Ściąga z Historii myśli socjologicznej - większość materiału

Funkcjonalizm:
- istnieje wiele różnych wariantów funkcjonalizmu (nie da się sporządzi żadnego zestawu twiedzeń)
- funkcjonalistyczna refleksja teoretyczna sytuuje się na różnych poziomach ogólności
- funkcjonalizm i poglądy Parsonsa nie są identyczne
- duże różnice między funkcjonalizmem socjologicznym a antropologicznym
Założenia funkcjonalizmu:
- holizm ujęcie życia jako całości, funkcjonalnej jedności, wzajemne związki instytucji ludzkich, nawiązuje do tradycji organicystycznej. Relatywizm polega na rozszerzeniu zakresu przedmiotu: 1. odnosi się także do mniejszych układów w ramach społeczeństwa 2.odnosi się do mniejszych kompleksów stosunków społecznych w ramach społeczeństwa (kultury, osobowości)
- socjologizm metodologiczny zmierza do wyodrębnienia kategorii faktów społecznych i analizy zachowania jednostek podporządkowując ją całkowicie zadaniom wynikającym z tych faktów. Przedmiotem analizy f. są: role społeczne, wzory instytucjonalne, procesy społeczne, wzór kulturowy, normy, struktura społeczna,
- wyjaśnianie funkcjonalistyczne sposób rozpatrywania zjawisk społecznych zaliczonych do danego systemu polega na: 1. założeniu iż zjawisko spełnia w systemie określoną funkcje 2. domniemaniu, iż wskazanie tej funkcji jest tożsame z wyjaśnieniem danego zjawiska. Wewnątrz systemu występują elementy dysfunkcjonalne, które go rozsadzają od wewnątrz i i nie sposób ich wyjaśnić potrzebami systemu jako całości.
- Wymogi funkcjonalne oznaczają to co musi być zrobione w społeczeństwie, jeśli społeczeństwo ma trwać jako działająca całość. Te same funkcje mogą być wypełniane przez różne konkretne elementy i te same konkretne elementy mogą w rozmaitych warunkach spełniać różne funkcje
- Ład społeczny jako główny przedmiot zainteresowania socjologii systemy społeczne zasadniczo znajdują się w stanie dynamicznej równowagi, w każdym społeczeństwie pojawiają się okresy zachwiania i dewiacji (czasem długotrwałych), ale zawsze dążą do równowagi. F.społecznego ładu stara się jego mechanizmy i warunki

Socjologia Durkheima
Stworzył oryginalną koncepcje socjologiczną, zastosował ją w badaniach empirycznych, wyłożył w spójny sposób. teoretyczne i praktyczne określenie relacji pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Szukał równowagi między aspiracjami wyzwolonych z tradycyjnych więzów jednostek i potrzebami społeczeństwa jako całości.
Durkheim a dziedzictwo myśli społecznej XIX wieku nie akceptował żadnej ideologii, sądził że możliwości kapitalizmu nie zostały wyczerpane, kwestia społeczna nie jest kwestią pieniędzy czy siły, lecz kwestią czynników moralnych. Decyduje o niej nie stan naszej gospodarki lecz stan naszej moralności. D. reprezentował orientację przeciwstawną konserwatyzmowi swoich czasów. Był myślicielem programowo świeckim, nawiązuje do pozytywizmu, do Comte?a, Milla, Spencera, ale odrzuca wszelkie systemy. Socjologia ma być niezależna od wszelkiej filozofii. Nauka ma zajmować się rzeczami a nie wyobrażeniami na ich temat.
Fakty społeczne jako rzeczy socjolog ma podchodzić do badań bez żadnych emocji, ma odrzucić ideologie i dogmaty, ma stanąć w obliczu faktów, których prawa są nieodgadnione. Postulat metodycznej niewiedzy. Badań nie wolno ograniczać z góry przez naszą pozorną wiedzę o przedmiocie, nauka ma wychodzić nie od pojęć ukształtowanych bez jej udziału, ale od wrażeń. Tworzenie definicji i wyodrębniania przedmiotu badań przez odwoływanie się do najbardziej zewnętrznych, najłatwiej obserwowalnych oraz intersubiektywnie sprawdzalnych cech rozpatrywanych zjawisk. Rzecz to coś zewnętrznego w stosunku do podmiotu poznającego i nie może być poznawana introspekcyjnie. Fakty społeczne są faktami sui generis, niesprowadzalnymi do faktów życia jednostkowego.
Filozofia człowieka rozdwojonego Człowiek odznacza się dwoistością, co widać w systemach religijnych, filozoficznych, moralnych, jest istotą rozdartą pomiędzy duszę i ciało, zmysły i rozum, instynkt i świadomość. Dwa aspekty życia psychicznego: 1 wrażenia zmysłowe, instynkty, fizyczne potrzeby, 2 myślenie pojęciowe, moralne, religia. Istnieje między nimi trwały antagonizm. Religia wytwarza nakazy i zakazy przez które jednostka nie zasklepia się w swej zwierzęcej egzystencji, lecz staje się zdolna do uczestnictwa w czymś, co ją przerasta. Zostaje zmuszona do przeobrażenia się w człowieka.
Społeczeństwo jako rzeczywistość sui generis 4 rodzaje argumentów: 1społeczeństwo nie posiada wyłącznie tych samych cech co cechy wchodzących w jego skład jednostek 2.psychologia tłumów-jednostki zgromadzone razem zachowują się inaczej niż zwykły to robić w odosobnieniu 3.rzeczywistość społeczna jest dla jednostek zawsze rzeczywistością zastaną, swoje sposoby myślenia, czucia i działania musi on dostosowywać do sposobów uznanych w społeczeństwie 4.świadomość jednostek jest niemal zawsze świadomością fałszywą, działalność ludzka jest działalnością świadomą ale owa świadomość nie jest adekwatna do rzeczywistości. Istnieć musi dysproporcja między zamierzeniami jednostek a skutkami ich działalności.
Sens tezy realizmu socjologicznego Społeczeństwo może istnieć tylko wewnątrz nas i poprzez nas. Z jednej strony jednostka zawdzięcza społeczeństwu wszystko co jest w niej najlepszego, ale z drugiej strony społeczeństwo nie istnieje i nie żyje inaczej jak tylko w jednostkach i poprzez jednostki. S.R.jest realizmem relacjonistycznym, zakłada realne istnienie trwałych stosunków między ludźmi, realne istnienie instytucji rozumianych jako te wszystkie sposoby myślenia, czucia i działania, które jednostka zastaje ?gotowe? i przejmuje stopniowo w procesie socjalizacji. Kultura jako regulator postępowania jednostek.
Solidarność społeczna i jej przemiany Tym co istnieje realnie są szczególne formy solidarności: rodzinna, zawodowa, narodowa, wczorajsza, dzisiejsza. Każda z nich ma swoją własną naturę toteż twierdzenia ogólne mogą dostarczyć wyjaśnień niekompletnych, gdyż pozwalają umknąć temu co konkretne i żywe. Ogólne życie społeczne nie może ulec rozszerzeniu jeżeli życie prawne nie ulega rozszerzeniu w tym samym czasie i pod tym samym względem. 1.prawo karne związane z sankcjami represyjnymi, stosowane wobec każdego kto naruszy przepisy. 2.prawo koopeacyjne sankcje restytucyjne mają przywrócić rzeczy do stanu w jakim były przed naruszeniem przepisu. W społ. o prawie kooperacyjnym podstawą solidarności jest podział pracy społecznej ? ?Bądź w stanie wypełniać z pożytkiem określoną funkcję?. Jednostki są solidarne bo są różne i wzajemnie siebie potrzebują, jest to solidarność organiczna
Problem podłoża zjawisk społecznych. Morfologia i fizjologia społeczna. Morfologia społeczna miała zajmować się badaniem podłoża świadomości zbiorowej oraz jego związków z wyobrażeniami i zachowaniami zbiorowymi. Zadanie- badanie materialnych form społeczeństwa (wielkość terytorium, położenie społeczeństwa), badanie zgrupowań wtórnych posiadających podstawę materialną (wsie, miasta, okręgi), badanie problemów emigracji. Obejmuje problematykę demograficzną, ekonomiczną, antropogeograficzną, zagadnienia struktury społecznej. Ma tworzyć klasyfikacje typów społecznych. Durk... interesowała świadomość społeczna w jej oddziaływaniu na świadomość jednostek. Interesuje go kształtowanie się i działanie na jednostki społecznych norm i instytucji.
Instytucjonalizacja zachowania się ludzkiego i niebezpieczeństwa jej braku Instytucją wzorcową jest religia, jest źródłem wszelkich instytucji, wielkie instytucje społeczne zrodziły się z religii, funkcją religii jest integrowanie społeczeństwa i regulowanie zachowania jednostek, zjawiska społeczne mają zawsze charakter religijny. Funkcje religii: 1.poprzez obrzędów dokonuje się inicjacja jednostki do życia w społeczeństwie 2.o.r. służą zespalaniu zbiorowości, kult religijny jest ośrodkiem integrowania grupy społecznej 3.kultywowanie tradycji grupowych 4.o.r. służą podtrzymywaniu jednostek w chwilach załamań i kryzysów. Jednostka pozbawiona moralnego oparcia w grupie przestaje być zdolna do normalnego życia, a społeczeństwo niezdolne do sprawowania opieki i kontroli staje na skraju rozpadu. Jest to anomia. Brak regulacji nie pozwala na trwałą harmonię funkcji. Brak regulacji nad działalnością jednostki jest źródłem cierpienia, może to prowadzić do samobójstwa anomicznego.
Organicyzm i funkcjonalizm Organicyzm dzielimy na dwa założenia: 1ścisłe powiązanie wszystkich części ?organizmu społecznego?, jeśli tylko znajduje się on w stanie ?normalnym? 2.istnienie swoistych potrzeb tego ?organizmu?, które bezwzględnie muszą być zaspokajane, a są czymś innym niż potrzeby jego poszczególnych członków. Durkheim jasno formułuje postulat analizy funkcjonalnej. Kiedy wyjaśniamy zjawiska społeczne szukamy oddzielnie przyczyny, która je wytworzyła i funkcji jaką to zjawisko wypełnia
Socjologia jako społeczna wszechnauka przedmiot badań socjologii mógł być taki sam jak historii, ekonomi, etnografii, ale miał być badany w inny sposób, przy zastosowaniu metod socjologicznych, dostrzegając że fakty badane przez socjologie należą do szerszej kategorii faktów społecznych.

