Konspekt pracy na temat „Jesień średniowiecza w Polsce. Przemiany polityczne, gospodarcze i kulturalne.”

W 1333 koronę Królestwa Polskiego przejął syn Władysława I Łokietka, ostatni z dynastii
piastowskiej ? Kazimierz III Wielki. Po jego śmierci władza przeszła w ręce Ludwika Węgierskiego z dynastii Andegawenów, chociaż faktyczną władzę sprawowała jego matka Elżbieta Łokietkówna oraz książę Władysław Opoloczyk. P śmierci króla toczyły się spory o nowego władcę, ale ostatecznie w 1384 roku koronowano córkę Ludwika ? Jadwigę, a jej mężem został litewski książę ? Władysław Jagiełło, tak więc rok 1386 jest datą rozpoczęcia rządów Jagiellonów na tronie polskim. Po śmierci Władysława II Jagiełły w 1434 nowym monarchą został Władysław III Warneńczyk, który sprawował władzę tylko przez 10 lat. W 1446 roku Kazimierz IV Jagiellończyk przyjął koronę polska i sprawował rządy do 1492 roku jednocześnie jako wielki książę litewski.
Przedstawiłam w bardzo skrótowy sposób władców polskich kolejno panujących w okresie między 1333 a 1492, ponieważ uważam, że są to najbardziej odpowiednie ramy chronologiczne dla tematu pracy, czyli ?JESIENI ŚREDNIOWIECZA W POLSCE?.
Należy zauważyć, że na tle europejskim zmierzch polskiego średniowiecza, nadchodził dosyć łagodnie, a Królestwo Polskie, a właściwe Rzeczpospolita Obojga Narodów przeżywała lata swojej świetności. W swojej pracy będę chciała zaprezentować przemiany jakie zachodziły w latach 1333 ? 1492 w dziedzinach: polityki, gospodarki i kultury.

? Polityka zewnętrzna
1. KAZIMIERZ WIELKI 1333 - 1370

1.1. 1335 zjazd w Wyszechradzie z Janem Luksemburczykiem. Unormowanie stosunków polsko-czeskich ? zrzeczenie się przez władcę czeskiego praw do tronu polskiego.
1.2. 1339 układ o dziedziczeniu Rusi Halickiej przez Kazimierza z Jerzym II Trojdenowicem. Możliwość kontroli drogi handlowej z zachodu do Morza Czarnego.
1.3. ?Wieczysty? pokój kaliski w 1343 roku (pod naciskiem papieża Klemensa VI). Odzyskanie ziemi dobrzyńskiej i Kujaw. Utracenie Pomorza jednak Kazimierz zachował zwierzchnictwo nad tym regionem.
1.4. Zajęcie ziemi przemyskiej i sanockiej w 1344r. oraz w 1349 zdobycie Lwowa, Halicza, Brześcia i Włodzimierza. Opanowanie księstwa halickiego i zachodniej części Wołynia.
1.5. Pokój w Namysłowie w 1348 roku. Odnowienie traktatu przyjaźni z 1341 roku. Cesarz Karol IV Luksemburski zobowiązał się do pomocy królowi polskiemu w odzyskaniu ziem zabranych przez Krzyżaków i Brandenburgów.
1.6. Uregulowanie spraw sukcesyjnych na rzecz Andegawenów na zjeździe w Budzie w 1355 roku.
1.7. Uzyskanie poparcia papieża w sprawie przeznaczania świętopietrza przez 2 lata na potrzeby państwa i walki zbrojne prowadzone z Litwinami o Ruś, w zamian za utworzenie 7 biskupstw na tych terenach.
1.8. Podniesienie prestiżu Polski na arenie międzynarodowej poprzez zorganizowanie zjazdu monarchów w Krakowie w 1364 roku. Przybyły na niego takie osobistości jak: cesarz Karol Luksemburski, Ludwik Andegaweński (Węgry), Waldemar (Dania), Piotr de Lusignan (Cypr), Rudolf IV (książę Austrii), margrabiowie brandenburscy ? Ludwik i Otton oraz książę mazowiecki -Ziemowit III i Bogusław V z Kaźkiem Słupskim ( Pomorze ). Król Cypru poprosił Kazimierza o pomoc w walce z Turkami.

