Budowa drewna gatunków iglastych

1. Drewno gatunków iglastych

SOSNA
W Polsce rosną dwa gatunki rodzimej sosny: sosna pospolita i limba; częściej spotykanymi gatunkami obcego pochodzenia są sosny: banka, czarna, smołowa, wejmutka.
Banka i czarna mają drewno bardzo przypominające naszą sosnę i w handlu występują pod wspólną nazwą ?drewno czerwone?. Wyglądem swym sosnę pospolitą przypomina również drewno limby i sosny smołowej; obydwa gatunki nie mają jednak większego znaczenia handlowego z powodu małej wytrzymałości drewna i rzadkiego występowania.
Limba jest gatunkiem chronionym.
Wyraźnie różni się od nich drewno wejmutki, bardzo jasne i lekkie.
U nas nie ma ono znaczenia gospodarczego.

Sosna pospolita ma drewno o intensywnie zabarwionej twardzieli. Zwykle z intensywnością zabarwienia rośnie trwałość drewna i wytrzymałość na obciążenia. Sosna pospolita ma drewno łatwo obrabialne, mało elastyczne. Łatwo się barwi, lecz źle poleruje.
Przed zniszczeniem przy ścinaniu i zginaniu trzeszczy (posiada właściwości ostrzegawcze).

Zastosowanie:
Drewno sosny posp. jest u nas głównie przerabiane na tarcicę, na którą zawsze jest bardzo duże zapotrzebowanie budownictwa i meblarstwa. W tej dziedzinie największą jego zaletą jest bardzo duża wytrzymałość przy małym ciężarze i łatwość obróbki.
Wytrzymałość i zdolność wchłaniania znacznych ilości impregnatów czyni go bardzo cennym materiałem na podkłady kolejowe.
Duża odporność na ścieranie powoduje, że jest ono chętnie stosowane do budowy podłóg i pokładów statków. W stanie okrągłym używane jest na kopalniaki, stemple budowlane i słupy teleenergetyczne.
W ostatnim dziesięcioleciu zaczęto w świecie cenić okleinę sosnową. Jest to związane z dekoracyjnymi cechami drewna tego gatunku wynikającymi z dużych różnic w zabarwieniu poszczególnych elementów budowy.

Drewno sosnowe charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością gęstości i wytrzymałości.
Na borach bagiennych sosna wytwarza drewno o bardzo małej gęstości (0,23 g/cm3), z bardzo małym udziałem drewna późnego nawet poniżej 20 % i wytrzymałości niższej niekiedy nawet o 40 % od stwierdzonej dla warunków optymalnych. Ściany komórkowe tego drewna są wybitnie cienkie.
W tym samym regionie na siedliskach optymalnych dla So za jakie uważa się bory świeże II i III bonitacji, gęstość drewna przekracza 0,8 g/cm3, udział drewna późnego przekracza nawet 50 %, wytrzymałość jest porównywalna z wytrzymałością drewna dębowego.
Drewno takie spotyka się w Puszczy Piskiej.
Drewno o tak różnych cechach budowy w obrotach rynkowych nie może być traktowane jednakowo. Drewno z siedliska boru bagiennego jest bardzo dobre do przerobu chemicznego i jako materiał izolacyjny.
Dawni rzemieślnicy zalecali go do wykładania wnętrz, ale zaznaczali że ?łatwo go robak nie ima?, szczególnie gdy ?drzewo spuszczane jest na nowiu?.
Drewno z siedlisk optymalnych zalecane jest jako budowlany materiał konstrukcyjny.
Wytrzymałość drewna sosny ze stanowisk północy i ze wschodu Polski jest najwyższa.

Drewno sosny jest zróżnicowane na twardziel zabarwioną czerwonawo i dość szeroki biel, zajmujący około 1/3 promienia (o odcieniu żółtawym, różowym).
Twardziel świeżo po ścięciu mało różni się od bielu, potem silnie ciemnieje i wyraźnie odcina się od bielu.
Słoje roczne wyraźne, o ciemniejszym drewnie późnym z jasnymi cętkami przewodów żywicznych. W obrębie słoja rocznego między drewnem wczesnym i późnym dość wyraźna granica.
Przewody żywiczne liczne i duże, widoczne w drewnie późnym i wczesnym oraz na granicy tych dwóch warstw w postaci białych albo ciemnych punkcików.
Granica słojów bardzo wyraźna. Drewno późne szersze niż u Św, węższe niż u Dg.

