Odziały wojsk polskich w I Wojnie Światowej

W okresie I Wojny Światowej ziemie polskie okupowane były przez trzech zaborców, Rosję, Niemcy i Austro–Węgry. Polscy żołnierze nie chcieli walczyć między sobą, będąc w mundurach różnych zaborców.

W dniu wybuchu I Wojny Światowej w Polsce mówiło się o czterech orientacjach politycznych, i na ich bazie powstawały formacje wojskowe:

- Na Rosję – Dmowski uważał, że największym zagrożeniem są Niemcy, a Rosjanie bronią naszej kultury słowiańskiej, zjednoczą nasze ziemie i nadadzą im szeroką autonomie pod panowaniem cara.

- Na Austro-Węgry (niepodległościowa) – orientacja ta zakładała, aby przy pomocy Austrii wywołać powstanie w Królestwie, które ma być podstawą odrodzonego państwa polskiego.

- Na Austro-Węgry (lojalistyczna) – konserwatyści zakładali dołączenie Królestwa Polskiego do Galicji i przekształcenie monarchii Habsburgów w trialistyczne państwo Austro-Węgry-Polska.

- Orientacja rewolucyjna – SDKPiL uważało, że niepodległość jest szkodliwa dla sprawy proletariatu, jednak pogląd ten jest sprzeczny z dążeniami Polaków.

Na bazie tych orientacji powstawały organizacje zbrojne i formacje wojskowe takie jak Legiony Polskie, czyli ochotnicze oddziały zbrojne walczące po stronie państw centralnych. Legion ten został założony 16 sierpnia 1914 na bazie kompani kadrowej J. Piłsudskiego. Kompania ta walczyła w Królestwie Polskim już od 6 sierpnia 1914, próbując nieudanie wzniecić powstanie w kraju.

Legiony te wielokrotnie reorganizowane składały się z trzech brygad:
- I Brygada pod dowództwem brygadiera J. Piłsudskiego
- II Brygada po dowództwem płk J. Hallera
- III Brygada po dowództwem płk S. Szpetyckiego

Łącznie w Legionach Polskich służyło około 20 tyś. Żołnierzy. W lipcu 1917 roku legiony rozwiązano w wyniku tzw. kryzysu przysięgowego. Z czasem z II Brygady, lojalnej wobec państw centralnych utworzono Polski Korpus Posiłkowy, który to walczył na froncie wschodnim do końca lutego 1918, kiedy to odrzucając dotychczasowych sojuszników przystał do Rosji.

Jesienią 1914 z inicjatywy polityków z Orientacji na Rosję i ppłk. Witolda Gorczyńskiego, utworzono Legion Puławski, czyli ochotniczy oddział polski walczący przy armii rosyjskiej. Odział ten liczył zaledwie 1 tyś. ochotników. Od maja do lipca 1915 walczył on na froncie w okolicach Radomia, jednak na wskutek niechęci ze strony rosyjskiej, został prawie całkowicie rozbity, a w 1916 roku z jego resztek utworzono Polską Brygadę Strzelecką. Następnie w 1917 roku brygadę przekształcono w dywizje polską. Wtedy to społeczeństwo zaczęło odwracać się od orientacji rosyjskiej. Większość wojskowych inicjatyw w Rosji pochodziło od polityków endecji, ponieważ poszukiwali oni przeciw wagi dla aktywistów i demokratów. Ponadto Rząd Tymczasowy liczył, że polskie jednostki nie ulegną Rewolucji rosyjskiej.

Następnie, latem 1917 roku w Rosji za zgodą Rządu Tymczasowego, z Polaków służących w armii rosyjskiej tworzono Korpusy polskie w Rosji.

- I Korpus Polski tworzono na Białorusi pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W skład tego korpusu wchodziło około 20 tysięcy żołnierzy.
- II Korpus tworzony był w Besarabii pod dowództwem gen. Jana Stankiewicza, a od 1918 gen. J. Hallera, w skład tego korpusu wchodziło 7 tyś. żołnierzy.
- III Korpus, ok. 3 tyś żołnierzy, został utworzony na Ukrainie pod dowództwem gen. Eugeniusza de Henning-Michaelisa.

Pierwszy i trzeci korpus zostały zlikwidowane wiosną 1918 roku przez wojska państw centralnych bez żadnej walki, natomiast II Korpus został rozbity w krwawej bitwie pod Kaniowem 11 maja 1918 roku.

W połowie 1917 roku na mocy dekretu prezydenta Francji zaczęła się tworzyć Armia Polska we Francji. Wojsko to zostało zawiązane przez Francję, praktycznie bez wiedzy polskich polityków, ponieważ Francja pragnęła mieć w przyszłości wpływ na sprawę polską. Armia ta składała się głównie z Polaków pochodzących z Francji, Stanów Zjednoczonych, Kanady, czy Brazylii, ale ci nowo zaciągnięci rekruci musieli najpierw przebyć szkolenie wojskowe. Oprócz tego wojsko polskie miało poważny problem z kadrą oficerską, której po prostu praktycznie nie było. Pierwsze oddziały zostały w pełni sformowane na początku 1918 roku, a wręczenie sztandarów odbyło się 22 czerwca, z udziałem prezydenta Francji Raymond’a Poincare oraz Romana Dmowskiego.

Armia Polska początkowo miała problemy z znalezieniem dowódcy, ponieważ stanowiska tego nie mógł objąć francuski generał, a polskiego kandydata nie było. Dopiero później w lipcu 1918 roku, stanowisko to objął Józef Haller, który w tym czasie przybył do Francji. Od tego czasu wojsko polskie nazywane było hallerczykami, lub błękitną armią (od francuskich barw mundurów). Oddziały te liczące ok. 25 tyś żołnierzy nie były siłą militarnie strategiczną, ale miały liczyć się w polityce jako siły KNP, w walce o przejęcie władzy w kraju. Część oddziałów zdążyła wziąć udział w walkach na froncie zachodnim, natomiast całość oddziałów została przerzucona do kraju w 1919 roku.

Także we Francji powstawał oddział tzw. bajończyków. Odział ten zawiązał się w 1914 roku, ale już w 1915 został całkowicie rozbity pod Arras.

Oprócz tych licznych oddziałów, brygad i formacji, które walczyły na wszystkich frontach I Wojny Światowej, należy wspomnieć także o ludności cywilnej miast polskich, która czynnie od 1918 roku brała udział w rozbrajaniu wojsk i w uwalnianiu miast od zaborców.
W końcu po krwawych i politycznych walkach Polska wywalczyła tak bardzo upragnioną niepodległość.

Źródła:
- „Wygrać Polskę 1914-1918” – Tomasz Schramm
- „Historia Polski 1795-1918” – Stefan Kieniewicz
- „Historia w pigułce” – Piotr Pieśniarczyk
- „Pod zaborami 1795-1918” – Piotr Wandycz