PODSTAWOWE ZASADY ADMINISTRACYJNEGO PRAWA GOSPODARCZEGO
1.Zagadnienia wprowadzające
a) materialne prawo publiczne- to ta część prawa składająca się z norm bezwzględnie obowiązujących, które służą realizacji dobra publicznego(interesu publicznego) tj. określają i wskazują te zachowania jednostek gospodarczych, jakich interes ten wymaga, tworzą i wyposażają w odpowiednie instrumenty prawne organy władzy publicznej powołane do stosowania tych norm.
b) władza publiczna i organy władzy publicznej- rozumieć przez t będziemy system powołanych przez prawo organów reprezentujących Państwo i związki samorządowe. Z kolei przez władztwo publiczne rozumieć należy ten atrybut organu władzy publicznej, który polega na możności jednostronnego określenia prawa i obowiązków drugiego podmiotu jako uczestnika stosunku publiczno-prawnego.
2.Pojęcie i zakres prawa administracyjnego gospodarczego
Administracyjne prawo gospodarcze to ta część prawa administracyjnego, która określa sytuacje podmiotów podejmujących i prowadzących działalność gospodarczą(podmiotów gospodarczych) do których zaliczamy osoby fizyczne, prawne jako przedsiębiorców, Skarb Państwa i inne państwowe osoby prawne a także podmioty samorządowe. Określając więc prawo (publiczne) administracyjne gospodarcze od strony jurydycznej możemy przyjąć, że prawo to wyrażają normy określające warunki wykonywania władzy publicznej w sprawach gospodarczych.
Publiczne prawo gospodarcze to odrębna gałąź prawa. Decyduje o tym przedmiot regulacji. Podejmowanie ,prowadzenie i likwidacja działalności gospodarczej jest przedmiotem prawa gospodarczego. Podstawowym kryterium podziału na gałęzie prawa jest metoda regulacji stosunków społecznych .Stosunki społeczne związane są z metodą regulacji. Metodą w prawie gospodarczym jest jednostronność.
Przedmiot regulacji: Aktualnie prawo publiczno-gosp. reguluje nie tylko stosunki z państwem ale także między przedsiębiorcami ale tylko wtedy gdy występuje między nimi stosunek publicznoprawny. Aktywność przedsiębiorców podlega prawu cywilnemu (przeważnie) ale gdy państwo oddziałuje na nich ,to łączy się to zagadnienie z prawem publiczno-gospodarczym (problematyka zamówień publicznych to prawo cywilne ale procedury związane z tymi zamówieniami to już jest prawo adm.-gospodarcze).Metodą regulacji stosunków społecznych w zakresie prowadzenia, podejmowania i likwidacji działalności gosp. jest metoda władcza państwa w stosunku do przedsiębiorców. Prawo administracyjne gospodarcze nie jest kategorią norm prawnych wyodrębnioną normatywnie w systemie prawa. Zachowując s woj ą odrębność zarówno co do przedmiotu, jak też zwłaszcza zasad stosowania tego prawa, pozostaje w istotnych związkach z prawem administracyjny. Wyrosło ono na gruncie rozwiązań prawa administracyjnego (jego części materialnej)stopniowo kształtując swoją odrębność przedmiotową oraz co do zasad stanowienia norm tego prawa czy też form prawnych działania.
3. Źródła Prawa
Prawo administracyjne gospodarcze określamy jako grupę aktów praw¬nych (w tym prawotwórcze orzecznictwo sądowe), które normują relacje między administracja publiczną (organami wykonywania funkcji administra¬cji publicznej) a podmiotami działalności gospodarczej. To skrótowe określenie regulacji prawa administracyjnego gospodarczego wyznacza zarazem odniesienie do źródeł prawa rozważanej części polskiego systemu prawa. Tworzą je akty prawne, które wyznaczają podstawy prawne sytuacji, za¬liczonych do przedmiotu regulacji prawa administracyjnego gospodar¬czego. Tak określona dystynkcja źródeł prawa administracyjnego gospodarcze¬go uwzględnia zakres przedmiotowy (przedmiot regulacji) tego prawa. Cha¬rakterystyka tych źródeł powinna uwzględniać również inne ich właściwości, które wprost wnikają z odpowiednich postanowień prawa polskiego.
Źródła prawa administracyjnego gospodarczego tworzą akty normatyw¬ne, które charakteryzujemy, uwzględniając: układ między poszczególnymi ich kategoriami, przedmiot i treść regulacji prawnych (materialne i proceduralne),treści normatywne oraz pozbawione charakteru normatywnego przepisy określające sytuację indy¬widualnie określonego adresata, wpływ orzecznictwa sądowego (prawotwór¬cza rola sądów przy interpretacji treści aktów).
Administracja gospodarcza działa na podstawie prawa i w granicach prawa. Tym samym nie jest ona i nie powinna być kreatorem własnej sytuacji w sensie określania swojej pozycji w ustroju państwa. Poza zakresem upraw¬nień powinny również mieścić się kompetencje do stanowienia o jej pozycji wobec innych podmiotów - czy to publicznoprawnych, czy też kształtujących swoje interesy z uwzględnieniem preferencji, przyjmowanych indywidualnie przez podmiot gospodarczy (podmiot działalności gospodarczej).
Stwierdzenie powyższe prowadzi nas do wniosku, iż ogólne zasady two¬rzenia prawa administracyjnego gospodarczego (stanowienia prawa) nie od¬biegają od przyjętych w Konstytucji RP dla prawa polskiego. Można w tym sensie nawet odesłać do „ogólnych zasad tworzenia prawa i teorii źródeł prawa.
Tym samym analiza taka pozwala na przyłączenie się do poglądu, iż katalog źródeł prawa administracyjnego gos¬podarczego jest zbudowany na klasyfikacji, którą Konstytucja RP odnosi do całego polskiego systemu prawa: konstytucja, ratyfikowane umowy między¬narodowe, ustawy, rozporządzenia, prawo miejscowe (art. 87 ust. 1).
W katalogu źródeł prawa znajdują się regulacje, przyjmowane przez organy podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw, spółek, organ podmiotów zrzeszających podmioty działalności gospodarczej) - chociaż przepisy kon¬stytucyjne nie wyróżniają tego typu aktów prawnych. Akty te nie mają bo¬wiem charakteru powszechnie obowiązującego w tym sensie, że regulują status każdego, kto znajduje się w sytuacji przyjętej w treści normatywnej aktu, zaliczonego do źródeł prawa. Katalog źródeł prawa administracyjnego gospodarczego, ustalany na tle Konstytucji RP, pozwala zarazem na odniesienie się do jej postanowień przy ustalaniu hierarchii źródeł tego prawa. Najistotniejsze z nich wskazuje na ustawową (konstytucyjną) determinacje posterowania podejmowanego w celu uregulowania stosun¬ków między administracja a adresatami jej czy też podejmowanego przez nią w zakresie ochrony zasady wolności gospodarczej bez wskazywania na adresatów czynności prawnych.
Źródłami prawa administracyjnego gospodarczego są również akty podustawowe (rozporzą¬dzenia, uchwały, zarządzenia). Posługiwanie się aktami podustawowymi dla regulacji spraw zaliczonych do przedmiotu regulacji prawa administracyjnego gospodarczego nie jest przy tym rysem charakterystycznym tylko tego prawa. Ich miejsce w porządku polskiego systemu prawa może być natomiast charakteryzowane rozmiarami (zakresem) regulacji delegowanej na rzecz organów administracji publicznej (zakres spraw przekazanych do uregulo¬wania) oraz technikami stanowienia prawa, które znajdujemy w treści norm aktów prawnych tej kategorii - np. co do rodzajów norm prawnych.
Do źródeł prawa administracyjnego gospodarczego zaliczamy rów¬nież uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Mają one wprawdzie charakter wewnętrzny (art. 93 ust. l Konstytucji RP), co oznacza, że akty te obowiązują wyłącznie w układzie ustrojowym administracji publicznej (jednostki organizacyjne podległe orga¬nowi wydającemu te akty).
Źródłami prawa administracyjnego gospodarczego są również akty prawa miejscowego (akty terenowych organów administracji rządowej oraz akty jednostek samorządu terytorialnego, przyjmowane przez ich odpowiednie organy). System tych aktów jest ustalony w przepisach Kon¬stytucji RP (art. 87 ust. 2 oraz art. 94). Konstytucja charakteryzuje ich zwią¬zek formalny i materialny z aktami ustawowymi („na podstawie i w granicach uprawnień zawartych w ustawie"). W tym więc sensie zaliczone są one do konstytucyjnego układu polskiego systemu prawa; ich miejsce w tym syste¬mie wyznacza Konstytucja RP.
Akty prawa miejscowego zaliczamy zarazem do źródeł prawa administra¬cyjnego gospodarczego, co pozostaje w związku z przedmiotem ich regulacji prawnej. Kolejną grupę aktów normatywnych, które zaliczamy do źródeł prawa administracyjnego gospodarczego, stanowią akty prawno-międzynarodowe (umowy oraz orzecznictwo sądowe przyjmowane na tle rozwiązań tych aktów). Obowiązują one w wewnętrznym porządku prawnym, jeżeli mają charakter wiążący Polskę (art. 9 Konstytucji RP). Normy takich aktów zali¬czamy zasadniczo do prawa wewnętrznego Polski
Akty prawa administracyjnego gospodarczego o charakterze norma¬tywnym (źródła prawa) określają zarazem, kiedy (w jakich warunkach) działania administracji oraz zachowania podmiotów gospodarczych, któ¬re mieszczą się w granicach interesu publicznego i są wymagane ze względu na ochronę tego interesu. Zachowania podmiotów gospodarczych zawierają w sobie postawy powstrzymywania się od podejmowania działań sprzecznych z interesem publicznym. Przyjęcie takich postaw (podjęcie dzia¬łania czy powstrzymanie się od działania) może być skutkiem realizowania przez administrację publiczną wobec tych podmiotów uprawnień, które wy¬muszają zachowania przedsiębiorców przez groźbę zastosowania sankcji, przewidzianych w prawie (kwalifikowana postać stosowania prawa administracyjnego gospodarczego).
Przedstawiona klasyfikacja źródeł pozwala na akceptację poglądu, iż w polskim systemie prawa możemy wyodrębnić grupę rozwiązań prawnych wyróżnionych ze względu na przedmiot regulacji prawnej, które tworzą prawo administracyjne gospodarcze. Unormowania zaliczane do prawa admi¬nistracyjnego gospodarczego zwykle znajdujemy w aktach normatywnych, które kwalifikowane są jednocześnie do różnych działów polskiego systemu prawa - o czym przesądzają uregulowane w nich treści (przedmiot regulacji).
Akt normatywny, zaliczany do kategorii źródła prawa administracyjnego gospodarczego, zarazem jest formą regulacji prawnej (akt normatywny) przynależny do źródeł prawa innej czy innych gałęzi prawa polskiego. Pogląd powyższy prowadzi nas do wyłonienia pośród źródeł prawa administracyj¬nego gospodarczego aktów normatywnych, które regulują problematykę zaliczaną wyłącznie do przedmiotu prawa administracyjnego gospodar¬czego oraz takich, które regulują niektóre zagadnienia z zakresu tego prawa. Przykładem aktów prawnych pierwszej grupy jest ustawa o gospo¬darce komunalnej", czy określające problematykę koncesjonowania działal¬ności gospodarczej". Wyróżnienie tej grupy źródeł prawa administracyjnego gospodarczego nie oznacza, że ich treści normodawcze pozostają poza zainteresowaniem nauki w zakresie innych dziedzin prawa. Wybrane instytucje czy regulacje mogą być też zaliczone do kategorii źródeł prawa cywilnego albo
finansowego.
4.Zasady ogólne prawa publicznego
1) Podstawową zasadą prawa publicznego jest zasada, która stanowi, że w prawie publicznym zarówno jednostka jak i władza publiczna poddana jest prawu ustanowionemu, akceptowanemu i stosowanemu według ustalonych w danym społeczeństwie reguł.
2) Z zasadą tą ściśle łączy się zasada prawo jednostki do sądu. Zasad ta oznacza prawo zaskarżania przed właściwymi sądami każdego bezprawnego działania lub zaniechania ze strony władzy publicznej, która narusza wolność lub prawa tej jednostki.
3) Kolejną zasadą jest tworzenie podstaw dla zapewnienie dobra publicznego. Przez dobro publiczne rozumiemy zaspokajanie pewnych zbiorowych potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i w danym czasie za niezbędne, lecz takie które nie mogą być zaspokajane spontanicznie.
4) Za zasadę należy również uznać domniemanie, że administracja publiczna realizuje dobro publiczne w formach niewładczych, a wykorzystanie władztwa publicznego jest wyjątkiem od tego domniemania.
5) Kolejna zasad mówi o tym, że w dziedzinie zarządu mieniem publicznym czynności prawne i inne działania organów administracji publicznej powinny być zgodne nie tylko z normami prawa prywatnego, ale także z odpowiednimi normami prawa publicznego.
6) Następną zasadą jest, że organy władzy publiczne mają obowiązek podjęcia działania, jeżeli dobro publiczne tego wymaga. Podjęcie obowiązku działania odpowiednich czynności przez organy administracji powoduje wprost ich wkroczenie w sferę funkcjonowania zasady równości, wolności gospodarczej i zasady ochrony własności.
7) Kolejną zasadą wynikającą z wyżej wymienionych jest zasada, że administracja ma władczo wkraczać za pomocą aktów generalnych i aktów administracyjnych w sferę praw, obowiązków jednostki wtedy i tylko wtedy gdy ma do tego wyraźne upoważnienie wynikające z przepisów ustrojowych, materialno prawnych zawartych w ustawie.
8) Z zasady, że administracja może władzo wkraczać w sferę praw, obowiązków i wolności jednostki jedynie na podstawie przepisów prawa, wynika wprost zasada ochrony wolności i prawa nabytych.
Wiąże się z nią blisko zasad trwałości decyzji. Organ administracji związany jest swą decyzja od chwili jej wydania.
9) Ostatnią zasadą prawa publicznego jest zasada, że odszkodowanie za straty poniesione w skutek działania władzy publicznej należy się zawsze wtedy, gdy działanie było niezgodne z prawem oraz jeśli w wyniku legalnego działania władzy nastąpiło odjęcie lub ograniczenia na cele publiczne prawa majątkowego.
5. Swoiste zasady administracyjnego prawa gospodarczego
Oprócz ogólnych zasad prawa publicznego wyróżniamy grupę zasad ściśle już publicznego prawa gospodarczego, w tym administracyjnego prawa gospodarczego.
1) Pierwszą zasadą jest zasada ochrony bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego.
Oznacza to realizowanie za pomocą pewnego typowego zespołu środków prawnych i administracyjnych ochronę życia, zdrowia , mienia, a także ochronę środowiska przed zagrożeniami wynikającymi z wykonywania działalności gospodarczej.
2) Drugą zasadą jest zasadą administracyjnego prawa gospodarczego ochrony prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Zasada ta, której realizację zapewnia reglamentacja gospodarcza jako ogół środków podobnych do środków policyjnych urzeczywistniania jest na różnych obszarach.
3) Zasada ochrony zasobów narodowych: zasobów naturalnych i dóbr kultury jest ściśle związana z wyżej wymieniona zasadą.
4) Za kolejną zasadę administracyjnego prawa gospodarczego uznać należy zasadę ochrony interesów politycznych i gospodarczych państwa w stosunkach z zagranicą. Wyraża się ona w stworzeniu całego systemu nakazów, zakazów i pozwoleń w zagranicznym obrocie towarowym.
Powyższe zasady administracyjnego prawa gospodarczego stosują się do sytuacji, gdy przepisy tego prawa tworzą system nakazów i zakazów skierowanych do podmiotów gosp. , a organy administracji publicznej występują jako dysponenci władztwa administracyjnego.
Organy adm., publ. Sprawują również zarząd mieniem publicznym. Na tym tle można wyróżnić zasadę prawidłowego gospodarowania mieniem publicznym. Treścią tej zasady jest, że cały obszar wykonywania prawa majątkowych państwa i innych podmiotów publiczno- prawnych przez organy władzy publicznej podlega ocenie według ustalonych w publicznym prawie gospodarczym kryteriów legalności, celowości, gospodarności i rzetelności.
PRZEDSIĘBIORCY
6. Pojęcie działalności gospodarczej
W nauce ekonomii, a wszakże termin „działalność gospodarcza" to prze¬de wszystkim pojęcie wywodzące się z tej właśnie sfery Działalność gospo¬darcza oznacza wszelką działalność ludzką, polegającą na przystosowaniu zasobów i sił przyrody z zamiarem wytworzenia nowych dóbr lub przekształ¬cenia już istniejących, ich podziale i konsumpcji. Według słownika języka polskiego sam termin „działalność" oznacza „ogół działań, czynności, starań podejmowanych w określonym celu, zakresie". W przypadku działalności gospodarczej czynnikiem determinującym ogół składających się na nią dzia¬łań jest zawsze konkretny cel, co oznacza że nie mogą to być działania spon¬taniczne, oderwane od siebie, ze sobą niepowiązane". Ustawodawca zaś w przepisie art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gos¬podarczej stwierdził, iż „działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także dzia¬łalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły".
7. Działalność gospodarcza w przepisach Prawa o działalności gospodarczej
Działalność gospodarcza zgodnie z art. 2 ustawą o swobodzie działalności gospodarczej (u.s.d.g) jest to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Obowiązująca definicja działalności gospodarczej została poszerzona o działalność zawodową, a więc taką działalność, która jest wykonywana w ramach tzw. "wolnych zawodów". Należy jednak pamiętać o tym, że nie każdy wykonujący czynność w ramach posiadanych uprawnień zawodowych wykonuje działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy o s.d.g. Aby daną działalność zaliczyć do działalności gospodarczej musi ona być wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły (m. in. działalność lekarzy, notariuszy, radców prawnych, komorników sądowych, biegłych rewidentów, adwokatów, rzeczników patentowych). Art. 3 ustawy o s.d.g. wymienia rodzaje działalności gospodarczej, które są wyłączone spod rygorów ustawy i do których nie stosuje się jej przepisów. Zgodnie z tym artykułem ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.
8. Wyznaczniki pojęcia działalności gospodarczej
Zawarte w przepisach u.s.d.g. określenie pojęcia działalności gospodar¬czej ma uniwersalny charakter, stanowiąc tym samym, legalną definicję „działalności gospodarczej". Oznacza to, iż zawarte w innych aktach praw¬nych określenia „działalność gospodarcza'' winny być więc interpretowane zgodnie z definicją tego pojęcia zawartą w przepisach u.s.d.g. Zarówno bowiem u.s.d.g., jak i obie poprzednie ustawy postrzegane były i są jako swoiste „kon¬stytucje przedsiębiorczości", co oznacza, iż występującą w u.s.d.g. definicję „działalności gospodarczej" należy stosować także i wtedy, kiedy używającej przepisy innych ustaw, wszakże pod warunkiem, że nie nadają jej one specy¬ficznego znaczenia. Potwierdzenie znajdujemy w przepisie art. 3 pkt 9) usta¬wy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa stanowiącym, że ilekroć w ustawie jest mowa o działalności gospo¬darczej — rozumie się przez to każdą działalność zarobkową w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, w tym wykonywanie wol-nego zawodu, a także każdą inną działalność zarobkową wykonywaną we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, nawet gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonującej taką działalność - do przedsiębiorców. Znajdująca się w przepisach ustawy legalna definicja pojęcia działalności gospodarczej jest definicją przedmiotową, wskazującą na konkretne cechy (wyznaczniki), jakie spełnić winna działalności (aktywność) podmiotu aby mogła być kwalifikowana jako gospodarcza. Atutem tej definicji, jest jej otwartość i pojemność sytuacji, co dla niektórych jest równocześnie jej sła¬bością, gdyż podnosi się, iż zachowania gospodarcze nie dają się wyodrębnić przedmiotowo. Konstrukcja zawartego w ustawie pojęcia „działalność gospodarcza" oparta została na wyznaczeniu określonych cech (wyznaczników), którymi winna cechować się dana aktywność podmiotu, by mogła być uznana za działalność gospodarczą. Te wyznaczniki w przypadku definicji działalności gospodarczej zawartej w przepisach u.s.d.g. to:
- działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszuki¬wanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, jako rodzaje działalności gospodarczej wynikające z ekonomicznej klasyfikacji tej działalności,
- działalność zawodowa,
- zarobkowy charakter działalności (założeniem jej jest nastawienie na osiąganie zysków),
- zorganizowany charakter,
- ciągłość.