1.Uhistorycznienie życia- Najważniejsze dla absolutnego historyzmu było przekonanie, iż żadnego faktu ludzkiego świata nie da się wytłumaczyć tak długo, jak długo będzie się go traktować jako cos niezmiennego i danego raz na zawsze.
2. Życie historyczne jako całość- Historyzm to nie tylko owa świadomość nieustającego i wszechogarniającego przepływu, lecz również zdolność przeniknięcia wewnętrznej struktury tej wszechobejmującej zmiany. Zdaniem historyzmu w poszczególnych dziedzinach historyczno-kulturowych- w historii sztuki, historii religii, socjologii itd. jest ukazanie tych różnych sfer kultury nie w ich wew. wyłączności, lecz jako części zintegrowanych w jedną całość.
3. Podejście indywidualizujące- Zastąpienie generalizującego poglądu na siły ludzkie w historii przez proces indywidualizującej obserwacji. Nie znaczy to, że historyzm wyklucza tym samym wszelkie próby odkrycia w ludzkim życiu jakiś ogólnych praw czy typów. Musi on korzystać z tego podejścia, łącząc je z wyczuciem indywidualności.
4. Humanistyka jako samowiedza- Idei czystego rozumu została tu przedstawiona idea rozumu historycznego, zgodnie z którą wszelka wiedza humanistyczna jest obciążona wartościowaniem, człowiek poznaje bowiem swój świat jako ? całościowa istota duchowa?, osobowość zakorzeniona w określonej kulturze. Z tego punktu widzenia sytuacja uczonego nie różni się zasadniczo od sytuacji innych ludzi, którzy starają się świat zrozumieć.
5.Swoistość poznania historycznego- Poznanie tego swoistego świata historycznego wymaga zastosowania swoistych procedur, których istota polega na ustanowieniu miedzy podmiotem poznającym i przedmiotem jego poznania, czyli innymi podmiotami szczególnej więzi duchowej zwanej rozumieniem. Rozumienia nie należy sprowadzać do procesu poznawania cudzych stanów psychicznych.
6. Relatywizm historyczny- Rzecznicy absolutnego historyzmu byli relatywistami, zakładali bowiem, iż sensowne wypowiadanie się o czymkolwiek wymaga brania pod uwagę kontekstu. Idee i czyny nie mogą być oceniane z punktu widzenia żadnych uniwersalnych kryteriów. Nie ulega zaiste wątpliwości, ze rozkwit absolutnego historyzmu był związany z kryzysem wiary w postęp społeczny i jego niewzruszone prawa, z zanikiem postawy, której Jakob Burckhardt nazywał ?optymizmem historycznym?. Historyzm ten uczył rozumieć świat historii, uchylając pytanie o najlepszy kierunek jego rozwoju.
1.?pozytywizm? i antypozytywizm Diltheya- Pozytywizm polega na obstawaniu przy postulacie pochodzenia do faktów bez jakichkolwiek metafizycznych założeń na ich temat, te bowiem mogłyby prowadzić do wniosków sprzecznych z danymi doświadczenia, które musi być instancją najwyższą. Oryginalność Diltheya polega na tym, że stosowanie przez pozytywistów kryteria skierował przeciwko nim samym i zakwestionował w ten sposób ich prawo obywatelstwa w naukach historycznych.
2. Przedmiot Geisteswissenschaften a socjologia- Ze względu na odmienność relacji miedzy podmiotem a przedmiotem poznania Dilthey wyodrębnił dwie grupy nauk: nauki o przyrodzie i ?nauki o duchu?, koncentrując swoją uwagę na tych drugich. Wśród wyliczonych przez Diltheya nauk zwraca uwagę brak socjologii, choć, jak łatwo zauważyć, bynajmniej nie pomijał spraw, którymi socjologia zwykła się zajmować. Podobnie jak wielu innych krytyków socjologii Dilthey nie wyobrażał sobie możliwości istnienia socjologii innej aniżeli pozytywistyczna. Dilthey po prostu uważał, iż droga do poznania ?systemu społecznego? nie prowadzi przez budowę odrębnej dyscypliny, która w dodatku miałaby szukać natchnienia w przyrodoznawstwie.
3. Perspektywa psychologii historycznej- Najważniejsza z nauk humanistycznych była w koncepcji Diltheya psychologia. To ona została obwołana pierwsza i najbardziej elementarną nauką humanistyczną, a prawdy jakich nam dostarcza tworzą fundamenty całego gmachu. Psychologia winna opisywać psychofizyczną całość w taki sposób, aby pokazać jej nierozerwalny związek z życiem społecznym i historycznym, zachowując zarazem jej integralność jako podstawowej jego jednostki.
4. Obiektywizacje życia- w koncepcji tej mam do czynienia ze współistnieniem dwóch rodzajów rozumowania. Z jednej strony, występuje w niej obfitość twierdzeń o ?projekcji? psychiki indywidualnej, z drugiej natomiast niemal na każdym kroku znajdujemy wypowiedzi na temat wew. ładu kultury stanowiącej w jakimś sensie całość ponad indywidualnością, której nie podobna pojąc, jeżeli poprzestaje się na rekonstrukcji przeżyć uczestniczących w kulturze jednostek.
1.Świat doświadczenia jako świat wartości- Filozoficzne zainteresowania Znanieckiego miały znaczący wpływ na jego socjologię:
- człowiek i społeczeństwo mają wspólne cechy, są tworem historycznym, mają określone, różnorodne i zmienne potrzeby oraz wierzenia lub instytucje.
- Trwałość zainteresowań Znanieckiego i jego najważniejszych opcji teoretycznych.
- Znaniecki nigdy nie porzucił całkowicie filozofii
Znaniecki uważał, że różnicą oddzielającą te dwie nauki było to, że filozofia wartościuje a socjologia nie. Był też o wiele bardziej antypozytywistyczny jako filozof.
Uważał, że źródłem światopoglądowej rewolucji będzie postęp filozoficznej refleksji o kulturze.Punktem wyjścia jego filozofii był problem twórczości ? świat nie jest czymś gotowym i skończonym, ciągle dokonują się procesy stawania się.
Problem twórczości można tylko rozwiązać, gdy między czystą przedmiotowością i czystą podmiotowością nie ustanowi się sfery pośredniej ? wartości.
Wartość ? to, co bywa oceniane dodatnio lub ujemnie względem, czego podmiot zajmuje stanowisko, przyjmuje lub odrzuca. Nie istnieją obok rzeczy ani też nie są do nich dodatkiem, gdyż przysługuje im bezwzględna pierwotność. Przyroda jest dana człowiekowi pod postacią wartości. Jej doświadczanie nie jest doświadczeniem bezpośrednim, albowiem doświadczamy, mając już za sobą doświadczenia wcześniejsze, a nadto nie możemy doświadczać świata całkiem bezrefleksyjnie: tylko refleksja dokonuje jego artykulacji, wiążąc treści doświadczane z innymi. Dopiero w tym powiązaniu przedmioty doświadczenia zaczynają dla nas istnieć realnie. Liczba tych powiązań jest nieograniczona nie ma jednej istoty rzeczy, jest wiele systemów, z których każdy może działać racjonalnie.
Historyczność wartości: zmieniają się w czasie, zawierają ?sugestię? określonych powiązań, w jakich występowały w przeszłości. Człowiek jako działający, poznający i doświadczający podmiot jest zależny od przeszłości kulturalnej. Zależność ta ciągle rośnie i dzisiaj jest on niezdolny do poznawania i postrzegania świata inaczej niż przez pryzmat kultury. Pole wynalazczości ludzkiej jest rozległe, ale to, co człowiek robi, zależy od tego, co robili jego poprzednicy i co on sam robił wcześniej. To, co zostaje wynalezione rozpoczyna swą historyczną egzystencje. Jeśli nawet nie aktualizuje się w danej chwili w czyimś doświadczeniu, zachowuje trwałą zdolność do aktualizacji. Powstaje trans aktualna sfera kultury, w której znaczenia ulegają swego rodzaju obiektywizacji. Świat nie jest w pełni skoncentrowany wokół indywiduum, ani nie bytuje on niezależnie od indywidualnego doświadczenia, nie jest, więc ani subiektywnością czystą, ani obiektywnością zupełną.
Odrzucał socjologię naturalistyczną.
2. Pojęcie systemu (układu) ograniczonego- Przedmiot uzyskuje pełną realność dopiero poprzez swe powiązanie z innymi przedmiotami. Poza tymi powiązaniami nie może być przedmiotem badania naukowego.
Systemy kulturowe pozostają w stałych związkach ze środowiskiem, a także powiększają się w czasie swego trwania o nowe elementy ? nie są systemami zamkniętymi a jedynie ograniczonymi. System ? wszelki swoisty układ poszczególnych współzależnych części składowych, który ma swój własny ład wewnętrzny. Względna ważność właściwości przedmiotu, podobnie jak względna jego realność, daje się empirycznie określić tylko w odniesieniu do ludzkiego doświadczenia i działalności (systemy nie mogą być ujęte jako istniejące obiektywnie, ani jako ustanawiane arbitralnie przez badacza).
Konsekwencje zasady wyodrębniania systemów ?zamkniętych?, bądź ?ograniczonych?:
- przesadna rola klasyfikacji i taksonomii
- tłumaczy krytyczny stosunek do próby syntetycznego ujęcia społeczeństwa i procesu historycznego
Społeczeństwo wg Znanieckiego nie jest systemem!!!
3. Socjologiczne aspiracje Znanieckiego- Wykazywał niespójność socjologii ? rozdział między empirią a teorią. Pisał o istnieniu w socjologii ?dwóch szkół? ? ?spekulatywnej? i ?empirycznej? ? z których ?pierwsza umiera stopniowo z wycieńczenia, druga zaś jest tak przejedzona surowym materiałem, że poważnie cierpi na niestrawność.?
Drogą wyjścia z kryzysu jest dyskusja o sprawach fundamentalnych.
Drogą, która mogłaby połączyć empiryzm z teoretyzowaniem jest jego koncepcja systemów ograniczonych. Pierwszym krokiem na niej było odróżnienie systemów kulturowych od przyrodniczych; drugim ? rozróżnienie odmiennych rodzajów systemów społecznych; trzecim ? zanalizowanie osobliwości każdego z nich.
4. Systemy przyrodnicze a systemy kulturowe: koncepcja współczynnika humanistycznego- Rzeczywistość społeczna może być ujęta jedynie ze współczynnikiem humanistycznym ? bez niego po prostu nie istnieje.
Współczynnik humanistyczny Znanieckiego ? właściwością świata kultury jest to, iż jest ona zawsze czyjaś, że jest taka obiektywnie, jak jest w doświadczeniu i działaniu ludzi. Rzeczywistość społeczna jako część rzeczywistości kultury jest tworzona przez ludzi i każde zjawisko społeczne musi być ujmowane w znaczeniach, jakie nadają im ludzie i jak ich doświadczają w swych działaniach.
Sens koncepcji współczynnika humanistycznego:
- reinterpretacja tych zjawisk, którymi zajmowała się socjologia naturalistyczna, nie zdając sobie sprawy z ich właściwego charakteru
- próba zmiany tradycyjnego zakresu zainteresowań socjologicznych (nowy punkt widzenia na te same sprawy oraz modyfikacja pojęcia danych doświadczenia, z jakich nauka ma prawo korzystać bez popadania w naturalistyczne lub idealistyczne błędy).
Koncepcja ta jest antysubiektywistyczna ? fakty kulturowe nie są sprowadzalne ani do obiektywnej rzeczywistości przyrodniczej, ani do subiektywnych zjawisk psychologicznych. Systemy kulturowe istnieją realnie nawet wówczas, gdy aktualnie nikt ich sobie nie uświadamia. Tym bardziej nie jest konieczne, aby każda wartość wchodząca w skład kultury jakiejś grupy należała do zakresu doświadczenia wszystkich jej poszczególnych członków; wystarczy, aby należała do niego potencjalnie.
Wartość jest nie mniej obiektywna niż rzecz, w tym sensie, że doświadczenie znaczenia, podobnie jak doświadczenie treści, może być bez końca powtarzane przez nieograniczoną liczbę ludzi i tym samym ?sprawdzane?.
Znaniecki wykluczał wszelkie ?wczuwanie się? ? antypsychologizm.
5. Socjologia wśród nauk o kulturze- Znaniecki uważał socjologię za naukę historyczną, naukę o kulturze, ale nie za naukę podstawową. Poszczególne systemy kulturowe (technika, religia, nauka, prawo itd.) nie zawdzięczają swych cech zasadniczych i swego wewnętrznego układu temu, że zostały wytworzone w pewnych społeczeństwach i że są nadal przez te społeczeństwa utrzymywane, lecz temu, że składające je elementy są powiązane w pewien względnie stały sposób. Zadanie socjologa: pokazać, że istnienie systemów kulturowych zależy od uporządkowanej interakcji społecznej, związki miedzy nimi są powiązaniami poprzez stosunki społeczne a integracja kulturowa zależy od społecznej organizacji.
Systemy kulturowe różnią się od siebie w związku, z czym autonomię powinny mieć też nauki je badające. Socjologia może wyjaśnić w religii nie więcej niż religioznawstwo w systemach społecznych (subdyscypliny są źle pomyślane) Socjologia powinna badać system społeczny, czyli część systemu kulturowego:
- życie kulturowe zbiorowości jest zbyt bogate, aby stworzyć o nim ogólną naukę
- rzeczywistość kulturowa nie da się ująć jako jedna całość; nie należy wyolbrzymiać powiązań między systemami kulturowymi, gdyż zawsze cechuje je pewna niezależność
- jedność kultury wytwarza się jedynie na poziomie doświadczenia i działalności jednostek uczestniczących jednocześnie w wielu systemach kulturowych. Jako taka jest ona podzielona na różne, niesprowadzalne do siebie porządki zjawisk.
Odkrycia w jednej dziedzinie nie wyjaśniają tego, co ważne w pozostałych.
6. Socjologia jako nauka o systemach wartości i czynności społecznych- Socjologia to nauka o kulturze, która ?zajmuje się ściśle i wyłącznie wartościami i czynnościami w swoistym znaczeniu tego słowa. Wartością społeczną zaś jest człowiek, osobnik lub zrzeszenie, rozpatrywany jako przedmiot działania ludzkiego, czynnościami społecznymi są czynności dążące do wywarcia wpływu na ludzi, osobników, lub zrzeszenia?.
Socjologia jako nauka o kulturze zajmuje się:
- badaniem doświadczenia i działalności podmiotów świadomych
- badaniem doświadczenia i działalnością, której przedmiotem są inne podmioty świadome
W związku z tym przedmiot działalności podmiotów świadomych sam staje się z kolei podmiotem zdolnym do świadomej odpowiedzi na otrzymany bodziec.
Socjologia jest nauką o społecznej interakcji pomiędzy jednostkami, pomiędzy jednostkami i grupami oraz pomiędzy grupami. Zdecydowanie odrzucił koncepcję socjologii jako nauki o społeczeństwie. Znaniecki podzielił socjologię na cztery działy odpowiadające czterem klasom ?dynamicznych układów społecznych?, które różnią się od siebie sposobem połączenia wartości i czynności:
- teoria czynności (działań) społecznych
- teoria stosunków społecznych
- teoria osobników (osób, indywiduów) społecznych
- teoria grup społecznych
Podstawą całej konstrukcji jest teoria czynności. Czynności społeczne są najprostszym rodzajem faktów społecznych; stanowią podłoże obyczajów i praw, ról osobistych i organizacji grupowej; z nich składa się bardziej złożona rzeczywistość społeczna. Ich badanie poprzedza i warunkuje inne badania socjologiczne. Nie da się zredukować bardziej złożonych układów społecznych do czynności społecznych.
Powyższy podział jest nie tylko zabiegiem porządkującym. Jego legitymacją była określona koncepcja badanej rzeczywistości.
Układów bardziej złożonych niepodobna sprowadzić do mniej złożonych, bo każdy wyższy układ jest czymś więcej niż kombinacją układów niższych, zawiera w sobie treści i znaczenia, formy i funkcje, których w układach mniej złożonych nie znajdujemy. Ludzie i zbiorowości dodają do każdego wyższego układu coś, czego w niższych układach nie było.
Znaniecki skupiał uwagę na układach bardziej złożonych.
Najprostszym z ?bardziej złożonych? układów są stosunki społeczne, czyli systemy funkcjonalnie współzależnych czynności społecznych wykonywanych przez dwie jednostki wzajemnie na siebie oddziałujące. Stosunek społeczny nie jest wyłącznie sumą czynności dwóch jednostek. Badać należy też bardziej lub mniej długotrwałe sekwencje społecznych akcji i reakcji zachodzących między tymi dwiema jednostkami. Stosunek społeczny nie jest jednak tylko długotrwałą sekwencją akcji i reakcji, lecz jest sekwencją aksjonormatywnie uporządkowaną ? chodzi zawsze o nadindywidualny obiektywny układ. Aby zaistniał stosunek społeczny musi zaistnieć obowiązek uznawany przez obydwu partnerów.
Osoby społeczne = role społeczne. Ani w czynności społecznej, ani w stosunku społecznym nie objawia się podmiot w całym swoim bogactwie, lecz tylko jakaś część jego indywidualnośći. Podmiot jest w życiu społecznym wszechobecny, ale jako taki pozostaje empirycznie nieuchwytny.. Możliwe są tylko teorie pewnych stron, czy pewnych części osobowości. Opisem tych stron zajmuje się teoria roli (używana przez Meada, Cooleya i Parka). Rola społeczna: system normatywnych stosunków między jednostką a częścią jej środowiska społecznego. Wyznacza tę część środowiska, krąg społeczny, z którym jednostka ma być związana. Warunkuje jej ?jaźń społeczną? (obraz tego, czym winna być dla innych i dla siebie w danej roli jako istota cielesna i psychiczna); ustanawia jej ?stan socjalny?, czyli zespół obowiązków, których wykonywania dany krąg może się od niej domagać. Role odgrywane przez różne jednostki w pewnej zbiorowości zazębiają się o siebie; zależność innych ról od danej roli stanowi o jej znaczeniu społecznym.
Skoro w ciągu swego życia jednostka gra wiele ról społecznych, z których każda warunkuje to, co inne jednostki robią w stosunku do niej i co ona sama będzie robić w jakichś późniejszych rolach, można powiedzieć, że z socjologicznego punktu widzenia cała osobowość jednostki jest dynamiczną, historyczną syntezą wszystkich jej ról społecznych. Społeczna osobowość jednostki nie jest tożsama z jej osobowością kulturową, na którą obok osobowości społecznej składają się osobowość techniczna, estetyczna itp. Osobowość kulturowa to całokształt zjawisk dynamicznie ześrodkowujących się dookoła niedostępnego naszej nauce ogniska. Znaniecki zajmuje się osobowością społeczną jako syntezą ról ? jego koncepcja ma inny zakres niż koncepcje Cooleya, czy Meada.
Podobieństwo do behawiorystów ? protestował przeciw rozpatrywaniu jednostki jako biernego odbiorcy środowiskowych wpływów.
Najbardziej skomplikowanym układem społecznym są grupy społeczne. Socjologia to nie nauka o grupach społecznych. Zjawiska społeczne są dużo szersze. Grupa jest swoistą rzeczywistością społeczną, w której pojawiają się zjawiska nieznane mniej złożonym układom społecznym, a w szczególności swego rodzaju świadomość zbiorowa.
Cechy grupy społecznej:
- świadomość odrębności ? cecha konstytutywna
- brak wyłączności ? jednostka uczestniczy jednocześnie w wielu grupach (to przede wszystkim różni grupę od społeczeństwa)
Rodzaje grup:
- pierwotne
- genetyczne
- terytorialne
- religijne
- jednorodne
- kulturowe
Znaniecki nie zajął się grupami społecznymi tak systematycznie jak czynnościami i rolami.
Wg Znanieckiego z punktu widzenia socjologa-empiryka nie ma społeczeństwa. Są tylko rozmaite grupy społeczne, w różny sposób krzyżujące się, współistniejące, połączone między sobą, do których należą jednostki jako członkowie, powiązani istotnie między sobą mniej lub więcej ściśle, lecz nie tak, jak elementy w obejmującej je całości, tylko w sposób zupełnie swoisty, przez wspólne doświadczenia i działania.
Społeczeństwo ? rozmaite zbiorowości z krzyżującym się częściowo członkostwem.
Cztery typy ?społeczeństw?:
- przedpiśmienne społeczeństwo plemienne
- społeczeństwo polityczne (państwo)
- społeczeństwo kościelne
- społeczeństwo o kulturze narodowej
- społeczeństwo światowe (powstanie w przyszłości)
Dopuszczał traktowanie społeczeństw jako swoistego rodzaju systemów społecznych, w których występuje znaczny stopień integracji społecznej swoistych ról społecznych oraz swoistych grup społecznych bądź stowarzyszeń. Byłyby one, zatem piątym i najbardziej skomplikowanym rodzajem układów społecznych.
7. Socjologia jako nauka monotematyczna- Są dwa punkty widzenia: rzeczywistość kulturowa jest albo królestwem twórczości i nie podlega prawom, bądź na przekór humanizmowi badać ją tak jak bada się fakty przyrodnicze, czyli przyjmując, że podlega niezmiennym prawom. Znaniecki odrzucił tezę o zasadniczej różnicy metody nauk przyrodniczych i nauk o kulturze ? różnią się one raczej przedmiotem niż metodą. Uważał socjologię za naukę nomotetyczną i podawał jako przykład metodologię nauk przyrodniczych. Zjawiska społeczne należy badać jak rzeczy, choć rzeczami one nie są. Możliwe jest to dzięki temu, że socjologia zajmuje się tymi zjawiskami, w których przeważa pierwiastek trwałości i powtarzalności (należy zwracać uwagę nie na wielkie całości historyczne, lecz na części, z których się one składają). Zjawiska elementarne to aksjonormatywnie uporządkowane układy (systemy) społeczne. Trwałe i powtarzalne są też normy kulturowe ? w odróżnieniu od działalności jednostek. Istnienie norm pozwala na przewidywanie procesów społecznych.
Socjologia jest analityczną nauką o kulturze zorientowaną na wykrywanie aksjonormatywnego ładu zjawisk społecznych. Zwrot w stronę historii bądź psychologii przekreśla szanse na wykrywanie praw. W realizacji zadań socjologii Znaniecki zalecał indukcję analityczną. Socjologię nazywał nauką indukcyjną, choć korzystającą pomocniczo z dedukcji i analizy fenomenologicznej. Krytykował indukcję enumeracyjną i jej odmianę ? statystykę. (przyjmowanie z góry definicji jakiejś klasy faktów i zbieranie możliwie licznych przykładów dających się zaliczyć do danej klasy). Indukcja analityczna (metoda typologiczna, ejdetyczna) ? celem jest pomnożenie wiedzy nie przez gromadzenie masy powierzchownych obserwacji, lecz wyprowadzenie praw z głębokiej analizy eksperymentalnej wyodrębnionych przypadków ? zastosował to w ?Chłopie polskim w Europie i Ameryce?. Stosowanie indukcji analitycznej doprowadzi do wykrycia dwóch rodzajów zależności między zjawiskami społecznymi ? strukturalnych i przyczynowych (praw statycznych i dynamicznych). Odwoływał się od formułowania praw historycznych ? socjologia nie wyjaśni ewolucji społecznej, nie podejmie się zadań historyczno genetycznych ? nauka jest bezsilna wobec twórczości.
8. Źródła materiału socjologicznego- Połączenie skrajnie antynaturalistycznego określenia przedmiotu socjologii z ideałem nauki nomotetycznej gotowej korzystać z metodologicznego wzoru przyrodoznawstwa nastręczało poważne trudności praktyczne ? jakie są źródła dla socjologa. Dużą zasługą Znanieckiego było wprowadzenie do badań socjologicznych metody dokumentów osobistych (pomagały w uwzględnieniu współczynnika humanistycznego).
Ważny jest nie tyle wybór określonego rodzaju źródeł, co pogląd na wzajemny stosunek danych empirycznych i teorii socjologicznej, bez której nie da się tych danych ani poprawnie zinterpretować, ani należycie wykorzystać. Przypadek dobrze zaobserwowany jest naukowo ważny, jeśli jest reprezentatywny dla całej klasy przypadków, które nie zostały tak dobrze zaobserwowane, zaś opis jest naukowo wartościowy o tyle, o ile zachowuje swą prawdziwość odnośnie do innych przypadków tej samej klasy. Wartościowy materiał empiryczny nie może być zgromadzony bez teorii.
Źródła:
- osobiste doświadczenie socjologa, oryginalne, bądź zastępcze (najważniejsze ? nie mylić z introspekcją)
- obserwacja prowadzona przez socjologa, bezpośrednia, bądź pośrednia
- osobiste doświadczenie innych ludzi
- obserwacja prowadzona przez innych ludzi
- uogólnienia zrobione przez innych ludzi w celach naukowych lub innych
Socjologa nie interesują przeżycia psychiczne własne lub innych ludzi. Osobiste doświadczenie socjologa może być przydatne tylko wtedy, kiedy jego opis będzie dokonany w terminach obiektywnych. Doświadczenie zastępcze (u Diltheya ? rozumienie psychologiczne) ? opis doświadczenia zastępczego powinien być robiony w taki sposób, aby był weryfikowalny zarówno przez doświadczenie oryginalne, jak i obserwację). Znaniecki bardzo mało wspominał o procedurze rozumienia jako narzędziu poznania socjologicznego.
Obserwacja ? nie polega tylko na patrzeniu i słuchaniu. Socjolog musi mieć na uwadze nie poszczególne fakty, lecz ich powiązania w systemy. Poza kontekstem teorii kultury fakty są tylko chaosem.
9. Socjologia a praktyka społeczna- Znaniecki podkreślał teoretyczny charakter socjologii. Socjolog nie powinien działać pod presją praktycznych potrzeb chwili bieżącej ? należy unikać związku teorii z normatywną spekulacją. Mimo to socjologia jest najważniejszą ze wszystkich nauk humanistycznych ze względu na niezmierzone możliwości zastosowania jej wyników. Zbyt optymistycznie oceniał przyszłość socjologii (był pod wrażeniem rozwoju socjologii amerykańskiej) Zadania socjologii:
- rozwiązywać problemy związane m.in. z funkcjonowaniem nowoczesnego państwa
- tworzyć grunt pod nową cywilizację przyszłości (wszechludzką, uduchowioną, zharmonizowaną)
- ustalać, jak innowacje specjalistów od różnych dziedzin kultury (łącznie z naukami przyrodniczymi i techniką) mogą być zgodne wykorzystane dla dobra ludzkości przez grupy społeczne praktyków ? intelektualni przywódcy.
Pozytywizm i początki socjologii

- Z pozytywizmu powstała socjologia i pod jego wpływem stała się niezależną nauką
empiryczną.
- Comte- stworzył jej nazwę.
- Związek socjologii z pozytywizmem tłumaczymy:
a) Rozległością wpływów pozytywistycznej filozofii we Francji i Anglii (w krajach,
gdzie narodziła się socjologia jako wyodrębniona dziedzina)
b) Jego reformatorskim charakterem
c) Scjentyzmem pozytywistów, którzy mówili, że działania ludzkie można i należy uczynić
przedmiotem badań naukowych.

Pojęcie pozytywizmu

- Pozytywizm- termin niejednoznaczny, to szkoła naukowa, jak i pewien typ filozofii (jest on dużo starszy niż owa szkoła czy też sekta)
- Mill, Spencer, Durkheim czy Qu?telet nie chcieli się nazywać ?pozytywistami?, bo bali się, że będą skojarzeni z Comtem.
- Comte reprezentuje tzw. ?pozytywizm epoki romantycznej?
pozytywizm będzie tu rozpatrywany jako trwały styl myślenia

Antykrytycyzm

- Saint- Simon to twórca terminu ?pozytywny?
- To co ?pozytywne? zostało przeciwstawione temu co negatywne, urojone, jałowe, chwiejne, mgliste i destrukcyjne, jako to, co realne, pożyteczne, ścisłe, pewne i konstruktywne.
- Pozytywizm przeciwstawiał się złej filozofii, która jest źródłem zastoju, skostnienia, niepokoju i anarchii.
- Socjologiczny pozytywizm XIX wieku podejmował aktualną problematykę kryzysu społecznego.
- Wg pozytywizmu użyteczna może być tylko wiedza o faktach, dlatego zwrócono się przeciwko filozofii krytycznej prowadzącej do konfrontacji tego, co jest, z tym, co wg. filozoficznych zasad powinno, lub mogłoby być.