Młoda kora żółtawoczerwona, cienka i gładka, łuszczy się cienkimi płatami; stara kora brunatna, dość gruba i spękana.

MODRZEW
W Polsce występują 3 gatunki modrzewia: europejski, polski i sudecki. Drewno tych gatunków niczym się nie różni między sobą. Wszystkie Md wytwarzają drewno średnio ciężkie, dość twarde, łatwo łupliwe, dość trudno zapalne. Nie wykazuje skłonności do pęknięć i paczenia, suszy się dobrze. Drewno świeże dość trudne w obróbce skrawaniem ze względu na wyciekającą gęstą żywicę; drewno suche dobrze się daje obrabiać. Dobrze się poleruje, źle się barwi.
Trwałość naturalna w stanie suchym (w budynku) jest bardzo duża ok. 1800 lat; w stanie mokrym (w wodzie) ok. 500 lat.
Wyrabia się z niego drewno tartaczne, okleinowe, pale portowe i mostowe.

Zastosowanie:
Drewno Md nadaje się bardzo dobrze w budownictwie, jako materiał stolarski, do wyrobu gontów, jako opał (posiada wyższą wartość opałową niż So), drewno szkutnicze.

Drewno Md posiada biel wąski (około 0,1 promienia przekroju poprzecznego pnia), żółtawobiały, różowawy, twardziel o zabarwieniu kakaowo-brązowym. Słoje roczne wyraźne, o silnie rozwiniętym i ciemniejszym drewnie późnym. Drewno wczesne gwałtownie przechodzi w późne w tym samym słoju. W obrębie słoja wyraźna granica między drewnem wczesnym i późnym.
Na przekroju promieniowym bardzo często widać gołym okiem promienie rdzeniowe w postaci poprzecznych pasków, ciemniejszych od tła drewna. Może to być cecha odróżniająca Md od Dg. Podkreślam jednak, że nie jest to różnica stuprocentowa.
Drewno Md różni się barwą od drewna So. Barwa u Md ma wyraźny odcień czerwonawy a u So brązowo-żółty. Biel jest u Md węższy niż u So i posiada wyraźny odcień żółtawy lub żółtawo-czerwonawy (u So biało-szary). Słoje roczne u Md są bardzo wyraźne, wskutek szerokiej warstwy drewna późnego. Przewody żywiczne są mniejsze i mniej liczne niż u So.

Młoda kora brązowa, stara natomiast gruba i głęboko spękana, ma na zewnątrz barwę rdzawo-szarą, a na przekroju krwisto-brązową.

ŚWIERK
Gatunek ten można zaliczyć do drugiego po sośnie tak pod względem rozmiarów produkcji jak i wartości użytkowej drewna. W handlu wraz z drewnem Jd występuje pod wspólną nazwą ?drewno białe?.
Faktycznie drewno Św jest barwy żółtawej. Różnice między drewnem wczesnym i późnym są mniej ostre niż u So a tym samym granice pomiędzy poszczególnymi słojami są o wiele mniej wyraźne.
Charakterystyczną dla drewna Św cechą jest bardzo często tworzenie się pęcherzy żywicznych.

Drewno Św jest lekkie i miękkie, łatwo łupliwe. Przy górnej granicy w Tatrach jest ono jednak często bardzo twarde i trudne w obróbce.
Cechą drewna Św są silne właściwości ostrzegawcze, tzn. trzeszczy ono przed zawaleniem się konstrukcji. Cecha ta jest szczególnie cenna przy drewnie kopalniakowym.

Zastosowanie:
Drewno Św stanowi cenny materiał budowlany, kopalniaki, daje doskonały materiał stolarski, w przemyśle papierniczym, zapałczanym, celulozowym, do budowy instrumentów muzycznych, w snycerstwie, beczki, płyty stolarskie, meble kuchenne.
Drewno rezonansowe, wełna drzewna.

Drewno Św jest białe lub jasnożółte o małym połysku. Posiada twardziel niezabarwioną. Twardziel możliwa do odróżnienia makroskopowego jedynie w drewnie wilgotnym (biel ciemny, bardziej wilgotny).
Słoje wyraźne, o nieco ciemniejszym drewnie późnym. Drewno późne wąskie.
Łagodne przejście między drewnem wczesnym a późnym. W obrębie słoja mniej niż u So widoczna granica między drewnem wczesnym i późnym.
Świerk posiada przewody żywiczne mniejsze i mniej liczne niż So, pomimo to są one wyraźnie widoczne, zwłaszcza w warstwie ciemnej drewna późnego.
Promienie rdzeniowe niewidoczne.