9.Działalność gospodarcza w zakresie rolnictwa i świadczenia pomocy prawnej
Ustawodawca zaznacza, że przepisów tej ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów. To wyłączenie oznacza, że działalność tego rodzaju nie będzie stanowiła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów ustawy, tym samym podmiot zamierzający ja wykonywać nie będzie musiał uzyskiwać statusu przedsiębiorcy.
Spod rządów ustawy wyłączone zostały także takie czynności podejmowane przez notariuszy oraz świadczących pomoc prawną działających na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 maja 1982 roku- Prawo o adwokaturze oraz ustawy z dnia 6 lipca 1996 roku o radcach prawnych . wspomniane wyżej podmioty nie mają statusy przedsiębiorców w rozumieniu przepisów ustawy.
10.Działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż – rodzaje działalności gospodarczej - kryterium ekonomicznej klasyfikacji działalności
Użycie w definicji działalności gospodarczej kryterium ekonomicznej klasyfikacji działalności wynikało z tego, że na gruncie prawa polskiego brak jest powszechnie obowiązujących definicji ustawowych wymienionych czterech rodzajów działalności: wytwórczej, budowlanej, „działalności handlowej" i „działalności usługowej", do których miałaby nawiązywać definicja legalna „działalności gospodarczej". Tym sa¬mym wykładnia ekonomicznej klasyfikacji działalności gospodarczej nie mo¬że i nie powinna mieć charakteru zawężającego. Idzie bowiem o to, by definicja ta obejmowała odpowiednio dużą liczbę stanów faktycznych związanych z gospodarczą aktywnością człowieka, tak aby możliwe było respektowanie gwarancji wynikających z konstytu¬cyjnych wolności, w tym zaś przypadku wolności działalności gospodarczej.
W sposób szeroki należy szczególnie traktować działalność wytwórczą oraz handlową. Ta pierwsza powinna mieścić w sobie nie tylko czynności, które prowadzą do wytworzenia produktu materialnego, ale również i takie, których skutkiem jest powstanie produktu niematerialnego. Wytwarzanie związane jest bowiem zawsze z powstawaniem, produkowaniem, tworzeniem lub kształtowaniem czegoś, wynikiem zaś owego procesu jest rezultat wytwa¬rzania, to co zostało wytworzone, produkt czy dzieło.
Działalność handlowa natomiast, polega najogólniej mówiąc na nabywa¬niu jakichś dóbr lub usług w celu sprzedaży lub odstępowania ich za jakąś cenę. Powinna obejmować zakup lub sprzedaż towaru albo usługi oraz działa¬nia popularnie określane mianem pośrednictwa. Może mieć ona zasięg kra¬jowy, zagraniczny lub międzynarodowy. Może być wykonywana w sposób zarówno detaliczny, jak i hurtowy.
Przepisy u.p.d.g wydzielały poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatację zasobów naturalnych, jako odrębny rodzaj działalności. Wprawdzie i bez tego wydzielenia, czynności te „mieściły się" w zawartej w przepisach u.d.g defi¬nicji działalności gospodarczej, to jednak wpisywane były w cztery wymienione wyżej elementy tej definicji. W obecnej definicji nowym rodzajem działalności stało się poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż. Warto zaznaczyć, iż akurat wykonywanie działalności gospodarczej w tej dziedzinie jest działalnością koncesjonowaną. Przepis art. 46 ust. l u.s.d.g. stanowi, iż uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospo¬darczej w zakresie poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydoby¬wania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych.
11.Działalność zawodowa
Chodzi tu przede wszystkim o działalność wykonywaną przez przedsta¬wicieli tzw. „wolnych zawodów" w tym zawodów zaufania publicznego. Z formalnego punktu widzenia działalność wykonywana przez te osoby, speł¬niała kryteria kwalifikujące ją jako działalność gospodarczą. Wszakże osoby je wykonujące obowiązane są przez przepisy ustaw szczególnych do koniecz¬ności osobistego uzyskania kwalifikacji określonych w tych przepisach, gdy generalnie prowadzenie działalności gospodarczej nie wymaga osobistego ich posiadania. Nadto w przepisie art. 17 ust. l Konstytucji RP znajdujemy po¬stanowienie świadczące o specyfice tej działalności. Stanowi się w nim bo¬wiem, że w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezen¬tujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicz¬nego i dla jego ochrony. Swoisty wykaz owych wolnych zawodów znajdu¬jemy natomiast w przepisie art. 88 k.s.h.
Potrzeba formalnego włączenia tego typu aktywności, głównie usługowej oraz handlowej w obręb działalności gospodarczej wynikała także z formal¬nego uchylenia przepisów art. 87 u.p.d.g., w których ustawodawca stanowił, iż świadczący pomoc prawną nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy, a działalność polegająca na świadczeniu pomocy prawnej określają przepisy ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze oraz ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Podobnie nie był przedsiębiorcą, w rozu¬mieniu jej przepisów świadczący pomoc w zakresie własności przemysłowej. Działalność tę określały przepisy ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecz¬nikach patentowych. To, że wskazane podmioty nie miały statusu przedsiębiorców w rozumieniu przepisów ustawy, w głównej mierze, było wynikiem pewnej zaszłości zakładającej osobną regulację prawną dotyczącą wykonywania tzw. wolnych zawodów, które były inaczej traktowane od tradycyjnego zawodu kupców.
Ponadto, przyczyną, dla której ustawodawca polski zdecydował się w sposób wyraźny wyspecyfikować „działalność zawodową" jako katalogu dziedzin działalności gospodarczej, była konieczność jednoznacznego pozy¬tywnego rozstrzygnięcia wątpliwości związanych z tym, czy wykonywanie wolnych zawodów należy zaliczyć do kategorii działalności gospodarczej.
12.Zarobkowy charakter działalności (założeniem jej jest nastawienie na osiąganie zysków)
Zarobkowy charakter działalności jest niezbędną przesłanką warunku¬jącą uznanie danej działalności za działalność gospodarczą i związany jest z jej odpłatnością. Oznacza to, iż wykonywana działalność gospodarcza przynosi podmiotowi określone przychody (zarobek), przy czym nastawiona być winna na osiąganie zysku. Zysk jest kategorią ekonomiczną i oznacza nadwyżkę wpływów (przychodów) nad wydatkami. Zarobkowego charak¬teru działalności nie wyklucza fakt uzyskiwania przez prowadzącego dzia¬łalność gospodarczą straty (okresowego deficytu), powstałej w skutek tego, że ponoszone, związane z działalnością, koszty są większe od osiąganych przychodów
Dla oceny, czy w danym przypadku mamy do czynienia lub nie z dzia¬łalnością gospodarczą, rozstrzygające znaczenie ma nie tyle rezultat (wynik ekonomiczny) prowadzonej działalności, ile jej cel, w sensie motywu lub zamiaru, jakim kierował się podmiot podejmujący i prowadzący działalność w konkretnym przypadku. Znaczenie rozstrzygające winno wiec mieć to, czy dany podmiot prowadzi działalność w celach zarobkowych czyli w celu osiągnięcia określonego przysporzenia majątkowego (zysku), czy też w celach niezarobkowych, czyli bez takiego zamiaru (zwykle występuje to w przy¬padku działalności dobroczynnej).
Charakteru zarobkowego nie mają więc z oczywistych powodów zacho¬wania, które zmierzają jedynie do zaspokojenia własnych potrzeb określonych podmiotów, a nie służą sprzedaży towarów lub usług, np. amatorski połów ryb i łowiectwo, działalność wytwórcza w zakresie produkcji towarów prze¬znaczonych na zaspokojenie własnych potrzeb (np. produkcja cegieł tzw. pus¬taków na własne cele budowlane)35. Jednocześnie trzeba mieć na uwadze i to, że zysk jest przede wszystkim pojęciem ekonomicznym, a podmioty prowa¬dzące działalność gospodarczą nie zawsze mogą i powinny kierować się dążeniem do osiągnięcia zysku (przedsiębiorstwa użyteczności publicznej). Nadto wskazać należy, iż działalność gospodarcza w wielu przypadkach jest związana z ryzykiem nie osiągnięcia dochodów z wykonywanej działalności, co nie zmienia oczywistego faktu, że była ona prowadzona w celach zarobkowych. Niekiedy wręcz przychody osią¬gane z prowadzonej działalności gospodarczej pokrywać mają jedynie tzw. „koszty własne" danego podmiotu. Z tego typu przypadkami stosunkowo często mamy do czynienia wtedy, gdy działalność gospodarcza prowadzona jest w tzw. sferze użyteczności publicznej.
O ile pojęcie zarobku (działalności zarobkowej) jest kategorią subiek¬tywną (chodzi o zamiar przedsiębiorcy, przejawiający się w sposobie prowa¬dzenia danej działalności), o tyle pojecie zysku (w sensie ekonomicznym lub bilansowym) ma charakter obiektywny. Dlatego może się zdarzyć, iż działal¬ność niezarobkowa, a więc nie prowadzona w celach zarobkowych i do generowania dochodów przyniesie jednak jakieś niezamierzone zyski (np. działalność instytucji charytatywnych, wspo¬magane dotacjami, zapisami, darowiznami). Działalność tego typu nie jest jednak działalnością gospodarczą, a podmiot ją prowadzący nie uzyskuje sta¬tusu przedsiębiorcy
13.Pojęcie przedsiębiorcy
Przedsiębiorca, ktoś, kto bierze na siebie odpowiedzialność i ryzyko prowadzenia przedsiębiorstwa (działalności gospodarczej) spodziewając się uzyskania z tego dochodu (zysku). Przedsiębiorca podejmuje decyzje o tym, co będzie wytwarzanym produktem (może to być przedmiot, mogą to być usługi), kupuje urządzenia.
Przedsiębiorca umiejętnie łączy siłę roboczą (pracę), kapitał (środki finansowe) i materiały potrzebne do wytworzenia produktu. Jeśli przedsięwzięcie się uda, przedsiębiorca jest nagradzany dochodem, jeśli nie ponosi straty. Inaczej mówiąc przedsiębiorca musi umiejętnie połączyć różne czynniki by przedsiębiorstwo dobrze funkcjonowało. Zgromadzić odpowiedni kapitał, zebrać odpowiedni zespół ludzi, umiejętnie kierować swoim przedsiębiorstwem. Przede wszystkim jednak przedsiębiorcy ponoszą ryzyko utraty zainwestowanego kapitału, jeśli przedsięwzięcie się nie uda.
Wielu ludzi uważa, że każdy, kto zarządza przedsiębiorstwem jest przedsiębiorcą. To nie prawda. Np. członkowie zarządów, czy rad nadzorczych przedsiębiorstw państwowych nie ponoszą ryzyka utraty zainwestowanych środków, zatem trudno nazwać ich przedsiębiorcami. Natomiast przedsiębiorcą na pewno jest właściciel restauracji, hotelu czy sklepu, bowiem on ponosi ryzyko utraty zaangażowanych środków. Przedsiębiorcy pełnią niezwykle ważną rolę społeczną: tworzą miejsca pracy, są innowatorami, wymyślają nowe produkty i nowe sposoby ich wytwarzania. W rozwoju lokalnym mogą być początkiem procesu rozwoju, gminy czy powiatu. Przedsiębiorcy dzielą się swoimi przychodami z pracownikami, oraz odprowadzają podatki z których państwo finansuje rożne usługi społeczne, jak zasiłki dla bezrobotnych, emerytury i renty, obronę narodową, publiczny transport, system sprawiedliwości, edukację, itp.
14.Przedsiębiorca a podmiot gospodarczy
Podmiot gospodarczy to każdy, niezależnie od jego formy organizacyjnej, aktywny uczestnik procesów gospodarczych, którego decyzje i działania wywołują skutki ekonomiczne. Celem istnienia podmiotów gospodarczych jest prowadzenie działalności gospodarczej. Prawo polskie za podmioty gospodarcze uważa osoby fizyczne lub osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą, np. wytwórczą (w tym rolniczą), handlową lub usługową. Podmiotami gospodarczymi mogą być firmy jednoosobowe, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, różnego rodzaju spółki, dzielące się ogólnie na osobowe i kapitałowe
Przedsiębiorca - w myśl Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej - "osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka nie mająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą" (art. 4 ust. 1 ustawy). Dodatkowo w ustępie 2 tegoż artykułu ustawodawca stwierdza że "za przedsiębiorców uznaje się też wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Należy zwrócić uwagę na podobieństwo znaczeniowe (a nawet występującą w szerokim zakresie równoznaczność) pojęć: "przedsiębiorstwo" i "przedsiębiorca". Ta sama spółka handlowa dla ekonomisty jest "przedsiębiorstwem", a dla prawnika obrotu gospodarczego - "przedsiębiorcą". W języku potocznym i publicystyce utrwaliło się nazewnictwo: "przedsiębiorca" w odniesieniu do osoby fizycznej (np. właściciela przedsiębiorstwa) i "przedsiębiorstwo" w odniesieniu do podmiotu gospodarczego będącego jego własnością. Tymczasem z punktu widzenia prawa gospodarczego "przedsiębiorcą" jest właśnie podmiot gospodarczy, a nie jego właściciel (osoba fizyczna). Oba znaczenia terminu "przedsiębiorca" zlewają się w jedno w wypadku najprostszej formy podmiotu gospodarczego, jaki stanowi działalność gospodarcza osoby fizycznej.
15.Przedsiębiorca w przepisach ustawy- Prawo działalności gospodarczej
Przepisy ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej zastąpiono przepisami ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej. Ustawa ta, zgodnie z treścią przepisu jej art.1, określała zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rze¬czypospolitej Polskiej oraz zadania organów administracji rządowej i orga¬nów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie działalności gospodar¬czej. Przepisy u.p.d.g. dokonały ponadto pewnych istotnych modyfikacji w sa¬mym pojęciu przedsiębiorcy. Zgodnie z treścią przepisu art. 2 ust. 2, przed¬siębiorcą w rozumieniu ustawy była osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą w rozumie¬niu ustawy. Za przedsiębiorców, zgodnie z art. 2 ust. 3, uznawało się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Przyjęta przez ustawodawcę nowa definicja pojęcia „przedsię¬biorca" odbiegała więc istotnie od definicji zawartej w przepisach u.d.g. W definicji zawartej w przepisach u.p.d.g. ustawodawca zrezygnował z uży¬cia poprzednio obecnego określenia „jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej", które to określenie wywoływało wiele kontrowersji, lecz pozwalało na przyznanie statusu przedsiębiorcy spółce cywilnej.
16.Przedsiębiorca w przepisach ustawy o swobodzie działalności gospodarczej
Przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej dokonały pewnych zmian w definicji przedsiębiorcy w stosunku do przepisów ustawy Prawo działalności gospodarczej wynikających z potrzeby harmonizacji jej z definicją zawartą w przepisach k.c. Zgodnie z jej przepisami przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organiza¬cyjna nie będąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną- wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przed¬siębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej.
Zawarta w przepisach u.s.d.g. definicja przedsiębiorcy odbiega nieco w swej treści od definicji zawartej w przepisach u.p.d.g. jak i przepisach k.c. Zrezygnowano w niej z wymienienia w gronie przedsiębiorców spółek osobo¬wych prawa handlowego, co miało miejsce w przepisach u.p.d.g. Powrócono, co związane było z harmonizacją definicji w ustawie z definicją zawarta w k.c., do określenia jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, lecz od razu zaznaczono, iż idzie tu o jednostkę, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, co automatycznie eliminuje wątpliwości związane ze statusem spółki cywilnej. Definicja zawarta w przepisach u.s.d.g. nie zawiera w końcowej części ustępu l zawartego w k.c. określenia „i zawodowej" od¬wołując się jedynie do pojęcia działalności gospodarczej. Ustawodawca kon¬sekwentnie uznaje więc działalność zawodową za działalności gospodarczą.
Zawarte w przepisach ustawy pojecie przedsiębiorcy opiera się na dwóch kryteriach: podmiotowym i funkcjonalnym. Kryterium podmiotowe ogranicza zakres pojęcia do trzech kategorii podmiotów: osób fizycznych, osób praw¬nych i jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną. Z kolei kryterium funkcjonalnych wskazuje cechy uznawane za charakterystyczne dla przedsiębiorcy, do któ¬rych przepisy ustawy zaliczają wykonywanie we własnym imieniu działal¬ności gospodarczej.
17. Przedsiębiorca a przedsiębiorstwo
Ustawodawca w ujęciu definicji przedsiębiorcy zawartej w przepisach u.s.d.g., zdaje się wyraźnie wskazywać na związki, jakie istnieją pomiędzy przedsiębiorcą a prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem, czyli ogółem urządzeń związanych ze sobą w celu prowadzenia określonych czynności, przede wszystkim o charakterze zarobkowym. Nie odsyła on, co prawda, do definicji przedsiębiorstwa oraz nie stwierdza jednoznacznie, iż przedsiębiorca to podmiot prowadzący przedsiębiorstwo zarobkowe. Wszakże zawarte, w szczególności w treści art. 2 ust. 2 u.p.d.g. sformułowanie, iż jest to osoba, która zawodowo we własnym imieniu podejmuje i wykonuje dzia¬łalność gospodarczą, zdaje się wyraźnie sugerować właśnie tego typu związki. Szczególnie istotne wydaje się tu użycie przez ustawodawcę przymiotnika „zawodowy", choć ustawodawca nie zdefiniował tego terminu. Termin „za¬wodowy" pojmowany wszakże być może jako synonim zwrotu „zarobkowy", „fachowy", „profesjonalny". Połączenie tego określenia z określeniem dzia¬łalności gospodarczej wykonywanej w sposób zorganizowany i ciągły wska¬zuje wyraźnie na zamiar ustawodawcy wyeliminowania w miarę możliwości spod obowiązywania przepisów ustawy działalności prowadzonej przez pod¬mioty nieprofesjonalne, do tego jeszcze wykonywanej od przypadku do przy¬padku.
Działalność gospodarczą mają bowiem wykonywać podmioty profesjo¬nalnie zaangażowane w swoje czynności, posiadające same lub zatrudniające pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje, które będą mogły sprostać coraz liczniejszym, wynikającym z obowiązującego ustawodawstwa, wymogom policyjnym i reglamentacyjnym. Nadto, podmioty te wykonując działalność gospodarczą, szanować muszą reguły uczciwej konkurencji, dobre obyczaje kupieckie oraz słuszne interesy konsumentów.