Krytyka metafizyki i fenomenalizm

- Pozytywiści krytykowali tradycyjną filozofię za to, że rezygnuje z poznania w imię iluzorycznego ideału znalezienia ostatecznej odpowiedzi na tzw. pytania najważniejsze.
Nauka zajmuje się wyłącznie zjawiskami, więc między metafizyką a nauką jest przepaść.
- Reguła fenomenalizmu zwracała się przeciwko idei przyczynowości, której np. Comte przeciwstawiał postulat wykrywania praw jako stałych związków, współwystępowania
lub następstwa, pomiędzy obserwowanymi zjawiskami. Fenomenalizm kierował się także przeciwko odwołującej się do bytów nadprzyrodzonych i objawienia oraz pretendującej
do roli prawomocnej wiedzy o świecie.
- Pozytywiści pytania religii uchylali jako nierozstrzygalne tak jak pytania metafizyki.
- Natura ludzka wg. pozytywistów- empiryczne dane właściwości jednostek ludzkich,
a nie ?metafizyczna? istota ludzkości.

Naturalizm: przyrodoznawstwo jako nauka wzorcowa

- Metody stosowane w naukach społecznych nie różnią się od nauk przyrodniczych.
- Pozytywizm jest zbiorem zakazów odnoszących się do wiedzy ludzkiej, a próbujących rezerwować ?wiedzę? do tych zabiegów, które można zaobserwować rozwoju nowoczesnego prawodawstwa.
- Motywacja pozytywistycznego naturalizmu:
a) chęć zastosowania w naukach społecznych metod, które wykazywały wcześniej swoją wielką skuteczność w przyrodoznawstwie i uchodziły na skutek tego za jedyne metody naukowe.
b) Pronaturalistyczną argumentację wspierało przekonanie, że tylko nauka zgodna
z wzorami przyrodoznawstwa może być podstawą efektywnej inżynierii społecznej.
c) Nauka pełni rolę wychowawczą

Fakty społeczne jako rzeczy

- Jest przedział między podmiotem i przedmiotem poznania społecznego.
- Świat społeczny jest niezależny od obserwatora i jest oglądany przez niego od zewnątrz.
- Postulat Durkheima- traktować fakty społeczne jako rzeczy.
- Badacz życia społecznego powinien występować w roli obserwatora, a nie uczestnika,
i powinien się wyzbyć wszystkich uprzedzeń. Powinien on przyjąć postawę przyrodnika,
dla którego badana rzeczywistość jest światem zupełnie obcym.
- Wiedzę posuwa naprzód człowiek sprowadzony do swoich funkcji poznawczych, wyzwolony od idoli rynku.

Badanie faktów bez ich wartościowania

- Do zadań uczonego nie należy wartościowanie badanych zjawisk.
- Działalność poznawcza jest neutralna w stosunku do różnych sporów, nie dostarcza argumentów żadnej ze stron.
- Niekonsekwencja pozytywistów- wprowadzali do swoich koncepcji ?wartościowania utajone?. Przybierały one najczęściej formę wypowiedzi o potrzebach społecznych, o tendencjach rozwoju społecznego, lub innych stosunkach ?normalnych? lub ?patologicznych?.

Nauka jako podstawa inżynierii społecznej

- Praktyczna organizacja- nauka miała umożliwić przewidywanie, ono zaś- kontrolę procesów społecznych zapobiegającą ich żywiołowemu i niszczycielskiemu przebiegowi.
- Comte- zwolennik społeczeństwa ściśle kierowanego, Mill i Spencer- orientacja liberalna, chcieli ograniczyć kierowanie społeczeństwem.
Wszystkim chodziło jednak o wykorzystanie wiedzy społecznej do naprawy ustroju społecznego i dostosowanie działań ludzkich do wymogów środowiska.
- Rzecznik ?inżynierii cząstkowej? nie pyta o ostateczny cel swoich wysiłków naprawienia świata, ale stara się rozwiązać za pomocą dostępnych środków najpilniejsze problemy, które wywołuje aktualna sytuacja.
- Wcześni pozytywiści tworzyli utopię społeczeństwa.
Socjologia Comte`a

- ?Rozprawy o duchu filozofii pozytywnej?, ?Rozprawy o całokształcie pozytywizmu?
stworzył system, syntezę całej dostępnej wiedzy- uzupełnił ją przez ukonstytuowanie
socjologii
- Program naprawy społeczeństwa przez wyposażenie w zespół naukowych dogmatów
- Jego system stanowi połączenie minimalizmu z maksymalizmem
- Z jednej strony usiłował ustanowić ideał wiedzy sprawdzalnej i niezawodnej, z drugiej
walczył o ocenianie jedności wiedzy.
- Nauki pozytywne chciał zebrać w jedną całość, uzupełnić i oprzeć na nich światopogląd
?ludzi nowego społeczeństwa?.

Kryzys społeczny jako nauka

- Comte podzielał oświeceniową wiarę w moc ludzkiego rozumu, i był przekonany,
że głównym czynnikiem zmiany społecznej jest świadomość.
- Diagnoza Wielkiego Kryzysu = diagnoza stanu świadomości (wg Comte`a)
- Przez postęp wiedzy pozytywnej rozpadł się dawny, teologiczny system wierzeń,
i odpowiadający mu militarny czy feudalny ustrój społeczny. Społeczeństwo zostało
bez dyscypliny moralnej, ulegało dezintegracji.
- Sytuację pogarszał walka między 2 ?partiami?:
a) Obrońcami dawnego ustroju- pogłębiają oni kryzys, chcą cofnąć bieg historii odmawiając
jednocześnie społeczeństwu prawa do postępu.
b) Burzycielami, chcą przedłużyć rewolucję- też pogłębiają kryzys, niszczą wszystkie ostoje
społecznego ładu.
- Ta schizma paraliżuje społeczeństwo- tam gdzie nie ma wspólnych wartości społeczeństwo
nie może istnieć.
- Społeczeństwo to ?ognisko życia moralnego?
- Jedynym wyjściem z kryzysu jest stworzenie nowego systemu wierzeń. Wierzenia te
nie mogą być repliką tradycyjnych wierzeń religijnych, ich źródłem może być tylko nauka. -- By tak było konieczne jest uczynienie nauki jednolitym systemem.
- Osiągnięcia naukowe trzeba uzupełniać łącząc je w systematyczną całość i dodając do nich
?pozytywną teorię? społeczeństwa, czyli socjologię.
- Wyższość nauki nad teologią i i metafizyką jest bo:
a) Poglądy naukowe są intersubiektywnie sprawdzalne i zdeterminowane przez naturę
rzeczywistości, której dotyczą, a tym samym mają właściwość wyciszania sporów.
b) Konieczność historyczna- prawem rozwoju świadomości, jednostkowej i zbiorowej,
jest przechodzenie przez kolejne fazy:
teologiczną (fikcyjną), metafizyczną (abstrakcyjną) i pozytywną (naukową).
- Najbardziej potrzebne są jednolite wierzenia, które umożliwiają społeczeństwu wyjście
z kryzysu, a nauka miała pełnić funkcje dawnych religii.

Socjologia w systemie Comta

- matematyka ? astronomia ? fizyka ? chemia ? biologia ? socjologia.
- Socjologia- ostatnia z nauk teoretycznych.
- Nauki tworzą określoną hierarchię, która zależy od porządku:
a) Historycznego- kolejności ich powstawania (każda nauka przygotowuje następną i jest
koniecznym warunkiem jej stworzenia)
b) Logicznego- w jaki sposób dają się one logicznie uporządkować.
- socjologia- nauka najbardziej konkretna, złożona i związana z praktyką.

- Prawa wszystkich nauk układają się w jeden system
- Problem relacji między socjologią a innymi naukami to główny problem Comte`a.
Bez dorobku poprzedzających ją nauk, zwłaszcza biologii, powstanie socjologii byłoby niemożliwe, ale zauważa, że jej procedury muszą się różnić od procedur tamtych nauk (wyjątkiem biologia).
- Rozkładanie badanego przedmiotu na części jest w socjologii i biologii irracjonalne. Społeczeństwo jest złożoną całością, dlatego socjolog musi postępować odwrotnie niż fizyk czy chemik. Dla socjologa poznanie części jest bezużyteczne, bo realnie istnieją one w obrębie całości, poza nią są metafizycznymi abstrakcjami.
- Wg Comte`a jest ostra linia oddzielająca nauki o ciałach organicznych od nauk o ciałach nieorganicznych
- Nie można powiedzieć, że zbiorowość jest sumą jednostek!
- Comte odniósł się krytycznie do ?fizyki społecznej? Qu?teleta, który za przykładem Condoreta próbował zastosować w badaniach społecznych rachunek prawdopodobieństwa, przyjmując tym samym nominalistyczną wizję społeczeństwa.
- Antyredukcjonizm Comte`a zadecydował o jego negatywnym stosunku do 2 nauk
o człowieku: psychologii i ekonomii politycznej. Krytykował je za rozkładanie społeczeństwa na części składowe- to myślenie metafizyczne, które pozytywna nauka społeczna ma przezwyciężyć.
- Stosując metody znane innym naukom (obserwacja, eksperyment, metoda porównawcza), socjolog musi się liczyć z koniecznością ich modyfikacji, i nie może na tych metodach poprzestać- jego przedmiot wymaga też stosowania metody historycznej.
- Socjologia jest nauką pozytywną- przezwycięża pozostałości myślenia teologicznego
i metafizycznego, gromadzi empirycznie sprawdzalną wiedzę i odkrywa prawa pozwalające przewidywać dalszy bieg badanych procesów i na te procesy oddziałowywać.

Przedmiot i zadania socjologii

- Comte był konkurentem Saint- Simona
- Wiele idei Comta miało w jego epoce charakter obiegowy lub pochodziło z dzieł znanych pisarzy XVIII i XIX wieku (Monteskiusza, Rousseau, Condoreta).
Każda z osobna idea była wcześniej znana, ale Comte stworzył z tych idei jedną całość.
- Dziełem Comta była synteza, i rozbudowanie tej syntezy do rozmiarów systemu, który miał pomieścić całość ludzkiej wiedzy.
- Skojarzył w nierozłączną parę pojęcia postępu i porządku.
Koncepcja Comte`a była sposobem na zgodę między przeciwnikami a zwolennikami nowego ładu. Przeciwnikom gwarantowała zachowanie elementarnych warunków równowagi i harmonii społecznej, a zwolennikom- gwarancję przeciwko niebezpieczeństwu restauracji feudalizmu.
- Wg Comte`a socjalizm jest spontanicznym pozytywizmem, a pozytywizm- socjalizmem usystematyzowanym.
- Jego socjologia była złożona ze statyki i dynamiki społecznej- bo porządek i postęp
to 2 aspekty życia społecznego.
- Problem- pogodzenie 2 wykluczających się na pozór punktów widzenia: odkrywaniu praw zarówno względnie trwałej budowy społecznego organizmu, jak i nieustannego rozwoju, praw porządku i praw postępu.
- Określił on przedmiot socjologii bardzo szeroko, włączając do niej wszystko, co się nie zmieściło w przyrodoznawstwie. Stało się tak dlatego, że pytania na które miała odpowiedzieć dotyczyły organizmu społecznego jako całości będącej w trakcie ewolucji.
- Socjologia miała być jedyną nauką społeczną. Świadomie zakwestionował on potrzebę innych z uwago na powszechny consensus organizmu społecznego, który sprawia,
że niemożliwe jest naukowe badanie społeczeństwa jeżeli dzieli się je na części i każdą bada osobno.
- Traktował każdy stan społeczny jako nierozerwalnie związanego z określonym stanem wcześniejszym i określonym stanem późniejszym.
- Comte`a interesowały zmiany w systemie, a nie zmiany systemu.
- Przedmiotem studiów Comte`a nie było żadne określone społeczeństwo, ale społeczeństwo jako takie, czyli Ludzkość.

Statyka społeczna

- Statyka społeczna- teoria porządku społecznego, wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu i warunkami kształtowania się konsensu społecznego.
- To inaczej ?teoria instytucji? (wg. Laubiera), bo obejmuje ten sam zakres zjawisk społecznych, który Spencer scharakteryzuje jako instytucje.
- Na 1 planie- problematyka rodziny, własności, podziału pracy, języka i religii (jaki jest wpływ tych instytucji na utrzymywanie się wewnętrznego ładu całego systemu).
- Rodzina- najważniejszy składnik społeczeństwa. Jest najbardziej elementarną formą zrzeszenia, powstaje samorzutnie, a jej powstanie nie jest od niczego zależne. Chodziło tu o wyjaśnienie genezy innych zrzeszeń, o skupienie uwagi na problemie socjalizacji jednostki.
- Podział pracy- to 2 czynnik samorzutnego łączenia się ludzi. Powoduje rosnącą złożoność systemu społecznego i jego coraz większe zróżnicowanie wewnętrzne na grupy zawodowe i klasy. Bez podziału pracy nie istniałoby żadne zrzeszenie. Odróżnia on oparty na koopreacji porządek polityczny od porządku czysto domowego mającego za podstawę sympatię.
- Zbiorowość zorganizowana politycznie- kolejna, podstawowa forma zrzeszenia. Rząd wprowadza do życia pewien stopień przymusu w celu zagwarantowania współpracy odłamów społeczeństwa. Jest to potrzebne, bo ludzie mają silne skłonności egoistyczne.
- Kościół- to też forma zrzeszenia. Comte uważał wiarę za niezbędną, choć rozumiał ją
w nietradycyjny sposób. Wiara (w Boga/ów) cechuje tylko wcześniejsze i bardziej prymitywne formy religii. Religia Ludzkości- ważna jest wiara, a nie jej taki lub inny przedmiot. Jest ona potrzebna, bo bez niej społeczeństwo ulega rozkładowi. ?Każdy rząd przyjmuje religię w celu konsekracji i regulacji wydawania i słuchania rozkazów?.
- Język- ważny temat statyki społecznej, bez niego byłoby niemożliwe wytworzenie
się wspólnoty uczuć.
- Natura człowieka- przewaga uczuć nad intelektem i uczuć egoistycznych nad
altruistycznymi.
- ?Pozytywna teoria natury ludzkiej?- ze względu na stosunek do wymogów tej natury Comte
wyróżniał 2 charaktery ustroju społecznego: ?normalny? lub ?patologiczny?.
- Comte był przekonany, że istnieją trwałe dyspozycje i potrzeby ludzkie.
- Antypsychologizm Conte`a polegał na uznaniu, że nie wystarczają psychologiczne
założenia do wyjaśnienia zjawisk społecznych.
Dynamika społeczna

- Jest bardziej archaiczna niż statyka.
- Dynamika społeczna to teoria postępu
a) Ewolucja społeczeństw ma charakter prawidłowy i ukierunkowany
b) Najważniejszym jej prawem jest prawo trzech stadiów: teologicznego, metafizycznego
i naukowego (pozytywnego) wyjaśnienia świata. Przez nie przechodzi rozwój świadomości.
c) Zgodnie z twierdzeniem o wzajemnej zależności wszystkich części organizmu społecznego (konsens) przemiany świadomości są skorelowane z odpowiednimi przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Każdemu stanowi świadomości odpowiada określony stan obyczajów, organizacji, produkcji, państwa itp.
d) Historia będzie w końcu realizacją doskonałego ładu społecznego, zapewni on stabilizację
i ewolucję bez rewolucji.
e) Podmiotem dziejów jest Ludzkość jako całość.
- Ważna była korelacja między przemianami świadomości a przeobrażeniem systemu społecznego.
- Świadomość teologiczna miała jej odpowiadać organizacja sztywna i nastawiona na utrzymanie społeczeństwa w raz na zawsze ustalonych formach.
- Świadomość metafizyczna pociągała za sobą społeczną dezorganizację.
- Świadomość naukowa ma oznaczać reorganizację zapewniającą porządek społeczny, który nie wyklucza możliwości zmian.
- Ewolucja teologia ? nauka, to ewolucja od społeczeństwa militarnego do przemysłowego.
- Społeczeństwo przemysłowe- oddane jest pokojowej wytwórczości, rozporządzające dzięki naukowej organizacji pracy, podstawowymi klasami- przedsiębiorcy i pracownicy najemni.
- Ma ono nieograniczone możliwości postępu, a on może wyeliminować kryzysy i konflikty.
- Postęp powinien być stopniowy i pokojowy, a żeby mógł zadziałać potrzebna jest świadoma działalność organizatorska.
- Comte był przeciw:
a) Konserwatyzmowi- bo opowiadał się za nowym społeczeństwem przemysłowym
b) Liberalizmowi- bo obecny stan społeczeństwa oceniał bardzo krytycznie i nie wierzył w możliwość jego samorzutnego udoskonalenia
c) Socjalizmowi- bo w swej krytyce odmawiał wyjścia poza kapitalizm.
- Właśnie dlatego Comte był izolowany

MARKS, ENGELS

- Obaj nawiązywali do Hegla (narzędzie krytyki społecznej). Jednak szybko dzięki filozofii
Fenberbach`a zrezygnowali z Hegla i sformułowali własną filozofię? tezę o ograniczoności
rewolucji politycznej. ?Rozkłada życie obywatelskie na części składowe? ale ich nie
rewolucjonizuje, nie poddaje ich krytyce.
- Państwa nie można rozpatrywać jako siły samoistnej i niezależnej od jego naturalnej bazy.
- Religia stanowi wytwór określonych warunków społecznych, a więc nie może być zniesiona
inaczej niż przez zniesienie tych warunków.
- Zmiana społeczna nie zaczyna się od zmiany świadomości.
- Autonomię społeczeństwa obywatelskiego stanowi ekonomia polityczna.
- Książka ?Rękopisy ekonomiczno- filozoficzne? poświęcona analizie procesu alienacji
pracy w warunkach prywatnej własności środków produkcji.
- Ważne było tu pojęcie ?istoty gatunkowej? człowieka
- Kapitalizm- jest nieludzki, oddala ludzi od powołania, które polega na swobodnej i
świadomej działalności, na rozwoju fizycznym i duchowym w ramach wspólnoty.
- ?Ideologia niemiecka?- Marks i Engels zwracają się tu przeciwko filozoficznym
abstrakcjom państwa, człowieka, historii filozofii jako takiej.
- Ideologia- wszystkie krytykowane koncepcje, całe dotychczasowe pojmowanie dziejów;
termin niejednoznaczny, bezdefinicyjny; ?świadomość fałszywa?, szczególna deformacja
myślenia o rzeczywistości.
- Deformacja polegała na:
? Samodzielności myśli w stosunku do innych form aktywności ludzkiej
? Przyswojeniu świadomości roli sprawczej w życiu społecznym i utożsamianiu zmiany
społecznej ze zmianą sposobu myślenia
? Absolutyzowanie własnych poglądów, które wyrażają określoną epokę i środowisko
społeczne
- Alienacja czyni człowieka w pełni sobą
- Istota człowieka to nie abstrakcja tkwiąca w poszczególnej jednostce. Jest ona całokształtem
stosunków społecznych.
- Jego przyrodniczy materializm zmienia się w materializm historyczny- człowiek to wytwór
przyrody, ale ta jest wytworem przemysłu i stanu społeczeństwa.

