3. Jakie są terminy w zakresie stwierdzenia nabycia spadku.

Nabycie spadku
Żaden przepis prawa spadkowego nie nakłada na spadkobierców obowiązku uzyskania stwierdzenia praw do spadku. Nie ma też przepisu, który stanowiłby o maksymalnym okresie czasu, w którym spadkobiercy mogą przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.
Są jednak sytuacje, w których potwierdzenie statusu spadkobiercy okazuje się konieczne. Tytułem przykładu można wskazać sytuację, w której spadkobiercom zależy na szybkim zbyciu odziedziczonej nieruchomości – nie będzie to możliwe jeśli spadkobiercy nie przeprowadzą uprzednio postępowania o stwierdzenie nabycia spadku w sądzie, bądź też nie dopełnią formalności spadkowych w kancelarii notarialnej.
Formalne przeprowadzenie procedury nabycia spadku jest też konieczne, gdy spadkobierca chce dopełnić formalności i złożyć wniosek o wpis w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości – jako nowy właściciel nieruchomości w miejsce spadkodawcy.
Jeszcze do niedawna jedynym dokumentem potwierdzającym nabycie spadku przez spadkobiercę było wydane w postępowaniu sądowym postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.
Od 2 października 2008 r. dokumentem takim jest także akt poświadczenia dziedziczenia, sporządzany przez notariusza.
Uwaga : aktu poświadczenia dziedziczenia nie można sporządzić, jeśli spadkodawca zmarł przed 1 lipca 1984 r. W takiej sytuacji stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić jedynie na drodze sądowej
Akt poświadczenia dziedziczenia nie jest jednak tożsamy z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wydanym przez sąd.
Akt poświadczenia dziedzieczenia
Zasady, na jakich notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, wynikają z ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie.
Możliwość uzyskania stwierdzenia praw do spadku u notariusza niesie ze sobą pewne udogodnienia dla spadkobierców – w szczególności formalności spadkowe w kancelarii notarialnej załatwić można w zdecydowanie krótszym czasie.
W praktyce są jednak takie sytuacje, gdy skorzystanie z tej opcji nie będzie niemożliwe.
Notariusz np. nie będzie mógł sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia w sytuacji gdy podstawą dziedziczenia jest testament szczególny- a więc np. testament ustny czy też testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym oraz testament wojskowy. W takiej sytuacji należy wystąpić do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku.
Notariusz – zgodnie ze wspomnianą ustawą prawo o notariacie – odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia w sytuacjach wątpliwych, np. gdy zachodzą poważne wątpliwości co do ważności testamentu.
Przede wszystkim jednak pamiętać trzeba, że notarialny akt poświadczenia dziedziczenia to instytucją, z której spadkobiercy skorzystać mogą jedynie w sytuacjach niespornych.
Konflikt między spadkobiercami np. co do ważności pozostawionego przez spadkodawcę testamentu wyklucza możliwość sporządzenia przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia.
Notariusz – w oparciu o przepisy ustawy – powinien odmówić sporządzenia tego aktu także wówczas, gdy, nawet pomimo zgodnego stanowiska zainteresowanych, poweźmie wątpliwość co do tego, kto powinien dziedziczyć spadek, albo jaka jest wysokość udziałów w spadku poszczególnych spadkobierców, a w przypadku, gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, także, gdy nie ma pewności co do osoby, na której rzecz spadkodawca zapis ten uczynił lub co do przedmiotu zapisu.
