserwowane po stosowaniu antybiotyków aminoglikozydowych lub uszkodzenie wątroby związane zterapią paracetamolem. Niekiedy prowadzą one do nieodwracalnego uszkodzenia na-rządów, które utrzymuje się nawet po eliminacji leku z organizmu. Można tu również zaliczyć wtórne po-wikłania wynikające z działania leku, np. odczyn He-rxheimera jako następstwo gwałtownego uwolnienia dużej ilości endotoksyn wwyniku rozpadu bakterii po podaniu leków bakteriobójczych [1, 2]. W tej grupie powikłań znajdują się niepożądane interakcje leków. Są one obserwowane podczas jednoczesnego zasto-sowania u chorego dwu lub więcej leków, a polega-ją na osłabieniu lub nasileniu działania, pojawieniu się objawów toksycznych lub jakościowo odmienne-go od spodziewanego działania farmakologicznego. Niepożądane interakcje stanowią poważny problem
bezpieczeństwo farmakoterapii277Tom 66 · nr 4 · 2010Niepożądaneinterakcje obserwujesięrównież w wynikukojarzenialeków z żywnością.Naprzykład pokarmybogatew tłuszcze mogązwiększaćwchłanianie substancjileczniczych o dużejlipofilności,stając sięprzyczynąnasileniaich działaniaorazwystąpienia powikłań.terapeutyczny, oczym świadczy znaczny odsetek pa-cjentów przyjmowanych do szpitala z rozpoznaniem ich następstw. Istotne klinicznie są m.in. interakcje statyn z lekami, które osłabiają aktywność enzymów odpowiedzialnych za ich metabolizm. Łączne stoso-wanie z atorwastatyną, lowastatyną, symwastatyną leków hamujących aktywność izoenzymu CYP3A4, ta-kich jak: erytromycyna, klarytromycyna, flukonazol, itrakonazol, ketokonazol, diltiazem, werapamil, cyklo-sporyna może spowodować wzrost stężenia statyn worganizmie iujawnić ich działania niepożądane. Do najgroźniejszych należą uszkodzenia mięśni szkiele-towych w postaci miopatii, a także rozpadu komórek mięśni szkieletowych, czyli rabdomiolizy [7].Wostatnich latach istotnie zwiększyło się zain-teresowanie fitoterapią. Wopinii wielu pacjentów stosowanie preparatów pochodzenia roślinnego jest uznawane za całkowicie bezpieczne. Leki te zawie-rają jednak silnie działające substancje czynne, a ich nierozważne wykorzystywanie wterapii może być groźne dla ich zdrowia, a nawet życia. Na przykład kozłek lekarski (Valeriana officinalis), melisa lekar-ska (Mellisa officinalis), męczennica cielista (Passiflo-ra), chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) zwiększają ryzyko upośledzenia zdolności do prowadzenia po-jazdów. Preparaty z miłorzębu japońskiego (Ginkgobiloba), dziurawca (Hypericum perforatum), czosnku (Allium sativum), żeń-szenia (Panax ginseng) nie tylko powodują wystąpienie różnych powikłań, ale również są przyczyną niepożądanych interakcji z innymi rów-nocześnie stosowanymi lekami. Wyciągi zmiłorzę-bu zawierają ginkgolidy i bilobalidy, wykazują m.in. działanie przeciwpłytkowe, co sprzyja nasileniu nie-bezpieczeństwa powikłań krwotocznych, zwłaszcza podczas łącznego stosowania z preparatami kwasu acetylosalicylowego, klopidogrelem lub tiklopidyną. Do powikłań terapii preparatami dziurawca należą: odczyny fototoksyczne, ból brzucha i głowy, suchość w jamie ustnej, bezsenność, świąd skóry, apatia. Po-nadto dziurawiec, jako induktor P-glikoproteiny oraz izoenzymu CYP3A4, zmniejsza skuteczność terapii le-kami, których transport i metabolizm odbywają się przy ich udziale, m.in. werapamilu, cyklosporyny, ta-krolimusa, erytromycyny. Łączne podanie zprepa-ratami dziurawca tramadolu może być przyczyną wystąpienia groźnego zespołu serotoninowego. Czo-snek dzięki zawartości tiosiarczanów charakteryzuje się zdolnością hamowania agregacji płytek krwi, co zwiększa ryzyko krwawień, np. pooperacyjnych. Nie-bezpieczeństwo powikłań krwotocznych rośnie, gdy preparaty czosnku są stosowane z warfaryną. Mogą one także powodować hipoglikemię podczas łączne-go ich przyjmowania z chlorpropamidem [8–13].Niepożądane interakcje obserwuje się również w wyniku kojarzenia leków z