Związki, jakie zachodzą pomiędzy terminem „przedsiębiorca" a termi¬nem „przedsiębiorstwo", zdają się nie ulegać wątpliwości. W Słowniku języ¬ka polskiego „przedsiębiorca" to wszakże ten, „kto zarządza jakimś przed¬siębiorstwem, prowadzi na własny rachunek jakąś działalność gospodarczą", niekiedy też „właściciel przedsiębiorstwa". Ten związek uzyskał swój nor¬matywny wyraz w przepisach k.h., gdzie w treści przepisu art. 2 ustawodawca stanowił wyraźnie, iż „kupcem jest ten, kto we własnym imieniu prowadzi przedsiębiorstwo zarobkowe". Podkreślano więc w jego treści czynnik su¬biektywny, czyli podmiotowy stosunek prowadzącego przedsiębiorstwo do tego przedsiębiorstwa. Wskazano także, iż przedsiębiorstwo prowadzone po¬winno być przez określony podmiot, co pozostaje aktualne także i obecnie, z tą wszakże różnicą, iż nieco archaiczne określenie „kupiec" zastąpione zo¬stało bardziej współczesnym terminem „przedsiębiorca".
18. Pojęcie przedsiębiorstwa
Prowadzenie w celach zarobkowych działalności wytwórczej, budowla¬nej, handlowej i usługowej oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych wymaga stworzenia pewnego zaplecza, przede wszyst¬kim majątkowego oraz organizacyjnego, niezbędnego do jej prawidłowego wykonywania, które powszechnie określane jest mianem „przedsiębiorstwa". W szerokim ekonomicznym znaczeniu przedsiębiorstwo określano jako orga¬nizację produkcyjną nastawioną na zaspokojenie potrzeb, przede wszystkim innych ludzi, które dokonuje się w oczekiwaniu bezpośredniej lub pośredniej zapłaty ze strony tych, których potrzeby są zaspokajane. Kontrastuje to z za¬spokojeniem potrzeb własnych oraz potrzeb zaspokajanych z motywu przy¬jaźni czy uczuć rodzinnych. W innym ujęciu przez „przedsiębiorstwo" zwy¬kło się uważać celowo zorganizowany zespół składników materialnych i nie¬materialnych mających służyć do prowadzenia określonej planowej działal¬ności gospodarczej. Przedmiotem zaś naszego szczególnego zainteresowania będzie więc, co zrozumiałe, przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym.
19. Przedsiębiorstwo w znaczeniu podmiotowym
Ujęcie podmiotowe zmierza do ukazania przedsiębiorstwa jako użytecznego pojęcia nie tylko w odniesieniu do przedmiotu działalności czy przedmiotu praw, ale także jako podmiotu praw i obowiązków, powstających z racji prowadzenia przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo w znaczeniu podmiotowym oznacza zatem wyodrębniony ustawowo zespół praw i obowiązków, ściśle związanych z tym przedsiębiorstwem. Takie przedsiębiorstwo, aby mogło być rozpatrywane jako kategoria podmiotowa, musi jednak przybrać konkretną postać formalnoprawną. W naszym porządku prawnym przedsiębiorstwami, które przyjmują taką postać, są przedsiębiorstwa państwowe. Były one tworzone przez organy administracji państwowej, lecz Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania tych przedsiębiorstw. Tak więc, z woli ustawodawcy, przedsiębiorstwo państwowe pozostaje kategorią przedmiotową, nabywa także cech podmiotowych, jako samodzielna i samofinansująca się jednostka gospodarcza, dysponująca zespołem specyficznych praw i obowiązków, w porównaniu z innymi uczestnikami życia gospodarczego.
20. Przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym
W znaczeniu przedmiotowym przedsiębiorstwo najczęściej jest rozumiane jako zorganizowany kompleks majątkowy przeznaczony do prowadzenia działalności wytwórczej , handlowej lub usługowej, który obejmuje agregat praw majątkowych, majątkowo-osobistych oraz takie wartości ekonomiczne, jak tajemnice handlowe i techniczne, posiadanie i aktywa przedsiębiorstwa, które traktowane są w obrocie tak jak prawa podmiotowe. Z pojęciem przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym spotykamy się w przepisach regulujących sytuacje prawną spółek, a obecnie przede wszystkim w przepisach kodeksu cywilnego.
Przedsiębiorstwo w znaczeniu podmiotowym znalazło swe określenie ustawowe zawarte w art.55 ze znaczkiem 1. Zgodnie z jego treścią, przedsiębiorstwo jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skład, w szczególności:
a)firmę (nazwę), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo
b)księgi handlowe,
c)nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, a w tym produkty i materiały,
d)patenty, wzory użytkowe i zdobnicze,
e)zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,
f)prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo.
W obliczu tej definicji, przedsiębiorstwo jest przede wszystkim zespołem składników majątkowych, natomiast nie wchodzą w jego skład pracownicy, a struktura organizacyjna odgrywa rolę drugoplanową. Warto na tym tle zauważyć, że w rozumieniu kodeksu cywilnego, w skład przedsiębiorstwa nie wchodzą wyłącznie konkretne składniki majątkowe, np. nieruchomości czy też maszyny i urządzenia, ale także składniki o charakterze abstrakcyjnym. Chodzi tu miedzy innymi o należności, czyli wierzytelności, mające w przyszłości wpłynąć od innych podmiotów, oraz zobowiązania, czyli zadłużenie ciążące na danym przedsiębiorstwie, np. z tytułu zaciągniętych wcześniej pożyczek i kredytów. Z przeprowadzonego zestawienia aktywów i pasywów, których elementami są należności i zobowiązania, wynika wartość przedsiębiorstwa.
Przedmiotowe ujęcie przedsiębiorstwa oznacza też, iż prawa do tego zorganizowanego kompleksu majątkowego przeznaczonego do prowadzenie działalności wytwórczej, handlowej lub usługowej, przysługiwać będą podmiotowi prowadzącemu działalność gospodarczą czyli przedsiębiorcy.
21.Przedsiębiorstwo w znaczeniu funkcjonalnym
Obok swego przedmiotowego wyrazu pojęcie „przedsiębiorstwo" znala¬zło także swe funkcjonalne i podmiotowe ujęcie. W znaczeniu funkcjonal¬nym, w istocie rzeczy, termin ten używany jest na oznaczenie zawodowej działalności gospodarczej prowadzonej w celach zarobkowych (wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa). Tak więc, w przypadku gdy w przepisach prawa znajdujemy sformułowanie „podmiot prowadzi przedsiębiorstwo", to mamy tu do czynienia, z innym ujęciem sformułowania „podmiot prowadzący działalność gospodarczą". Rzeczą drugorzędną w tej sytuacji będzie to, czy przedsiębiorca prowadząc tą działalność dysponuje przedsiębiorstwem w znaczeniu przedmiotowym, czy też nie. Istotne jest, czy podmiot prowadzi działalność gospodarczą, a nie - czy posiada przedsiębiorstwo w znaczeniu
22.Przedsiębiorstwa poza zakładem głównym przedsiębiorcy
Przepisy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych przewidują możli¬wość tworzenia jednostek organizacyjnych tej osoby prawnej, takich jak za¬kłady czy też innych (nie nazwanych w tych przepisach) jednostek organiza¬cyjnych przedsiębiorstwa państwowego. Podobnie przepisy k.h. przewidy¬wały możliwość tworzenia oddziałów spółki. Wszakże zarówno przepisy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, jak i k.h. nie zamieszczały defini¬cji zakładu czy innej jednostki organizacyjnej, a także oddziału.
Zakład, jako wewnętrzna jednostka organizacyjna przedsiębiorstwa pań¬stwowego, definiowany był w literaturze przedmiotu. Wskazywano tam, iż zakład jest „jednostką organizacyjną podejmującą bezpośrednią działalność gospodarczą, wyodrębnioną pod względem technicznym, organizacyjnym i lokalizacyjnym. Na jednostkę tę składa się wydzielona część budynków (terenu), środków i załogi, posiada on wydzielony zakres działania, a działal¬ność tę cechuje jednorodność czynności. Stanowi część składową przedsię¬biorstwa". Wskazywano także, iż zakład produkcyjny:
1) stanowi część przedsiębiorstwa,
2) jego istotą jest bezpośrednie podejmowanie i realizacja produkcji,
3) może legitymować się określonymi cechami przedsiębiorstwa, nigdy nie spełniając ich w pełni,
4) nie posiada odrębnego od przedsiębiorstwa celu,
5) stanowi zespół obiektów majątkowych zorganizowanych w pewną całość,
6) stanowi przedmiot stosunków prawnych, a nie ich podmiot80.
Zwracano także uwagę, iż choć powszechnie akceptuje się fakt, iż zakład stanowi część składową przedsiębiorstwa oraz posiada wyodrębniony (przy¬najmniej pod względem ewidencyjnym) majątek, to przedmiotem jego dzia¬łalności nie musi być zamknięty proces gospodarczy, jak to ma miejsce w przedsiębiorstw.
Współcześnie, zarówno samo przedsiębiorstwo jako zespół składników materialnych i niematerialnych, jak i jego zorganizowana część są coraz czꜬciej przedmiotem obrotu. W orzecznictwie sądowym wskazano, iż w nowych warunkach społeczno-gospodarczych art. 55' k.c. został powołany przez usta¬wodawcę właśnie w celu uproszczenia obrotu. Daje on bowiem możliwość obrotu, w drodze jednej czynności prawnej, prawami całego zespołu skład¬ników materialnych i niematerialnych składających się na przedsiębiorstwo85. Także i sami przedsiębiorcy (z wyłączeniem osób fizycznych) w trakcie swej działalności mogą ulegać rozmaitym przekształceniom organizacyjnym czy zmianom właścicielskim.
23.Przedsiębiorca jako podmiot administracyjnego prawa gospodarczego
W sferze prawa prywatnego dominujące znaczenie dla określenia sytuacji podmiotu ma atrybut posiadania przez ten podmiot zdolności prawnej i zdol¬ności do czynności prawnych (oraz ich szczególnych postaci, np. zdolności wekslowej, upadłościowej itp.), a także zdolności sądowej. One bowiem w za¬sadniczy sposób kształtują sytuację prawną tych podmiotów w sferze prawa prywatnego. Podmioty te są przede wszystkim uczestnikami tzw. stosunków równorzędnych, pozwalających na swobodę kształtowania wzajemnych praw i obowiązków według zgodnej woli podmiotów tych stosunków. Jeśli z treści zawartego kontraktu wynika dla podmiotu określone uprawnienie lub obowią¬zek, to niemalże w każdym wypadku jest to konsekwencja prawna przejawu jego woli.
24.Przedsiębiorstwo jako podmiot stosunku administracyjno-prawnego
W sferze prawa administracyjnego gospodarczego podmiot uczestniczy w stosunkach prawnych kształtowanych meto¬dą władczą, charakteryzujących się nierównorzędnością stron. Stąd też relacje zachodzą pomiędzy przeciwstawnymi sobie typami podmiotów: podmiotami dysponującymi władczymi środkami działania oraz podmiotami pozbawio¬nymi takich środków. Przejawem nierówności jest także to, iż tylko władza publiczna może posługiwać się środkami władczymi, druga zaś kategoria podmiotów jest tych środków pozbawiona'. Te ostatnie podmioty, określane tu mianem przedsiębiorców, mają wynikające z prawa przedmiotowego prawa podmiotowe. To właśnie prawa podmiotowe przedsiębiorców są przed¬miotem władczej ingerencji organów administracji publicznej, która wszakże dokonywana być powinna jedynie za pomocą środków przez prawo przewi¬dzianych.
Przedsiębiorcy zobowiązani są, przez obowiązujące przepisy prawa do określonego zachowania. Celem realizacji swoich interesów, mogą i powinni korzystać z przysługującej im wolności, do jej granic określonych przepisami prawa. W przypadku władczej ingerencji organów państwa, przysługują im, określone przepisami prawa środki ochrony tych interesów. W stosunkach administracyjno-prawnych przejaw woli odgrywa więc nie¬co inną rolę niż w stosunkach cywilnoprawnych, gdzie w zasadzie strony dążą do uzyskania konsensusu. Decydujące znaczenie ma bowiem w tych pierw¬szych wola ustawodawcy czy też organu administracji publicznej (niekiedy podmiotu administrującego), gdyż to ona kształtuje władczo sytuację prawną przedsiębiorców jako podmiotów prawa administracyjnego gospodarczego. Oczywiście swoboda organów publicznych we władczym kształtowaniu sytu¬acji prawnej podmiotów prawa administracyjnego gospodarczego nie jest nie¬ograniczona.
25.Przedsiębiorca jako strona postępowania administracyjnego
W tej sferze stosunków prawnych do określenia statusu przedsiębiorcy, istotne znaczenie odgrywać będzie zdolność administracyjno-prawna, którym to terminem określa się prawną możliwość występowania jako strona w po¬stępowaniu administracyjnym, którego to postępowania jest ona obligato¬ryjnym uczestnikiem. Stroną bowiem zgodnie z art. 28 k.p.a. jest „każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek". Organ administracji może więc prowadzić postępowanie administracyjne, zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony. Organ administracji, biorąc pod uwagę treść art. 29 k.p.a., nie może więc być stroną w postępowaniu admi-nistracyjnym, jeżeli z mocy przepisów prawa upoważniony jest do wydawania decyzji administracyjnych, nawet wówczas, gdy organem tym nie jest organ administracji rządowej. Stroną w postępowaniu administracyjnym, biorąc pod uwagę treść przepisu art. 28 k.p.a., jest jedynie ten podmiot, który w danym stosunku administracyjno-prawnym występuje w charakterze admi¬nistrowanego. Brakuje natomiast podstaw, aby pojęcie strony odnosić do tego podmiotu, który w danym stosunku administracyjno-prawnym występuje w charakterze administrującego. O tym, czy przedsiębiorca posiada zdolność administracyjno-prawna, przesądza treść przepisów art. 29 i 30 k.p.a. Przepis art. 29 stanowi, iż „stro¬nami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a gdy chodzi o państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne - również jednostki nie posiadające osobowości prawnej". W przepisie art. 30 l usta¬wodawca stanowi natomiast, iż „zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych stron ocenia się według przepisów prawa cywilnego, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej". Przepis ten odsyła, co prawda, do przepi¬sów prawa cywilnego, jednakże daje pierwszeństwo przepisom szczególnym, co oznacza niekiedy wprowadzanie pewnych ograniczeń wynikających z wy¬mogów prawa administracyjnego (np. cenzus wykształcenia). Dlatego też w prawie administracyjnym należy zawsze łączyć zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych danego podmiotu z określonym materialnym stosun¬kiem administracyjno-prawnym, w którym jest on adresatem autorytatywnej działalności administracji publicznej.
Wątpliwości dotyczą oczywiście spółek osobowych prawa handlowego, bo nie ulega z kolei wątpliwości, iż stroną może być zarówno przedsiębiorca będący osobą fizyczną, jak i przedsiębiorca mający status osoby prawnej. Nie ulega wszakże wątpliwości to, że zdolności administracyjno-prawnej nie po¬siada spółka cywilna, aczkolwiek do niedawna posiadała ona status przedsię¬biorcy. Spółka cywilna to przede wszystkim stosunek prawny (umowa wspólników) pomiędzy wspólnikami spółki cywilnej. Stroną czynności praw¬nych są wszyscy wspólnicy spółki, ponieważ są oni osobami fizycznymi czy prawnymi, podmiotami stosunków prawnych, w których wykorzystywana jest konstrukcja spółki cywilnej". W odróżnieniu od innych spółek osobo¬wych, spółka prawa cywilnego jest wyłącznie stosunkiem cywilnoprawnym. Nie jest ona jednostką organizacyjną, której przepisy prawa przyznały zdol-ność prawną, co powoduje, iż występuje w obrocie w sposób formalny. W konsekwencji w stosunku do spółek cywilnych nie mają zastosowania przepisy dotyczące jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej". Tym samym więc stroną w postępowaniu administracyjnym, w przypadku spółki cywilnej, jest kilka podmiotów połączonych szczególnym węzłem obligacyjnym, a nie sama spółka cywilna .
26. Osoba fizyczna jako przedsiębiorca
Przepisy u.s.d.g. stwierdzają wyraźnie, iż przedsiębiorcą - obok osoby prawnej i jednostki organizacyjnej nie będącej osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną-jest osoba fizyczna. Osoba fizyczna jest także, w większości przypadków, tym wspólnikiem spółki cywilnej, który w zakresie wykonywanej przez siebie działalności gospodarczej uznawany jest za przedsiębiorcę.
27.Osoba fizyczna jako podmiot prawa
Osoba fizyczna, występując jako przedsiębiorca, jest niewątpliwie pod¬miotem prawa. Na podmiotowość prawną składają się dwa pojęcia, a miano¬wicie zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych. Zdolność prawną, czyli możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków, posiadają zarówno osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, jak i oso¬by jej pozbawione czy ograniczone w tej zdolności. Fakt posiadania zdolności prawnej przesądza więc o tym, iż z formalnego punktu widzenia przedsię¬biorcą może być także osoba małoletnia oraz ubezwłasnowolniona" .
Osoba fizyczna zgodnie z przepisami k.c. może mieć pełną lub ograni¬czoną zdolność do czynności prawnych, ewentualnie być jej całkowicie po¬zbawiona. W przeciwieństwie do zdolności prawnej, zdolność do czynności prawnych nie jest nieodzownym atrybutem osoby fizycznej. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności, pełno¬letnią zaś jest osoba fizyczna, która ukończyła lat osiemnaście. Jeżeli osoba taka nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, czynności w jej imieniu podejmuje przedstawiciel ustawowy (rodzic, opiekun, kurator). Ogra¬niczoną zdolność do czynności prawnych mają natomiast małoletni po ukończeniu przez nich trzynastego roku życia, osoby ubezwłasnowolnione częściowo oraz osoby, dla których sąd ustanowił doradcę tymczasowego (art. 549 k.p.c.)
28.Małoletni jako przedsiębiorca
Mimo wszystko sytuacja małoletniego przedsiębiorcy" pozostaje sytu¬acją specyficzną. Zgodnie z postanowieniami art. 95 k.c., jako „przedsiębior¬ca" korzysta on z przedstawiciela (w takim wypadku np. jednego z rodziców). Jednakże przedstawicielstwo to nie upoważnia do podejmowania za mało¬letniego wszystkich czynności prawnych, co wynika z treści art. 95 k.c. Nadto wskazać należy, iż nie wszystkie czynności prawne, także i te związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, mogą być dokonywane przez przedstawiciela.
Wyraźną możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez mało¬letniego przewidywały przepisy nieobowiązującej już ustawy z dnia 8 czerw¬ca 1972 r. o wykonywaniu i organizacji rzemiosła. Stanowiły one w treści art. 20, iż rzemiosło mogło być wykonywane na rachunek zstępnych rzemieślnika do czasu osiągnięcia przez nich pełnoletności lub ukończenia nauki w szkołach wyższych czy średnich. Rze¬miosłem w rozumieniu przepisów ustawy było zawodowe wykonywanie we własnym imieniu przez osobę fizyczną lub osobę prawną, nie będącą jednostką gospodarki uspołecznionej, gospodarczej działalności wytwórczej i usługo-wej. Przepis ustawy wyraźnie dopuszczał możliwość prowadzenia działalnoś¬ci gospodarczej w zakresie rzemiosła przez małoletniego w wypadku śmierci rzemieślnika, na którego utrzymaniu był ów małoletni. Wskazywał także, iż w wypadku gdy takie wykonywanie rzemiosła uzależnione jest od posiadania odpowiednich kwalifikacji zawodowych, osoba ustanowiona do wykonywa¬nia rzemiosła na rachunek spadkobierców powinna mieć takie kwalifikacje. Podobne w treści rozwiązanie znajdujemy w przepisach aktualnie obowiązu¬jącej ustawy dotyczącej rzemiosła".