Nie jest dopuszczalne sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia w stosunku do spadku, w skład którego wchodzą nieruchomości położone za granicą, a także w sytuacji, gdy spadkodawcą jest cudzoziemiec. (jedynie w sytuacji gdy stwierdzenie praw do spadku dotyczy osób nie posiadających obywatelstwa żadnego państwa, które ponadto w chwili śmierci zamieszkiwały na terenie Polski sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia w kancelarii notarialnej jest dopuszczalne)
Aby notariusz mógł sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, do kancelarii notarialnej muszą stawić się równocześnie wszystkie osoby wchodzące w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi oraz osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
Zgodnie z przepisami prawa o notariacie akt poświadczenia dziedziczenia powinien zawierać:
dzień, miesiąc i rok oraz miejsce sporządzenia aktu;
imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządził zastępca notariusza – nadto imię i nazwisko zastępcy;
imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL;
datę i miejsce zgonu spadkodawcy oraz jego ostatnie miejsce zamieszkania;
wskazanie spadkobierców, którym spadek przypadł – imiona, nazwiska i imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych – nazwę i siedzibę;
tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku wraz ze wskazaniem w razie dziedziczenia ustawowego, czy spadkobierca był małżonkiem spadkodawcy, czy jego krewnym i w jakim stopniu, a w razie dziedziczenia testamentowego wraz z określeniem formy testamentu;
wskazanie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim; 7a. wskazanie osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, oraz przedmiotów tych zapisów, chyba że osoby te nie chcą lub nie mogą być zapisobiercami;
powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu;
podpisy wszystkich biorących udział w spisywaniu protokołu dziedziczenia;
podpis notariusza;
adnotację o dokonaniu rejestracji
Przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz spisuje protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
Przystępując do spisania protokołu dziedziczenia notariusz poucza osoby biorące udział w spisywaniu protokołu o obowiązku ujawnienia wszelkich okoliczności objętych treścią protokołu oraz o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych oświadczeń.
W protokole dziedziczenia zamieszcza się w szczególności:
zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez osoby biorące udział w spisywaniu protokołu;
oświadczenia o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi;
oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów;
oświadczenia, że w odniesieniu do spadku nie zostało uprzednio wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i nie toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ani nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia;
oświadczenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz który spośród spadkobierców powołanych do spadku z ustawy odpowiada warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego;
oświadczenia, czy spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą;
oświadczenia, czy były składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub zapisu windykacyjnego, czy zostało wydane orzeczenie dotyczące niegodności spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, oraz czy były zawierane umowy z przyszłym spadkodawcą w przedmiocie zrzeczenia się dziedziczenia po nim;
wzmiankę o pouczeniu przez notariusza o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.
Jeżeli od dnia otwarcia spadku nie upłynęło sześć miesięcy, w protokole dziedziczenia należy zamieścić oświadczenia spadkobierców o prostym przyjęciu spadku lub przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku, chyba że oświadczenia tej treści zostały już przez spadkobierców uprzednio złożone. W takim przypadku należy zamieścić wzmiankę o dacie, miejscu i treści złożonych przez poszczególnych spadkobierców oświadczeń. Przepisy te stosuje się także do oświadczeń osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
Do protokołu dziedziczenia notariusz załącza:
odpis aktu zgonu spadkodawcy;
odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy;
inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku.
Zgodnie z przepisami ustawy, po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli nie ma wątpliwości co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku, a w przypadku gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, co do osoby, na której rzecz spadkodawca uczynił zapis windykacyjny i przedmiotu zapisu.
Notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli:
w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone;
wskutek braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada, jako spadkobiercy ustawowemu, gminie albo Skarbowi Państwa;
spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.
Zgodnie z prawem o notariacie notariusz niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia dokonuje jego wpisu do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia przez wprowadzenie, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego danych. Notariusz opatruje wpis bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
Rejestr aktów poświadczenia dziedziczenia obejmuje:
numer wynikający z kolejności wpisu;
dzień, miesiąc i rok oraz godzinę i minutę dokonania wpisu;
dzień, miesiąc i rok oraz miejsce sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia;
imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt poświadczenia dziedziczenia sporządził zastępca notariusza – nadto imię i nazwisko zastępcy;
imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL;
datę i miejsce zgonu spadkodawcy oraz jego ostatnie miejsce zamieszkania.
Z chwilą dokonania wpisu w rejestrze notariusz otrzymuje, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, zawiadomienie o zarejestrowaniu oraz możliwości uzyskania potwierdzenia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia ze wskazaniem numeru wynikającego z kolejności wpisu. W tym samym trybie notariusz uzyskuje zawiadomienie o niezarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia.