żywnością. Na przykład pokarmy bogate w tłuszcze mogą zwiększać wchła-nianie substancji leczniczych odużej lipofilności, stając się przyczyną nasilenia ich działania oraz wy-stąpienia powikłań. Stosowanie leków, takich jak np.: oksazepam, nitrazepam, amitryptylina podczas jednoczesnego spożywania tłuszczu pokarmowego może prowadzić do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi, wystąpienia bólu głowy, zaburzeń świadomości, napadów drgawek. Łączenie posiłku bogatotłuszczo-wego z teofiliną może odpowiadać za zwiększenie jej stężenia i pojawienie się zaburzeń rytmu serca. Pro-dukty bogate w tyraminę – dojrzewające sery (brie, camembert, parmezan), czekolada, marynowane, so-lone i wędzone ryby, niektóre gatunki win (chianti, wermut), przejrzałe banany i awokado, bób, salami, pepperoni, sos sojowy nie powinny być spożywane zlekami należącymi do grupy inhibitorów mono-aminooksydazy (MAO) – iproniazydem, fenelzyną, tranylcyprominą. Hamują one bowiem dezaminację tyraminy zawartej w tych pokarmach, prowadząc do jej kumulacji i w następstwie do wystąpienia prze-łomu nadciśnieniowego, manifestującego się wzro-stem ciśnienia tętniczego krwi, silnym bólem głowy, kołataniem serca, za-burzeniami widzenia. Ponadto mogą być również obserwowane: sztywność karku, wymioty, niepokój, lęk, dresz-cze, zapaść lub śpiączka. Naringenina idihydroksybergamotyna, składniki soku grejpfrutowego, należą do sil-nych inhibitorów izoenzymu CYP3A4, zwiększają wchłanianie zjelit idostęp-ność biologiczną leków podlegających metabolizmowi pierwszego przejścia wścianie jelita. Może to prowadzić do zwiększenia stężenia iwystąpie-nia niepożądanych działań leków me-tabolizowanych przez ten układ enzymatyczny, takich jak: alprazolam, amlodypina, atorwastatyna, buspi-ron, cyklosporyna, diazepam, ebastyna, felodypina, indynawir, karbamazepina, loratadyna, lowastaty-na, metadon, midazolam, nelfinawir, nifedypina, ni-modypina, nitrendypina, rytonawir, symwastatyna, syldenafil, takrolimus, teofilina, triazolam, werapa-mil. Napoje zawierające kofeinę, np. kawa, herbata, coca-cola, pepsi, red bull, nasilają działanie leków z dodatkiem tej substancji, co może wywołać obja-wy jej przedawkowania, charakteryzujące się bez-sennością, niepokojem, bólem głowy, zaburzeniami rytmu serca, tachykardią. Zielone warzywa (botwin-ka, brokuły, brukselka, cykoria, gorczyca, groszek zie-lony, jarmuż, kabaczek, kalafior, kapusta, pietruszka, rzepa, rzeżucha, sałata, szpinak) oraz zielona herba-ta, preparaty wielowitaminowe zawierające witami-nę K lub jej pochodne powodują osłabienie działania doustnych leków przeciwzakrzepowych – acenoku-marolu, warfaryny. Manifestuje się to zmniejszeniem wartości Międzynarodowego Współczynnika Norma-lizacji (INR, international normalized ratio) i stwarza
Tom 66 · nr 4 · 2010278ryzyko wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatoro-wych [14, 15].Należy podkreślić, że niebezpieczeństwo niepo-żądanych interakcji w przypadku jednoczesnego sto-sowania dwóch leków wynosi 13%, wzrasta ono do 38% przy pięciu lekach i do 82%, gdy pacjent przyj-muje równocześnie siedem leków. Problem ten jest szczególnie istotny, gdyż jak wykazano na podstawie obserwacji przeprowadzonych w 2007 r. na zlecenie Unii Farmaceutycznej, 51% ankietowanych Polaków nie wie ozagrożeniach związanych zinterakcjami leków [16].Niepożądane działania leków typu B – niezależne od dawki (bizarre, patient reactions)Stanowią one od 20do 25% wszystkich powi-kłań polekowych. Są najczęściej nieprzewidywalne, mają charakter immunologiczny, awłaściwym po-stępowaniem jest przerwanie stosowania leku. Do tej grupy należą wszystkie reakcje nadwrażliwości według podziału Gella i Coombsa (typu I, IgE-zależne – wstrząs anafilaktyczny, obrzęk na-czynioruchowy; typu II, IgG- lub IgM-zależne, cytotoksyczne i cytolityczne – niedokrwistość hemolityczna, gra-nulocytopenia, małopłytkowość; typuIII, zależne