Natomiast koncesja wydana na rzecz małoletniego mogłaby być wykorzystywana do prowadzenia działal¬ności w istocie przez jego przedstawicieli ustawowych, którzy w ten sposób mogliby uzyskać uprawnienia, które mogłyby okazać się nieosiągalne dla nich w wypadku konieczności zdobywania ich w drodze normalnej procedury kon¬cesyjnej. W istocie korzystaliby z uprawnień, które formalnie są im nienależ¬ne. Nadto unikaliby oni bezpośredniej odpowiedzialności za wyniki finan¬sowe swych działań oraz zobowiązania prywatne- i publicznoprawne.
29.Spółka osobowa prawa handlowego jako przedsiębiorca
W wypadku spółek osobowych prawa handlowego (spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej i spółki komandytowo-akcyjnej) kwestia ich jednoznacznej kwalifikacji nie jest tak oczywista, jak w wypadku spółki prawa cywilnego. Przyznanie podmiotowości prawnej spółkom prawa handlowego nie posiadającym osobowości prawnej jest wyrazem ograniczonej autonomii w stosunku do k.c. Podmiotowość osobowych spółek handlo¬wych wynika z:
- przyznania im zdolności prawnej,
- faktu rozwiania wątpliwości, czy podmioty te mogą nabywać własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe,
- prowadzenia przez spółki osobowe przedsiębiorstwa pod własną firmą,
- subsydiarnej odpowiedzialności wspólników.
W teorii prawa cywilnego zakwalifikowane przez przepisy ustawy w po¬czet przedsiębiorców spółki osobowe prawa handlowego stanowią jednostki zaliczone do tzw. trzeciego rodzaju podmiotów prawa cywilnego (tzw. ułom¬nych osób prawnych). Przyjęto bowiem, iż podmiotami prawa cywilnego są jednostki (ludzie lub jednostki organizacyjne) występujące w stosunkach cy-wilnoprawnych; stosunkami cywilnoprawnymi są wzajemne zależności mię¬dzy równorzędnymi jednostkami ze względu na przysługujące im uprawnienia do określonych przedmiotów materialnych lub niematerialnych. Nie definio¬wano więc podmiotów prawa cywilnego jako osoby, ale określono je szer¬szym mianem jednostek. Jednostką organizacyjną jest więc twór społeczny, prezentujący się w postaci zorganizowanej formy działalności ludzkiej, czyli realnego zjawiska.
Tym samym zakwestionowany został dychotomiczny podział podmiotów prawa cywilnego na osoby fizyczne oraz osoby prawne, jako że w obrocie prawnym podmiotami praw i obowiązków stały się także (obok osób fizycz¬nych i osób prawnych) jednostki organizacyjne, którym norma prawna nie przyznaje osobowości prawnej. Takie jednostki organizacyjne określone zo¬stały mianem ułomnych osób prawnych.
Ta cywilnoprawna kwalifikacja spółek osobowych prawa handlowego nie przekłada się wprost na podobne określenie sytuacji prawnej tych podmiotów w sferze administracyjnego prawa gospodarczego. W tej sferze sytuacja spó¬łek osobowych wygląda bowiem nieco odmiennie, co wynika z istoty stosun¬ku administracyjno prawnego. Nie ma bowiem prostej współzależności pomię¬dzy cywilistyczną konstrukcją podmiotowości prawnej, w którą bez wątpienia wyposażona jest spółka osobowa prawa handlowego pod rządem k.s.h., a zdolnością tego typu jednostki organizacyjnej do bycia stroną w postę¬powaniu administracyjnym. Jest to wyraźnie widoczne na gruncie analizy przepisu art. 29 w związku z art. 30 k.p.a. Powstaje więc dylemat, czy stroną w postępowaniu administracyjnym będzie sama spółka osobowa, czy jej wspólnicy.
Spółki osobowe prawa handlowego są stronami postępowania administracyjnego jedynie w tym wy¬padku, gdy przepisy szczególne przyznają im taki status. Formalny status strony spółki te posiadać będą jedynie wtedy, gdy przepis prawa materialnego będzie wyraźnie taką możliwość przewidywać.
30.Osoby prawne jako przedsiębiorcy
Przepisy u.s.d.g. stwierdzają wyraźnie, iż przedsiębiorcą — obok osoby fizycznej i jednostki organizacyjnej nie będącej osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną-jest osoba prawna.
31.Pojęcie i rodzaje osób prawnych
Osoby prawne, czyli jednostki organizacyjne, którym ustawodawca przy¬znał cechę osobowości prawnej, stanowią odrębna kategorię przedsiębiorców. Osoba prawna jest wydzieloną strukturalnie i majątkowo, posiadającą własne organy, powstałą do realizacji określonych zadań jednostką organizacyjną, mającą podmiotowość cywilnoprawną. Istotne cechy osoby prawnej to:
a) wyodrębnienie organizacyjne (strukturalne) skutkujące powstaniem jed¬nostki o utrwalonej strukturze i posiadającej określony stopień samo¬dzielności,
b) wyodrębnienie majątkowe, polegające na wydzieleniu pewnej masy ma¬jątkowej i przyznanie jej wyodrębnionej organizacyjnie jednostce - ma¬jątek ten służyć ma jej do realizacji stawianych przed nią zadań oraz odpowiedzialności za jej zobowiązania,
c) określenie osoby lub osób piastujących funkcje organów jednostki,
d) istnienie przepisu prawnego przyznającego tak określonej jednostce orga¬nizacyjnej osobowość prawną133.
W teorii prawa cywilnego wyróżnia się trzy zasadnicze systemy powstania osób praw¬nych:
1) system aktów organów państwa (zwany też systemem erekcyjnym)- W systemie pierwszym osoba prawna powstaje z inicjatywy organu pań¬stwa. Akt (normatywny czy administracyjny) tworzy daną jednostkę. W dro¬dze ustawy tworzone są wyższe uczelnie państwowe. Bank państwowy może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, wydanego na wniosek Ministra Skarbu Państwa zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Ban¬kowego. W drodze decyzji (aktu erekcyjnego) powstaje przedsiębiorstwo pań¬stwowe, z tym że osobowość prawną jednostka ta uzyskuje dopiero z chwilą wpisu do rejestru.
2) system koncesyjny (zwany system zezwoleń)- W systemie koncesyjnym osoba prawna powstaje z inicjatywy organiza¬torów (założycieli), którymi mogą być osoby fizyczne lub prawne, jednakże do utworzenia jej wymagana jest zgoda (koncesja czy zezwolenie) właściwe¬go organu administracji publicznej. Bank spółdzielczy może być utworzony, z zachowaniem trybu określonego przepisami ustawy - Prawo spółdzielcze, na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, wydanego w uzgod¬nieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych na wniosek założycieli, bank zaś w formie spółki akcyjnej może być utworzony na pod¬stawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego. Podobnie jest w wypadku towarzystw ubezpieczeń wzajemnych.
3) system normatywny (zwany też rejestracyjnym)- Istotą systemu normatywnego jest natomiast określenie w akcie norma¬tywnym przesłanek, od których uzależnione jest uzyskanie osobowości praw¬nej. Spełnienie przez podmiot normatywnych, przewidzianych przepisami prawa warunków, prowadzi do powstania tej jednostki, bez potrzeby uzyski¬wania dodatkowego zezwolenia organów administracji publicznej.
Przepis art. 37 l k.c. stanowi wyraźnie, iż jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Oznacza to, iż osoba prawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru - wpis ma charakter konstytutywny, chyba że prze¬pis prawa stanowi inaczej. Nie ulega wątpliwości, że pojęcie osoby prawnej jest pojęciem węższym od pojęcia jednostki organizacyjnej, gdyż, jak wskazano powyżej, nie każda wyodrębniona organizacyjnie i majątkowo jednostka będzie posiadała osobo¬wość prawną. Z kolei nie każda osoba prawna, nawet ta podejmująca działal¬ność gospodarczą, posiadać będzie status przedsiębiorcy. O tym bowiem, czy osoba prawna posiadać będzie status przedsiębiorcy, czy też nie, przesądzać będzie niewątpliwie wpis do rejestru przedsiębiorców.
32.Osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą
Osobami prawnymi są: *Skarb Państwa, *przedsiębiorstwa państwowe, * banki, *państwowe szkoły wyższe, *muzea, *instytuty badawczo rozwojowe, *samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, *niektóre fundusze celowe (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnospraw¬nych), *spółki kapitałowe, *stowarzyszenia, *fundacje, *gminy, *związki komunalne, *powiaty, *partie polityczne itp.
Powyższy zbiór podmiotów prawa może zostać podzielony na określone kategorie (typy) osób prawnych.
W zależności od przyjętych kryteriów można dokonać wyróżnienia na:
1) osoby prawne państwowe, komunalne (samorządowe) i prywatne- Podział na państwowe, komunalne (samorządowe) i prywatne osoby prawne opiera się na rodzaju mienia, jakie zaangażowane jest w dzia¬łalność danej jednostki organizacyjnej. Państwowymi osobami prawnymi są jednostki organizacyjne, których działalność oparta jest na mieniu państwo¬wym. Wśród tych osób prawnych podstawową rolę odgrywa Skarb Państwa. Skarbem Państwa jest samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego.
Skarb Państwa nie realizuje funkcji władzy państwowej, po¬jawia się jedynie w obrocie prawnym, gdy państwo nawiązuje stosunki cywil¬noprawne z innymi podmiotami prawa cywilnego. Komunalnymi osobami prawnymi są jednostki organizacyjne, których działalność oparta jest na mieniu komunalnym. Mieniem komunalnym jest mienie należące do gmin, ich związków oraz innych gminnych osób praw¬nych. Do komunalnych osób prawnych zalicza się więc: gminy, związki komu¬nalne tworzone przez gminy, jednoosobowe spółki kapitałowe gmin. Po¬wiatowymi osobami prawnymi, poza oczywiście powiatem, są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki status, oraz te osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez powiat. Wojewódzkimi osobami prawnymi, poza samym województwem, są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki status, oraz te osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo. W zasadzie wszystkie te jednostki można określić wspólnym mianem samorządowych
osób prawnych.
Prywatne osoby prawne to takie jednostki organizacyjne, których działal¬ność oparta jest na mieniu nie stanowiącym własności państwowej, komunal¬nej ani samorządu powiatowego czy wojewódzkiego. Te negatywna definicja jest wynikiem braku definicji własności prywatnej, o której wprost wspomina jedynie przepis art. 20 Konstytucji. Z treści tego przepisu wynika, iż podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej stanowi społeczna gospodar¬ka rynkowa, która opiera się na własności prywatnej. Do kategorii pry¬watnych osób prawnych zalicza się więc spółki kapitałowe prawa handlo¬wego, które nie są jednoosobowymi spółkami Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jak też fundacje, których fundatorami są osoby pry¬watne.
2) osoby prawne typu fundacyjnego i osoby prawne typu korporacyjnego- Korporacja to taka osoba prawna, której substratem są ludzie (osoby ją tworzące). Jej byt prawny uzależniony jest od woli członków. Oni to właśnie są założycielami korporacji wyposażają je w majątek, ustalają cele i kierunki ich działania oraz decydują o ich reorganizacji i ewentualnym roz¬wiązaniu. Do tej kate¬gorii osób prawnych zalicza się: spółdzielnie; spółki kapitałowe prawa hand¬lowego; stowarzyszenia; związki komunalne; związki zawodowe; partie poli¬tyczne; organizacje pracodawców; samorządy zawodowe. Fundacja jest osobą prawną, której substratem jest wyodrębniona masa majątkowa. Prawny byt fundacji (zakładu) uzależniony jest od osoby funda¬tora (kreatora), którym może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. W przypadku fundacji mamy też do czynienia ze znacznie prostszą strukturą organów, ponieważ w tym wypadku istotne jest, aby mają¬tek służył z góry założonemu celowi, nie zaś to, by grupa osób tworzących substrat osoby prawnej na bieżąco decydowała o celach działania osoby praw¬nej. Do tej kategorii osób prawnych zaliczamy fundacje w ścisłym znaczeniu, przed¬siębiorstwa państwowe, Polska Akademię Nauk, szkoły wyższe, instytuty badawczo rozwojowe, muzea czy agencje rządowe wyposażone w osobowość prawną.
3) osoby prawne będące przedsiębiorcami i nie będące przedsiębiorcami- Wspominany wielokrotnie art. 4 u.s.d.g. stanowi, iż przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organiza¬cyjna nie będąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną- wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Przepisy ustawy w miarę precyzyjnie wskazują więc, które z osób prawnych, ze wzglę¬du na realizowane cele i wykonywaną działalność, są przedsiębiorcami. Nie¬wątpliwie z grona osób prawnych wydzielić można te osoby, które tworzone są w celu prowadzenia działalności określanej przez przepisy u.s.d.g. mianem gospodarczej i z tego względu zaliczyć je można do grona przedsiębiorców. Do tego grona należą następujące osoby prawne: spółki kapitałowe prawa handlowego (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna) przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, banki, zakłady ubezpie¬czeń, jednostki badawczo-rozwojowe. Pozostałe osoby prawne, nie wymienione powyżej, nie posiadają statusu przedsiębiorcy i uzyskanie przez te podmioty osobowości prawnej nie jest związane z koniecznością wpisu do rejestru przedsiębiorców. Znakomita większość tych podmiotów w celu uzyskania osobowości prawnej wpisywać się będzie do Krajowego Rejestru Sądowego do: rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych za¬kładów opieki zdrowotnej.
33.Osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą jako aktywność akcesoryjną
Wśród osób prawnych nie będących przedsiębiorcami wyodrębnić można wszakże grupę podmiotów, które prowadzą działalność gospodarczą jako działalność dodatkową w stosunku do swej działalności statutowej. Stąd też podjęcie działalności gospodarczej przez tego typu osoby prawne wymaga spełnienia przez nie określonych warunków, niekiedy odmiennych w wypad¬ku różnych osób prawnych. Dla przykładu omówimy więc sytuację prawną kilku podmiotów będących osobami prawnymi, które mogą podejmować i prowadzić działalność gospodarczą jako działalność akcesoryjną.
A. Stowarzyszenia
Przepisy art. l ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzysze¬niach stanowi, że obywatele polscy re¬alizują prawo zrzeszania się w stowarzyszeniach, zgodnie z przepisami Kon¬stytucji RP oraz porządkiem prawnym określonym w ustawach. Samo stowa-rzyszenie zaś jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o ce¬lach niezarobkowych, które samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zarejestrowaniu. Opiera ono swoją działalność w zasadzie na pracy społecznej członków; co nie wyklucza możliwości zatrudniania pracowników do prowadzenia spraw stowarzyszenia. Majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spad¬ków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowa¬rzyszenia oraz z ofiarności publicznej.
Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą według ogól¬nych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gos¬podarczej stowarzyszenia służy wyłącznie realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków. Oznacza to konieczność wyodrębnienia księgowości związanej z prowadzoną działalnoś¬cią gospodarczą od pozostałej księgowości prowadzonej przez stowarzysze¬nie, a związanej z
B) Fundacje
Przepis art. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach stanowi, że fundacja może być ustanowiona do re¬alizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska i zabytków. Mogą ją ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca za¬mieszkania bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. Siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Pol¬skiej. Fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.
Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służą¬cych realizacji jej celów. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospo¬darczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działal¬ność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000 złotych. Podjęcie przez fundację działalności gospodarczej nieprzewidzianej w statucie wymaga uprzedniej zmiany statutu. Zmiana statutu fundacji musi zostać wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego.
C) Muzea
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organi¬zowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej formami organizacyjnymi działalności kulturalnej są w szczegól¬ności: teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i do¬kumentacji w różnych dziedzinach kultury.
Muzeum zgodnie z przepisami ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o mu¬zeach jest jednostką organizacyjną, nie nastawiona osiąganie zysku, której celem jest trwała ochrona dóbr kultury, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszech¬nianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie kontaktu ze zbiorami przez:
1) gromadzenie dóbr kultury w statutowo określonym zakresie,
2) katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych muzealiów,
3) przechowywanie gromadzonych dóbr kultury w warunkach zapewniają¬cych im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo oraz magazyno¬wanie ich w sposób dostępny do celów naukowych,
4) zabezpieczanie i konserwację muzealiów oraz, w miarę możliwości, za¬bezpieczanie stanowisk archeologicznych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody,
Muzea, jako instytucje kultury, mogą być tworzone przez ministrów i kierowników urzędów centralnych oraz jednostki samorządu terytorialnego, określanych mianem organizatorów. Uzyskują osobowość prawną i mogą roz¬począć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez organiza¬tora. Organizatorzy muzeów są zobowiązani:
1) zapewnić środki potrzebne do utrzymania i rozwoju muzeum,
2) zapewnić bezpieczeństwo zgromadzonym zbiorom,
3) sprawować nadzór nad muzeum.
Muzea prowadzą gospodarkę finansową na zasadach określonych dla zakładów budżetowych.
34.Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej
Przepisy u.s.d.g stwierdzają wyraźnie, iż obok osób fizycznych oraz osób prawnych, przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest także jednostka organi¬zacyjna nie będąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. W po¬równaniu ze stanem prawnym pod rządem przepisów u.p.d.g. mamy do czy¬nienia z poszerzeniem kręgu podmiotów mogących uzyskać status przedsiębiorcy, gdyż zaliczała do tej kategorii jedynie osoby fizyczne, osoby prawne oraz nie mające osobowości prawnej spółki osobowe prawa handlowego.
Nie wszystkie jednostki organizacyjne, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, mogą prowadzić działalność gospodarczą. Z kolei niektó¬rym jednostkom organizacyjnym prowadzącym działalność gospodarczą, przepisy prawa nie przyznają zdolność prawnej.
A. Spółki kapitałowe w organizacji
Przepis art. 11 k.s.h. wprowadził nową, nieznaną dotychczasowemu usta¬wodawstwu w takiej formie, kategorię podmiotów - spółki kapitałowe w or¬ganizacji. Spółki te nie stanowią nowej samoistnej formy prawnej - nowy typ spółki, co potwierdza przepis art. 11 k.s.h. stanowiący, że do spółek kapi¬tałowych w organizacji w sprawach nieuregulowanych stosuje się odpowied¬nio przepisy dotyczące danego typu spółki po jej wpisie do rejestru. Spółka taka powstaje z chwilą zawarcia umowy spółki z ograniczoną odpowiedzial¬nością lub zawiązania spółki akcyjnej, a byt jej formalnie ustaje z chwilą wpisu spółki do rejestru przedsiębiorców. Bowiem z chwilą wpisu do rejestru spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji lub spółka akcyjna w organizacji staje się spółką, z ograniczoną odpowiedzialnością albo spółką akcyjną i uzyskuje osobowość prawną. Byt takiej spółki w organizacji może ustać także z chwilą rozwiązania umowy spółki po przeprowadzeniu postę¬powania likwidacyjnego.