Adnotację o zarejestrowaniu umieszcza się na akcie poświadczenia dziedziczenia, wskazując numer wynikający z kolejności wpisu a także dzień, miesiąc i rok oraz godzinę i minutę dokonanego wpisu.
Zarejestrowanie nie następuje, jeżeli w stosunku do danego spadku został już uprzednio zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia.
Stwierdzenie nabycia spadku w postępowaniu sądowym
Jeśli z jakiegokolwiek powodu nie jest możliwe sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza należy skierować do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku.
W szczególności jeśli spadkodawca zostawił kilka różnych testamentów i zachodzą poważne wątpliwości co autentyczności jednego lub kilku z nich, jeśli spadkobiercy kwestionują autentyczność testamentu albo jeśli między spadkobiercami jest konflikt co do ważności testamentu sprawa będzie musiała zostać rozstrzygnięta na drodze sądowej.
Spadkobierca (osoba występująca do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku) nie ma jednak żadnego wyboru, jeśli chodzi o wybór sądu.
W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku wyłącznie właściwy jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
(uwaga: kodeks posługuje się pojęciem miejsce zamieszkania, nie zaś miejsce zameldowania)
W sytuacji gdy wnioskodawca złoży taki wniosek do sądu miejscowo niewłaściwego, sąd ten przekaże wniosek o stwierdzenia nabycia spadku właściwemu sądowi.
Sąd rozpatruje sprawy o stwierdzenie nabycia spadku w tzw. postępowaniu nieprocesowym.
We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wskazać adresy wnioskodawca powinien wskazać adresy pozostałych spadkobierców, aby umożliwić sądowi wezwanie ich na rozprawę.
Na rozprawę w sprawie spadkowej sąd wzywa co prawda wszystkie osoby, które mogą wchodzić w grę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Do wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku najczęściej wystarczy obecność i złożenie zapewnień spadkowych przez kilku, a czasem nawet tylko jednego spadkobiercę.
Podczas sprawy o stwierdzenie nabycia spadku sąd nie zajmuje się analizowaniem tego, jakie składniki majątkowe wchodziły w skład spadku. Podczas sprawy o stwierdzenie nabycia spadku sąd nie będzie także „dzielił” składników masy spadkowej pomiędzy spadkobierców.
Ustalenie tego, co wchodziło w skład masy spadkowej i dokonanie podziału poszczególnych składników masy spadkowej następuje podczas sprawy o dział spadku.
Opłata od składanego do sądu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 50 zł.
Jeśli w jednym wniosku wnosimy o stwierdzenie nabycia spadku po kilku osobach, trzeba zapłacić wielokrotność tej sumy.
Ponadto uzyskanie odpisu postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku ze stwierdzeniem prawomocności wymaga uiszczenia opłaty w wysokości 6 zł. za stronę.
Należy pamiętać, iż sąd nie wysyła stronom odpisów postanowień z urzędu, należy wystąpić do sądu z odpowiednim wnioskiem.
******
Nie ma ograniczeń czasowych jeśli chodzi o dopełnienie formalności związanych z „załatwieniem” spraw spadkowych – tj. poświadczenie dziedziczenia przez notariusza lub wystąpienie do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku.
Należy jednak pamiętać, iż upływ terminu sześciu miesięcy od dowiedzenia się o swoim powołaniu do dziedziczenia (najczęściej to po prostu dzień śmierci spadkodawcy- choć nie zawsze) skutkuje co do zasady przyjęciem spadku wprost – a więc bez ograniczeń jeśli chodzi o odpowiedzialność za długi spadkowe.
******
Jeśli chodzi o ostatni akapit – tak było kiedyś.
Obecnie jest troszkę inaczej– zasadą jest przyjmowanie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
(co oznacza ograniczenie odpowiedzialności za długi)
Oczywiście w dalszym ciągu można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku – także w kancelarii notarialnej –
w ustawowym terminie.