Teoria formacji społeczno- ekonomicznych
- Formacja społeczno- ekonomiczna- bardzo ważne pojęcie materializmu historycznego
Stwarza ogólne ramy dla analizy struktury społecznej
i rozwoju społ.
a. Społeczeństwo- wewnętrznie powiązana całość (ale nie społeczeństwo organizm)
Składnikami tej całości są różne sfery działalności ludzkiej (wytwórczość,
wymiana, konsumpcja, polityka, świadomość społeczna itp.)
b. wprowadził pojęcie formacji- jest wiele różnych społeczeństw.
Wymaga się tworzenia typów, rodzajów społeczeństw.
- Społeczeństwo jest całością bo:
? Między jego częściami występuje konsens.
? Części składowe dostosowują się do bazy, czyli sposobu produkcji.


- Twórcom materializmu historycznego chodziło o skupienie uwagi na takich faktach
społecznych, które poddają się najbardziej ścisłej obserwacji- bo mogą być uznane
za zmienną niezależną przy opisie procesu historycznego.
- To stało się punktem wyjścia do dwóch teorii socjologicznych:
a. Teorii przyczynowego uwarunkowania wszelkich zjawisk społecznych przez
?bazę ekonomiczną?
b. Strukturalnego związku pomiędzy bazą i wszystkimi innymi elementami społ. całości
- Marks wyróżnił formację:
? Azjatycką
? Antyczną
? Feudalną
? Burżuazyjną
? Pierwotną
? Komunistyczną
- Kapitalizm- jego poznanie daje możliwość najlepszego poznania innych formacji,
bo społeczeństwo burżuazyjne jest najbardziej zróżnicowaną
i rozwiniętą historyczną organizacją produkcji.
- ?Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej?- tu Marks objaśnił budowę formacji społecznej
za pomocą stosunków społecznych, ale badał jeszcze odpowiadającą im nadbudowę.
- Teoria formacji społeczno- ekonomicznej może być interpretowana jako:
? Uniwersalny schemat rozwoju historycznego.
? Ogólna hipoteza oparta na faktach wziętych z jednego kręgu kulturowego.

Klasy społeczne i struktura klasowa
Stosunki produkcji- ważne w teorii formacji społeczno-ekonomicznej,
czyli ramy historyczno- materialistycznej analizy społ. i rozwoju.
To stosunki między klasami, czyli zbiorami ludzi z których jedni
posiadają środki produkcji, funkcje kierownicze i otrzymują większą
część produktu społecznego, a inni nie.
- Klasy- stosunki społeczeństwa obywatelskiego. Zbiorowość ludzi znajdująca się
w podobnym położeniu ekonomicznym i mająca zbieżne interesy.
Czasem Marks mówił, że klasa musi mieć świadomość klasową, więź psychiczną.
- W ?Nędzy filozofii? wyróżnił:
? Klasy w sobie
? Klasy dla siebie
- Antagonizm klasowy:
? Uważał, że w każdej formacji społeczno- ekonomicznej można wyróżnić dwie klasy:
a. Klasę posiadającą
b. Klasę nieposiadającą
? Stosunek siły między tymi klasami podstawowymi decyduje ostatecznie o pozycji
wszystkich innych klas
? Struktura klasowa będzie się upraszczać przez nieunikniony proces zagłady średnich
klas mieszczańskich i stanu chłopskiego
- Marks genezę podziału klasowego łączył z rozwojem podziału pracy.
- Wg Lenina klasy- to wszelkie grupy ludzi różniące się między sobą miejscem zajmowanym
w historycznie określonym systemie produkcji społecznej, stosunkiem
do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy, sposobem
otrzymywania i rozmiarem części bogactwa społecznego.


Socjologiczna teoria państwa
- Powstanie państwa zdaniem Marksa było bezpośrednim następstwem podziału
społeczeństwa na klasy, których przyszły zanik doprowadzi z kolei do jego obumarcia.
- Teoria powstania państwa składała się z:
a. Teorii biurokracji- państwo jako odrębny organizm wyodrębniony ze społeczeństwa
w wyniku podziału pracy
b. Teorii panowania klasowego- państwo jako zorganizowana przemoc jednej klasy
w celu uciskania drugiej. (tylko ta teoria jest uważana
za oryginalny dorobek Marksa)
- Marks zwracał uwagę, że w świecie nowoczesnym ustrój państwowy rozwiną się obok
życia narodu.
- Analizował też proces usamodzielniania się państwa w stosunku do społeczeństwa,
posługując się przy tym analogią do alienacji religijnej opisywanej przez Fruerbacha.
- Marks uważał, że fenomen wyobcowania się państwa od społeczeństwa (jak też zjawisko
alienacji religijnej) tłumaczymy w odwołaniu się do stosunków społeczno- ekonomicznych.
- Władza państwowa ma charakter klasowy, to stanowiło przesłankę do:
a. Tezy o konieczności zniszczenia państwa burżuazyjnego przez rewolucję proletariacką
b. Tezy, że w następstwie zniesienia klas państwo jako takie niechybnie umrze.
- Marks zajmował się:
? Charakterem
? Funkcjonowaniem państwa burżuazyjnego
? Przemianami
- Engels zajmował się problemem państwa w ogólności. Chciał ukazać związek między
faktem istnienia takiej instytucji i podziałem społeczeństwa na klasy.
- Państwo wg Engelsa powstało z potrzeby utrzymania w karbach przeciwieństw klasowych,
a jednocześnie samo powstało wśród konfliktów tych klas- z reguły jest ono
państwem klasy najsilniejszej, ekonomicznie i politycznie panującej.
- Historyczno- materialistyczna teoria państwa- jej przedmiotem jest organ panowania
klasowego, uzyskujący w pewnych
sytuacjach historycznych względną
niezależność od poszczególnych organów,
klasy ekonomicznie panującej, a także
wykazujący tendencje do samodzielnego
wzrostu kosztem społeczeństwa jako całości.
- Marksizm znalazł się w podwójnej opozycji:
1. Był przeciwko wszelkim koncepcjom socjalistycznym uniezależniającym wyzwolenie
proletariatu od przejęcia przez niego władzy politycznej
2. Był przeciwko anarchizmowi- wyzwolenie= zniszczenie władzy politycznej jako takiej
- Rewolucja proletariacka- akt zniesienia klasowego panowania burżuazji i biurokracji
zarazem, w wyniku czego powstanie dyktatura proletariatu,
której zadaniem będzie stworzenie społeczeństwa bez klas.
- W materializmie społecznym państwo miało dwa znaczenia historyczne:
? Formacja społeczno- ekonomiczna, społeczeństwo dzieli się na klasy
? Różnorodność form


Świadomość społeczna
- Marks i Engels szukali tych zjawisk społecznych, które oprócz nonsensów politycznych
czy religijnych spajają ze sobą ludzi. Na tym bazował ich materialistyczny charakter teorii.
- Ich zdaniem ani moralność, religia, metafizyka, wszelkie ideologie oraz odpowiadające
im formy świadomości tracą pozory samodzielności.
- To ludzie rozwijając swą produkcję materialną i swe materialne stosunki wzajemne,
zmieniają wraz z rzeczywistością swoje myślenie. ?Nie świadomość określa życie,
tylko życie określa świadomość?.
- Świadomość- średnia zależna; odbicie bytu społecznego; jest wytworem społecznym
i pozostaje nim tak długo, jak długo w ogóle istnieją ludzie.
- Chcieli pokazać jak w określonych warunkach społecznych kształtują się określone formy
świadomości stanowiące na ogół zdeformowane przedstawienie rzeczywistego świata
(fenomen świadomości fałszywej)
- Świadomość proletariatu- to czym w rzeczywistości jest proletariat;
to co zgodnie ze swoim bytem będzie musiał zdziałać w historii.

Rozwój społeczny
- Materializm historyczny miał odkryć prawa rozwoju społecznego.
- Rewolucja proletariatu jest konieczna, bo nie widział innej możliwości rozładowania
wewnętrznych sprzeczności wynikających z działania mechanizmów gospodarczych.
- Społeczność to całość, zmiana pewnych jej części pociąga za sobą odpowiednie zmiany
części pozostałych.
- Nie można wprowadzić zmian instytucji jeżeli nie odpowiadają one całokształtowi
istniejących warunków i społeczeństwo do nich nie dojrzało.
- Ujęcie konieczności historycznej:
a. Nie uprawnia do przewidywań szczegółowych
b. Przekonanie o określonym kierunku procesu historycznego nie pociąga za sobą
przekonania, że jednostki czy klasy muszą zachowywać się w określony sposób.
- Głównym czynnikiem sprawczym rozwoju społecznego była działalność ludzka,
której przebieg i rezultaty nie odpowiadają temu co było pomyślane i zaplanowane.
- Na życie społeczne ma wpływ postęp techniczny i rozwój sił wytwórczych
- Sposób produkcji- zjawisko bardzo złożone, bo składa się na nie określony poziom sił
wytwórczych, stosunki społeczne w jakie ludzie wchodzą by te siły
wykorzystać (stosunki produkcji)
Ekonomizm lub determinizm ekonomiczny- gdy nie ma proporcji między poziomem sił
wytwórczych a organizacją sposobów produkcji
dochodzi do przewrotu, który odbije się we
wszystkich dziedzinach życia społecznego.
- Rewolucja- to przewrót w 3 sferach (politycznej, wojskowej, ideologicznej)
zależnej w każdej z nich od czynników pozaekonomicznych.


Metoda Marksistowska
- Metoda Marksa była przeciwstawna pozytywizmowi.
- Osobliwość metodologii Marksa
1. Historycyzm
a. Ujmował człowieka jako całość stosunków społecznych, dorzucał osobliwości natury
ludzkiej czy też właściwości ludzi, które są niezależne od warunków, miejsca i czasu.
b. Postulował rozpatrywanie wszelkich zjawisk społecznych jako części większych
całości.
c. Odrzucał oświeceniową koncepcję ponadczasowego Rozumu, ujmując działalność
poznawczą jako działalność historyczną. Postęp poznania zależał od intelektualnej
sprawności uczonego oraz od jego pozycji społecznej.
2. Metoda logiczna uzupełniała metodę historyczną
- Historycyzm Marksa był racjonalistyczny i antyfenomenalistyczny.
- Zwracał się przeciwko traktowaniu poznania społecznego jako procesu intuicyjnego
oraz przeciwko sprowadzaniu go do porządkowania bezpośrednich danych doświadczenia.
- Strategia badawcza Marksa:
1. Badanie takich faz rozwoju społecznego i takich społeczeństw, w których interesujące
nas procesy występują w postaci najczystszej.
2. Metoda abstrakcji to metoda idealizacji i stopniowej konkretyzacji. To eksperyment
myślowy polegający na tworzeniu siłą abstrakcji pewnych warunków idealnych jakie
w rzeczywistości historycznej nie występują. Po to by w dalszej części ten abstrakcyjny
model zbliżyć do empirycznej rzeczywistości.
Żródła nauki społecznejMaxa Webera
1) Weber określał siebie jako wychowanka "szkoły historycznej" i podkreślał, że zależy mu na poznaniu zjawisk społecznych w ich historycznej swoistości. Dla Webera socjologia była nauką pomocniczą historii, a rozwijana metodologia niała rozbudzić samowiedzę historyków i doskonalić ich barzędzia badawcze
2)Drugim obok "szkoły historycznej"źródłem jego myśli był neokantyzm w wydaniu Rockera. Stąd wzięło się jego przekonanie, że badacz nie obcuje z rzeczywistościąjako taką, lecz z rzeczywistością zorganizowaną przez jego aparat pojęciowy
3)Trzecim żródłem był marksizm. Własną teorię Weber nazwał"pozytywną krytyką materializmu historycznego"

Chaos świata i porządek wiedzy.
Punktem wyjścia sicjologi Webera bya wizja świata społęcznego jako chaosu. Jego wizja kłóciłą się zaróno z "optymistyczna wiarą naturalistycznego monizmu" jak i z podzielającym tę wiarę marksizmem.
Nauki społeczne zajmują się ludzkimi sądami wartościującymmi, ale same ich nie wydają, pozostawiając wolne od wszelkiej stronnosći, poza tą, która polega na zorientowanym na określone wartości wyborze przdmiotu badań. Po dokonaniu wyboru uczony musi liczyć się wyłącznie z faktami i regułam i określającymi poprawność rozumowania badawczego. Nauka pomaga ludziom uzyskać świadomość tego co robią i do czego dążą , ale nie poucza ich, ale ni poucza ich, co powinni robić i jakie powinny być ich cele.

Typy idealne
Weber uznał typy idealne jako najważniejsze narzędzie realizacji celów poznawczych naukk społecznych, Jego zdaniem nauki te posługiwały się tym narzędziem zawsze wtedy, gdy dochodziły do wartościowych rezultatów, toteż on raczej nazwał i udoskonalił znaną już procedurę niż ją wynalazł. Weber podkreślał, że4 jego pojęcie typu idealnego nie ma chatakteru icennego i nie ma nic wspólnego z inną doskonałością, opróćz czysto logicznej. Typu idealnego nie odkrywa się w empirycznej rzeczywistości, typ idealny się tworzy. Typ idealny pokazuej jaka rzeczywisntość mogłaby być, ale nie jaka jest. Typ idealny uzyskuje się przez jednostronne spotęgowanie jednego lub kilku punktów widzenia oraz poprzez złoczenie zjawisk, które pasują do tych punktów widzenia.
Rozumienie działań ludzkich
Głównym przedmiotem zainteresowania Webera były działania jednostek.Podkreśla on zarówno słowo "działąnia" jak i "jdnostek" ponieważ bez tych słów socjologia Webera nie byłaby możliwa. Slowo "działania" oznacza, że Weberowi nie chodzi o wszystko co robi jednostka lecz tylko o kategorię zachowań, którą w socjologii nazywa się działąniami.Podkreśla on różnice między "działaniem znaczącym" a "działaniem odruchowym". Słowo "jednostek" należy podkreślić dlatego, że Weber był wrogiem socjologi, w której w celu wyjaśnienia faktów społecznych przywołuje się jakieś byty zbiorowe w rodzaju społeczęństwa,klas itd. Uważał, że wszystkie socjologiczne wyjaśnienia są wyjaśnieniami pozornymi tak długo, jak długo nie potrafimy powiedzieć dlaczego jednostki działąją tak jak działają. Działąnie społecznejednostki jest jest zdeterminowane nie tylko przez jej cechy indywidualne (wrodzoną naturę) lecz przede wszystkim przez obecność innych, któych reakcje na wywołać lub na których jest odpowiedzią.
1) Rozumienie bezpośrednie- chodzi osytuacje, w któych jesteśmy w stanie pojąć znaczenie działań innych ludzi na mocy swojego rodzaju oczywistości:po prostu obserwując czyjeś działanie, wiemy co ono znaczy, bez podejmowania skomplikowanych operacji intelektualnych (np. mimika ludzka gesty, operacje matematyczne) Wymaga ono pewnej wiedzy ale jest stosunkowo proste. Posługuje sie nim każdy człowiek
2) Rozumienie wyjaśniające- jest ważnym szczeblem poznania działań ludzkich, umożliwiającym odpowiedź na pytania co i dlaczego. Pozwala na poznanie nie tylko znaczenia ludzkiego działania ale także jego przyczyn, motywów.

Socjologia formalna Maxa Webera
Formalizm w socjologii ukształtował się jako próba przezwyciężenia absolutnego historyzmy, nie zaś jako negacja podejścia historycznego we wszystkich jego postaciach. W przypadku Webera tendencji formalistycznej sprzyjał wyznawany przez niego ideał naukowej ścisłości, nakazujący dążyć do wyzwolenia nauk społecznych spod presji jężyka potocznego i i tworzyć pojęcia teoretyczne o najszerszym zastosowaniu. Stąd niezwykłe u przedstawiciela socjologii historycznej polegające na zaprojektowaniu własnego słownika i katalogu "form: społecznych, które w języku Webera nazywały się "czystyni" typami. Weber nie wykorzystał całego bogactwa stworzonych przez siebie pojęć i kategorii i to być może nie tylko dlatego, że swoją socjologię "formalną" stworzył dopiero na końcu swojej kariery uczonego.

Socjologia historyczna
Weber wystrzegał się uniwersalnych schematów rozwoju społecznego, poszukiwał co najwyżej ogólnej tendencji przemian społecznych. Ogólnyc schemat zmiany społecznej, jakim operował Weber był bezkierunkowy. Uważał, że w każdej chwili może pojawić się zdolny odmienić bieg dziejów przywódca. Przywódca taki jest w stanie wytrącić społeczeństwo z ustalonych kolein i pchnąć je w nowym kierunku.
Weber wskazuje określony kierunek, w jakim zmerzają społeczeństwa europejskie. To co Weber ma do powiedzenia o kapitaliźmie układa się w logiczny ciąg zmian cywilizacji zachodniej. Oto od stuleci postępuje proces polegający na racjonalizacji wszystkich sfer życiaczyli rośnie przewaga działań, które Weber charakteryzuje jako racjonalne. Proces ten jest związany z rozwojem gospodarki kapitalistycznej. Jest on jednym z dwóch głównych tematów socjologii historycznej Maxa Webera. Drugi temat to osobowość cywilizacji zachodniej będącej ośrodkiem i źródłem tego procesu.
Weberowi zależało także aby uchwycić zmiany w swerze motywacji jednostek. W odróżnieniu od jego poprzednikó skłonnych skupiać całą uwagę na ruchach społecznych całości, na które jednostki nie mają w istocie żadnego wpływu. W stworzonej przez Webera koncepcji chodziło o psychospołeczne warunki powstania nowoczesnego społeczeństwa zorganizowanego na zasadzie racjonalności.
Klasa, stan i partia
Klasa- pojęcie klasy odnosi się do sytuacji ekonomicznej jednostek. Marks wprowadza pojęcie klasy posiadania, o których wyodrębieniu decyduje "naga własniść" ale jest to dla niego jedna z dwóch form mozliwosci i sądzi, że w nowoczesnym społeczeństwie klasy te tracą swe znaczenie na rzecz klas zaobkowych. Zdaniem Webera. o sytuacji klasowej jednostki decyduje teraz nie tylko stan posiadania, ile szanse, jakie ma na rynku, sprzedając swe talenty i kwalifikacje. Wg niego pojęcie klasy jest narzędziem klasyfikiacji, a nie określeniem realnych bytów społecznych
Stan-odnosi się do zróźnicowania społeczeństwa pod względem konsumpcji, gustów, stylu życia i posiadanego prestiżu.Weber o położeniu stanowym mówił, że normalnie pozostaje w ostrym konflikcie z pretensjami samego posiadania jako takiego.
Partia-odnosi się do zróżnicowaniapod względem udziału ze władzy politycznej i wpływu na polityczne działania innych obywateli. Partia reprezendtuje wprawdie niekiedy interesy związanego z położeniem klasowym lub stanowym, ale jest to raczej wyjątek niż reguła, zazwyczaj epezentuje te interesy jedynie po części.

Wpływ Maxa Webera na socjologię
Weber okazał się wielkim inspiratorem, od którego brano poszczególne idee nie troszcząc się zbytnio o resztę. Spadkobiercami Webera są wszyscy i nikt. Każdy znajdował i znajduje u niego coś dla siebie, ale mało kto miał odwagęzmierzyć się z tm Minotaurem (określenie Gouldnera) na jego własnym terenie. Dzieło wielkiego polihistora zostało rozmienione na drobne współczesnych subdyscyplin socjologicznych. Zajęcie wobec niego stanowiska stało się dziś poniekąd zawodowym obowiązkiem każdego socjologa.
Socjologia fenomenologiczna
Stworzona przez Husserla filozofia fenomenologiczna imiała istotne implikacje socjologiczne, ponieważ częscią jego reformatorskiego przedsięwzięcia był namysł nad stanem i perspektywami wiedzy naukowej oraz niektóre z osiąniętych przez niego rezultatów nadawały się na punkty wyjścia dociekań teoretycznych z zakresu socjologii Powstała w następstwie dość istotnej modyfikacji pomysłó przez uczniów o kontynuatorów a zwłąszcz przez Alfreda Schutza.