Spółka ta posiada majątek, co oznacza możliwość dysponowania nim oraz bierną i czynną legitymacją procesową w zakresie spraw cywilnych. Spółka w organizacji nie była przez przepis art. 2 u.p.d.g. wymieniona w gro¬nie przedsiębiorców, stad pojawiły się wątpliwości, czy można ją do tego gro¬na zaliczyć. Podnoszono, iż sytuacja spółki w organizacji, mówiąc skrótowo, jest więc w dużej mierze upodobniona do spółek osobowych prawa handlo¬wego, co pozwala jednoznacznie na uznawanie jej, przez niektórych, za pod¬miot posiadający status przedsiębiorcy Przepisy u.s.d.g. nie pozostawiają wątpliwości co do publicznoprawnego statusu spółki kapitałowej w organizacji.Tak więc nie podlega wątpliwości możliwość podejmowa¬nia działalności gospodarczej przez spółkę kapitałową w organizacji, choć nie jest to wolne od wielu problemów, a tym samym status przedsiębiorcy, jaki posiada ta jednostka organizacyjna.
B) Zakład budżetowy
Zakłady budżetowe obok jednostek budżetowych oraz gospodarstw po¬mocniczych jednostek budżetowych należą do grona jednostek organiza¬cyjnych sektora finansów publicznych, których sytuację prawną regulują przepisy ustawy z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych. Zakładami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które:
- odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania,
- pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych (z za¬strzeżeniem przepisów stanowiących o możliwościach udzielenia do¬tacji).
Zakłady budżetowe są tworzone, łączone, przekształcane w inną formę organizacyjno-prawną i likwidowane przez:
- ministrów, kierowników urzędów centralnych lub wojewodów oraz in¬ne organy działające na podstawie odrębnych przepisów - w przy¬padku państwowych zakładów budżetowych,
- organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - w odniesieniu do gminnych, powiatowych lub wojewódzkich zakładów budżeto¬wych.
W ramach trwałego zarządu, zakłady budżetowe mają prawo do korzystania z nieruchomości, w szczegól¬ności zaś, do:
1) korzystania z nieruchomości w celu prowadzenia działalności należącej do zakresu ich działania,
2) zabudowy, odbudowy, rozbudowy, nadbudowy, przebudowy lub moder¬nizacji obiektu budowlanego na nieruchomości, zgodnie z przepisami prawa budowlanego, za zgodą organu nadzorującego,
3) oddania, za zgodą organu nadzorującego, nieruchomości lub jej części w najem, dzierżawę albo jej użyczenia w drodze umowy zawartej na okres nie dłuższy niż czas, na który został ustanowiony trwały zarząd, z równoczesnym zawiadomieniem właściwego organu, jeżeli umowa jest zawierana na okres do 3 lat, lub za zgodą właściwego organu, jeżeli umowa jest zawierana na okres powyżej 3 lat. Trwały zarząd ustanawia się w drodze decyzji administracyjnej.
Zakład budżetowy jest wyodrębnioną jednostką organizacyjną, wszakże nie posiadającą osobowości prawnej. Nie jest więc on przedsiębiorcą w ro¬zumieniu przepisów u.p.d.g., choć niewątpliwie jako jednostka organizacyjna działalność gospodarczą określoną przepisami tej ustawy prowadzi. Brak oso¬bowości prawnej w przypadku zakładu oznacza, iż nie jest on jednostką prawnie samodzielną.
Jednostki gospodarki budżetowej swe wydatki pokrywają bezpośrednio z bu¬dżetu, a uzyskane dochody odprowadzały do budżetu, co oznacza, iż w takiej sytuacji faktycznej trudno mówić o zysku lub stracie, które w ramach swej działalności notują te jednostki, tym samym więc trudno uznać, iż działają one w celach zarobkowych.
C) Wspólnoty mieszkaniowe
Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali stanowi w przepisie art. 6, iż ogół właścicieli, których lokale wchodzą w skład określonej nieruchomości, tworzy wspólnotę miesz¬kaniową. Wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa i zaciągać zobowią-zania, pozywać i być pozwana. Ten zapis, podobny w treści do przepisu art. 8 k.s.h. przesądza o tym, że wspólnota mieszkaniowa posiada zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych, a także zdolność sadową. Z formal¬nego punktu widzenia, nie ma wiec przeszkód, by wspólnota mieszkaniowa mogła prowadzić działalność gospodarczą i uzyskać tym samym status przed¬siębiorcy w rozumieniu przepisów u.s.d.g.
D) Stowarzyszenia zwykłe
Przepisy wspominanej już powyżej ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. -Prawo o stowarzyszeniach stanowią w treści art. 40, iż uproszczoną formą stowarzyszenia jest stowarzyszenie zwykłe nie posiadające osobowości praw¬nej. Posiada ono co prawda zdolność prawną i zdolność do czynności praw¬nych, co teoretycznie pozwalałoby mu na prowadzenie we własnym imieniu działalności gospodarczej i uzyskanie statusu przedsiębiorcy, ale przepis art. 42 ust. l pkt. 4, ustawy stanowi jednoznacznie, że stowarzyszenie zwykłe nie może prowadzić działalności gospodarczej, tym samym nie może zostać przedsiębiorcą w rozumieniu u.s.d.g.
35.Rejestracja przedsiębiorców
Przedsiębiorca, zgodnie z treścią art. 14. u.s.d.g., może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo do Ewidencji Działalności Gospodarczej, z wyjąt¬kiem spółki kapitałowej w organizacji, która może podjąć działalność gospo¬darczą przed uzyskaniem wpisu do rejestru. Tym samym, przedsiębiorca dopiero po uzyskaniu stosownego wpisu może podjąć działalność gospodarczą, która jest tym samym działalnością prawnie dopuszczalna (legalną)
A) Rejestr przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego
Przedsiębiorca, zgodnie z treścią art. 14 u.s.d.g., może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo do Ewidencji Działalności Gospodarczej. Rejestr przedsiębiorców stanowi część Krajowego Rejestru Sądowego powołanego do życia przez przepisy ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Reje¬strze Sądowym. Krajowy Rejestr Sądowy obejmuje obecnie swym zasięgiem, większość podmiotów mających i nie mających statusu przedsiębiorców, z wyjątkiem niektórych osób prawnych oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.
Rejestr sądowy można określić jako prowadzoną przez sąd księgę publiczną, służącą do ujaw¬niana przewidzianych przez prawo okoliczności dotyczących podmiotów pod¬legających wpisowi. Szczególna rola, jaką powinien odgrywać Krajowy Rejestr Sądowy, wynikać powinna i z tego, że wpisy tam dokonywane nie będą miały wyłącznie charakteru informacyjnego, lecz wręcz przeciwnie, ustawodawca wiąże z nimi sporo skutków prawnych. Podstawowym celem Krajowego Rejestru Sądowego będzie bowiem zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego z udziałem przedsiębiorców, a także wykonywanie przez państwo zadań w zakresie działalności gospodarczej.
Krajowy Rejestr Sądowy (rejestr), zgodnie z przepisami ustawy, składa się z trzech rejestrów szczególnych:
1) rejestru przedsiębiorców,
2) rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej,
3) rejestru dłużników niewypłacalnych.
Zgodnie z przepisami art. 36 ustawy wpisowi do rejestru przedsiębiorców podlegają:
1) spółki jawne,
2) spółki partnerskie,
3) spółki komandytowe,
4) spółki komandytowo-akcyjne,
5) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością^
6) spółki akcyjne,
7) spółki europejskie,
8) spółdzielnie,
9) przedsiębiorstwa państwowe, itp.
Wszystkie dane dotyczące poszczególnych przedsiębiorców wpisanych do rejestru przedsiębiorców umieszcza się pod numerem przeznaczonym dla danego podmiotu w sześciu działach tego rejestru.
1) dane o przedsiębiorcy
2) dane o reprezentacji, oznaczenie organów nadzoru, oznaczenie prokuren¬tów i rodzaju prokury, a także wzmianki o zawieszeniu członków organu
3) przedmiot działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), oraz informacje dotyczące złożenia rocznych sprawozdań finansowych, opinii biegłego rewidenta, uchwał o ich zatwierdzeniu,
4) dane dotyczące zaległości podatkowych i celnych oraz na rzecz ZUS i innych wierzycieli, o zabezpieczeniu majątku dłużnika w postępowaniu upadłościowym
5) dane o powołaniu i odwołaniu kuratora
6) dane o otwarciu i zakończeniu likwidacji, ustanowieniu zarządu i zarządu komisarycznego, dane o osobie likwidatora, zarządcy oraz zarządcy ko¬misarycznego wraz ze sposobem reprezentacji, o rozwiązaniu lub unie¬ważnieniu spółki.
Rejestr obejmuje wszystkie podmioty, na które przepisy ustaw nakładają obowiązek uzyskania wpisu. Rejestr prowadzą w systemie informatycznym sądy rejonowe (sądy gospodarcze), zwane „sądami rejestrowymi", obejmują¬ce swoją właściwością obszar województwa lub jego część. Przepisy ustawy upoważniły Ministra Sprawiedliwości do utworzenia Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego, z oddziałami przy sądach rejestrowych. Zadaniem Centralnej Informacji jest:
1. utworzenie i eksploatacja połączeń rejestru w systemie informatycznym,
2. prowadzenie zbioru informacji rejestru,
3. udzielanie informacji z rejestru
4. przekazywanie z urzędu, w terminie 7 dni od wprowadzenia danych do rejestru, organom samorządu gminnego właściwym według miejsca za¬mieszkania (siedziby) przedsiębiorcy następujących danych z rejestru przedsiębiorców:
- o wpisaniu i wykreśleniu przedsiębiorcy z rejestru,
- o otwarciu i zakończeniu likwidacji,
- o ustanowieniu zarządu komisarycznego,
- o osobie likwidatora, zarządcy lub zarządcy komisarycznego,
- o rozwiązaniu spółki,
- o połączeniu z innymi podmiotami lub przekształceniu podmiotu w in¬ny sposób.
Rejestr jest jawny. Ustawa gwarantuje także każdemu dostęp do danych zawartych w rejestrze za pośrednictwem centralnej informacji. Każdy ma więc prawo do otrzymania poświadczonych odpisów, wyciągów i zaświadczeń o danych zawartych w rejestrze. Ponadto wszystkie wpisy do rejestru podlegają obowiązkowi ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym"
B) Wpis do rejestru przedsiębiorców
Status przedsiębiorcy, zgodnie z przepisami ustawy, uzyskuje się w mo¬mencie podejmowania działalności gospodarczej, wszak reguluje ona, zgod¬nie z treścią art. 1 u.s.d.g., podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej. Samą zaś działalność gospodarczą przedsiębiorca może podjąć po zarejestrowaniu, oraz uzyskaniu dodatkowych uprawnień do jej prowadzenia, jeśli przepisy takiego dodatkowego uprawnienia wymagają. O dodatkowe uprawnienie starać się może przedsiębiorca wpisany do rejestru przedsiębiorców. W sposób wyraźny przewiduje to treść przepisu art. 49 ust. 1 pkt 2 u.s.d.g., nakazujący przedsiębiorcy ubiegającemu się o udzielenie lub o zmianę koncesji, aby we wniosku o nią, obok innych przewidzianych przepisem wspomnianego artykułu danych, podał numer w rejestrze przed¬siębiorców.
Wpis do rejestru dokonywany jest na wniosek. Wniosek o wpis do re¬jestru składa się na urzędowym formularzu, z tym iż można go składać także na niebarwnych formularzach stanowiących wydruki komputerowe lub będących kserokopiami formularzy urzędowych. Urzędowe formularze udo¬stępniane są w siedzibach sądów lub w systemie informatycznym na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości. Wniosek o wpis składany jest do właściwego sądu rejestrowego. Wpis do rejestru dokonywany jest na wniosek, chyba że przepis szczególny przewiduje wpis z urzędu. Wpis następuje na podstawie postanowienia. Posta¬nowienia co do istoty sprawy są skuteczne i wykonalne z chwilą ich wydania, z wyjątkiem postanowień dotyczących wykreślenia podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego .
Wpis polega na wprowadzeniu do systemu informatycznego danych za¬wartych w postanowieniu sądu rejestrowego niezwłocznie po jego wydaniu. Wpis jest dokonywany z chwilą zamieszczenia danych w rejestrze. Wpisem w rejestrze jest również wykreślenie. Wpisy do rejestru podlegają obowiąz¬kowi ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym".
Do wniosku o wpis podmiotu podlegającego obowiązkowi wpisu do re¬jestru dołącza się uwierzytelnione notarialnie albo złożone przed sędzią lub upoważnionym pracownikiem sądu wzory podpisów osób upoważnionych do reprezentowania tego podmiotu lub prokurenta. Wniosek o wpis sąd rejestrowy rozpoznaje nie później niż w terminie 14 dni od daty jego złożenia. Jeżeli rozpoznanie wniosku wymaga wezwania do usunięcia przeszkody do dokonania wpisu, wniosek powinien być rozpoznany w ciągu 7 dni od usunięcia przeszkody przez wnioskodawcę, co nie uchybia terminom określonym w przepisach szczególnych. Jeżeli rozpoznanie wnios¬ku wymaga wysłuchania uczestników postępowania albo przeprowadzenia rozprawy, należy rozpoznać go nie później niż w ciągu miesiąca.
C) Ewidencja Działalności Gospodarczej
Ewidencja Działalności Gospodarczej jest najprostszą formę legalizacji działalności gospodarczej.
Zgodnie z przepisem art. 66 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r., Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, przepisy art. 7 u.p.d.g., regulujące Ewidencję Działalności Gospodarczej tracą moc z dniem 31 grudnia 2006 r. Stąd też przepisy u.s.d.g. regulujące sprawy Ewidencji Działalności Gospodarczej wchodzą w życie dopiero z dniem l stycznia 2007 r.
*Do 31 grudnia 2006 r.
Przepisy u.p.d.g. stanowią w art. 7a, iż Ewidencję Działalności Gospo¬darczej prowadzi gmina właściwa dla miejsca zamieszkania przedsiębiorcy, jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Ewidencja Działalnoś¬ci Gospodarczej jest jawna i dane osobowe w niej zawarte nie podlegają przepisom ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych.
Wpisu do ewidencji dokonuje organ ewidencyjny, którym jest wójt, bur¬mistrz albo prezydent miasta. Organ ewidencyjny doręcza z urzędu przedsię¬biorcy zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, nie później niż w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia.
Organ ewidencyjny wydaje decyzję o odmowie wpisu, jeżeli:
1) zgłoszenie dotyczy działalności gospodarczej nieobjętej przepisami ustawy,
2) zgłoszenie zawiera braki formalne, które mimo wezwania nie zostały usu¬nięte w wyznaczonym terminie,
3) prawomocnie orzeczono zakaz wykonywania określonej w zgłoszeniu działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę.
Wpis do ewidencji działalności gospodarczej podlega wykreśleniu w przy¬padku:
1) zawiadomienia o zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej,
2) jeżeli zgłoszenie zawierało braki formalne, które mimo wezwania nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie lub prawomocnie orzeczono zakaz wykonywania określonej w zgłoszeniu działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę.
3) wpisania do rejestru przedsiębiorców spółki handlowej powstałej z prze¬kształcenia spółki cywilnej, w zakresie działalności wpisanej do rejestru przedsiębiorców,
4) zmiany miejsca zamieszkania przedsiębiorcy,
Wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej podlega wykreśleniu także w przypadku, gdy organ ewidencyjny dokonał go z naruszeniem prawa lub dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności fak¬tyczne, okazały się fałszywe. W tym przypadku stosuje się odpowiednio prze¬pisy k.p.a. dotyczące wznowienia postępowania i stwierdzenia nieważności decyzji. Ponadto organ ewidencyjny może wykreślić z urzędu wpis zawiera¬jący dane niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy.
Wykreślenie z Ewidencji Działalności Gospodarczej następuje w drodze decyzji administracyjnej. Organ ewidencyjny jest obowiązany przekazać w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja, stała się ostateczna, informację o wykreśleniu przedsiębiorcy z ewidencji działalności gospodarczej urzędowi statystycznemu oraz urzędowi skarbowemu właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania przedsiębiorcy
*Po 1 stycznia 2007 r.
Przepisy u.s.d.g., podobnie jak przepisy u.p.d.g, w art. 23 stanowią, iż ewidencję działalności gospodarczej prowadzi gmina właściwa dla miejsca zamieszkania przedsiębiorcy, jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej (miejscem zamieszkania jest miejscowość, w której przebywa przedsiębiorca z zamiarem stałego pobytu, a dla osób zagranicznych, o któ¬rych mowa w art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o zasadach i warun¬kach wjazdu i pobytu obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej oraz członków ich rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podejmujących działalność gospodarczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, właściwość miejscową gminy dla celów ewiden¬cyjnych określa się według głównego miejsca wykonywania tej działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Organem ewidencyjnym jest wójt. burmistrz, prezydent miasta. Ewidencję prowadzi się w systemie informa¬tycznym.
Wpisowi do ewidencji podlegają:
1) firma przedsiębiorcy;
2) numer identyfikacji podatkowej (NIP);
3) oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu do doręczeń przedsiębiorcy, adres, pod którym jest wykonywana działalność gospodarcza, a jeżeli przedsiębiorca wykonuje działalność poza miejscem zamieszkania - ad¬res głównego miejsca wykonywania działalności i oddziału, jeżeli został utworzony;
4) określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej, zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD);
5) informacje o istnieniu lub ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej.
Ewidencja jest jawna. Każdy ma prawo dostępu do danych zawartych w ewidencji i do przeglądania akt ewidencyjnych przedsiębiorcy wpisanego
do ewidencji. Dane zawarte w ewidencji nie mogą być z niej usunięte, chyba że ustawa stanowi inaczej, a wpis do ewidencji podlega wykreśleniu z urzędu w przy¬padku:
1) gdy prawomocnie orzeczono zakaz wykonywania określonej we wpisie działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę;
2) wpisania do rejestru przedsiębiorców spółki handlowej powstałej z prze¬kształcenia spółki cywilnej, w zakresie działalności wpisanej do rejestru przedsiębiorców; a następuje z chwilą otrzymania przez organ ewiden¬cyjny informacji o wpisaniu przedsiębiorcy do rejestru przedsiębiorców, przekazanej przez Centralną Informację Krajowego Rejestru Sądowego,
Organ ewidencyjny może wykreślić z urzędu wpis zawierający dane nie¬zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, po uprzednim wezwaniu przedsię¬biorcy do złożenia oświadczenia w terminie 7 dni, a także, z urzędu, sprostuje wpis zawierający oczywiste błędy lub niezgodności z treścią decyzji. Zobo¬wiązany jest też do przekazania drogą elektroniczną, w terminie 7 dni od dnia wydania decyzji, informacji o wykreśleniu przedsiębiorcy z ewidencji właści¬wemu urzędowi statystycznemu, naczelnikowi urzędu skarbowego oraz oddziałowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
D) Wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej
Wpis to niewątpliwie forma zbliżona do pozwolenia administracyjnego, gdyż legalizuje prowadzenie przez jednostkę działalności gospodarczej. Uza¬sadnienia konieczności prowadzenia rejestracji poszukiwać należy przede wszystkim we względach natury policyjnej, co zbliża naturę rejestracji do pozwolenia, a wyraźnie odróżnia od rejestracji mającej charakter czynności materialno-technicznych (np. ewidencja ludności). Wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej dokonywany jest w drodze deklaratoryjnej decyzji administra¬cyjnej.
Z kolei Sąd Najwyższy w swym wyroku z 29 sierpnia 1989 r. twierdził, iż wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej nie ma znaczenia konstytutyw¬nego, gdyż nie tworzy prawa do prowadzenia działalności gospodarczej, które wynika z przepisu art. 1 u.d.g., lecz stwierdza jedynie (deklaruje) spełnienie podstawowego warunku wymaganego do podjęcia działalności gospodarczej. Natomiast zgodny ze zgłoszeniem wpis do Ewidencji Działalności Gospodar¬czej jest równoznaczny z uzyskaniem uprawnień do prowadzenia tej działal¬ności.