od kompleksów im-munologicznych – choroba posurowi-cza; typuIV, opóźnione, zależne od limfocytów T – kontaktowe zapalenie skóry) [1, 2, 17, 18].Niepożądane działania typu B obejmują również reakcje pseudo-alergiczne (anafilaktoidalne). Ich ob-raz kliniczny jest podobny do reakcji alergicznej typu I, nie przebiega jed-nak zudziałem immunoglobulin kla-sy IgE. Do czynników wywołujących należą, m.in.: radiologiczne środki cieniujące, kwas acetylosalicylowy, polimyksyna B, tiopental, opioidy. Nie-które leki mogą odpowiadać za wy-stąpienie zarówno reakcji alergicznej, jak i pseudoalergicznej, np. wankomycyna powodu-je IgE-zależną anafilaksję i pseudoalergiczny „zespół czerwonego człowieka” [18].Do tej grupy powikłań należy też idiosynkrazja. Reakcja będąca wynikiem genetycznie uwarunko-wanej zwiększonej wrażliwości osobniczej na leki, manifestująca się stanami ostrych zatruć, występu-jących po podaniu dawek leczniczych lub nawet sub-terapeutycznych, np. uogólniona pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, gwałtowne napady astmy oskrze-lowej, wstrząs lub zgon obserwowane po zastosowa-niu kwasu acetylosalicylowego [18, 19].Różnice między ndl typu AiB zostały przedstawio-ne w tabeli 1 [19].Niepożądane działania leków typu C – zależne od długotrwałego stosowania (chronic use)Przykładami tego typu powikłań mogą być lipo-dystrofia podskórnej tkanki tłuszczowej wmiejscu podawania insuliny lub osteoporoza związana z dłu-gotrwałym stosowaniem glikokortykosteroidów. Na-leżą tu również przypadki tzw. chorób polekowych, np. niewydolność nerek związana zterapią lekami im-munosupresyjnymi lub dyskinezy późne, stwierdzane po stosowaniu neuroleptyków. W tej grupie klasyfi-kowane są także uzależnienia, np. od opioidowych le-ków przeciwbólowych lub leków nasennych, a także nadużywanie leków przeczyszczających [1, 11].Niepożądane działania typu C są niekiedy okre-ślane jako „nottrue drug reactions”. Występują one zwiększą częstością uosób leczonych danym produk-tem, ale dla konkretnego pacjenta trudno udowodnić, że był on przyczyną niepożądanego objawu. Przykła-dem jest choroba zakrzepowa obserwowana ukobiet stosujących doustne środki antykoncepcyjne. Według badań epidemiologicznych zwiększają one ryzyko wy-stąpienia choroby zakrzepowej, ale windywidualnym przypadku nie można wykazać, że dany preparat był jej przyczyną [2, 19].Niepożądane działania leków typu D – opóźnione w czasie (delayed)Mogą one pojawiać się kilka lub kilkanaście mie-sięcy/lat od zakończenia terapii danym lekiem. Przy-kładami są objawy kardiotoksyczności obserwowane po 15 latach od zakończenia stosowania antybioty-ków antracyklinowych lub występowanie nowotwo-rów dróg rodnych u córek kobiet leczonych podczas ciąży dietylostilbestrolem [1, 2, 11, 19].Niepożądane działania leków typu E – wywołane odstawieniem leku (end of use)Nagłe zaprzestanie stosowania niektórych prze-wlekle używanych leków, do których organizm już się przyzwyczaił, może spowodować nawrót choro-by nawet w zaostrzonej formie, np. nagłe przerwanie Niepożądane działania leków Typu A Typu B możliwe do przewidzenia nieprzewidywalne zwykle zależne od dawki rzadko zależne od dawki występują często występują rzadko rzadko są przyczyną zgonu często są przyczyną zgonów wymagają indywidualizacji dawkowania wymagają przerwania stosowania obserwowane w trakcie badań klinicznych bardzo rzadko zgłaszane w badaniach klinicznych Tabela 1. Porównanie powikłań polekowych typu A i BNależypodkreślić,że niebezpieczeństwo niepożądanychinterakcji w przypadkujednoczesnego stosowaniadwóchleków wynosi13%,wzrastaonodo 38%przypięciulekachi do 82%,gdypacjentprzyjmuje równocześniesiedemleków. Problemtenjestszczególnie istotny,gdyżjakwykazano napodstawieobserwacji przeprowadzonych w 2007 r.nazlecenie UniiFarmaceutycznej, 51% ankietowanychPolaków niewieo zagrożeniach związanychz interakcjami leków.