Atrakcyjność fenomenologii dla socjologów.
Fenomenologia w pewnym sensie nie wnosiłą do humanistyki niczego nowego. Wyróżniała się co najwyżej większym radykalizmem oraz tym, że szło w niej o coś więcej niż uwydatnienie jakościowej różnicy między różnymi rodzajami wiedzy ludzkiej.
Nie mniej jednak Husserlowska fenomentologia w istotny sposób róźniła się od innych orientaqcji antypozytywistycznych i właśnie te różnice zadecydowały o jej atrakcyjności dla niektóych socjologów i powstaniu fenomenologicznej socjologii.

Dwie socjologie fenomenologiczne
Pierwsza socjologia fenomenologiczna polegaął głównie na korzystaniu z osiągnieć jego wczesnej filozofii podczas gdy druga wyrosłą z idei świata przeżywanego. W obu wypadkach fenomenologia została potraktowana jako pomoc w postawieniu naprzód socjologicznej teorii W grę wchodziły swobodne wariacje na temat poglądów Husserka a nie ich adaptacja
Twórczość Maxa Schelera zajmuje osobne miejsce w pierwszej socjologi fenomenologicznej dlatego, że był rzeczywiście wybitnym myślicielem, jak i dlatego, że w swoich studiach socjologicznych wyszedł daleko poza inspirowane przez Husserla wariacje na temat wspólnoty i stworzenia.

Schutz jako twótca drugiej socjologii fenomenologicznej
Myśl socjologiczna Schutza miała dwa punkty wyjści: pierwszym była filozofia Husserla, za którego ucznia się uważał, drugim- socjologia Maxa Webera, któremu jednocześnie wytykał niekonsekwencję i niejasności. Schutz zaproponwał ontologię społeczną, która w istocie uchylałą możliwość pytania o rzeczywistość istiejącą niezależnie od znaczeń jakie nadają jej ludzie.
Dla Schutza znaczenie miała koncepcja świata przeżywanego jako przed- i ponaukowego układu odniesienia wszelkiego myślenia. Wg ocjologi fenomenologicznej przedmiotem badań społecznych jest i musi być nade wszystko świat życia codziennego, z którego wyłąnia się przed jakąkolwiek nauką określony ład stosunków międzyludzkich. Chodziło w istocie o badanie myślenia potocznego.
Schutz starał się zbliżyć punkt widzenia badacza do punktu widzenia badanych.

Za socjologią fenomenologiczną i przeciw niej.
za:
*proponowała stanowisko radykalne, wymagając wyciągnięcia wszystkich możliwych wniosków z projektu socjologii rozumiejącej i przebudowy socjologii od podstaw
*stanowiłą zachętę nie tylko do zmian teoretycznych i warsztatowych, ale i do przemyślenia pozycji socjologii w świecie społecznycm
*byłą ostrzeżeniem przed wchodzeniem socjologii rejony teoretycznych abstrakcji i wskaźników, w których zapomina sie o ludziach
*kierowałą uwagę na problemy zlekceważone przez wcześniejszą socjologię, przede wszystkim myślenia potocznego
Przeciw:
*Twierdzi się, że sprowadzenie badań społecznych do badań świadomości oznacza zgubienie istotnej problematyki teoretycznej i praktycznej oraz zauważa, że słusny postulat badania subiektywnej strony ludzkich działąń nie powinien być utożsamiony z twierdzeniem, że nie mają one żadnej innej strony
*wyraża się obawę, że omawiana orientacja popanięciem w skrajny relatywizm, albowiem otwiera drogę do postrzegania rzeczywistości społecznej jako nieskończonej wielkości zamkniętych w sobie światów, z których każdy ma włąsną racjonalność
*mówi się, że nawet słuszne postulaty wrogów obiektywizmu są dla socjologów źródłem zawodu, ponieważ stosunkowo rzadko są przekłądane na język socjologicznej praktyki