Decyzja o wpisie zawiera również inne przewidziane ustawą dane, jeżeli wpis ich dotyczy. Podlega ona natychmiastowemu wykonaniu, z wyjątkiem decyzji o wykreśleniu przedsiębiorcy z ewidencji.
Organ ewidencyjny wydaje decyzję o odmowie wpisu, gdy:
1) wniosek dotyczy działalności nieobjętej przepisami ustawy;
2) wniosek został złożony przez osobę nieuprawnioną;
3) prawomocnie orzeczono zakaz wykonywania określonej we wniosku dzia¬łalności gospodarczej przez przedsiębiorcę.
36.Podstawowe obowiązki przedsiębiorcy
A) Wpis do Krajowego Rejestru Sądowego lub Ewidencji Działalności Gospodarczej
Podstawowym obowiązkiem przedsiębiorcy podejmującego się prowa¬dzenia działalności gospodarczej, przewidzianym w art. 14 u.s.d.g. jest uzyskanie wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądo¬wym albo w Ewidencji Działalności Gospodarczej. Wpisowi do ewidencji podlegają przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi. Prowadzenie działal¬ności gospodarczej bez wymaganego zgłoszenia do Ewidencji Działalności Gospodarczej, stanowi wykroczenie.
B) Obowiązek uzyskania wpisu w rejestrach i ewidencjach specjalnych (REGON, NIP)
Zgodnie z przepisami ustawy z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicz¬nej przedsiębiorca jest zobowiązany do posia¬dania numeru identyfikacyjnego krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej oraz posługiwania się nim przy przekazywaniu infor¬macji wykorzystywanych dla celów statystycznych.
Wniosek o wpis do rejestru złożony powinien być w urzędzie statystycz¬nym województwa, na którego terenie ma siedzibę wnioskodawca. Złożony on być powinien w terminie 14 dni od dnia powstania podmiotu, wraz z wy¬pisem (wyciągiem, zaświadczeniem) potwierdzającym jego powstanie lub podjęcie przewidzianej działalności. W rejestrze podmiotów gospodarki narodowej są ujmowane następujące informacje o osobach prawnych, jednostkach organizacyjnych nie mających osobowości prawnej oraz osobach fizycznych prowadzących działalność gos¬podarczą.
1) nazwa i adres siedziby, a w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą - dodatkowo nazwisko i imiona oraz miejsce zamieszkania i identyfikator systemu ewidencji ludności,
2) forma prawna i forma własności,
3) wykonywana działalność, w tym rodzaj przeważającej działalności,
4) data powstania, rozpoczęcia, zawieszenia, zakończenia działalności,
5) nazwa organu rejestrowego lub ewidencyjnego, nazwa rejestru (ewiden¬cji) i nadany przez ten organ numer,
6) liczba pracujących oraz w przypadku gospodarstw rolnych powierzchnia ogólna i użytków rolnych,
7) określonych ustawa informacji o ich jednostkach lokalnych, którą jest zorganizowana całość (zakład, oddział, filia)
Przepis art. 35 ustawy o KRS stanowi wyraźnie, iż ilekroć do Krajo¬wego Rejestru Sądowego wpisuje się inny podmiot niż osobę fizyczną, to zamieszcza się w nim także nazwę lub firmę oraz numer identyfikacyjny na¬dany w rejestrze podmiotów gospodarki narodowej na podstawie przepisów o statystyce publicznej, zwany „numerem REGON".
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników . Osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które na podstawie odrębnych ustaw są po-datnikami, podlegają obowiązkowi ewidencyjnemu oraz otrzymują numery identyfikacji podatkowej, zwane NIP. Podlegają mu również inne podmioty, jeżeli na podstawie odrębnych ustaw są podatnikami, a w szczególności zakłady (oddziały) osób prawnych oraz płatnicy podatków; a także podmioty będące, na podstawie odrębnych ustaw, płatnikami składek na ubezpieczenia społeczne lub ubezpieczenia zdrowotne; podmioty te również otrzymują NIP.
Postępowanie w sprawie nadania NIP prowadzone jest na podstawie przepisów ustawy - Ordynacja podatkowa. Nadanie NIP następuje w drodze decyzji wydanej przez urząd skarbowy.
C) Obowiązki dotyczące oznaczenia przedsiębiorcy - firma
Zgodnie z treścią art. 4 pkt 7 u.p.d.g. przez pojęcie „oznaczenie przedsiębiorcy" rozumieć należy firmę lub nazwę przedsiębiorcy, a w wypadku osoby fizycznej - imię i nazwisko przed¬siębiorcy oraz nazwę, pod którą wykonuje on działalność gospodarczą. Sprawy oznaczenia przedsiębiorców są obecnie przedmiotem regulacji zawartej w przepisach k.c. Stanowią one, iż przedsiębiorca działa pod firmą, którą ujawnia się we właściwym rejestrze. Firma przedsiębiorcy powinna się odróżniać dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących dzia¬łalność na tym samym rynku. Nie może ona wprowadzać w błąd, w szczegól¬ności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia.
Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włącze¬nia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działal¬ności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie
obranych.
Firmą osoby prawnej jest jej nazwa. Zawiera ona także określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane. Może zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Sprawa oznaczenia przedsiębiorcy, a także skutki prawne posiadania i używania firmy nie są przedmiotem regulacji prawa administracyjnego gospodarczego, lecz prawa handlowego. Prawo administracyjne gospodarcze reguluje tu jedynie kwestie dotyczące obowiązków wobec państwa i ewentu¬alnie innych uczestników obrotu gospodarczego, związanych z posiadaniem i korzystaniem przez przedsiębiorców z takiego oznaczenia. Związane z tym obowiązki przedsiębiorców polegają na:
-oznaczeniu miejsca prowadzenia działalności gospodarczej, tj. zakładu głównego (podstawowe miejsce wykonywania działalności), oddziału (wy¬odrębnionej i samodzielnej organizacyjnie części działalności gospodarczej) i innego stałego miejsca wykonywania przez przedsiębiorcę działalności gos¬podarczej
- oznaczeniu towarów (art. 20 u.s.d.g.). Przedsiębiorca wprowadzający towar do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany do zamieszczenia na towarze, jego opakowaniu, etykiecie lub instrukcji infor¬macji w języku polskim zawierających:
- firmę przedsiębiorcy i jego adres
- nazwę towaru,
- inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrębnych przepisów,
- oznaczeniu reklam i ogłoszeń (art. 21 u.s.d.g.). Ustawodawca nałożył na przedsiębiorców oferujących swoje towary lub usługi w sprzedaży bezpo¬średniej (odręcznej), w sprzedaży wysyłkowej lub za pośrednictwem środków masowego przekazu, sieci teleinformatycznych (Internetu) lub druków bez adresowych obowiązek podawania w ofercie co najmniej następujących danych:
- firmy przedsiębiorcy,
- numeru identyfikacji podatkowej (NIP),
- siedziby i adresu przedsiębiorcy,
- posługiwaniu się w obrocie prawnym i gospodarczym posiadanymi oznaczeniami (art. 34 ust. l KRS). Przedsiębiorca w oświadczeniach pisem¬nych skierowanych do oznaczonych osób trzecich obowiązany jest do poda¬wania:
- swojej firmy lub nazwy, pod jaką występuje w obrocie,
- formy prawnej, w jakiej prowadzi działalność,
- swojego adresu i siedziby,
- posiadanego numeru w rejestrze przedsiębiorców'85. Obowiązek ten nie dotyczy oświadczeń woli skierowanych do osób, z któ¬rymi dany przedsiębiorca utrzymuje stałe stosunki umowne (art. 34 ust. 5 KRS).
D) Obowiązki dotyczące sposobu dokonywania transakcji pieniężnych
Jednym z podstawowych obowiązków przedsiębiorcy jest posiadanie rachunku bankowego, za pomocą którego obowiązany jest on dokonywać i przyjmować płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą (art. 22 u.s.d.g.). Postanowienia tego artykułu są odpowiednikiem obowiąz¬ków, jakie na przedsiębiorców nakładał art. 13 u.p.d.g., choć wymogi związa¬ne z rachunkami bankowymi oraz związanymi z nimi obowiązkami przedsię¬biorców zostały w przepisach nowej ustawy złagodzone
Przedsiębiorca obowiązany jest do dokonywania lub przyjmowania płat¬ności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą za pośrednic¬twem rachunku bankowego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy:
1) stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
2) jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15.000 euro przeliczonych na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w któ¬rym dokonano transakcji.
Przedsiębiorca będący członkiem spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej może realizować obowiązek, o którym mowa powyżej, za po¬średnictwem rachunku w tej spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, działających na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych
E) Obowiązki dotyczące sposobu wykonywania działalności gospodarczej
Wykonywanie wolnej działalności gospodarczej obwarowane zostało przez przepisy prawa pewnymi wymogami formalnymi, które przedsiębiorca ma spełnić, aby prowadzona przez niego działalność gospodarcza odbywała się z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa, o czym mowa w przepisie art. 6 u.s.d.g. Przepisy u.s.d.g. artykułują jedynie kardynalne wy¬mogi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Pozostałe, pomija¬jąc oczywiście te związane ze sferą finasowo-podatkową, zamieszczone zo¬stały w przepisach policyjno-reglamentacyjnych, także tych, które zaliczamy do europejskiego prawa gospodarczego. Stąd też przepis art. 18 u.s.d.g stano¬wi, iż przedsiębiorca jest obowiązany spełniać określone przepisami prawa warunki wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska.
F) Obowiązek wykonywania działalności gospodarczej na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów
Przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą obowiązany jest tak¬że do prowadzenia tej działalności w sposób nie naruszający zasad uczciwej konkurencji, do poszanowania dobrych obyczajów oraz do ochrony słusznych interesów konsumentów (art. 17 u.s.d.g.). W treści przepisów u.s.d.g. brakuje szczegółowych uregulowań dotyczących warunków technicznych, technolo-gicznych, przeciwpożarowych czy sanitarnych prowadzenia działalności gos¬podarczej. Zawarte są one w przepisach policyjnych. Ustawa wszakże nie nakłada żadnych szczególnych obowiązków w tym zakresie, ograniczając się do wskazania pewnych ogólnych zasad związanych z wykonywaniem działal¬ności gospodarczej. Przepisy jej stanowią, że prowadzący działalność gospo¬darczą przedsiębiorca obowiązany jest do wypełniania wymogów stawianych przez prawo. W szczególności odnosi się to do przepisów dotyczących ochro¬ny przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego, moralności publicznej i ochrony środowiska (art. 18 u.s.d.g.). Charakter wspomnianych wymogów, których wypełnienie jest zdaniem ustawodawcy konieczne, może być różny, a uzależniony jest przede wszystkim od rodzaju prowadzonej przez przed¬siębiorcę działalności gospodarczej.
Przedsiębiorca obowiązany jest również do zapewnienia, by działalność gospodarczą w pewnych wyspecjalizowanych czynnościach, pracach lub zaję¬ciach prowadziły osoby posiadające niezbędne uprawnienia zawodowe w tym zakresie (art. 19 u.s.d.g.).
37.Mali i średni przedsiębiorcy
Kategoria małych i średnich przedsiębiorców to nowość w przepisach ustawy z 1999 roku. Ustawodawca zamieścił definicje przedsiębiorcy małego średniego w art.54 i 55 tej ustawy.
Za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym:
*zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz
*osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz opera¬cji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 7 milionów EURO lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzed¬niego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 5 milio¬nów EURO.
Nie uważa się jednak za małego, przedsiębiorcy, w którym przedsiębiorcy inni niż mali posiadają: -więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji, -prawa do ponad 25% udziału w zysku, -więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).
Za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, nie będącego małym przedsiębiorcą, który w poprzednim roku obrotowym:
*zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz
*osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz opera¬cji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 40 milionów EURO lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzed¬niego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 27 milio¬nów EURO.
Nie uważa się jednak za średniego, przedsiębiorcy, w którym przedsiębiorcy inni niż mali i średni posiadają:- więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji, -prawa do ponad 25% udziału w zysku, -więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).
Państwo stwarza, z poszanowaniem zasad równości i konkurencji, korzystne warunki dla funkcjonowania i rozwoju małych i średnich przedsiębiorców, w szczególności poprzez:
1)inicjowanie zmian stanu prawnego sprzyjających rozwojowi małych i śred¬nich przedsiębiorców, w tym dotyczących dostępu do środków finansowych pochodzących z kredytów i pożyczek oraz poręczeń kredytowych,
2)wspieranie instytucji umożliwiających finansowanie działalności gospodar¬czej na dogodnych warunkach,
3)wyrównywanie warunków wykonywania działalności gospodarczej ze względu na obciążenia publicznoprawne,
4)ułatwianie dostępu do informacji, szkoleń oraz doradztwa,
38.Przedsiębiorcy rzemieślnicy
Rzemiosłem jest zawodowe wykonywanie 'działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tej osoby i na jej rachunek, przy zatrudnieniu do 50 pracowników -zwaną dalej rzemieślnikiem. Rzemiosłem jest również zawodowe wykonywa¬nie działalności gospodarczej przez wspólników spółki cywilnej osób fizycz¬nych, z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tych wspólników i na ich rachunek, zatrudniających do 50 pracowników.
Dzia¬łalność rzemieślnicza nie obejmuje bowiem swym zasięgiem działalności: handlowej, gastronomicznej, transportowej, usług hotelarskich, usług świad¬czonych w wykonywaniu wolnych zawodów, usług leczniczych oraz działal¬ności wytwórczej i usługowej artystów plastyków i fotografików.
Rzemiosło jest wykonywane z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, stąd podstawową rolę przy wykonywaniu rzemiosła odgrywają osobiste kwa¬lifikacje rzemieślnicze. Dowodami kwalifikacji zawodowych rzemieślnika są:
1)dyplom lub świadectwo ukończenia wyższej lub ponad gimnazjalnej szkoły o profilu technicznym bądź artystycznym w zawodzie (kierunku) odpo¬wiadającym dziedzinie wykonywanego rzemiosła,
2)dyplom mistrza w zawodzie odpowiadającym danemu rodzajowi rze¬miosła,
3)świadectwo czeladnicze albo tytuł robotnika wykwalifikowanego w za¬wodzie odpowiadającym danemu rodzajowi rzemiosła. Rzemieślnik obowiązany jest wykazać się także innymi dowodami kwali¬fikacji zawodowych, jeżeli z przepisów odrębnych ustaw wynika obowiązek posiadania takich kwalifikacji.
Ustawa stanowi bowiem, iż rzemieślnik ma prawo:
1) dobrowolnego zrzeszania się w cechach i spółdzielniach rzemiosła,
2) wybierać i być wybieranym do organów samorządu rzemiosła,
3) korzystać z uproszczonych (zryczałtowanych) form opodatkowania oraz zwolnień i ulg podatkowych na zasadach powszechnie obowiązujących przedsiębiorców.
39. Zasada wolności gospodarczej w ustawodawstwie polskim
Wolność gospodarcza, poza krótkim epizodem w okresie międzywojennym, pojawiła się w polskim ustawodawstwie dopiero w *Ustawie z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej i dotyczyła „swobody podejmowania działalności gospodarczej o ile przepisy nie stanowią inaczej”.
Interpretacja tekstu sformułowanego w wyżej wymienionej Ustawie jest jednoznaczna i oznacza rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz jej prowadzenie w dowolny sposób, w wybranym przez siebie miejscu, zgodnie jednak z obowiązującym w danym czasie prawem.
Pojęcie to oznacza wolność człowieka w sferze ekonomicznej. Wolność gospodarcza wywodzi się z podstawowych wolności człowieka oraz prawa każdego do własności i pobierania z niej pożytków, inwestowania i zbywania. Na wolność gospodarczą składa się: prawo do wolności osobistej, prawo własności, prawo do przedsiębiorczości, prawo do swobodnego wyboru zajęcia i miejsca zamieszkania, prawo do równości wobec prawa z innymi przedsiębiorcami, prawo do wolnej konkurencji i wolność zawierania umów. Jest to pogląd podzielany w środowisku prawniczym w Polsce.
Wolność działalności gospodarczej jest prawem publicznym o charakterze negatywnym. Związany z tym jest obowiązek państwa w zakresie nie naruszania swobody działania podmiotów w sferze działalności gospodarczej.
Oprócz omawianej już ustawy z 1988 roku *powyższą tematykę podejmują również Ustawa z dnia 19 listopada 1999 roku, w tym art. 5 o wolności podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej wywodzący się z zasady swobody działalności gospodarczej zawartej w *Traktacie o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (art. 43-49) oraz *Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. wraz ze zmianami z dnia 25 listopada 2004 r., która wprowadza zasadę ograniczonej reglamentacji działalności gospodarczej. Redukuje ona, w swych zapisach, aktywności podlegające koncesjonowaniu do sześciu dziedzin.
Wolność gospodarcza związana jest, jak już zostało to wspomniane, ze swobodami podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Do pierwszej grupy można zaliczyć: swobodę wyboru działalności gospodarczej, swobodę wyboru formy organizacyjnej działalności gospodarczej, swobodę doboru środków majątkowych służących podjęciu działalności, swoboda w kwestii podjęcia działalności gospodarczej osobiście lub przy wykorzystaniu pracowników najemnych, swoboda wyboru siedziby podmiotu działalności gospodarczej.
Ograniczenia wolności gospodarczej powinny być stosowane zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w art. 5 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej. Znajduje to także odzwierciedlenie w prawie polskim. Istnieją trzy rodzaje ograniczeń swobody działalności gospodarczej: koncesja – upoważnienie do wykonywania jakiejś działalności, głównie gospodarczej, wydane przez władze administracyjne osobie fizycznej lub prawnej; zezwolenie – wyrażenie zgody na działalność w ramach obowiązującego prawa; rejestracja – zgłoszenie działalności do odpowiedniego rejestru prowadzonego przez władze administracyjne.
40. Zasada wolności gospodarczej w Konstytucji RP
Przepisy prawa polskiego wyraźnie gwarantują swobodę podejmowania działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 20 Konstytucji RP podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej stanowi społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych.
Ponadto art. 22 Konstytucji RP gwarantuje, iż ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.
Wolność gospodarcza zgodnie z zapisami znajdującymi się w Konstytucji RP, tzn. art. 20 i art. 22, jest warunkiem funkcjonowania gospodarki rynkowej. Normy konstytucyjne zakazują arbitralnej ingerencji w sferę działań podmiotów gospodarczych oraz nakazują ochronę wolności.