Młoda kora dość cienka, szara lub szaro-czerwonawa, łuszczy się drobniutkimi blaszkami; stara kora szara z odcieniem brunatnym, płytko spękana.
Kora zawiera dużo garbników.

JODŁA
Znaczenie drewna Jd na rynkach drzewnych jest małe i stale się zmniejsza. Wynika to z dwóch czynników. Jd rośnie na glebach żyznych i w młodości wymagają dla swojego rozwoju ocienienia; są one trudniejsze w hodowli. Cechy te powodowały stałe wypieranie jej z d-st., głównie przez Św. Jd jest jednocześnie mało odporna na zanieczyszczenia powietrza, a więc łatwo ginie. Wymienione czynniki wpłynęły na to, że gatunek ten stoi na granicy objęcia go ochroną gatunkową.

Drewno Jd pozbawione jest przewodów żywicznych; możliwe jest jedynie powstawanie przewodów patologicznych po urazach, zranieniach. Wskutek braku żywicy w drewnie Jd nie ma połysku. Drewno Jd jest bardziej miękkie i po wyschnięciu lżejsze niż drewno So i Św. Drewno Jd jest barwy białej z odcieniem szarym lub nawet zielonawym, (a drewno Św ma odcień czerwonawy). Zupełnie świeże drewno Jd zaraz po ścięciu ma wyraźną woń wanilii, (w drewnie Św czuć zawsze żywicę), po pewnym czasie traci zapach.
Posiada niezabarwioną twardziel (biel nie różni się barwą od twardzieli). Drewno późne dość wąskie, o różowawym zabarwieniu, niekiedy niewyraźnie oddzielone od żółtawobiałego drewna wczesnego.
Drewno Jd jest podobne do Św ale o mniejszym jednak połysku, białe, lekkie, miękkie i łatwo łupliwe.

Zastosowanie:
Tarcica wyrobiona z tego drewna nie daje się dobrze heblować i polerować. Z Jd wyrabia się surowiec tartaczny i zapałczany (patyczki zapałczane), papierówkę, która jest jakościowo gorsza od Św (przemysł celulozowo-papierniczy) oraz pale portowe, mosty drewniane, kopalniaki; produkuje się także beczki, skrzynki, i instrumenty muzyczne.

Przy ścince starych Jd (najczęściej w Bieszczadach) następuje bardzo szybkie tępienie się zębów pił łańcuchowych.

Kora szara; u młodych drzew dość cienka i gładka. Zawiera pęcherzyki wypełnione płynną żywicą, której brak w drewnie!

DAGLEZJA
Drewno z zabarwioną twardzielą o barwie różowo brązowej. Delikatna różnica w kolorze drewna daglezjowego i modrzewiowego jest łatwiejsza do uchwycenia, gdy określa się ją przez porównanie. Wtedy łatwo dostrzec różnicę między kolorem brązowym o odcieniu kakaowym (Md) a brązowym o odcieniu różowawym (Dg). Szerokość bielu ok. 1/5 promienia.
Przewody żywiczne małe, występują pojedynczo albo są zgrupowane po dwa. Z reguły graniczą z promieniami rdzeniowymi (cecha ta nie jest widoczna gołym okiem).
Przewody żywiczne Md i Dg są zdecydowanie mniejsze niż u So czy Św. Są też mniej liczne.
W drewnie Md i Dg, w szczególnych warunkach, może powstać znaczna liczba przewodów, większa niż u Św.
Słoje roczne są nieraz bardzo szerokie, z dużym udziałem drewna późnego. Tak wyraźnie szerokie drewno można spotkać jedynie w drewnie daglezjowym, oczywiście pomijając twardzicę ? wadę drewna. Przejście drewna wczesnego w późne jest łagodne, ale może być również gwałtowne. Często można na powierzchni przekroju poprzecznego u Dg zaobserwować sąsiadujące ze sobą przyrosty roczne o różnym przejściu.
Drewno średnio ciężkie i średnio miękkie nie różni się twardością i ciężarem od drewna Md, ale jest zdecydowanie cięższe i twardsze od drewna Jd, So i Św.