ASPEKTY HISTORII SOCJOLOGII: 1.Aspekt mitologiczny- Czas zostaje niejako unieważniony, ponieważ coś jest trwałe, niezależne od upływu czasu. Ważkie twierdzenia o charakterze teoretycznym ale nadal obowiązują. Pozwala odkryć teoretyczne twierdzenia dzięki którym można odkryć, że dana nauka jest daną nauką. Aczasowe traktowanie twierdzeń. 2.Aspekt historyczny- Różne teorie i metody socjologiczne zawsze były tworzone w oparciu o dany kontekst historyczny danej teorii.
W JAKIM CELU UPRAWIAĆ HMS: 1.Posiadanie wspólnej historii decyduje w pewnym stopniu o tożsamości socjologii. Socjologia jest obecnie heterogenicznym zbiorem przedmiotów pod wspólną nazwą socjologia. Pozwala scalić często niespójne ze sobą teorie socjologiczne. 2.Ułatwia komunikowanie się między socjologami, gdyż hms uposaża ich w znajomość niuansów. Hms jest płaszczyzną komunikacji. 3.Pomaga socjologom w ukierunkowaniu i ocenie ich własnej pracy przez przypominanie pewnej liczby osiągnięć wzorcowych czy klasycznych. 4.Może być dla socjologa pożytecznym treningiem w rozumieniu punktów widzenia odmiennych od własnego. 5.Ponieważ idee dotyczące procesu społecznego same są częścią tego procesu i dopóki nie ujmuje się ich socjologicznie ważny fragment kultury ludzkiej pozostaje poza granicami wiedzy socjologicznej.
ZAKRESY HISTORII FILOZOFII: 1.Śledzi się aktywność poznawczą w ramach socjologii. 2.Badanie rozwoju problemów socjologicznych. 3.Problem przedmiotu badań socjologii. TENDENCJE PSYCHOLOGIZMU: 1.Szukanie wyjaśnienia zastanej problematyki socjologicznej, lub przynajmniej części. 2.Stawianie pytań.
FUNKCJONALIZM: *istnieje wiele różnych wariantów funkcjonalizmu (nie da się sporządzi żadnego zestawu twierdzeń) *funkcjonalistyczna refleksja teoretyczna sytuuje się na różnych poziomach ogólności *funkcjonalizm i poglądy Parsonsa nie są identyczne *duże różnice między funkcjonalizmem socjologicznym a antropologicznym Założenia funkcjonalizmu: 1.holizm ujęcie życia jako całości, funkcjonalnej jedności, wzajemne związki instytucji ludzkich, nawiązuje do tradycji organicystycznej. Relatywizm polega na rozszerzeniu zakresu przedmiotu: 1. odnosi się także do mniejszych układów w ramach społeczeństwa 2.odnosi się do mniejszych kompleksów stosunków społecznych w ramach społeczeństwa (kultury, osobowości) 2.socjologizm metodologiczny zmierza do wyodrębnienia kategorii faktów społecznych i analizy zachowania jednostek podporządkowując ją całkowicie zadaniom wynikającym z tych faktów. Przedmiotem analizy f. są: role społeczne, wzory instytucjonalne, procesy społeczne, wzór kulturowy, normy, struktura społeczna, 3.wyjaśnianie funkcjonalistyczne sposób rozpatrywania zjawisk społecznych zaliczonych do danego systemu polega na: 1. założeniu iż zjawisko spełnia w systemie określoną funkcje 2. domniemaniu, iż wskazanie tej funkcji jest tożsame z wyjaśnieniem danego zjawiska. Wewnątrz systemu występują elementy dysfunkcjonalne, które go rozsadzają od wewnątrz i i nie sposób ich wyjaśnić potrzebami systemu jako całości. 4.Wymogi funkcjonalne oznaczają to co musi być zrobione w społeczeństwie, jeśli społeczeństwo ma trwać jako działająca całość. Te same funkcje mogą być wypełniane przez różne konkretne elementy i te same konkretne elementy mogą w rozmaitych warunkach spełniać różne funkcje 5.Ład społeczny jako główny przedmiot zainteresowania socjologii systemy społeczne zasadniczo znajdują się w stanie dynamicznej równowagi, w każdym społeczeństwie pojawiają się okresy zachwiania i dewiacji (czasem długotrwałych), ale zawsze dążą do równowagi. F.społecznego ładu stara się jego mechanizmy i warunki.
SOCJOLOGIZM: Podstawą wyjaśniania zjawisk jest społeczeństwo. Twórcy: G.Gumplowicz i E.Durkheim. Socjologizm to teoria socjologiczna związana z określonym zespołem zasad socjologicznych, czyli zawierająca wyjaśnienie jak badać i wyjaśniać zjawiska. To doktryna filozoficzna, która rościła sobie prawa do zabierania głosu w sprawach, których niepodobna była zaliczyć do socjologii, nawet w jej najszerszym znaczeniu. Socjologizm był próbą uwolnienia socjologii od skrajnego pozytywizmu. Był jednym z odgałęzień socjologii pozytywistycznej. Cechy socjologizmu: 1.Socjologiści uważali, że główne założenie pozytywizmu (prawdziwa wiedza pochodzi z doświadczenia typu fizykalnego) jest dobrze ugruntowana. Fakty społeczne należy badać empirycznie i unikać wyjaśnień nieempirycznych. Fakty podlegają prawom przyrodniczym. 2.Socjologiści zakładają, że fakty społeczne mają specyficzne cechy i badając fakty społeczne my odkrywamy swoisty charakter społeczny. Fakty społeczne różnią się od faktów psychicznych ilością i fakty społeczne mają podłoże życia społecznego. Fakty społeczne zależą od warunków społecznych. Społeczeństwo jest więc swoistą rzeczywistością. Socjologiści starali się wytyczyć granicę między zjawiskami fizycznymi a psychicznymi. 3.Autonomia i samowystarczalność socjologii. Socjologia jako nauka nie może być nadbudową dla innej nauki, powinna być niezależna od innych nauk. Socjologizm- radykalny antybiologizm, antyekonomizm, antypsychologizm. Skoro rzeczywistość społeczna jest swoista to socjologia powinna mieć własny przedmiot badań. Socjologiści głosili autonomię socjologii. Po latach socjologia stanie się nauką autonomiczną (będzie miała przedmiot materialny, formalny, metodę i cel). Po upływie wieku przedmiot materialny- Społeczeństwo, przedmiot formalny- badanie struktur społecznych i ich dynamiki, metoda- ankieta, wywiad, dane statystyczne, cel- wykrycie owych struktur społecznych i ich dynamiki i wykrycie praw nimi rządzących. 4.Socjologia podstawową nauką społeczną wśród wielu nauk. Tendencja socjologistów do podporządkowania socjologii wszystkich dziedzin, które zajmują się fragmentami społeczeństwa. Socjologia powinna być nauką podstawową dla wszystkich nauk społecznych. U podstaw metody socjologicznej- socjologia miała dostarczać klucze do zrozumienia wszystkich zjawisk społecznych. 5.Przezwyciężenie ewolucjonizmu- socjologizm zdystansował się do ewolucjonizmu. Socjologowie skupiali się na trwałych związkach między faktami społecznymi. Można jednak zauważyć kategorie zaczerpnięte od ewolucjonistów.
G.GUMPLOWICZ- uczony pochodzenia żydowsko- polskiego, który starał się o katedrę w Krakowie, ale nie otrzymał jej. Napisał wiele prac, np. ?System socjologii?. Gumplowicz był socjologiem niedocenianym. Często błędnie interpretowany. Stanowczo proklamował autonomię tego co społeczne. Szukał w socjologii formuły stosowalnej do wszelkich faktów społecznych. Należy do jednego z pierwszych socjologów proklamujących autonomię społeczeństwa. Poglądy Gumplowicza: 1.MONIZM- zadaniem socjologi jest wykrywanie socjologicznych praw życia społecznego. Powstaje problem swoistości faktów społecznych (jak je wydobyć). Gumplowicz był przekonany, że fakty społeczne mają swoisty charakter w stosunku do zjawisk przyrodniczych. W faktach społecznych socjologowie powinni wydobywać prawa, które rządzą tymi faktami społecznymi. Wydobędzie się tą swoistość przez odnoszenie ogólnych praw zjawisk przyrodniczych do faktów społecznych. Gdy to zrobimy to odczytamy swoisty charakter faktów społecznych. Procesy, które zachodzą w społeczeństwie są naturalne, ale swoiste. Gumplowicz krytykował swoich poprzedników zarzucając im skłonność do dedukowania praw społecznych. Według Gumplowicza wiedza o jednostkach jest bezużyteczna dla socjologii i w związku z tym występuje przeciw badaniom statystycznym i indywidualnym. Gumplowicz bronił swoistego charakteru społeczeństwa i swoistego charakteru faktów społecznych. Odrzucał tezę, że socjologia ma badać człowieka indywidualnego. Zadanie socjologii polega więc na badaniu grup społecznych, zjawisk społecznych i makrostruktur społecznych. 2.Socjologia jako nauka o grupach społecznych- Gumplowicz szczególne znaczenie przypisywał badaniom grup społecznych. Hipoteza wieloplemienna- ludzkość jest konglomeratem heterogenicznych grup. Grupa społeczna- to plemię, klan, itd. W niektórych tekstach Gumplowicz przez grupę społeczną rozumiał rasę. Trzeba badać antagonizmy, interakcje między grupami. Główną relacją jest jednak egoizm grupowy, stąd walka, agresja. 3.Koncepcja rasy- według badaczy można ją rozumieć na sposoby: a)Luźne określenie każdej wielkiej grupy ludzi, która pod jakimś względem różni się od innej wielkiej grupy. b)Grupa połączona więzami krwi. U Gumplowicza występuje pierwsze rozumienie rasy, ponieważ on odrzucił rasistowskie znaczenie rasy, nie dzielił ich na lepsze i gorsze. Rasa jest produktem procesu historycznego, który w istocie jest procesem naturalnym. Rasa wytwarza kulturę, w związku z tym kultura byłaby czynnikiem, który wyróżnia tą wielką grupę od innych wielkich grup. Skoro kluczowa jest kultura to podział na rasy wyższe, niższe nie ma sensu. Rasy wchodzą w interakcje, one wytwarzają więzi i mogą się łączyć (amalgacja- stapianie się różnych wielkich grup społecznych). 4.Socjologia konfliktu i walki ras- nieusuwalny antagonizm między rasami. Solidarność wewnętrzna grupy wywołuje wrogość do innej grupy. Ten egoizm grupowy jest źródłem konfliktów. Egoizm grupowy jest stałym czynnikiem, który prowadzi do wojen. Możliwość konfliktów między grupami jest stale w społeczeństwie. Konflikt był więc jakimś prawem społecznym (prawem natury). Grupa społeczna dąży do podporządkowania sobie innej grupy. W związku z tym postęp wydaje się niemożliwy. Gumplowicz dopuszczał jedynie osłabienie konfliktów między grupami. Z konfliktów wynikają instytucje, np.państwo. Stąd państwo jest przedmiotem badań socjologii, stąd powstała socjologia polityki. Państwo dalej nie powstaje ze świadomego dążenia, ale jest narzędziem panowania silniejszych nad słabszymi, jest narzędziem przemocy.
DURKHEIM- profesor socjologii, prace,np ?Zasady metody socjologicznej?. Klasyk socjologii, do którego nawiązują wszyscy, nawet Ci którzy się z nim nie zgadzają. Rola Durkheima ? dzięki niemu powstała pierwsza katedra socjologii, socjologia staje się nauką uniwersytecką. Poglądy Durkheima: 1.Durkheim a dziedzictwo myśli społecznej XIXwieku.- Twórczość Durkheima była w dużym stopniu nawiązaniem do dyskusji o problemie kryzysu społecznego. To nieustanny dialog z nurtem głównie socjalistycznym, liberalnym, konserwatywnym. Durkheim nie godzi się z doktryną liberalną, która według niego spłyca problematykę społeczną, bo liberaliści sprowadzają człowieka do człowieka ekonomicznego (homo oeconomicus). Durkheim zarzuca liberalistom błędną antropologię. Jego zdaniem człowiek jest czymś więcej niż tylko bytem który dąży do dóbr materialnych. Człowiek powinien dążyć do dóbr, ale społeczeństwo powinno mu w tym pomagać. Durkheim nie zgadza się też z socjalistami. Socjaliści byli skłonni uznać państwo za jedyny instrument życia ekonomicznego. Według Durkheima poza państwem, to jeszcze społeczeństwo i jednostka. Dyskutuje też z konserwatystami. Konserwatyzm- należy trzymać się starych, wypracowanych struktur gospodarowania. Zdaniem Durkheima w gospodarce powinni uczestniczyć wszyscy ludzie. 2. Instytucjonalizacja zachowania się ludzkiego i niebezpieczeństwa jej braku Instytucją wzorcową jest religia, jest źródłem wszelkich instytucji, wielkie instytucje społeczne zrodziły się z religii, funkcją religii jest integrowanie społeczeństwa i regulowanie zachowania jednostek, zjawiska społeczne mają zawsze charakter religijny. Funkcje religii: 1.poprzez obrzędów dokonuje się inicjacja jednostki do życia w społeczeństwie 2.Obrzędy religijne służą zespalaniu zbiorowości, kult religijny jest ośrodkiem integrowania grupy społecznej 3.kultywowanie tradycji grupowych 4.Obrzędy religijne służą podtrzymywaniu jednostek w chwilach załamań i kryzysów. Jednostka pozbawiona moralnego oparcia w grupie przestaje być zdolna do normalnego życia, a społeczeństwo niezdolne do sprawowania opieki i kontroli staje na skraju rozpadu. Jest to anomia. Brak regulacji nie pozwala na trwałą harmonię funkcji. Brak regulacji nad działalnością jednostki jest źródłem cierpienia, może to prowadzić do samobójstwa anomicznego. 3.Organicyzm i funkcjonalizm Organicyzm dzielimy na dwa założenia: 1ścisłe powiązanie wszystkich części ?organizmu społecznego?, jeśli tylko znajduje się on w stanie ?normalnym? 2.istnienie swoistych potrzeb tego ?organizmu?, które bezwzględnie muszą być zaspokajane, a są czymś innym niż potrzeby jego poszczególnych członków. Durkheim jasno formułuje postulat analizy funkcjonalnej. Kiedy wyjaśniamy zjawiska społeczne szukamy oddzielnie przyczyny, która je wytworzyła i funkcji jaką to zjawisko wypełnia. Socjologia Durkheima to forma socjologii pozytywistycznej. Społeczeństwo pojęte jako rzeczywistość podobna do organizmu ludzkiego. Elementy są ze sobą ściśle zależne. Ta ścisła zależność wskazuje na organiczne rozumienie społeczeństwa, gdzie częściami są instytucje. 4. Socjologia jako społeczna wszechnauka. Przedmiot badań socjologii mógł być taki sam jak historii, ekonomi, etnografii, ale miał być badany w inny sposób, przy zastosowaniu metod socjologicznych, dostrzegając że fakty badane przez socjologie należą do szerszej kategorii faktów społecznych. Socjolog musi wkraczać w obszary, które do tej pory były zarezerwowane innym badaczom. Socjologiczny imperalizm- socjolog wkracza w te dziedziny, które były do tej pory przeznaczone innym badaczom. Przedmiotem socjologii staje się nie tylko morfologia i fizjologia społeczna. Przedmiotem badań socjologi- wszystkie zjawiska zachodzące w społeczeństwie. Durkheim przygotował w ten sposób pewną podstawę do powstania nowych dziedzin socjologii. 5.Fakty społeczne jako rzeczy socjolog ma podchodzić do badań bez żadnych emocji, ma odrzucić ideologie i dogmaty, ma stanąć w obliczu faktów, których prawa są nieodgadnione. Postulat metodycznej niewiedzy. Badań nie wolno ograniczać z góry przez naszą pozorną wiedzę o przedmiocie, nauka ma wychodzić nie od pojęć ukształtowanych bez jej udziału, ale od wrażeń. Tworzenie definicji i wyodrębniania przedmiotu badań przez odwoływanie się do najbardziej zewnętrznych, najłatwiej obserwowalnych oraz intersubiektywnie sprawdzalnych cech rozpatrywanych zjawisk. Rzecz to coś zewnętrznego w stosunku do podmiotu poznającego i nie może być poznawana introspekcyjnie. Fakty społeczne są faktami sui generis, niesprowadzalnymi do faktów życia jednostkowego. 6.Filozofia człowieka rozdwojonego Człowiek odznacza się dwoistością, co widać w systemach religijnych, filozoficznych, moralnych, jest istotą rozdartą pomiędzy duszę i ciało, zmysły i rozum, instynkt i świadomość. Dwa aspekty życia psychicznego: 1 wrażenia zmysłowe, instynkty, fizyczne potrzeby, 2 myślenie pojęciowe, moralne, religia. Istnieje między nimi trwały antagonizm. Religia wytwarza nakazy i zakazy przez które jednostka nie zasklepia się w swej zwierzęcej egzystencji, lecz staje się zdolna do uczestnictwa w czymś, co ją przerasta. Zostaje zmuszona do przeobrażenia się w człowieka. 7.Społeczeństwo jako rzeczywistość sui generis 4 rodzaje argumentów: 1społeczeństwo nie posiada wyłącznie tych samych cech co cechy wchodzących w jego skład jednostek 2.psychologia tłumów-jednostki zgromadzone razem zachowują się inaczej niż zwykły to robić w odosobnieniu 3.rzeczywistość społeczna jest dla jednostek zawsze rzeczywistością zastaną, swoje sposoby myślenia, czucia i działania musi on dostosowywać do sposobów uznanych w społeczeństwie 4.świadomość jednostek jest niemal zawsze świadomością fałszywą, działalność ludzka jest działalnością świadomą ale owa świadomość nie jest adekwatna do rzeczywistości. Istnieć musi dysproporcja między zamierzeniami jednostek a skutkami ich działalności. 8.Sens tezy realizmu socjologicznego Społeczeństwo może istnieć tylko wewnątrz nas i poprzez nas. Z jednej strony jednostka zawdzięcza społeczeństwu wszystko co jest w niej najlepszego, ale z drugiej strony społeczeństwo nie istnieje i nie żyje inaczej jak tylko w jednostkach i poprzez jednostki. S.R.jest realizmem relacjonistycznym, zakłada realne istnienie trwałych stosunków między ludźmi, realne istnienie instytucji rozumianych jako te wszystkie sposoby myślenia, czucia i działania, które jednostka zastaje ?gotowe? i przejmuje stopniowo w procesie socjalizacji. Kultura jako regulator postępowania jednostek. 9.Solidarność społeczna i jej przemiany. Tym co istnieje realnie są szczególne formy solidarności: rodzinna, zawodowa, narodowa, wczorajsza, dzisiejsza. Każda z nich ma swoją własną naturę toteż twierdzenia ogólne mogą dostarczyć wyjaśnień niekompletnych, gdyż pozwalają umknąć temu co konkretne i żywe. Ogólne życie społeczne nie może ulec rozszerzeniu jeżeli życie prawne nie ulega rozszerzeniu w tym samym czasie i pod tym samym względem. 1.prawo karne związane z sankcjami represyjnymi, stosowane wobec każdego kto naruszy przepisy. 2.prawo koopeacyjne sankcje restytucyjne mają przywrócić rzeczy do stanu w jakim były przed naruszeniem przepisu. W społ. o prawie kooperacyjnym podstawą solidarności jest podział pracy społecznej ? ?Bądź w stanie wypełniać z pożytkiem określoną funkcję?. Jednostki są solidarne bo są różne i wzajemnie siebie potrzebują, jest to solidarność organiczna 10.Problem podłoża zjawisk społecznych. Morfologia i fizjologia społeczna. Morfologia społeczna miała zajmować się badaniem podłoża świadomości zbiorowej oraz jego związków z wyobrażeniami i zachowaniami zbiorowymi. Zadanie- badanie materialnych form społeczeństwa (wielkość terytorium, położenie społeczeństwa), badanie zgrupowań wtórnych posiadających podstawę materialną (wsie, miasta, okręgi), badanie problemów emigracji. Obejmuje problematykę demograficzną, ekonomiczną, antropogeograficzną, zagadnienia struktury społecznej. Ma tworzyć klasyfikacje typów społecznych. Durk... interesowała świadomość społeczna w jej oddziaływaniu na świadomość jednostek. Interesuje go kształtowanie się i działanie na jednostki społecznych norm i instytucji. 11.Szkoła Durkheimowska- Durkheim jako pierwszy stworzył szkołę socjologiczną. Przez szkołę socjologiczną należy rozumieć zespół ludzi, którzy rozwijają określoną ideę. Tą szkołę tworzą jego uczniowie, którzy świadomie realizują główne idee, ale mają także zaplecze instytucjonalne. Socjologia staje się nauką uniwersytecką. Szkoła dominowała we Francji. Powstanie tej szkoły było możliwe dzięki 3czynnikom: a)Durkheim opracował program badawczy (przedmiotem badań wszystkie zjawiska społeczne). b)sprzyjała także ówczesna sytuacja Francji (społeczeństwo francuskie doświadczyło kryzysu społecznego i propozycja badania wszelkich zjawisk społecznych stała się bardzo atrakcyjna dla młodych). c)zaplecze instytucjonalne (finansowe). Taktyka organizacyjna i dzięki temu zostały zorganizowane katedry socjologii i był wydawany ?Rocznik socjologiczny?. To czasopismo było nie tylko publikacją. Wokół niego zebrała się grupa socjologów pod przewodnictwem Durkheima i prowadzili badania. W roczniku zaczęły pojawiać się rozprawy naukowe. Ta grupa socjologów była jednomyślna co do przedmiotu badań socjologii.
MAURIS HALBWACHS- uczeń Durkheima, który pomysły socjologiczne Durkheima podbudowała empirycznie. Przedmiotem badań uczynił budżet rodzinny. W tym celu wykorzystał techniki i dane statystyczne. Także badał pamięć zbiorową i klasy społeczne.
MARCEL MAUSS- zorganizował francuski instytut socjologiczny. W socjologii zwracał uwagę na problemy antropologiczne. On nie tylko reformował szkołę durkheimowską, co był dobrym organizatorem.
HISTORYZM: Geneza historyzmu- Antypozytywizm wywołany trochę przez romantyzm, który zwracał uwagę na uczucia. Historyzm został sformułowany przez szkołę historyczną w ekonomii politycznej reprezentowanej przez W. Roschee, K.Knies. Jest to głównie szkoła niemiecka. Niemcy badania prowadzili na bazie historycznej. Historyzm istnieje na przełomie XIX/XX wieku. Pojęcie historyzmu- nazwa historyzm jest wieloznaczna, bo historyzm ma swoje kilka źródeł. Pierwszym jest to, że termin używano do określenia każdej choćby ogólnej doktryny, w której w rozważaniach nad człowiekiem umiejscawiano kontekst historyczny. Drugi używano jako synonim światopoglądu. Trzeci używano do metody badania zjawisk społecznych, które nie musza mieć jakiś światopoglądowych konsekwencji. Czwarty używano jako nazwy na jakąś doktrynę, opcję, teorię, w której istniała próba odkrycia tak zwanych praw historycznych rozwoju społeczeństwa. Piąty- historyzm absolutny- odnosi się do nurtu socjologicznego, który nazywamy historyzmem. Idee historyzmu absolutnego: 1.Uhistorycznienie życia- Najważniejsze dla absolutnego historyzmu było przekonanie, iż żadnego faktu ludzkiego świata nie da się wytłumaczyć tak długo, jak długo będzie się go traktować jako coś niezmiennego i danego raz na zawsze. 2.Życie historyczne jako całość- Historyzm to nie tylko owa świadomość nieustającego i wszechogarniającego przepływu, lecz również zdolność przeniknięcia wewnętrznej struktury tej wszechobejmującej zmiany. Zdaniem historyzmu w poszczególnych dziedzinach historyczno-kulturowych- w historii sztuki, historii religii, socjologii itd. jest ukazanie tych różnych sfer kultury nie w ich wewnętrznej wyłączności, lecz jako części zintegrowanych w jedną całość. 3.Podejście indywidualizujące- Zastąpienie generalizującego poglądu na siły ludzkie w historii przez proces indywidualizującej obserwacji. Nie znaczy to, że historyzm wyklucza tym samym wszelkie próby odkrycia w ludzkim życiu jakiś ogólnych praw czy typów. Musi on korzystać z tego podejścia, łącząc je z wyczuciem indywidualności. 4.Humanistyka jako samowiedza- Idei czystego rozumu została tu przedstawiona idea rozumu historycznego, zgodnie z którą wszelka wiedza humanistyczna jest obciążona wartościowaniem, człowiek poznaje bowiem swój świat jako ? całościowa istota duchowa?, osobowość zakorzeniona w określonej kulturze. Z tego punktu widzenia sytuacja uczonego nie różni się zasadniczo od sytuacji innych ludzi, którzy starają się świat zrozumieć. 5.Swoistość poznania historycznego- Poznanie tego swoistego świata historycznego wymaga zastosowania swoistych procedur, których istota polega na ustanowieniu miedzy podmiotem poznającym i przedmiotem jego poznania, czyli innymi podmiotami szczególnej więzi duchowej zwanej rozumieniem. Rozumienia nie należy sprowadzać do procesu poznawania cudzych stanów psychicznych. 6.Relatywizm historyczny- Rzecznicy absolutnego historyzmu byli relatywistami, zakładali bowiem, iż sensowne wypowiadanie się o czymkolwiek wymaga brania pod uwagę kontekstu. Idee i czyny nie mogą być oceniane z punktu widzenia żadnych uniwersalnych kryteriów. Nie ulega zaiste wątpliwości, ze rozkwit absolutnego historyzmu był związany z kryzysem wiary w postęp społeczny i jego niewzruszone prawa, z zanikiem postawy, której Jakob Burckhardt nazywał ?optymizmem historycznym?. Historyzm ten uczył rozumieć świat historii, uchylając pytanie o najlepszy kierunek jego rozwoju.