41. Zasada wolności gospodarczej w znaczeniu przedmiotowym
Wolność gospodarcza, o której mowa w przepisach art. 6 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej powinna więc być rozumiana jako prawne domniemanie swobody podej¬mowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez wszystkich przed-siębiorców, o ile (i dopóki) co innego nie wynika z obowiązujących przepi¬sów ustawowych. Wolność ta nie ma charak¬teru absolutnego. Należy wskazać do czego (wykonywanie zawodu, zarobko¬wanie, zakładanie przedsiębiorstw) i do kogo (podmioty gospodarcze, przed¬siębiorcy, kupcy) odnosi się wolność gospodarcza, jakie są jej zakresy (pod¬miotowy i przedmiotowy) oraz warunki korzystania z niej. Po drugie - wol¬ność jako zasada konstytucyjna nie jest wyrażana wprost, rzadko też bywa regulowana szerzej. Konstytucja odsyła do ustawy zwykłej. Wolność gospodarcza w literaturze i w orzecznictwie jest pojmowana ja¬ko pojęcie jednorodne. Wskazuje się na jej aspekt podmiotowy, odnoszący się do swobody jednostki w dziedzinie gospodarowania, bądź przedmiotowy, odnoszący się do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Istota aspektu podmiotowego wolności gospodarczej związana jest z domnie¬maniem na rzecz swobody przedsiębiorcy . Swobody związane z działalnością gospodarczą doczekały się swego formalnego skata¬logowania. Do najważniejszych z nich zakwalifikowano:
- swobodę podejmowania działalności gospodarczej
- swobodę prowadzenia działalności gospodarczej
- swobodę w wyborze organizacyjno-prawnej formy, w której działal¬ność gospodarcza może być prowadzona
- swobodę w konkurowaniu z innymi podmiotami gospodarczymi
- swobodę w zakresie zbywania własnych towarów i usług oraz kształto¬wania cen
- swobodę w zakresie decydowania o sposobie zaangażowania kapitału;
- swobodę w zakresie zatrudniania
- swobodę w zakresie decydowania o sposobie prowadzenia działalności
gospodarczej, zmiany jej profilu, czasie trwania itd.
Jak najszerszemu rozwojowi swobodnej inicjatywy przedsiębiorców sprzyjała wyrażona w treści przepisów art. 4 u.d.g. zasada wolności dokonywania czynności prawnych. Mamy więc tu do czynienia z rozwinięciem zasady wolności gospodar¬czej. Wprowadzenie jej miało wskazywać na pewien nowy stosunek, jaki istnieć powinien między przedsiębiorcami a organami administracji publicznej. Odchodzimy bowiem od zasady, iż przedsiębiorca może jedynie tyle, na ile organy administracji wyrażą mu zgodę, co oznaczało, także i w sferze gos¬podarki, omnipotencję organów administracji państwowej. Domniemanie możliwości działania przechodzi więc z organów administracji publicznej na przedsiębiorcę. W obecnej sytuacji, to nie on powinien udowodnić, iż może podjąć dane działanie, czy wykonać określoną czynność, to organ admini¬stracji publicznej powinien wskazać, iż określonego działania czy czynności przedsiębiorcy podjąć nie można, gdyż podjęcie jej powoduje, iż narusza on swym zachowaniem konkretny przepis stanowiącego część prawa publicz¬nego - prawa administracyjnego gospodarczego. Prawa, które w odróżnieniu od niedalekiej przeszłości, zgodnie z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego, jedynie w mocno ograniczonym stopniu jest dziś stano¬wione przez organy administracji publicznej, a jeśli - to jedynie w przypadku wcześniejszego powołania się na wyraźne upoważnienie do ich wydania zawarte w ustawie.
42.Zasada wolności gospodarczej w znaczeniu podmiotowym
W klasycznych koncepcjach prawa natury, prawa jednostki pojmowane były jako pewne dobra, które prawo stanowione powinno chronić. Za najbar¬dziej doniosłe uznawano wolność pewnych zachowań się i w związku z tym prawa podmiotowe pojmowane były jako enklawy (sfery) swobodnego działa¬nia jednostki. Obowiązujące uregulowania prawne, w tym oczywiście, a może przede wszystkim, uregulowania konstytucyjne, powróciły do realiza¬cji koncepcji praw człowieka, praw podstawowych i wolności jako kanonów zasadniczych - praw fundamentalnych. Tym samym i wolność działalności gospodarczej, w odniesieniu do przedsiębiorcy, kwalifikowana jest jako pub¬liczne prawo podmiotowe.
Trudno jest w istocie wskazać istotną treściową różnicę pomiędzy pra¬wami podmiotowymi prywatnymi a publicznymi; nadto, jedne i drugie wywo¬dzą się z prawa przedmiotowego. Publiczne prawo podmiotowe polega na możności jednostki (przedsiębiorcy) żądania od państwa (względnie innego podmiotu publicznego) określonego sposobu zachowania się. Wolność dzia¬łalności gospodarczej jako jedno z tzw. praw wolnościowych zaliczone zo-
stało do kategorii praw podmiotowych o treści negatywnej, jako że, przyjmu¬jąc kryterium treści praw podmiotowych, dokonano ich podziału na:
1) prawa do pozytywnych świadczeń ze strony państwa,
2) prawa o treści negatywnej - tzw. prawa wolnościowe,
3) prawa do współdziałania z administracją.
Wolność (swoboda) działalności gospodarczej dla podmiotów podejmu¬jących i prowadzących działalność gospodarczą (przedsiębiorców) stanowi więc publiczne prawo podmiotowe o charakterze negatywnym, któremu od¬powiada ogólny obowiązek państwa nienaruszania swobody działania przedsiębiorców tego prawa w sferze działalności gospodarczej. Zakwalifikowanie wolności działalności gospodarczej do kategorii publicz¬nych praw podmiotowych ma pod względem teoretycznym i tę zaletę, iż umożliwia jednolitą ocenę sytuacji prawnej wszystkich przedsiębiorców, a więc zarówno osób fizycznych, jak i prawnych. Wszakże atrybut „wolności" może przysługiwać - z natury rzeczy - wyłącznie jednostkom, tj. osobom fi¬zycznym. Nie może on natomiast przysługiwać osobom prawnym.
Wolność działalności gospodarczej, ma także pierwotny charakter w sto¬sunku do władzy publicznej i oznacza swobodę zachowania się w granicach obowiązującego prawa. Oznacza prawnie wyznaczona sferę działalności (gos¬podarczej) wykonywanej przez podmioty w sposób autonomiczny w warun¬kach obowiązywania skorelowanego zakazu prawnie podstawnej ingerencji oraz ochrony przed niedopuszczalna ingerencja innych podmiotów prawa249.
Treścią prawa będzie roszczenie o zaniechanie przez organy publiczne nieuzasadnionej ingerencji w sferę wolności przedsiębiorców. Prawo przed¬miotowe, wszakże w określonych przez siebie w sposób rygorystyczny grani¬cach, na pewną ingerencje w sferę tej prawem chronionej wolności - zezwala.
43.Zasada równości przedsiębiorców
Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wolne i dozwolone każdemu na równych prawach, czyli przedsiębiorcy powinni być traktowani równo, według jednolitej miary, bez zróżnicowań zarówno dyskryminacyjnych, jak i faworyzujących. Zasada wolności gospodarczej gwarantuje jednakowe traktowanie zarówno w stosunku do podmiotów krajowych jak i podmiotów zagranicznych. Urzeczywistnienie wolności gospodarczych zakłada, że państwo traktuje wszystkich obywateli w stosunkach gospodarczych w sposób jednakowy, czyli wmyśl zasady obywatele mają równe prawa (równość wobec prawa). Według ustawy nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Zasada równości zakazuje państwu zróżnicowanego traktowania gospodarujących obywateli, ale tylko wyłącznie w warunkach, które z natury rzeczy wymagają jednolitego traktowania. Zasada ta dopuszcza w niektórych sytuacjach odmienne traktowanie przedsiębiorców. Zasada równości gospodarczej oznacza także równość w zakresie: wyboru formy organizacji, obowiązków ubezpieczeniowych, określenia tzw. zdolności kredytowej i wekslowej, podatkom i dotyczącym innych obciążeń publiczno — prawnych, tzw. zdolności upadłościowej i układowe, przestrzegania działalności gospodarczej różnego rodzaju obowiązków wynikających z przepisów prawnych o charakterze policyjno — administracyjnym (ochrona środowiska, przepisy przeciwpożarowe, przepisy z zakresu planowania przestrzennego, itp.) Wyjątkiem od zasady równości w zakresie podejmowania działalności gospodarczej jest wykonywanie tej działalności przy utrzymaniu monopolu państwowego. Brak natomiast takiego wyjątku w przypadku koncesjonowania działalności gospodarczej oraz w odniesieniu do tych sytuacji, gdy na wykonywanie działalności gospodarczej potrzebne jest zezwolenie. W tym przypadku zasada równości doznaje pewnego uszczerbku, ale uprawnionymi do ubiegania się o otrzymanie koncesji, zezwolenia na wykonywanie takiej działalności są z reguły wszystkie podmioty na równych prawach, o ile spełniają określone ustawowo warunki.
44.Ograniczenia podmiotowe i przedmiotowe w podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej
Jak już zaznaczono powyżej, zasada wolności działalności gospodarczej nie ma charakteru absolutnego, co oznacza, iż nie można pojmować jej w spo¬sób bezwzględny. Realizacja jej następuje bowiem w określonych warun¬kach społecznych, gdy czynienie użytku z wolności przez jeden podmiot naruszać może wolność podmiotu drugiego. Nadto ograniczana ona powinna być niekiedy ze względu na interes ogółu - niekoniecznie będący sumą inte¬resów indywidualnych - co uaktywnia podmiot reprezentujący ten interes, jakim jest państwo. Na nim to bowiem spoczywa zarówno obowiązek ochro¬ny prawnej wolności, jak i obowiązek chronienia interesu ogółu. Rzeczą pod¬stawową więc będzie wskazanie sposobu i form prawnych, w jakich państwo dokonywać będzie działań mających na celu jego ochronę.
Z zasady proporcjonalności wynika pięć obowiązujących ustawo¬dawcę wymogów, jakie powinny być spełnione w trakcie wprowadzania tych ograniczeń:
1. wymóg celu ze względu na który ograniczenie ma nastąpić - celem tym może być jedynie konieczność realizacji dobra wspólnego, skonkre¬tyzowanego w postaci określonego celu publicznego (interesu publicz¬nego), a ograniczenie ma być środkiem umożliwiającym jego realizację,
2. wymóg ustanowienia odpowiednich prawnych nakazów lub zakazów jako środków zapewniających realizacje celu - środki te muszą być dla ustawodawcy (podobnie jak cel) dozwolone,
3. wymóg przydatności ograniczenia danego prawa - ograniczenie prawa musi być oparte na racjonalnych przesłankach;
4. wymóg konieczności ograniczenia danego prawa - prawo może być ograniczone jedynie w zakresie niezbędnym do realizacji zamierzonego celu;
5. wymóg zachowania tzw. proporcjonalności w znaczeniu węższym -oznacza utrzymanie należytej proporcji między stopniem uciążliwości środka zastosowanego przez prawodawcę a wynikającymi stąd korzyś¬ciami dla interesu publicznego.
Niedopełnienie choćby jednego z powyższych wymogów wprowadzania ograniczeń, narusza zasadę państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP). Za¬sada proporcjonalności zakotwiczona jest bowiem w zasadzie państwa prawa. Z zależności tej wynika więc i to, iż nie każde działanie ograniczające wol¬ność gospodarczą, podjęte dla ochrony interesu publicznego, jest obecnie konstytucyjnie dopuszczalne.
W art. 31 ust. 3 Konstytucji RP ustawodawca konstytucyjny postanowił, iż „ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób". Zaakcentowany został w ten sposób wymóg „konieczności" wpro¬wadzania ograniczeń. Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 9 sierpnia 1998 r.260 stwierdził, iż „wymóg konieczności jest spełniony, jeżeli ustano¬wione ograniczenia są zgodne z zasadą proporcjonalności". Oznacza to, że:
1. środki zastosowane przez prawodawcę muszą doprowadzić do zamie¬rzonych celów,
2. muszą być niezbędne do ochrony interesu, z którym są powiązane,
3. ich efekty muszą być proporcjonalne w stosunku do ciężarów nakłada¬nych na obywatela.
Konstytucyjny wymóg zachowania drogi ustawowej przy wprowadzaniu ograniczeń nie daje ustawodawcy możliwości swobodnego kształtowania ich treści. Ograniczenia mogą być wprowadzane jedynie w niezbędnym zakresie, nie powinny przekraczać określonego poziomu uciążliwości, a także zacho¬wane być powinny odpowiednie proporcje między naruszeniem uprawnień jednostki, a chronionym interesem publicznym.
A) Ograniczenia przedmiotowe
Ograniczenia przedmiotowe - czyli wyłączające określony rodzaj działal¬ności gospodarczej spod zasady wolności jej podejmowania i prowadzenia -mają charakter powszechny, co oznacza, iż obejmują one wszelkie podmioty zamierzające podjąć, czy prowadzić działalność w danym przedmiocie. Doty¬czy to przede wszystkim sytuacji, gdy podejmowana i prowadzona działalność miałaby charakter przestępczy. Przepisy kodeksu karnego uznają bo¬wiem za przestępstwo działalność polegającą np. na: podrabianiu czy przera¬bianiu polskich lub obcych pieniędzy, fałszowaniu papierów wartościowych, znaków urzędowych, narzędzi pomiarowych czy probierczych.
a)Monopol państwa
Najbardziej rygorystyczna formą ograniczeń przedmiotowych jest mono¬pol prawny. Monopol prawny, czyli prawem zastrzeżona wyłączność, trady¬cyjnie łączy się z monopolem państwa. Źródłem monopolu prawnego jest przeważnie przepis prawny (norma prawna) niekiedy najwyższej rangi. Pod¬stawą prawną dla wprowadzenia monopolu przez Państwo jest artykuł 216 ust. 3 Konstytucji R.P. który stanowi, że ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy.
Ta ustanowiona na rzecz państwa prawem zastrzeżona wyłączność prze¬widziana jest przez przepisy ustawy z dnia 29 lipca 1992 r. o grach i zakła¬dach wzajemnych. Zgodnie z jej przepisami prowadzenie działalności w zakresie gier liczbowych, loterii pie¬niężnych, wideo-loterii i gry telebingo stanowi monopol Państwa.
Wykonywanie monopolu należy do ministra właściwego do spraw Skar¬bu Państwa, który, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finan¬sów publicznych, w tym celu tworzy jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Ustalenie statutu tych spółek, jego zmiana oraz zatwierdzanie sprawozdania zarządu z działalności spółki, sprawozdania finansowego za ubiegły rok obro¬towy, a także rozporządzanie prawem lub zaciąganie zobowiązań do świad¬czenia o wartości przekraczającej równowartość 50.000 euro i podjęcie uchwa¬ły o podziale zysku albo pokryciu straty wymagają zgody ministra właściwe¬go do spraw finansów publicznych.
b) Koncesjonowana działalność gospodarcza
Przymus koncesyjny stanowi klasyczną formę ograniczenia zasady wol¬ności działalności gospodarczej. Objęto nim w przepisach ustawy sześć ob¬szernych przedmiotowo dziedzin działalności gospodarczej. Wymóg uzyska¬nia koncesji wynika z przepisów u.s.d.g., konkretnie z treści art. 46 ustawy, który stanowi, że uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gos¬podarczej w zakresie:
1)poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania od¬padów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych;
2)wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym;
3)wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji i obrotu paliwami i energią;
4)ochrony osób i mienia;
5)rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych;
6)przewozów lotniczych.
Postępowanie koncesyjne, mające na celu wydanie decyzji koncesyjnej toczy się na wniosek podmiotu zainteresowanego uzyskaniem koncesji. Postę¬powanie to jest postępowaniem administracyjnym, które toczy się na podsta¬wie przepisów u.s.d.g., przepisów ustawy dotyczącej konkretnej działalności koncesjonowanej, a w zakresie nieuregulowanym - przepisów k.p.a.
Sam wniosek o udzielenie lub o zmianę koncesji powinien zawierać:
1) firmę przedsiębiorcy, oznaczenie jego siedziby i adresu albo miejsca zamieszkania i adresu oraz adresu głównego miejsca wykonywania dzia¬łalności gospodarczej;
2) numer w rejestrze przedsiębiorców lub w ewidencji oraz numer identy¬fikacji podatkowej (NIP);
3) określenie rodzaju i zakresu wykonywania działalności gospodarczej, na którą ma być udzielona koncesja.
4) informacje oraz dokumenty określone w przepisach regulujących działal¬ność gospodarczą wymagającą uzyskania koncesji. W przypadku gdy organ koncesyjny przewiduje udzielenie ograniczonej liczby koncesji, fakt ten ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski, w którym zamieszcza m.in. liczbę koncesji; oraz ter¬min i miejsce składania wniosków.
Udzielenie, odmowa udzielenia, zmiana i cofnięcie koncesji lub ograni¬czenie jej zakresu, należy do organu koncesyjnego, którym jest przeważnie minister właściwy ze względu na przedmiot działalności gospodarczej wyma¬gającej uzyskania koncesji. Udzielenie, odmowa udzielenia, zmiana i cof¬nięcie koncesji lub ograniczenie jej zakresu w stosunku do wniosku następuje w drodze decyzji. Koncesji udziela się na czas oznaczony, nie krótszy niż 5 lat i nie dłuższy niż 50 lat, chyba że przedsiębiorca wnioskuje o udzielenie koncesji na czas krótszy.
Organ koncesyjny może odmówić udzielenia koncesji lub ograniczyć jej zakres w stosunku do wniosku o udzielenie koncesji albo odmówić zmiany koncesji:
1) gdy przedsiębiorca nie spełnia warunków wykonywania działalności gos¬podarczej objętej koncesją określonych w ustawie lub innych warunków podanych do wiadomości przedsiębiorcom,
2) ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa państwa lub oby¬wateli;
3) jeżeli w wyniku przeprowadzonego przetargu, udzielono koncesji innemu przedsiębiorcy lub przedsiębiorcom;
4) w przypadkach określonych w odrębnych przepisach.
Organ koncesyjny cofa koncesję, w przypadku gdy:
1) wydano prawomocne orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy wykonywa¬nia działalności gospodarczej objętej koncesją;
2) przedsiębiorca nie podjął w wyznaczonym terminie działalności objętej koncesją, mimo wezwania organu koncesyjnego, lub trwale zaprzestał wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją. Organ koncesyjny cofa koncesję albo zmienia jej zakres, w przypadku gdy przedsiębiorca:
1) rażąco narusza warunki określone w koncesji lub inne warunki wykony¬wania koncesjonowanej działalności gospodarczej, określone przepisami prawa;
2) w wyznaczonym terminie nie usunął stanu faktycznego lub prawnego niezgodnego z warunkami określonymi w koncesji lub z przepisami re¬gulującymi działalność gospodarczą objętą koncesją. Organ koncesyjny może cofnąć koncesję albo zmienić jej zakres ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeń¬stwa obywateli, a także w razie ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy.
Organ koncesyjny jest uprawniony do kontroli działalności gospodarczej w zakresie zgodności wykonywanej działalności z udzieloną koncesją; prze¬strzegania warunków wykonywania działalności gospodarczej oraz obron¬ności lub bezpieczeństwa państwa, ochrony bezpieczeństwa lub dóbr osobis¬tych obywateli.
c) Zezwolenia na działalność gospodarczą
Koncesje nie są jedyną formą uprawnienia, jakie przedsiębiorca musi uzyskać, chcąc prowadzić dany rodzaj działalności gospodarczej. Obok kon¬cesji przepisy u.s.d.g przewidziały konieczność uzyskania odpowiednio do rodzaju działalności, zezwoleń, licencji oraz zgód. Oznacza to konieczność uzyskania przez przedsiębiorcę dodatkowego uprawnienia nie będącego kon¬cesją.
Przepisy ustawy nie regulują procedur związanych z uzyskiwaniem tych form ograniczeń wolności działalności gospodarczej. Zawarte one zostały w przepisach odrębnych ustaw regulujących określone rodzaje działalności gospodarczej, których wykonywanie uzależnione jest od uzyskania takiego uprawnienia. One to właśnie określają zarówno organy wydające wspomniane formy uprawnień, jak i wszelkie warunki wykonywania działalności objętej zezwoleniami, licencjami czy wymaganymi zgodami, a także tryb wydawa¬nia, odmowy wydania i cofania tych uprawnień.