2. LUDWIK ANDEGAWEŃSKI 1370 ? 1382

2.1 Układ z Luksemburgami ? zrzeczenie się pretensji do Śląska
2.2 Utrata Santoka i Drezdenka na rzecz Brandenburgii
2.3 Zajęcie Włodzimierza na rzecz księcia litewskiego Kiejstuta.
2.4 Przyłączenie Rusi do państwa węgierskiego, a tym samym utrata Rusi przez Królestwo Polskie.
2.5 Zapewnienie sukcesji na tronie polskim swojej córce Jadwidze.

3. JADWIGA 1382 ? 1399 I WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO 1386 ? 1434

3.1 Unie polsko ? litewskie. (do 1440 ? zerwanie unii po śmieci Zygmunta Kiejstutowicza)
- Krew 1385 ( chrzest Jagiełły i wielkiego Księstwa Litewskiego; przyłączenie Litwy do Polski; zapłacenie odszkodowania Habsburgom)
- Ostrów 1392
- Wilno i Radom 1401
- Horodło 1413 ( Litwa ? państwo niezależne; nadanie polskich przywilejów szlacheckich bojarom litewskim)
- Grodno 1432
3.2 Stosunki polsko ? krzyżackie.
- Powstanie antykrzyżackie na Żmudzi poparte przez Witolda i Polskę
- Wypowiedzenie wojny Polsce przez Ulricha von Jungingena
- Wielka wojna z Zakonem 1409 ? 1411
- Bita pod Grunwaldem 1410 ? przegrana Krzyżaków jako klęska nie tylko militarna, ale i polityczna
- Pokój toruński w 1411 ( Litwa odzyskała Żmudź na czas życia Witolda i Jagiełły; ziemia dobrzyńska do Polski; sąd dyplomatyczny w sporze o Santok i Drezdenko; odszkodowanie - 300 tys. guldenów ? dla Polski)
- Zahamowanie ekspansji krzyżackiej.
- 1414 ?wojna głodowa?
- 1420 ?wojna golubska? (w jej wyniku Litwa ostatecznie otrzymała Żmudź)
- 1431 ? klęska Krzyżaków pod Dąbkami
- 1434 ? rozejm w Łęczycy ( Zakon wyrzekła się popierania Świrdygiełły ? następcy Witolda - pragnącego prowadzić niezależną politykę od Jagiełły)

4. KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK 1446 ? 1492

4.1 Stosunki polsko ? krzyżackie.
- Ostra polityka finansowa niekorzystna dla mieszkańców
- Związek Jaszczurczy z Janem Bażyńskim na czele ? 1440
- Akt inkorporacji Prus 1454
- Przywilej inkorporacyjny ( wcielenie do Polski ziem pruskich; przyznanie stanom pruskim prawa i przywilejów Polaków; zniesienie obciążeń fiskalnych; swobodna działalność dal kupców pruskich w Polsce; stanowiska pruskie tylko dla Prusów; przywileje sądowe; Gdańsk i Toruń ? własna moneta)
- Wojna trzynastoletnia 1454-1466 ( zwycięstwo Polski)
- Ludwik von Erlischshausen uznaje zwierzchnictwo króla polskiego
- Pokój toruński w 1466 ( Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska, Warmia, Malbork, Elbląg do Polski; powstanie Prus Zakonnych z Królewcem jako stolicą jako lenno polskie)

5. Polityka dynastyczna Jagiellonów.
5.1. Władysław Jagiellończyk królem węgierskim w 1471
5.2. W 1490 zostaje królem czeskim wbrew zaleceniom ojca, aby królem został Jan Olbracht
5.3. Walka pomiędzy Władysławem a Janem Olbrachtem o tron czeski
5.4. Pokój w Koszycach: Olbracht dostaje księstwo głogowskie, oleśnicko ? wołoskie i opawskie
5.5. Jagiellonowie posiadają: POLSKE, LITWĘ, CZECHY, WĘGRY