DILTHEY- 1.?pozytywizm? i antypozytywizm Diltheya- Pozytywizm polega na obstawaniu przy postulacie pochodzenia do aktów bez jakichkolwiek metafizycznych założeń na ich temat, te bowiem mogłyby prowadzić do wniosków sprzecznych z danymi doświadczenia, które musi być instancją najwyższą. Oryginalność Diltheya polega na tym, że stosowanie przez pozytywistów kryteria skierował przeciwko nim samym i zakwestionował w ten sposób ich prawo obywatelstwa w naukach historycznych. 2. Przedmiot Geisteswissenschaften a socjologia- Ze względu na odmienność relacji miedzy podmiotem a przedmiotem poznania Dilthey wyodrębnił dwie grupy nauk: nauki o przyrodzie i ?nauki o duchu?, koncentrując swoją uwagę na tych drugich. Wśród wyliczonych przez Diltheya nauk zwraca uwagę brak socjologii, choć, jak łatwo zauważyć, bynajmniej nie pomijał spraw, którymi socjologia zwykła się zajmować. Podobnie jak wielu innych krytyków socjologii Dilthey nie wyobrażał sobie możliwości istnienia socjologii innej aniżeli pozytywistyczna. Dilthey po prostu uważał, iż droga do poznania ?systemu społecznego? nie prowadzi przez budowę odrębnej dyscypliny, która w dodatku miałaby szukać natchnienia w przyrodoznawstwie. 3. Perspektywa psychologii historycznej- Najważniejszą z nauk humanistycznych była w koncepcji Diltheya psychologia. To ona została obwołana pierwszą i najbardziej elementarną nauką humanistyczną, a prawdy jakich nam dostarcza tworzą fundamenty całego gmachu. Psychologia winna opisywać psychofizyczną całość w taki sposób, aby pokazać jej nierozerwalny związek z życiem społecznym i historycznym, zachowując zarazem jej integralność jako podstawowej jego jednostki. 4. Obiektywizacje życia- w koncepcji tej mam do czynienia ze współistnieniem dwóch rodzajów rozumowania. Z jednej strony, występuje w niej obfitość twierdzeń o ?projekcji? psychiki indywidualnej, z drugiej natomiast niemal na każdym kroku znajdujemy wypowiedzi na temat wew. ładu kultury stanowiącej w jakimś sensie całość ponad indywidualnością, której nie podobna pojąc, jeżeli poprzestaje się na rekonstrukcji przeżyć uczestniczących w kulturze jednostek. Zadanie historyka polega na interpretacji (obiektywizacji) ustaleń psychologa. Dokonuje on tak zwanej obiektywizacji życia ludzkiego. Zjawiska społeczne tłumaczy w pełni historyk. Nauki humanistyczne nie są od siebie izolowane. Dzięki braku tej izolacji historyk może prawidłowo interpretować zjawiska społeczne. Zastosowano tu dwa typy rozumowań: a)rozumowanie indukcyjne- historyk bierze osiągnięcia badań socjologa i interpretuje je w kontekście historycznym. b)rozumowanie redukcyjne- jest najlepsze. Połączenie tych dwóch rozumować jaki nam się jako efekt, obiektywizacja życia ludzkiego. 5.Idea rozumienia- trzeba wyjaśniać same procedury badawcze, a zastosowanie tych procedur ma nas prowadzić do zrozumienia zjawisk społecznych. Zrozumienie zjawiska społecznego polega na wejściu wewnątrz tego zjawiska. Zrozumieć fakt to nie przeżyć go, lecz umieścić go w kontekście całości. Zajmując się życiem społecznym Dilthey wnikał w ich naturę i umieszczał w całym kontekście tych zjawisk.
RICKERT- 1.Nieokreśloność. 2.Amorficzność przedmiotu (nieustrukturalizowany) z jakim humanistyka miała do czynienia do tej pory. 3.Niezgadzał się aby pojmować przedmiot badań nauk społecznych we wszelkich jej przejawach. Przedmiot badań nauk społecznych jest nieokreślony. Nie można dopatrywać się różnic pomiędzy naukami humanistycznymi i przyrodniczymi. 4.Różne aspekty konceptualizacji rzeczywistości empirycznej. Przedmiot nauk empirycznych jest stosunkowo określony. 5.Jego główna uwaga skoncentrowała się na badaniu przedmiotu badań nauk humanistycznych. Rickert idzie w kierunku rozwiązywania problemu tworzenia pojęć w tych naukach. Nauki humanistyczne skupiały uwagę na to co indywidualne. Trzeba więc wypracować określoną strukturę pojęciową. Dla nauk humanistycznych trzeba wypracować odpowiednią metodologię. 6.Chcąc tworzyć pojęcia dla nauk humanistycznych trzeba wybrać określony kierunek badań. Pojęcia nauk humanistycznych trzeba badać w aspekcie wartości. Wartości pozwolą odróżnić nauki humanistyczne od nauk przyrodniczych. Dzięki wartościom będziemy w stanie badać kulturę, która obejmuje wszystko, co związane z wartościami. Wartości to kluczowe pojęcia nauk humanistycznych. Chcąc badać wartości trzeba opracować metodologię. Metodologia badań wartości pochodzące z fenomenologii. Pojęcie kultury jest nieprecyzyjne. Rickert oddziela kulturę od sfery psychicznej. W naukach humanistycznych chodzi o to jakie znaczenie dla człowieka posiada jakiś przedmiot i w tym sensie jest on wartościowy. Wartościowanie jest nadawaniem znaczeń przedmiotom, które ma do dyspozycji człowiek. 7.Struktura wartości. Na strukturę wartości składa się intencja jaka towarzyszy człowiekowi przy nadawaniu znaczenia przedmiotom i cel nadawania znaczenia przedmiotowi. 8.Przedmiotem badań nauk humanistycznych są zjawiska społeczne, którym można nadawać wartości. Można tworzyć określoną hierarchię wartości. Zadaniem badacza jest odkrycie obiektywnego świata wartości.
OD NAUK O KULTURZE DO SOCJOLOGII- Badania kultury prowadzą do badań socjologicznych. Historycy podejmowali zagadnienia typowo socjologiczne mimo iż byli historykami. Późniejsi socjologowie wykorzystywali idee historyków. Rodziło się to, co później nazwano socjologią humanistyczną. Droga do socjologii humanistycznej (Różnice historycy i socjologia pozytywistyczna): *nowa socjologia odrzucała idee stania się nauką empiryczną. *historycy byli wolni od koncepcji według której myślenie ludzkie odzwierciedla rzeczywistość społeczną. *historycy ukrycie zakładali, że człowiek jest podmiotem świadomym, który do procesów społecznych wnosi element wolności i nieprzewidywalności. *w centrum uwagi kultura, która składa się z wartości.
SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA: 1.Pojęcie socjologii humanistycznej- w języku polskim używa się nazwy socjologia humanistyczna, w Niemczech socjologia rozumiejąca. Fenomenologowie używają nazwy socjologia interpretacyjna lub interpretatywna. Te nazwy pokazują, że nurt humanistyczny jest wewnętrznie zróżnicowany bo ma wiele źródeł. 2.Cechy socjologii humanistycznej- *antynaturalizm, to znaczy, że programowo odrzuca się rozumienie społeczeństwa jako bytu przyrodniczego. Społeczeństwo to nie stado ludzi, lecz rzeczywistość sui generi, która powinna być badana inaczej niż przyroda. *interakcjonizm, czyli nauka o interakcjach społecznych. Człowiek jest świadomą jednostką, podmiotem, który wchodzi w relacje z drugim człowiekiem. Jednostka i społeczeństwo nie są czymś danym, lecz stają się w wyniku interakcji między jednostką i społeczeństwem. *podmiotowy charakter interakcji społecznych. Badacze badali interakcje i stwierdzili, że interakcja ma charakter podmiotowy. Socjologia humanistyczna bada tylko interakcje, w których jest choć zalążek świadomości. Interakcja nie jest prostym następstwem bodźca i reakcji lecz dokonuje się w sferze znaczeń, a nie instynktów. *postulat ?rozumienia?. Skoro uwaga socjologii ma być skierowana na interakcję społeczną to trzeba dotrzeć do tego czym ludzie kierują się w interakcjach, a motywów działania nie da się zbadać wprost. Socjolog chcąc zbadać motywy musi podejść do interakcji rozumiejąco. *wiedza społeczna rozumiana jako samowiedzia. Socjologia humanistyczna ma na celu uzyskanie zrozumienia społeczeństwa przez badanie interakcji. Wiedza, którą uzyskuje socjolog jest raczej wiedzą o sobie a nie o innych. To forma mądrości a nie mechaniczna sprawność.
FERDYNAND TNNIES: 1.Eklektyczna synteza Tnniesa.- pierwsze pomysły pod socjologię humanistyczną są dziełem Tnniesa. Jest z założenia socjologiem humanistycznym. Trudno go przypisywać do jakiejś szkoły. Sam za socjologa się nie uważał. Badacze zwracają uwagę, że do źródeł socjologii Tnniesa należą: Hobbes (człowiek to istota egoistyczna), Nietzsche (człowiek jest prawdziwym człowiekiem gdy jest nadczłowiekiem), filozofia woli Schopenhauera (człowiek jest wolą, więc nic go nie ogranicza), myśl marksistowska, Comte (człowiek to twór biologiczny), Spencer (człowiek to twór biologiczny). Człowiek jest istotą egoistyczną, która powinna kierować się siłą by przeżyć. Tnnies tworzy doktrynę eklektyczną (zbieranina z różnych rzeczy, która nie tworzy całości, jest chaotyczna), ale po przebadaniu przez badaczy stwierdzili oni, że dokońca eklektyczna nie jest bo ma pewne idee. 2.Idee socjologii Tnniesa: a)koncepcja socjologii. Socjologia powinna badać fakty społeczne i badając je trzeba odróżnić wspólnotę od stowarzyszenia (społeczeństwa), bo wspólnota tworzy się na bazie uczuć, a społeczeństwo na bazie rozumu ludzkiego. Do tego rozróżnienia doszedł Tnnies, bo stwierdził, że życie społeczne posiada 3warstwy: biologiczną, psychologiczną i socjologiczną. Warstwy się różnią. Kiedy mamy to rozróżnienie to badanie socjologii polega na analizie społeczeństwa. Społeczeństwo to zbiór różnych związków społecznych, które ludzie tworzą na bazie interakcji, ale rozumowych. Elementem konstytuującym społeczeństwo jest rozum, a wola to urzeczywistnia. Społeczeństwo jest rozumne, świadome, dobrowolne. Tnnies odcina się od psychologizmu i wskazuje, że przedmiotem badań socjologii jest społeczeństwo. Ludzie wchodzą w interakcje między sobą, wola te interakcje urzeczywistnia. b)Status koncepcji wspólnoty i stowarzyszenia. Była kolejną odmianą ówczesnej socjologii, której przedmiotem było jakościowe wartościowanie społeczeństwa tradycyjnego i nowoczesnego. Społeczeństwo się rozwija. Tnnies trochę pod wpływem historyzmu kładł akcent na pewne prawa, które rządzą wspólnotą i stowarzyszeniami. Tnnies nie był entuzjastą przyszłości/ nowoczesności. Pojęcia wspólnoty i stowarzyszenia wypracował w tym kierunku, aby wydobyć z nich typy idealne wspólnoty i typy idealne stowarzyszenia. Pojęcia wspólnoty i stowarzyszenia służą analizie społeczeństwa. Wspólnota to system wartości, które występują w każdym społeczeństwie. Wartości mają funkcję wspólnototwórczą. Konceptualizacja wartości, które integrują społeczeństwo, a zatem badanie stosunków społecznych.
SOCJOLOGICZNY IMPRESJONIZM, G.SIMMEL: 1.Brak systemu jako światopogląd. Simmel był myślicielem, który z założenia odrzucał jakiekolwiek dogmaty. Miał skłonności asystemowe. Nazywano go impresjonistą. Jego pisarstwo przywodzi na myśl malarstwo impresjonistyczne. Simmel nie zajmował się wprost zagadnieniem metody. Nie był związany z żadną szkołą, ale najwięcej go łączyło z neokantystami. Neokantyzm powstał pod koniec XIXwieku (człowiek posiada dwa rozumy). Socjologię rozumiał bardzo wąsko. Przedmiotem socjologii nie była kultura, polityka i inne. Tematy, które podjął opracował niesystematycznie. Tych tematów było bardzo dużo. Rzeczywistość społeczna jest kalejdoskopowa, nieskończenie zmienna, nieuchwytna, fragmentaryczna. 2.Idea socjologii. Zadania socjologii i jej przedmiot są ograniczone. Simmel kwestionował możliwość uprawiania socjologii jako nauki społecznej. Społeczeństwo jest zespołem uspołecznionych jednostek, a skoro tak to materiał ludzki kształtowany jest przez społeczeństwo, a społeczeństwo jest rzeczywistością historyczną, a skoro tak jest to jest zmienne, więc jednostki też są zmienne. Niezależnie jak pojmiemy społeczeństwo wszystko w społeczeństwie jest zmienne. Socjologia nie musi i nie może zajmować się społeczeństwem jako całością, ale można badać społeczeństwo rozumiane jako zespół stosunków społecznych. Jeżeli tak to kluczowym problemem staje się zjawisko uspołecznienia. Centralnym problemem socjologii jest zjawisko interakcji. Simmel zwrócił uwagę socjologów na nieznaną im stronę życia społecznego, czyli interakcje. Po latach doprowadziło to do powstania mikrosocjologii. Człowiek poprzez interakcje uspołecznia się, więc kolejnym przedmiotem socjologii jest uspołecznianie jednostek. 3.Pojęcie formy społecznej. Wchodząc w analizę interakcji Simmel odkrył, że nie wszystkie interakcje należy badać bo jest ich zbyt wiele, ale te interakcje, które mają formę trzeba badać. Jeżeli jednostki odnoszą się do siebie to jest ich wiele. Możemy zaobserwować identyczne interakcje, których formą jest np. nadrzędność, konsolidacja. Treści form mają badać inni badacze, a nie socjolog. Treści zależą od sytuacji. Pojęcie formy u Simmela jest raczej typem interakcji. Formy to sposób odnoszenia się jednostek względem siebie w interakcji. Postępowanie socjologa ma mieć charakter następujący: *powinien skatalogować ogromną ilość interakcji. *trzeba wydobyć z tego katalogu formy interakcji. Jeżeli te formy socjolog wydobędzie to skończy swoje zadanie. 4.Socjologia formalna. Formalizm Simmela to próba wyprowadzenia socjologii ze ślepego zaułku, do którego wprowadził ją pozytywizm. Jednostki aby działać musza mieć jakiś motyw. Wszelkie interakcje można interpretować psychicznie. Jeżeli interakcje mają być przedmiotem badań socjologii, to Smmela nie można interpretować jako psychologisty, bo on zatrzymywał się na formie a nie motywanie interakcji. 5.Interakcjonizm. Simmel uznał, że psychologia jest mało przydatna dla socjologii, stąd zależało mu na koncepcji interakcji, a z drugiej strony oponował przeciw atomizmowi. Simmel walczy więc tak jakby na dwa fronty. Simmel odkrył dwa błędy w ówczesnej socjologii: *społeczeństwo jest ponad jednostką. *społeczeństwo jest redukowane do sumy jednostek. Oba błędy pokazują, że jednostka i społeczeństwo jest nierozerwalne, więc przedmiotem socjologii należy postawić interakcje, a następnie wszelkie inne zjawiska społeczne. Interakcja prowadzi nas wprost do pojęcia stosunków społecznych, a to do socjalizacji jednostek. Ludzie wzajemnie na siebie oddziałują. Społeczeństwo to zespół stosunków społecznych rozumianych jako interakcje. Jednostka przez interakcje wchodzi w relacje społeczne, potem w stosunki społeczne i automatycznie się uspołecznia. 6.Socjologizm. Simmel dokonał diagnozy współczesnego mu społeczeństwa. Ta diagnoza pokazuje, że Simmel częściowo się zajmował problemami makrostruktur. Skoro społeczeństwo jest tworem jednostek to ma jakieś własne życie. Społeczeństwo byłoby wynikiem wszelkich interakcji. Interakcje zaś mają swoje ?życie?. Więc interakcje są źródłem ogólnospołecznych konsekwencji. Społeczeństwa nie można redukować do sumy interakcji. Istnieje oddziaływanie społeczeństwa na jednostkę ludzką. Analiza zjawisk makrospołecznych jaką podjął Simmel ukrycie jest z jednej strony wyzwolona, ale z drugiej społeczeństwo ma na nią jakiś wpływ. Nie ma absolutnej niezależności jednostki od społeczeństwa. 7.Wpływ Simmela na późniejszy rozwój socjologii. Wpływ był duży. Simmel przyczynił się do załamania paradygmatu pozytywistycznego. Zaproponował analizę formalną socjologii. Zachwycający był styl myślenia Simmela. Simmel zainicjował powstanie jednej z pod dyscyplin socjologii- mikrosocjologii.
SOCJOLOGIA ROZUMIEJĄCA, MAX WEBER: 1.Źródła nauki społecznej Maxa Webera.
Weber określał siebie jako wychowanka "szkoły historycznej" i podkreślał, że zależy mu na poznaniu zjawisk społecznych w ich historycznej swoistości. Dla Webera socjologia była nauką pomocniczą historii, a rozwijana metodologia miała rozbudzić samowiedzę historyków i doskonalić ich narzędzia badawcze. Drugim obok "szkoły historycznej"źródłem jego myśli był neokantyzm w wydaniu Rockera. Stąd wzięło się jego przekonanie, że badacz nie obcuje z rzeczywistością jako taką, lecz z rzeczywistością zorganizowaną przez jego aparat pojęciowy. Trzecim źródłem był marksizm. Własną teorię Weber nazwał"pozytywną krytyką materializmu historycznego" 2.Chaos świata i porządek wiedzy. Punktem wyjścia socjologi Webera była wizja świata społecznego jako chaosu. Jego wizja kłóciła się zarówno z "optymistyczna wiarą naturalistycznego monizmu" jak i z podzielającym tę wiarę marksizmem. Nauki społeczne zajmują się ludzkimi sądami wartościującymi, ale same ich nie wydają, pozostawiając wolne od wszelkiej stronności, poza tą, która polega na zorientowanym na określone wartości wyborze przedmiotu badań. Po dokonaniu wyboru uczony musi liczyć się wyłącznie z faktami i regułami określającymi poprawność rozumowania badawczego. Nauka pomaga ludziom uzyskać świadomość tego co robią i do czego dążą , ale nie poucza ich, ale ni poucza ich, co powinni robić i jakie powinny być ich cele. 3.Typy idealne. Weber uznał typy idealne jako najważniejsze narzędzie realizacji celów poznawczych nauk społecznych, Jego zdaniem nauki te posługiwały się tym narzędziem zawsze wtedy, gdy dochodziły do wartościowych rezultatów, toteż on raczej nazwał i udoskonalił znaną już procedurę niż ją wynalazł. Weber podkreślał, że jego pojęcie typu idealnego nie ma charakteru bezcennego i nie ma nic wspólnego z inną doskonałością, oprócz czysto logicznej. Typu idealnego nie odkrywa się w empirycznej rzeczywistości, typ idealny się tworzy. Typ idealny pokazuje jaka rzeczywistość mogłaby być, ale nie jaka jest. Typ idealny uzyskuje się przez jednostronne spotęgowanie jednego lub kilku punktów widzenia oraz poprzez złączenie zjawisk, które pasują do tych punktów widzenia.
4.Rozumienie działań ludzkich. Głównym przedmiotem zainteresowania Webera były działania jednostek. Podkreśla on zarówno słowo "działania" jak i "jednostek" ponieważ bez tych słów socjologia Webera nie byłaby możliwa. Słowo "działania" oznacza, że Weberowi nie chodzi o wszystko co robi jednostka lecz tylko o kategorię zachowań, którą w socjologii nazywa się działaniami. Podkreśla on różnice między "działaniem znaczącym" a "działaniem odruchowym". Słowo "jednostek" należy podkreślić dlatego, że Weber był wrogiem socjologi, w której w celu wyjaśnienia faktów społecznych przywołuje się jakieś byty zbiorowe w rodzaju społeczeństwa, klas itd. Uważał, że wszystkie socjologiczne wyjaśnienia są wyjaśnieniami pozornymi tak długo, jak długo nie potrafimy powiedzieć dlaczego jednostki działają tak jak działają. Działanie społeczne jednostki jest jest zdeterminowane nie tylko przez jej cechy indywidualne (wrodzoną naturę) lecz przede wszystkim przez obecność innych, których reakcje na wywołać lub na których jest odpowiedzią. a) Rozumienie bezpośrednie- chodzi o sytuacje, w których jesteśmy w stanie pojąć znaczenie działań innych ludzi na mocy swojego rodzaju oczywistości:po prostu obserwując czyjeś działanie, wiemy co ono znaczy, bez podejmowania skomplikowanych operacji intelektualnych (np. mimika ludzka gesty, operacje matematyczne) Wymaga ono pewnej wiedzy ale jest stosunkowo proste. Posługuje sie nim każdy człowiek. b) Rozumienie wyjaśniające- jest ważnym szczeblem poznania działań ludzkich, umożliwiającym odpowiedź na pytania co i dlaczego. Pozwala na poznanie nie tylko znaczenia ludzkiego działania ale także jego przyczyn, motywów.
5.Socjologia formalna Maxa Webera Formalizm w socjologii ukształtował się jako próba przezwyciężenia absolutnego historyzmy, nie zaś jako negacja podejścia historycznego we wszystkich jego postaciach. W przypadku Webera tendencji formalistycznej sprzyjał wyznawany przez niego ideał naukowej ścisłości, nakazujący dążyć do wyzwolenia nauk społecznych spod presji języka potocznego i i tworzyć pojęcia teoretyczne o najszerszym zastosowaniu. Stąd niezwykłe u przedstawiciela socjologii historycznej polegające na zaprojektowaniu własnego słownika i katalogu "form: społecznych, które w języku Webera nazywały się "czystymi" typami. Weber nie wykorzystał całego bogactwa stworzonych przez siebie pojęć i kategorii i to być może nie tylko dlatego, że swoją socjologię "formalną" stworzył dopiero na końcu swojej kariery uczonego.
6.Socjologia historyczna. Weber wystrzegał się uniwersalnych schematów rozwoju społecznego, poszukiwał co najwyżej ogólnej tendencji przemian społecznych. Ogólny schemat zmiany społecznej, jakim operował Weber był bezkierunkowy. Uważał, że w każdej chwili może pojawić się zdolny odmienić bieg dziejów przywódca. Przywódca taki jest w stanie wytrącić społeczeństwo z ustalonych kolein i pchnąć je w nowym kierunku. Weber wskazuje określony kierunek, w jakim zmierzają społeczeństwa europejskie. To co Weber ma do powiedzenia o kapitalizmie układa się w logiczny ciąg zmian cywilizacji zachodniej. Oto od stuleci postępuje proces polegający na racjonalizacji wszystkich sfer życia czyli rośnie przewaga działań, które Weber charakteryzuje jako racjonalne. Proces ten jest związany z rozwojem gospodarki kapitalistycznej. Jest on jednym z dwóch głównych tematów socjologii historycznej Maxa Webera. Drugi temat to osobowość cywilizacji zachodniej będącej ośrodkiem i źródłem tego procesu. Weberowi zależało także aby uchwycić zmiany w sferze motywacji jednostek. W odróżnieniu od jego poprzedników skłonnych skupiać całą uwagę na ruchach społecznych całości, na które jednostki nie mają w istocie żadnego wpływu. W stworzonej przez Webera koncepcji chodziło o psychospołeczne warunki powstania nowoczesnego społeczeństwa zorganizowanego na zasadzie racjonalności.