W medycynie określenie interakcja farmakologiczna lub inaczej interakcja leków stosuje się, gdy jedna substancja lecznicza wpływa na aktywność drugiej po jednoczesnym ich podaniu. Chociaż teoretycznie działanie to może być zarówno pozytywne jak i negatywne to jednak najczęściej określenie to stosuje się do interakcji niepożądanych.
Interakcje farmakologiczne mogą dawać następujące skutki ogólne:
synergistyczny – zwiększony efekt działania jednej z substancji – w takich przypadkach konieczne jest zmniejszenie dawki terapeutycznej drugiego leku; czasami taka interakcja jest pożądana np. w przypadku działania przeciwbólowego, gdy przy jednoczesnym zastosowaniu paracetamolu i kodeiny zwiększony jest przeciwbólowy efekt działania kodeiny (i umożliwia to stosowanie mniejszych dawek kodeiny, która ma potencjał uzależniający i może powodować m.in. zaparcia)
antagonistyczny – efekt działania substancji leczniczej jest niższy od przewidywanego; taka kombinacja zazwyczaj nie ma uzasadnienia terapeutycznego i może być szkodliwa (np. zmniejszenie działania przeciwzakrzepowego warfaryny przez jednoczesne podanie witaminy K i zagrożenie wystąpieniem zakrzepów/zatorów)
nowy efekt działania – który nie powstaje przy użyciu substancji leczniczych podawanych z osobna; często jest to zwiększone ryzyko efektów ubocznych (np. reakcja disulfiramowa po łącznym zastosowaniu doustnego leku przeciwcukrzycowego chlorpropamidu i napoju zawierającego alkohol etylowy)
Osobnym zagadnieniem jest wpływ obecności substancji leczniczej w płynach ustrojowych na wyniki badań laboratoryjnych, który jest nazywany interferencją analityczną[1].
Interakcje między podawanymi lekami są zazwyczaj łagodne i zależą od składu chemicznego, postaci leczniczej oraz czasu i miejsca podania substancji leczniczej Prawdopodobieństwo wystąpienia interakcji farmakologicznej wzrasta wykładniczo wraz z kolejnym przyjmowanym lekiem. Ma to szczególne znaczenie w przypadku osób w starszym wieku, którzy często otrzymują od trzech do dziewięciu (lub więcej) leków. Badanie ankietowe przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych na licznej grupie osób w wieku lat 65 i więcej wykazały, że 51% z nich przyjmuje 5 i więcej leków tygodniowo, a 12% używa powyżej 10 leków tygodniowo[3]. Istnieją internetowe aplikacje, dzięki którym można sprawdzić czy występują interakcje farmakologiczne[4][5]. Mogą również występować interakcje między podawanymi lekami i spożywaną żywnością, które nie zawsze są do przewidzenia.
Około 20% działań niepożądanych wynika z interakcji leków. Dotyczy to również przypadków śmiertelnych. Zatem znajomość interakcji farmakologicznych pozwala na szacunkową ocenę czy korzyści płynące z danej farmakoterapii znacząco przeważają nad ryzykiem działań niepożądanych.