? Polityka wewnętrzna
1. KAZIMIERZ WIELKI

1.1. Reforma administracji państwowej:
- Jednostka administracyjna ? ziemia.
- Reforma urzędu starosty powoływanych przez króla dla poszczególnych ziem. Podczas nieobecności króla dowodził siłami zbrojnymi, zarządzał dobrami królewskimi, sprawował sądy na terenach mu podległych.
- Nowe urzędy centralne ? kanclerz krakowski i podskarbi.
1.2. Reforma sił zbrojnych i obronności państwa:
- Wprowadzenie pospolitego ruszenia.
- Budowa zamków warownych(53) wzdłuż granic; otoczył miasta murami obronnymi (27). Nieprzyjaciel miał mieć utrudniony dostęp do centrum państwa.
- Oparcie sił zbrojnych o cechy, które broniły określonego odcinka muru.
1.3. Kodyfikacja prawa.
- Utworzenie wyższego sądu prawa niemieckiego na Wawelu.
- Statuty: wiślicki i piotrkowski dla Małopolski i Wielkopolski. 1364 ? 1347. Między innymi zakazano zemsty rodowej raz samosądów , wprowadzono indywidualną odpowiedzialność za popełnione przestępstwa, nie sądzono nieletnich.
5.6. Stosunki z książętami dzielnicowymi.
- Przyjęcie w lenno Mazowsza ( ziemia płocka, zakroczymska i wiska ).
- Odzyskanie na północnym zachodzie Wschowy, Santoka i Drezdenka oraz przyjcie w 1365 roku hołdu od możnych brandenburskich.

2. LUDWIK ANDEGAWEŃSKI

2.1. Wydanie przywileju generalnego dla szlachty w Koszycach w 1374. Rozpoczęcie procesu ograniczania władzy monarszej.

3. WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

3.1. Przywileje wydane dla szlachty.
Piotrkowski 1388; czerwiński 1422; warecki 1423; brzesko ? kujawski 1425; jedleńsko ? krakowskie 1430 ? 1433;
3.3 uprawnienia uzyskane na mocy przywilejów:
- nietykalność osobista szlachcica
- odszkodowania za kampanie poza granicami kraju
- wykupienie szlachcica, gdy wpadł w niewolę podczas wojny na terenie kraju
- urzędy w rękach szlachty z danego okręgu
- urzędy starosty i sędziego ziemskiego nie mogą się znaleźć w jednym ręku
- szlachta ma wpływ na obsadzanie urzędów ziemskich
- możnowładcy nie mogą łączyć stanowisk

4. KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK

4.1. Przywilej cerekwicko ? nieszawski wydany w 1454 w wyniku, którego kompetencje króla zostały ograniczone na rzecz sejmików. ( prawo decydowania o samej wojnie, gdyż król musiał uzyskać zgodę szlachty na zwołanie pospolitego ruszenia ? król, by zaciągnąć wojska najemne musiał opłacić je z własnych dochodów, które nie były wystarczające, gdyż przywileje ograniczały znacznie dochody skarbu; bezpośredni wpływ na rządy w państwie i gwarancję nietykalności przywilejów szlacheckich poprzez przywilej, iż król nie może stanowić praw bez zgody sejmików)
4.2. Konflikt o inwestyturę w Polsce.
- za pontyfikatu papieża Mikołaja król otrzymał prawo do obsady 20 beneficjów
- Mikołaj powołuje Zbigniewa Oleśnickiego na biskupa
- Obsadzenie przez papieża bskp. Włocławskiego
- Ostatecznie to król uzyskał prawo do inwestytury
duchowieństwa
- konflikt z kardynałem Zbigniewem Oleśnickim

? Gospodarka.
1. KAZIMIERZ WIELKI

1.1Rozwój górnictwa ( zakładanie kopalń).
1.2.Rozwój handlu ? nadawanie miastom prawa składu i przymusu drogowego.
1.3. Kontynuacja programu kolonizacyjnego (Polska centralna, Ruś Halicka, ziemia sieradzko-łęczycka, Kujawy, Puszcza Łódzka).
1.4.Lokacja około 500 nowych wsi na prawie niemieckim oraz 65 miast.
1.5.Przyjmowanie Żydów przybyłych z Zachodu. Zajmowali się handlem.
1.6.Wzmocnienie skarbu państwa. Wprowadzenie wysokich podatków (poradlny), ceł, myt, wybijanie przez mennicę królewską grosza krakowskiego.