7.Klasa, stan i partia
Klasa- pojęcie klasy odnosi się do sytuacji ekonomicznej jednostek. Marks wprowadza pojęcie klasy posiadania, o których wyodrębnieniu decyduje "naga własność" ale jest to dla niego jedna z dwóch form możliwości i sądzi, że w nowoczesnym społeczeństwie klasy te tracą swe znaczenie na rzecz klas zarobkowych. Zdaniem Webera. o sytuacji klasowej jednostki decyduje teraz nie tylko stan posiadania, ile szanse, jakie ma na rynku, sprzedając swe talenty i kwalifikacje. Wg niego pojęcie klasy jest narzędziem klasyfikacji, a nie określeniem realnych bytów społecznych
Stan-odnosi się do zróżnicowania społeczeństwa pod względem konsumpcji, gustów, stylu życia i posiadanego prestiżu. Weber o położeniu stanowym mówił, że normalnie pozostaje w ostrym konflikcie z pretensjami samego posiadania jako takiego. Partia-odnosi się do zróżnicowania pod względem udziału ze władzy politycznej i wpływu na polityczne działania innych obywateli. Partia reprezentuje wprawdzie niekiedy interesy związanego z położeniem klasowym lub stanowym, ale jest to raczej wyjątek niż reguła, zazwyczaj reprezentuje te interesy jedynie po części.
8.Wpływ Maxa Webera na socjologię. Weber okazał się wielkim inspiratorem, od którego brano poszczególne idee nie troszcząc się zbytnio o resztę. Spadkobiercami Webera są wszyscy i nikt. Każdy znajdował i znajduje u niego coś dla siebie, ale mało kto miał odwagę zmierzyć się z tym Minotaurem (określenie Gouldnera) na jego własnym terenie. Dzieło wielkiego polihistora zostało rozmienione na drobne współczesnych subdyscyplin socjologicznych. Zajęcie wobec niego stanowiska stało się dziś poniekąd zawodowym obowiązkiem każdego socjologa.
LUDWIK KRZYWICKI: Pozytywny przykład socjologii marksistowskiej. Odegrał on ogromną rolę w socjologii polskiej. Wykorzystał materializm historyczny w szczegółowych studiach antropologicznych, kulturowych, socjologicznych, itd. Krzywickiego nie interesował marksizm jako taki, ale jako kierunek, który można wykorzystać w naukach. Marksiści wskazywali że rozwój społeczny jest kierunkowy (klasa robotnicza ma zniszczyć burżuazję i powstanie społeczeństwo klasowe). Krzywicki mówi że rozwój społeczeństwa jest rozwojem, który nie może zasadniczo przebiegać tak jak proponują marksiści, bo na rozwój społeczeństwa wpływa wiele czynników, głównie rody. Teza Krzywickiego była bliska ewolucjonistom (społeczeństwa przechodzą rozwój, jest on etapowy). Krzywicki wskazywał na niezasadność materializmu historycznego w badaniu rozwoju społecznego.
COOLEY: socjolog gabinetowy. Błędem socjologii jest odkrywanie jej od filozofii, literatury, itp. Tezy Cooleya są spekulatywne i opierały się na organiczności. Miało to wpływ na socjologię amerykańską. Socjologia Cooleya to pobudzenie wyobraźni, z której skorzystali socjologowie amerykańscy. Poglądy Cooleya: 1.Idea organiczności- społeczeństwo to organizm. Problemy socjologiczne w dotychczasowej socjologii były źle postawione, bo wszystko w życiu społecznym jest fazą, częścią całości. W socjologii należy brać wszystkie zjawiska w kontekście całości. Pasją Cooleya było znoszenie tradycyjnych antymonii poprzez znajdywanie nadrzędnych całości. Miłość, jednostka, altruizm, egoizm, itp. to aspekty całości. Wszystkie te elementy są integralną częścią życia społecznego. Cooley powraca do koncepcji socjologicznych według których wszystkie aspekty, fazy trzeba analizować w kontekście całości. 2.Problem jednostki i społeczeństwa. Krytykował amerykański indywidualizm, a z drugiej strony przeciwstawiał się kolektywizmowi. Problem nie polegał na tym czy przyznać pierwszeństwo jednostce nad społeczeństwem i odwrotnie. Sądził że jednostka odosobniona to pewna abstrakcja. Społeczeństwo oderwane od jednostek to abstrakcja. Jednostka i społeczeństwo to nie dwa oddzielne zjawiska lecz aspekt zbiorowy i aspekt jednostkowy tej samej rzeczywistości. Jednostka jest o tyle o ile żyje wraz z innymi ludźmi i odwrotnie. Jednostka żyjąc w społeczeństwie zdobywa swoją naturę, a społeczeństwo żyjąc z jednostkami niejako uspołecznia się. Społeczeństwo nabywa nowych cech jakości. Cooley występował przeciwko socjologizmowi. Społeczeństwo żyje z jednostkami, dzięki temu zdobywa nowe cechy i jednostki zdobywają naturę. Jednostka uczy się społeczeństwa a społeczeństwo jednostki. To wzajemne oddziaływanie jest możliwe dzięki komunikacji. Komunikowanie obejmuje mimikę, postawę, gesty, język, pismo, druk, telefony, telegrafy, itd. Pomiędzy społeczeństwem a jednostką zachodzi ciągle sprzężenie zwrotne.
3.Rozwój osobowości. Cooley formułuje swoje pojęcie osobowości. Rozwój osobowości odbywa się poprzez komunikowanie się. W miarę dorastania zakres komunikowania rozszerza się, a dzięki zdolności pisma, itp. jednostka staje się członkiem różnych grup, klas, narodów. Komunikowanie się jest bardzo szerokie. Środki komunikacji są różne, ale najważniejszym jest język. Mechanizm kształtowania osobowości ludzkiej jest dość jednolity. W procesie tym wytwarza się tzw jaźń odzwierciedlona. Według Cooleya jest ona rdzeniem osobowości. Był on skłonny traktować interakcję jako grę doświadczeń. Tak powstały człowiek pokazuje, że ja zasadniczo poznaję albo jestem nosicielem określonych faktów społecznych. Społeczeństwo to nic innego jak zespół wyobrażeń o jednostkach ludzkich. Podstawowym warunkiem istnienia społeczeństwa jest to żeby ludzie się zebrali i były interakcje. Miejscem tego spotkania jest umysł, a umysł to zespół wyobrażeń.
4.Grupy pierwotne i rozwój form uspołecznienia. Są różne osobowości więc ludzie różnią się psychicznie. Te różnice są wytłumaczalne przez różnice w sposobie komunikowanie się a nie są dziedzicznością biologiczną. Jak wyjaśnić podobieństwa psychiczne między ludźmi? Cooley twierdzi, że natura ludzka składa się z dwóch elementów: grupy pierwotnej i przemiany form uspołecznienia. Grupy pierwotne to pewien ideał, w którym biorą udział jednostki. Tym ideałem może być wierność, braterstwo, miłość,itp. Między jednostkami ludzkimi pojawiają się ideały, które są formami komunikowania się ludzi. Powstaje grupa pierwotna (rodzina, grupa sąsiedzka, społeczność lokalna, itp.). Grupa pierwotna kształtuje społeczną naturę i ideały jednostki. Ta społeczna natura jest identyczna u wszystkich jednostek ludzkich. Różnice pojawiają się gdy się pojawia inny ideał. Wtedy pojawia się grupa wtórna. Nowy ideał wywołuje zmiany w wyniku których grupa pierwotna przestaje mieć całkowity wpływ na jednostkę. Grupa się różnicuje, dzieli i prowadzi do konfliktów i depersonalizacji jednostek. Jednostka może znajdować się w różnych sytuacjach i musi się dostosować. 5.Organizacja społeczna. Społeczeństwo coraz bardziej się różnicuje. Wobec tego w życiu społecznym ogromne znaczenie odgrywają zjawiska bezosobowe. Wielu form zjawisk społecznych nie można zrozumieć, gdy ktoś się interesuje tylko osobami. Jednostki są tylko wyobrażeniami. Mają swoją historię w społeczeństwie, ale są aspektami życia zbiorowego a nie tworzą oddzielnych bytów. Organizacja społeczna to obiektywizacja ludzkich wyobrażeń, ideałów poza granicami życia jednostkowego i powiązania tej obiektywizacji w bezosobowy system. Według Cooleya podstawowe kategorie, które służą do analizy organizacji społecznej to opinia publiczna, instytucja, klasa, komunikowanie się. Komunikowanie odgrywa kluczową rolę bo od niego zależy charakter i zasięg organizacji społecznej. Instytucja to określona faza opinii publicznej. Jedną z form opinii publicznej może być prawo. Klasa jest podstawowym składnikiem struktury wszystkich społeczeństw, to trwała grupa społeczna, inna niż rodzina, istniejąca w obrębie całości. Klasy mogą być otwarte i zamknięte. Głównym czynnikiem decydującym o tym czy klasa jest otwarta czy nie jest skład ludnościowy. Komunikowanie się sprowadza się do tego, że komunikacja decyduje o otwartości lub zamkniętości klasy.
THOMAS W.J.: Thomas przyczynił się do powstania tak zwanej szkoły chicagowskiej, która zawróciła socjologów amerykańskich od spekulacji filozoficznych do badań empirycznych. Dążył do powstania empirycznych tez. Psychologia społeczna to technika badawcza. Owoc tej techniki to socjologia. Poglądy Thomasa: 1.Odkrycie psychologii społecznej. Thomas wyszedł od psychologizmu. Początkowo zajmował się społeczeństwami pierwotnymi, ale doszedł do wniosku iż należy tłumaczyć historycznie i społecznie a nie tylko biologicznie. Kluczową teorią była teoria zachowania się ludzi. Główne elementy tej teorii to pojęcia takie jak kontrola, kaprys, nawyk. Kontrola to wszystko cokolwiek umożliwia człowiekowi panowanie nad środowiskiem przyrodniczym lub społecznym. Jednym z owoców kontroli jest uwaga. Uwaga przejawia się poprzez nawyk lub kryzys. Gdy pojawia się kryzys, uwaga się zaostrza. Thomas największą uwagę zwrócił na kryzys, bo wywołuje on zmianę, wzmacnia uwagę. Zmiana społeczna zakłóca nawyki i zmusza do szukania nowych form adaptacji społecznej. Kryzys wyjaśnia kierunek zmian społecznych. Thomas wpadł na pomysł, żeby badać współczesne społeczeństwo metodą analizy dokumentów historycznych. Proponuje by analizować listy, dzienniki, życiorysy, księgi sądowe, kościelne, autobiografie. 2.Kluczową pracją jest ?Dzieło o Polskiej imigracji?- połączenie teorii socjologicznej z badaniami empirycznymi. Trzeba badać współczesne społeczeństwa dostępnymi metodami. Dziełem ważnym jest ?Chłop polski w Europie i Ameryce?. Współautorem był Florian Znaniecki. W tej pracy teoria socjologiczna jest niezależna od badań empirycznych. Na program badawczy składa się: w punkcie wyjścia trzeba sformułować teorię socjologiczną, potem trzeba ją realizować empirycznie.
3.Postawy i wartości. Wartości to obiektywne, kulturowe elementy życia społecznego. Postawy to subiektywne cechy charakterystyczne dla członków zbiorowości. Wartość nie sposób wyjaśnić przez odwoływanie się do cech jednostek. Według Cooleya wartość jest obecna w społeczeństwie jako pewna kategoria, która wyjaśnia nam pewną formę życia zbiorowego. Na wartość składa się zespół działań ludzkich, które prowadzą do określonych skutków. Każdy z tych skutków jest inny bo działania są inne. Wartość jest pewnym skutkiem, czymś powszechnym. Postawa to zbiorcza nazwa wszystkich elementów życia psychicznego ludzi, które wywierają wpływ na rodzaj, kierunek i intensywność tych elementów. Istnieje zależność między wartościami a postawami.
Franz Boas (1858 -1942 ) - amerykański antropolog i językoznawca, niemieckiego pochodzenia, twórca historyzmu Boasowskiego.Boas był zwolennikiem poglądu, że badanie kultury jest niemożliwe bez uwzględnienia kontekstów historycznych.To co różniło go od ewolucjonistów to fakt, że ewolucję uważał za pewien zbiór dynamicznych, następujących po sobie zmian, który dokonywał się w obrębie danej kultury, nie zaś, jak twierdzili Morgan czy Tylor w obrębie całego globu i wszystkich kultur na nim się znajdujących.Pierwszy zaczął mówić o kulturach nie zaś o jednej kulturze. Jest więc twórcą relatywizmu w antropologii. Do antropologii wprowadził badania historyczne - z historii wywodził obecny kształt kultur. Interesował go konkret i uważał, że jedyną metodą sprawdzania słuszności danej teorii są badania empiryczne. Uważał, że wszystkie ludy ewoluowały w tym samym kierunku, choć odmiennymi drogami, a różnice kulturowe muszą mieć uzasadnienie w uniwersalnych prawach przyrody. Cooley Charles ( 1864 - 1929) - amerykański socjolog, jeden z ważniejszych przedstawicieli tej dyscypliny w Stanach Zjednoczonych, należących do tzw. "drugiego pokolenia" w tym kraju. Za najważniejszy problem socjologii uznał relację jednostki i społeczeństwa. Uważał, że oba te rodzaje bytów są nierozdzielne i stanowią aspekty jednej rzeczywistości.Najbardziej interesujące dla Cooleya było określenie w jaki sposób człowiek zdobywa w ciągu swego rozwoju ludzka naturę. Według niego jednostka ludzka staje się w pełni człowiekiem, dopiero gdy ukształtuje swą jaźń, refleksyjne przekonanie o sobie samym. Samoocena jednostki zależy od reakcji innych ludzi na jej czyny. Gdy reakcje te są pozytywne, samoocena się poprawia, gdy negatywne, obniża. Ukształtowana jaźń odzwierciedlona skutkuje konformistycznym postępowaniem, gdyż jednostka pragnąc uzyskać wysoką samoocenę, spełnia oczekiwania innych ludzi. Jest to efekt skutecznej socjalizacji i kontroli społecznej. Nabywanie jaźni odzwierciedlonej dokonuje się najpełniej w grupach pierwotnych (w rodziny, grupy rówieśniczej i grupy sąsiedzkiej), będących pierwszymi grupami społecznymi z jakimi styka się dziecko.Zauważył, że wraz z ewolucja społeczeństw postępuje depersonalizacja stosunków społecznych, co objawia się tym, ze jednostki nie komunikują się ze sobą, jak w grupach pierwotnych "całą osobą", lecz tylko częścią tej osoby.W Social Organization przeciwstawił pojęcie klasy i kasty. W przypadku społeczeństwa podzielonego na kasty jednostka może należeć do jednej kasty, w społeczeństwie opartym o "klasy otwarte" jednostka może należeć do wielu klas.Cooley był tzw. socjologiem gabinetowym, nie prowadził prawie w ogóle własnych badań empirycznych, ani nie śledził prac badawczych innych socjologów, wolał odwoływać się do literatury i potocznej obserwacji. Nie przykładał także wagi do metodologii, która według niego mogła prowadzić do dogmatyzmu, a także krytykował rozwijające się wówczas metody statystyczne. Wilhelm Dilthey (ur.1833-1911 ), niemiecki filozof.Autor Einleitung in die Geisteswissenschaften (1883). Dokonał metodologicznego rozróżnienia nauk humanistycznych (Geisteswissenschaften) i nauk przyrodniczych (Naturwissenschaften). Jego zdaniem w humanistyce uprawnione są oprócz sądów o faktach i sądów o prawach, także sądy wartościujące. Podstawową jednak różnicą między tymi rodzajami nauk jest ich cel: nauki przyrodnicze dążą do poznania zjawisk; nauki humanistyczne - do ich rozumienia (czyli przeżywania). Humanistyka powinna unikać schematów, natomiast trzymać się życia. Wprowadził rozumienie "pokolenia humanistycznego" jako grupy jednostek istniejących jednocześnie, podlegających tym samym wpływom i uzależnionych od tych samych zdarzeń, a przez to w podobny sposób pojmujących rzeczywistość. Rickert Heinrich (1863-1936), filozof niemiecki, przedstawiciel szkoły badeńskiej neokantyzmu. Jego zasadnicze zainteresowania koncentrowały się na logicznych i epistemologicznych podstawach nauk przyrodniczych i historycznych.
Bliski poglądom W. Windelbanda, przyjął jego podział nauk na "nomotetyczne", formułujące prawa ogólne, oraz "idiograficzne", zajmujące się faktami i przedmiotami jednostkowymi, ale odrzucił ich rozgraniczenie, uważając je za dwa równoległe sposoby badania rzeczywistości.
Wspomniany podział nauk uzupełnił nowym, dzieląc je na nauki o naturze i nauki o kulturze. Przedmiotem pierwszych jest rzeczywistość powstała samoistnie, drugie zajmują się wytworami człowieka. Rickert uważał, że funkcjonują transcendentne, ponadczasowe wartości, które muszą obowiązywać niezależnie od wszelkiego doświadczenia. Owe wartości nie posiadają ani cielesnego, ani duchowego bytu; ich byciem ma być obowiązywanie Lvi-Strauss Claude (ur. 1908), francuski etnolog, kulturolog i socjolog; twórca antropologii strukturalnej; był uczestnikiem znanych wypraw badawczych poświęconych badaniom kultur pierwotnych; jest zwolennikiem stosowania metod matematycznych w badaniach antropologicznych; jako zwolennik strukturalizmu ujmuje rzeczywistość społeczno-kulturową jako odbicie głębokich struktur umysłu, wspólnych dla wszystkich ludzi; w badaniach terenowych dużo miejsca poświęcił systemom pokrewieństwa, organizacji społecznej i mitom społecznym. Freud Sigmund (1856-1939), psychiatra wiedeński, który uzupełniając studia przed końcem XIX w. w Paryżu uformował doktrynę psychoanalizy.
Myślą centralną psychoanalizy Freuda było, że psychiczność nie jest identyczna ze świadomością, że istnieje także życie psychicznie nieświadome. Ma ono w całości podłoże irracjonalne: pierwotnymi bowiem elementami życia psychicznego są popędy, zwłaszcza seksualne, rozum zaś odgrywa tylko rolę służebną.
Psychoanaliza Freuda stała się także pewną filozoficzną koncepcją kultury i człowieka, stąd też głęboko przeniknęła do niektórych poglądów filozoficznych i do twórczości literackiej.
Freuda struktura osobowościZgodnie z teorią psychoanalizy Freuda podstawowymi składnikami struktury osobowości są:
-"id" najstarszy ze składników, którego treść stanowi wszystko, co dziedziczone, wrodzone, ustalone konstytucyjnie (genetycznie), przede wszystkim popędy wynikające z budowy ciała, znajdujące swój pierwszy wyraz psychiczny, którego formy nie są nam znane. Ta najstarsza część aparatu psychicznego pozostaje najważniejsza przez całe życie. Od niego zaczęła się praca badawcza psychoanalizy.
-"ego", koordynuje postrzeżenia zmysłowe z akcją mięśni. Pełni funkcje samoobronne na zewnątrz, przez rozpoznawanie bodźców, gromadzenie o nich doświadczenia (w pamięci), unikanie zbyt silnych bodźców (poprzez ucieczkę), uczy się zmieniać w celowy sposób świat zewnętrzny na swoją korzyść (aktywność). Kontroluje "id" poprzez uzyskiwanie władzy nad popędami. Stara się uzgodnić relacje pomiędzy "id" i "superego".
-"superego", owoc długotrwałego okresu dzieciństwa, dorastania i dojrzewania, w którym człowiek jest poddany kontroli i wpływom wychowawczym rodziców i społeczeństwa (odziedziczona przeszłość i kulturowa teraźniejszość z którymi muszą być uzgadniane działania).
Działanie "ego" jest wtedy właściwe, gdy jednocześnie czyni ono zadość wymogom "id", "superego" i realności, gdy potrafi ze sobą pogodzić ich wymogi. Mead George Herbert (1863-1931), amerykański filozof, psycholog społeczny i socjolog. W 1894-1931 profesor uniwersytetu w Chicago. Jeden z twórców i głównych przedstawicieli pragmatyzmu. Uprawiał tzw. behawioryzm społeczny, polegający na analizowaniu działań jednostki i jej związków z otoczeniem przy użyciu pojęć bodźca i reakcji. Nie kwestionował istnienia świadomości, twierdząc jednak, iż stanowi ona nie samodzielną dziedzinę treści idealnych, lecz efekt i element ludzkiego bycia w świecie. Człowieka ujmował jako byt-wśród-ludzi, konstytuowany przez dwa momenty: jaźń podmiotową ("ja") decydującą o poczuciu jego odrębności od reszty świata i jaźń przedmiotową ("mnie") wiążącą go z innymi jako przedmiot ich postrzegania. Posługiwał się pojęciem czynu, obejmując nim zarówno dostosowywanie się indywiduum do otoczenia, jak jego oddziaływanie na nie. Osobowość traktował jako wytwór społeczny. Wiele miejsca poświęcił w swoich rozważaniach komunikacji międzyludzkiej, zwłaszcza językowi i problemowi znaczenia. Georg Simmel (ur. 1858 w Berlinie- 1918 ) był jednym z pierwszych niemieckich socjologów, a także filozofem, eseistą oraz teoretykiem kultury. Simmel rozwinął zapoczątkowaną przez Ferdinanda Tnniesa socjologię formalną. Nie stworzył jednak żadnego odrębnego systemu społecznego ani nie zaproponował własnej metody naukowej. Za właściwy przedmiot zainteresowań socjologii Simmel uznawał trwałe formy stosunków międzyludzkich, badane niezależnie od kontekstu historyczno-psychologicznego, w jakim występują. Pojęciu społeczeństwa rozumianemu jako realnie istniejąca ponadjednostkowa całość przeciwstawiał proces uspołecznienia, którego badaniem miałaby zająć się socjologia. W szczególności socjologowie według niego mieli skupić się na badaniu interakcji i ich form, bowiem społeczeństwo jest rezultatem procesów interakcji. Jednak choć społeczeństwo jest tworem oddziaływających na siebie jednostek, to zarazem jawi się jednostkom jako byt wobec nich zewnętrzny i wywierający na nie presję. Simmel był jednym z twórców mikrosocjologii. Obecnie jest uważany również za jednego z prekursorów socjologii codzienności.
Ferdinand Tnnies (1855 1936 ), niemiecki socjolog i filozof..Tnnies wpisuje się w tradycję socjologii rozumiejącej. Inspirował się filozofią Thomasa Hobbesa oraz Artura Schopenhauera. Jego zdaniem społeczeństwo ma swe źródła w woli tworzących je jednostek, ale jest jednocześnie bytem wobec jednostek nadrzędnym i od nich niezależnym.Twórca koncepcji więzi społecznej, na którą składają się dwa typy zbiorowości społecznej: wspólnota (niem. Gemeinschaft) i zrzeszenie (stowarzyszenie) (niem. Gesellschaft).Gemeinschaft to rodzaj stosunków społecznych oparty przede wszystkim na "woli organicznej" opartej głównie na emocjach. Łączy jednostki, rozumiane jako pełne osobowości, na podstawie bliskości emocjonalnej i ogarnia całe ich życie.Gesellschaft to rodzaj stosunków społecznych o charakterze formalno-rzeczowym, opartych na "woli arbitralnej", na racjonalnej kalkulacji, umowie i wymianie (regulowanych przez formalne prawo). Łączy jednostki jedynie w aspekcie wykonywania przez nie określonych ról społecznych.Typologia ta odnosi się zarówno do różnych rodzajów społeczeństw w wymiarze historycznym (wspólnota była typowym sposobem uspołecznienia w tradycyjnym społeczeństwie agrarnym, stowarzyszenie - w kapitalistycznym społeczeństwie przemysłowym), jak i do różnych typów więzi występujących w ramach jednego społeczeństwa (wspólnota jest rodzajem więzi charakterystycznym dla rodziny czy społeczności lokalnej, stowarzyszenie dla życia w nowoczesnym mieście).