Trzęsienia ziemi

Spomiędzy katastrof żywiołowych, nękających ludzkość od zarania jej istnienia, trzęsienia ziemi należą obecnie do najgroźniejszych. Od powodzi bowiem bronimy się coraz skuteczniej, budując wały ochronne wzdłuż rzek i specjalne przeciwpowodziowe zbiorniki wodne. W najgorszym przypadku mieszkańcy zagrożonych zalewem obszarów są ewakuowani. O zbliżaniu się katastrofalnych huraganów ludność jest teraz zawczasu uprzedzana za pomocą radia, co wybitnie przyczyniło się do zmniejszania ilości ofiar. Wybuchy wulkanów rzadko kiedy bywają tak nagłe i gwałtowne, by nie można było ujść ich skutkom. Natomiast trzęsienia ziemi przychodzą bez zapowiedzi i jeżeli są dostatecznie silne i nawiedzą okolice zaludnione - sieją straszliwe spustoszenie. W ciągu niewielu minut, a czasem zaledwie sekund, walą się całe miasta, grzebiąc pod swymi gruzami tysiące mieszkańców.

Dawniej, przy znacznie mniejszym zagęszczeniu ludności, skutki nawet potężnych wstrząsów nie zawsze były groźne. I dziś zresztą zdarza się tak, gdy trzęsienia ziemi dotknie okolice mało zaludnione. Najsilniejsze wstrząsy zanotowane od chwili rozpoczęcia systematycznych badań i rejestracji powyższych zjawisk, miały miejsce w sierpniu 1950 roku na pograniczu Indii, Birmy i Tybetu, przy wschodnich krańcach Himalajów. Waliły się wówczas całe zbocza górskie tarasując rzeki, kładły pokotem lasy, rozwierały się wielkie rozpadliny. Ale ponieważ nastąpiło to w obszarach puszcz dziewiczych, pozbawionych niemal osiedli - minęło bez większego rozgłosu i pamięć o tym zachowała się jedynie u naukowców.
Czasami naukowcy mogą przewidzieć wystąpienie trzęsienia ziemi. W 1974 np. przewidzieli trzęsienie ziemi w Chinach, ratując życie tysięcy ludzi. Przewidzenie trzęsienia ziemi nie zawsze jest jednak możliwe.

Nie wszystkie części kuli ziemskiej są nawiedzane przez takie klęski. Geograficzne rozmieszczenie trzęsień ziemi pokrywa się dość dokładnie z obszarami występowania czynnych wulkanów. Podobnie jak i tam, istnieją dwie głównie strefy najczęściej doświadczane przez te katastrofy: pierścień dookołapacyficzny i strefa śródziemnomorska, ciągnąca się od Gibraltaru poprzez rejon Morza Śródziemnego, Azję Mniejszą, Iran, Afganistan, Himalaje do Archipelagu Malajskiego. Są to obszary młodych gór i pęknięć skorupy ziemskiej, gdzie po niedawnych ( w znaczeniu geologicznym ) ruchach skorupa ziemska nie uspokoiła się, nie doszła do stanu zupełnej równowagi. Od czasu do czasu płyty oceaniczne prawdopodobnie jeszcze przemieszczają się, powodując owe wstrząsy dlatego trzęsienia ziemi mogą występować i daleko poza wymienionymi strefami.

Trzęsienie ziemi wywołują dwa rodzaje fal wstrząsowych: fale właściwe, które wibrują w skałach i fale powierzchniowe, które przecinają powierzchnię Ziemi jak fale powierzchnię morza lub oceanu. Fale właściwe obejmują fale pierwotne, które pulsują w ziemi jak wagony kolejowe obijające się o siebie i fale wtórne, które przypominają wijącą się skakankę.
Niektóre trzęsienia ziemi są związane w sposób zupełnie widoczny z takimi pęknięciami. San Francisco leży na wielkim uskoku San Andreas, dającym się prześledzić na długości kilkuset kilometrów wzdłuż wybrzeży kalifornijskich. Uskok ten "odżywa" od czasu do czasu, gdyż wybrzeża te były parokrotnie doświadczane przez trzęsienia ziemi. Pęknięcia skorupy ziemskiej bywają tak głębokie, że dochodzą do stref płynnej magmy i powodują jej wydobywanie się na powierzchnię w postaci zjawisk wulkanicznych.


Istota trzęsień ziemi polega - ogólnie biorąc - na tym, że zachodzące we wnętrzu naszej planety przesunięcia mas, a może także i inne nie znanej nam natury zjawiska wywołują drgania rozchodzące się we wszystkich kierunkach w postaci tzw. fal sejsmicznych. Miejsce, gdzie powstają owe drgania, nosi nazwę ogniska trzęsienia ziemi, albo z grecka hipocentrum. Jak wykazały długoletnie obserwacje i obliczenia, olbrzymia większość ognisk znajduje się na głębokości około dziesięciu do kilkudziesięciu kilometrów, przy czym zdecydowanie przeważają płytsze. Ale znane są i bardzo głębokie, położone nawet poniżej 700 kilometrów.