2. LUDWIK ANDEGAWEŃSKI

2.1. Rozwój miast.
- Popieranie patrycjatu w nadziei, ze stanowić będzie opozycję wobec możnych i książąt
- Kupcy polscy z Poznania, Sandomierza, Lublina, Biecza, Czechowa i Nowego Sącza ? prawo handlu na Węgrzech
- Potwierdzenie dawnych przywilejów Krakowa i prawo nabywania przez mieszczan ziemi na własność
- Kupcy pruscy (toruńscy) obowiązek zatrzymywania się po drodze na Ruś, Węgrzech, w Krakowie i wystawianie swych towarów na sprzedaż
- Kupcy polscy i węgierscy mają prawo do wolnego handlu na terenie Polski i Węgier
2.1. Rozszerzenie praw ekonomicznych szlachty przywilejem z 1374.

3. WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

3.1. Zdobycze szlachty na mocy przywilejów w dziedzinie gospodarki:
- Zwolnienie szlachty z płacenia nadzwyczajnych podatków
- Gwarancja nietykalności majątkowej szlachcica
- Prawo usuwania dziedzicznego sołtysa
- Taksy wojewodzieńskie
-

4. KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK.

4.1. Słabnąca pozycja miast ( m.in. wystąpienia antymieszczańskie w sprawie zabójstwa Andrzeja Tęczyńskiego w Krakowie)
4.2. Pustoszejący skarb państwa z powodu wojny z Zakonem, polityki dynastycznej itd., a także z powodu uzależnienia polityki skarbowej od sejmików przywilejem z 1454.

? Kultura.

? Założenie Akademii Krakowskiej w 1364 roku. Otwarcie takich fakultetów jak: prawo cywilne, karne, medycyna, nauki wyzwolone oraz prawo rzymskie.
? Jej odnowienie z inicjatywy Jadwigi
? Na dworze Kazimierza Jagiellończyka światli ludzie: Grzegorz z Sanoka, Kallimach, Jan Długosz ( ?Roczniki sławnego Królestwa Polskiego?).
? Wit Stwosz rzeźbi ołtarz mariacki w Krakowie.
? Na Akademii Krakowskiej otwarto katedrę matematyki i astronomii.
? Pierwszy znany przekład ?Psałterza? pochodzi z przełomu XIV i XV w. ? ?Psalterz floriański?
? Jeden z ważnych zabytków literatury polskiej pochodzi z XV w. ? ?Lamenty świętokrzyskie?
? ?Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią? ? XVw.
? Podręcznik dobrych obyczajów z XVw. ? ? O zachowaniu się przy stole?
? ?Awans? języków narodowych w okresie ?jesieni średniowiecza?.
? Zmiany zaszłe w architekturze. Inaczej budowano Kościoły.

Jesień średniowiecza w Polsce jest okresem największego rozkwitu politycznego i kulturalnego państwa polskiego. Za czasów panowania Jagiellonów Rzeczpospolita Obojga Narodów staje się potęgą na arenie międzynarodowej, z której siłą liczą się inne dynastie europejskie i mocarstwa zachodnie. Myślę, że schyłek średniowiecza polskiego to okres, kiedy zostaje wykorzystany największy potencjał i siła Polaków.
Omawiany przeze mnie czas to także okres, kiedy z monarchii patrymonialnej ustrój przekształca się w monarchię stanową na skutek ostatecznego ukształtowania się stanów, a ponieważ to szlachta staje się stanem uprzywilejowanym do roku 1454 mówimy o demokracji szlacheckiej w Polsce.
Niestety ?polska jesień średniowiecza? to także stopniowe ograniczanie kompetencji króla i przejmowania najważniejszej pozycji w państwie przez sejmiki, a później przez Sejm. Następuje szeroko pojęta demokratyzacja życia, oczywiście w obrębie stanu szlacheckiego, czego przykładem jest chociażby powierzenie szlachcie prawa decydowania o zebraniu się pospolitego ruszenia, czy stanowienia nowych praw. Państwo polskie w XIV i XV wieku to kraj, który osiąga apogeum swojej świetności i rozwoju.