Fale sejsmiczne rozchodzące się z hipocentrum docierają najprędzej do powierzchni Ziemi w miejscu położonym bezpośrednio nad ogniskiem. Miejsce to zwiemy epicentrum. Im dalej od epicentrum, tym później dobiegają drgania i tym są one słabsze. Dlatego największe zniszczenia występują w najbliższym jego sąsiedztwie, tzw. obszarze epicentralnym, w którym także najsilniej zaznacza się działania fal długich. Rozmiary obszaru epicentralnego zależą od wielkości trzęsienia ziemi i od głębokości ogniska.

Do pomiaru trzęsień Ziemi stosuje się 2 różne skale: Richtera i zmodyfikowaną skalę Marcallego

Skala Richtera służy do określania efektów energetycznych trzęsienia ziemi w jego epicentrum. Jest to skala logarytmiczna, co oznacza, że ilekroć intensywność trzęsienia ziemi wzrasta o jedną jednostkę, grunt trzęsie się 10-krotnie silnej, a ognisko trzęsienia wyzwala 30-krotnie więcej energii.
Podana niżej skala wskazuje na prawdopodobne skutki trzęsienia ziemi dla poszczególnych stopni intensywności.

STOPIEŃ MOŻLIWE SKUTKI
1 wykrywalne tylko za pomocą sejsmografów
2-3 ledwie wyczuwalne przez ludzi
4-5 może spowodować niewielkie szkody
6 dość niszczycielskie
7 duże trzęsienie ziemi
8-9 bardzo niszczycielskie trzęsienie ziemi



Zmodyfikowana skala Marcallego służy do określania intensywności drgań gruntu w danym miejscu na skutek trzęsienia ziemi. Jest to tzw. odczuwalna intensywność. Sama skala zaś jest
rejestrem opisanych skutków trzęsienia ziemi.


INTENSYWNOŚĆ MOŻLIWE SKUTKI
1 Nieodczuwalne dla ludzi.
2 Odczuwalne przez ludzi zamieszkujących wyższe piętra.
3 Zawieszone na ścianach przedmioty mogą się poruszać.
4 Zawieszone na ścianach przedmioty poruszają się, pojawia się drżenie okien i drzwi.
5 Odczuwalne na dworze. Małe przedmioty poruszają się.
6 Odczuwalne przez każdego. Poruszają się meble. Chwieją się drzewa i krzewy.
7 Ludzie z trudem utrzymują się na nogach. Budynki pękają
8 Powstają duże szkody w budynkach. Łamią się gałęzie drzew.
9 W gruncie tworzą się duże pęknięcia. Niektóre domy rozpadają się.
10 Obsuwa się powierzchnia ziemi. Liczne budynki leżą w gruzach.
11 Duże przekształcenia powierzchni ziemi, wyginają się szyny kolejowe.
12 Zniszczenia są niemal całkowite

W czasie trzęsień ziemi największe zniszczenia występują w rejonie epicentrum; wielkie straty i liczne ofiary powodują silne trzęsienia ziemi o epicentrach położonych w obszarach dużych
miast lub w ich sąsiedztwie.
Data Miejsce Skutki
526 Antiochia(Syria) Śmierć poniosło 250 tysięcy ludzi.
1556 Shaanxi (Chiny) Śmierć poniosło 830 tysięcy ludzi.
1755 Lizbona Śmierć poniosło 30-70 tysięcy ludzi; liczne ofiary spowodowało tsunami.
1906 San Francisco Zniszczyło San Francisco (50 tysięcy ofiar śmiertelnych).
1908 Messyna i Reggio Śmierć poniosło 100 tysięcy ofiar.
1920 Gansu Tragiczne trzęsienie ziemi na lessowych obszarach chińskiej prowincji Gansu; w czasie trzęsienia osuwiska pogrzebały tysiące ludzi mieszkających w jamach wydrążonych w lessach i zatamowały rzeki, wywołując katastrofalne powodzie.
1923 Tokio i Jokohama Śmierć poniosło 250 tysięcy ofiar.
1950 Asam(Indie) Spośród trzęsień ziemi w ostatnim półwieczu najsilniejsze (8,6 stopni w skali Richtera).
1976 Chiny Śmierć poniosło 242 tysiące ofiar.
1988 Armenia Śmierć poniosło 55 tysięcy ludzi.
21 września 1999 Tajwan Trzęsienie ziemi o sile 7,3 stopnia w skali Richtera, pociągnęło za sobą przeszło 2000 ofiar.
12 listopada 1999 Izmir(Turcja) Ok. 1500 osób rannych i ok. 300 zaginionych.