Katalog działalności gospodarczej wymagającej uzyskania tych form uprawnień określony został w przepisie art. 75 ustawy. Wskazano w nim wy¬raźnie podjęcie, jakiego to rodzaju działalności gospodarczej wymaga wcześ¬niejszego uzyskania przez przedsiębiorcę zezwolenia265, jakiego licencji a jakiego zgody267. Wskazać należy, że w odróżnieniu od zamkniętego kata¬logu koncesji, ten katalog jest katalogiem otwartym. Ustawodawca w przepi¬sach ustawy nie zawarł żadnych ograniczeń dotyczących jego ewentualnego powiększenia czy też zmniejszenia.
d) Regulowana działalność gospodarcza
Wprowadzenie działalności regulowanej ma formalnie poszerzyć zakres swobody gospodarczej w takim zakresie, w jakim zrezygnowano z obowiązku uzyskiwania, zezwoleń, pozwoleń, licencji, zgód czy innych mających formę decyzji administracyjnej uprawnień. Wykonywanie tego rodzaju działalności gospodarczej wymaga wszakże spełnienia wszystkich szczególnych warun¬ków jej wykonywania, określonych przepisami ustawy ustanawiającej dany rodzaj działalności gospodarczej - działalnością regulowaną. Nie idzie więc tu o warunki, które muszą spełnić wszyscy przedsiębiorcy, niezależnie od tego czy prowadza działalność wolną, koncesjonowaną czy wymagającą innej formy uprawnienia.
Przedsiębiorca występuje do organu prowadzącego rejestr działalności regulowanej, z pisemnym wnioskiem o dokonanie wpisu w rejestrze działal¬ności regulowanej. Do wniosku dołącza się na piśmie oświadczenia o speł¬nieniu warunków wymaganych do wykonywania danej działalności. Treść oświadczenia, określają przepisy ustaw regulujących daną działalność. Przed¬siębiorca podlegający wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej może złożyć wniosek wraz z oświadczeniem również we właściwym organie ewi¬dencyjnym, wskazując organ prowadzący rejestr działalności regulowanej. Przedsiębiorca jest obowiązany przechowywać wszystkie dokumenty nie¬zbędne do wykazania spełniania warunków wymaganych do wykonywania działalności regulowanej.
Organ prowadzący rejestr działalności regulowanej wydaje decyzję o za¬kazie wykonywania przez przedsiębiorcę działalności objętej wpisem, gdy:
1) przedsiębiorca złożył oświadczenie, o którym mowa w art. 65, niezgodne ze stanem faktycznym;
2) przedsiębiorca nie usunął naruszeń warunków wymaganych do wyko¬nywania działalności regulowanej w wyznaczonym przez organ terminie;
3) stwierdzi rażące naruszenie warunków wymaganych do wykonywania
działalności regulowanej przez przedsiębiorcę.
Decyzja ta, podlega natychmiastowemu wykonaniu, a organ z urzędu wykreśla wpis przedsiębiorcy w rejestrze działalności regulowanej.
Spełnianie przez przedsiębiorcę warunków wymaganych do wykonywa¬nia działalności regulowanej podlega kontroli, w szczególności przez organ prowadzący rejestr danej działalności, z odpowiednim zastosowaniem przepi¬sów określających kontrole organu koncesyjnego.
B) Ograniczenia podmiotowe
Ograniczenia podmiotowe w zakresie podejmowania działalności gospo¬darczej przez osoby fizyczne pomieszczone są w kilku aktach prawnych rangi ustawowej. Znaczące miejsce wśród tych aktów zajmują przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne Przepisy ustawy określają ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej przez osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe, w rozumieniu przepi¬sów o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, przez sędziów Trybunału Konstytucyjnego oraz osoby piastujące wymienione w jej przepisach stanowiska.
Sąd, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 28 lutego 2003 r., Prawo upad¬łościowe i naprawcze może orzec pozba¬wienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nad¬zorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębior¬stwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu:
a) osoby, która:
1) będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości, albo
2) po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg hand¬lowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy, albo
3) po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wcho¬dzący w skład masy upadłości, albo
b) orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, wobec dłużnika będą¬cego osobą fizyczną, także jeżeli niewypłacalność dłużnika jest następstwem jego celowego działania lub rażącego niedbalstwa, a także osób, które były uprawnione do reprezentowania osoby prawnej lub spółki handlowej nie mającej osobowości prawnej oraz innych przedsiębiorców.
Postanowienie sądu orzekające zakaz prowadzenia działalności gospodar¬czej na własny rachunek oznacza niemożność realizowania przez daną osobę fizyczną swego prawa do podejmowania działalności gospodarczej. Przez okres obowiązywania zakazu, osoba fizyczna prawa tego realizować nie będzie mogła.
45.Zadania organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie działalności gospodarczej określone w ustawie
Artykuł u.s.d.g. zawiera określenie zakresu przedmiotowego ustawy, czym wyraźnie odróżnia się od treści art. u.d.g. artykułującego zasadę wol¬ności gospodarczej. Stanowi on, iż „ustawa określa zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Pol¬skiej oraz zadania organów administracji publicznej w tym zakresie". Ozna¬cza to, iż ustawodawca w przepisach ustawy chce w sposób wyraźny określić nie tylko zasady podejmowania działalności gospodarczej, ale wskazać, jakie zadania w zakresie tej działalności prowadzonej wszakże przez podmioty nie będące organami administracji rządowej i organami jednostek samorządu terytorialnego mają te ostatnie. Treść art. l ustawy pośrednio nawiązuje do niezmiernie ważkiego, a nie do końca jednoznacznie sprecyzowanego proble¬mu zakresu władztwa państwowego w podejmowaniu i prowadzeniu działal¬ności gospodarczej, co związane będzie z ograniczeniem wolności podejmo¬wania i prowadzenia tej działalności, rodzącym określone obowiązki przed¬siębiorców. Przedsiębiorczość należy do tej sfery działalności społecznej, któ¬ra zależy współcześnie głównie od decyzji podejmowanych przez podmioty opierające swą działalność na własności prywatnej, lecz której rozwojem w istotnym stopniu zainteresowane są, i być powinny, organy administracji publicznej.
Przepisy ustawy po raz pierwszy uregulowały, co prawda w sposób ogól¬ny sprawę kontroli przedsiębiorców, stanowiąc w przepisie art. 77, iż organy administracji publicznej kontrolują przedsiębiorców na zasadach określonych w niniejszej ustawie, przy czym zakres przedmiotowy kontroli działalności przedsiębiorcy oraz organy upoważnione do jej przeprowadzenia określają odrębne ustawy. Nadto stwierdzono także, iż wykonując swoje zadania, w szczególności w zakresie nadzoru i kontroli, organy administracji publicznej działają z poszanowaniem uzasadnionych interesów przedsiębiorcy.
Zasadniczym ustaleniem jest ustawowe ograniczenie czasu kontroli przedsiębiorców, co stanowi, niezwykle istotną rzecz, z tego względu, że licz¬ba i czas trwania „kontroli" niekiedy paraliżowały działalność przedsiębior¬ców. Stąd też w przepisie art. 83 stwierdzono, że czas trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać:
- w odniesieniu do mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsię¬biorców - 4 tygodni;
- w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorców - 8 tygodni. Ograniczeń czasu kontroli nie stosuje się, w przypadkach gdy:
- ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej;
Przedłużenie czasu trwania kontroli określonego w upoważnieniu wyma¬ga uzasadnienia na piśmie. Uzasadnienie doręcza się przedsiębiorcy i wpisuje do książki kontroli przed podjęciem dalszych czynności kontrolnych. Jeżeli wyniki kontroli wykazały rażące naruszenie przepisów prawa przez przedsiebiorcę, można przeprowadzić powtórną kontrolę w tym samym zakresie przedmiotowym w danym roku kalendarzowym, a czasu jej trwania nie wli¬cza się do określonego w ustawie czasu kontroli.
Organy jednostek samorządu terytorialnego wyraźnie włączone zostały przez ustawodawcę do realizacji zadań wynikających ze sfery policji oraz reglamentacji, co w ograniczonym zakresie miało miejsce także pod rządem u.p.d.g. Organy te wyposażone więc zostały w kompetencje do podejmowania w sferze działalności gospodarczej działań władczych, zabezpieczonych moż¬liwością użycia przymusu. W treści przepisów ustawy ustawodawca wskazał bowiem wyraźnie, iż do szczegółowych zadań organów gminy należy:
1) wydawanie, odmowa wydania i cofanie zezwoleń i koncesji, jeśli prze¬pisy odrębnych ustaw tak stanowią,
2) kontrola przestrzegania przepisów prawa przez przedsiębiorców w zakre¬sie, o którym mowa w art. 78 ustawy,
3) wykonywanie innych zadań określonych w odrębnych przepisach.
Nadto gminy jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej pro¬wadzą Ewidencję Działalności Gospodarczej. Samego zaś wpisu do Ewiden¬cji Działalności Gospodarczej dokonuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
Przepisy art. 78 ustawy obligują wójta, burmistrza czy prezydenta miasta, aby niezwłocznie zawiadamiał właściwe organy administracji rządowej lub właściwe organy jednostek samorządu terytorialnego, w razie:
- powzięcia wiadomości o wykonywaniu działalności gospodarczej nie¬zgodnie z przepisami ustawy,
- stwierdzenia zagrożenia życia, zdrowia ludzkiego, niebezpieczeństwa powstania szkód majątkowych w znacznych rozmiarach, lub
- naruszenia środowiska w wyniku wykonywania tej działalności. Właściwe organy administracji rządowej lub właściwe organy jednostek samorządu terytorialnego niezwłocznie powiadamiają wójta, burmistrza lub prezydenta miasta o podjętych czynnościach. W wypadku braku możliwości zawiadomienia wspomnianych organów, wójt, burmistrz czy prezydent miasta może nakazać w drodze decyzji wstrzymanie wykonywania działalności gos¬podarczej na czas niezbędny, nie dłuższy niż 3 dni. Decyzji tej nadaje się ry¬gor natychmiastowej wykonalności.
PRZEDSIĘBIORCY PUBLICZNI I ZARZĄD MIENIEM PUBLICZNYM
46.Przesłanki wydzielenia mienia publicznego
Kwalifikacji mienia publicznego można dokonać poprzez: wskazanie podmiotów, do których przynależy, rodzaj jego składników, wskazanie celu, na jaki jest przeznaczone, interesu, jakiemu służy. Mienie publiczne, w zna¬czeniu przedmiotowym, podobnie jak inne rodzaje mienia to własność i inne prawa majątkowe. Najważniejszym składnikiem tak rozumianego mienia publicznego jest prawo własności rzeczy, czyli przedmiotów materialnych, zarówno ruchomych jak i nieruchomych. Do innych (poza własnością) praw majątkowych należy zaliczyć w pierwszym rzędzie: ograniczone prawa rze¬czowe (użytkowanie, hipoteka, zastaw), wierzytelności, inne prawa o charak¬terze obligacyjnym, w tym prawa wynikające z akcji (udziałów) w spółkach, prawa własności intelektualnej i przemysłowej, środki finansowe pochodzące z podatków, opłat, dotacji, subwencji. W sensie rodzajów składników, mienie publiczne nie różni się od innego typu mienia, chociaż niewątpliwie zakres przedmiotowy mienia publicznego jest szerszy niż mienia niepublicznego. Pewne bowiem obiekty (rzeczy) nie mogą być własnością prywatną czy spo¬łeczną (np. drogi publiczne, obiekty służące obronności i bezpieczeństwa pań¬stwa).
Pojęcie mienia publicznego to oznaczenie środków majątkowych przysługujących podmiotom publicznym do realizacji ich za¬dań. Poza takim ujęciem mienia publicznego pozostają pasywa, a więc zobowiązania związane z tym mieniem. Przyjąć jednak należy, że te pasywa są ciężarami tego mienia. Oznacza to m.in., że podmioty mienia publicznego odpowiadają za swe zobowiązania swoim majątkiem.
W znaczeniu podmiotowym mienie publiczne można zakwalifikować jako mienie przysługujące podmiotom państwowym oraz mienie przysłu¬gujące podmiotom samorządowym. Mienie państwowe to własność i inne prawa majątkowe przysługujące Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym. Natomiast mienie samorządowe obejmuje własność i inne prawa majątkowe należące do: poszczególnych gmin i ich związków oraz innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw (mienie komunal-ne); powiatu lub innych powiatowych osób prawnych (mienie powiatu)5; województwa samorządowego lub innej wojewódzkiej osoby prawnej (mienie
samorządu województwa).
Istotną cechą wyróżnienia mienia publicznego 'jest niewątpliwie jego funkcja, którą realizuje. Mienie publiczne to mienie służące w sposób bez¬pośredni lub pośredni interesowi publicznemu (służące wykonywaniu przez tych, którzy je dzierżą, ich zadań publicznych). Inaczej mówiąc, to mienie służące zaspokajaniu w sposób bezpośredni lub pośredni potrzeb materialnych i niematerialnych społeczeństwa, określonej grupy czy wspólnoty lokalnej
47.Kategorie mienia, mienie wykorzystywane do działalności gospodarczej
Mienie publiczne, którym zarówno państwo, jak i inne pod¬mioty publiczne posługują się do wykonania swych zadań dzieli się w zasadzie na trzy kategorie:
- mienie powszechne (dobra publiczne); są to wszelkie rzeczy przezna¬czone do powszechnego użytku, z których może korzystać każdy na równych prawach i bezpośrednio (drogi, place, wody publiczne, wy¬brzeże morskie). Sposób korzystania z tego mienia określają przepisy prawa administracyjnego;
- mienie służące administracji (majątek administracyjny); jest to mienie publiczne służące celom administracyjnym dla zapewnienia funkcjo¬nowania agend państwowych i samorządowych (siedziby władz i urzę¬dów publicznych), jak i służące wypełnianiu zadań administracji pub¬licznej (obiekty służące funkcjonowaniu oświaty, szkolnictwa, zdrowia, porządku publicznego, bezpieczeństwa kraju). Korzystanie z tych dóbr odbywa się z reguły na zasadzie dopuszczenia i regulowane jest na zasadach określonych w przepisach administracyjnych lub cywilnych;
- mienie skarbowe (kapitałowe); składają się nań rzeczy i prawa mająt¬kowe stanowiące dla podmiotów publicznych źródło przychodów prze¬znaczonych na realizację ich zadań (dochody z kapitału, papiery war¬tościowe, pożytki z nieruchomości, przedsiębiorstw). Celem tego mie¬nia jest generowanie dochodu stanowiącego bazę materialną należy¬tego funkcjonowania administracji publicznej i zaspokajania potrzeb użyteczności publicznej.
Mienie publiczne to określone rzeczy, dobra (środki majątkowe) przysługu¬jące Skarbowi Państwa lub innym państwowym osobom prawnym oraz mie¬nie przynależne pomiotom samorządowym, służące w sposób pośredni czy bezpośredni realizacji ich zadań publicznych (interesu publicznego). W ra¬mach tego mienia wyróżnić można składniki służące interesowi powszech¬nemu przez przynoszenie korzyści płynących z działalności gospodarczej -rozumianej jako aktywność gospodarcza państwa lub wspólnoty samorzą¬dowej, której celem jest zaspokajanie potrzeb publicznych przez wytwarzanie dóbr lub świadczenie usług, lub której celem jest zabezpieczanie potrzeb poprzez inwestowanie przedsięwzięte do uzyskania środków na tę działalność publiczną. Inaczej mówiąc, wyróżnić można tzw. mienie produkcyjne - zor¬ganizowane i wykorzystywane do działalności gospodarczej.
Ponadto wyróżnić można mienie przeznaczone w sposób prawny do użyt¬ku publicznego, służące zapewnieniu funkcjonowania i spełniania zadań nie-gospodarczych przez podmioty publiczne. Tak więc wyróżnić można tzw. mienie nieprodukcyjne (dobra publiczne, majątek administracyjny) - czyli nie przeznaczone w sposób bezpośredni czy pośredni do aktywności gospo¬darczej.
Podział ten jest o tyle istotny, że zakwalifikowanie mienia do kategorii produkcyjnej oznacza niewątpliwie zróżnicowanie w zakresie prawnej regu¬lacji zarządu tym mieniem, form organizacyjnych jego wydzielenia, a także korzystania z niego, w przeciwieństwie do mienia nieprodukcyjnego.
48.Źródła nabycia mienia, nacjonalizacja i komunalizacja
*Nabycie mienia następuje niewątpliwie w drodze zwykłego obrotu prawnego, a także w związku z działalnością gos¬podarczą. Gdy idzie o *źródła tego nabycia, wyróżnić można, obok przewi¬dzianych w prawie czynności i działań o charakterze prywatnoprawnym (np. umowa sprzedaży, darowizny, dzierżawy, przejęcia spadku, dochody z ma¬jątku publicznego), także źródła o charakterze publicznoprawnym (np. daniny publiczne, opłaty, subwencje, przekazanie, przejęcie mienia w drodze poro¬zumienia czy decyzji administracyjnej, wywłaszczenie nieruchomości w dro¬dze decyzji administracyjnej, przysporzenie powstałe w drodze jednorazowe-go aktu normatywnego).
Nabycie mienia publicznego, w tym zwłaszcza o charakterze produkcyj¬nym, następowało także innymi specyficznymi sposobami: w drodze przyspo¬rzenia z mocy prawa w związku z tworzeniem gospodarki państwowej (nacjo¬nalizacja), czy też w drodze zmiany właściciela w związku z powołaniem jednostek samorządu terytorialnego.
*Gdy idzie o proces nacjonalizacji, aktem mającym w tym zakresie pod¬stawowe znaczenie była ustawa z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na włas¬ność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej.
Mając jako cel: planową odbudowę gospodarki, zapewnienie państwu suwerenności gospodarczej; podniesienie ogólnego dobrobytu, ustawa ta prze¬widywała dwa sposoby przejęcia na własność państwa przedsiębiorstw: bez odszkodowania i za odszkodowaniem (art. 2). Nacjonalizacji bez odszkodo¬wania poddane były podmioty spełniające jednocześnie kryterium przedmio-towe i podmiotowe. I tak, podlegały jej przedsiębiorstwa przemysłowe, gór¬nicze, komunikacyjne, bankowe i ubezpieczeniowe oraz handlowe (kryterium przedmiotowe), należące do: Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska; obywateli powyższych organizmów państwowych z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców prześladowanych; nie¬mieckich i gdańskich osób prawnych z wyłączeniem osób prawnych prawa publicznego; spółek kontrolowanych przez obywateli niemieckich lub gdań¬skich albo przez administrację niemiecką lub gdańską; osób, które zbiegły do nieprzyjaciela (kryterium podmiotowe). Przejęciu na własność państwa za odszkodowaniem podlegały natomiast przedsiębiorstwa górnicze i przemysłowe. Przedsiębiorstwa te nie podległy nacjona¬lizacji, jeżeli stanowiły własność związków samorządowych, międzykomunalnych, spółdzielni albo związków spółdzielni. Natomiast gdy idzie o nie znacjonalizowane banki, nie zostały one w zasadzie reaktywowane.
->W odniesieniu do gminy - zgodnie z art. 44 u.s.g. - nabycie pod¬stawowych zasobów mienia komunalnego nastąpiło w drodze tzw.* komunali¬zacji - przez przejęcie przez właściwe gminy określonych składników mie¬nia ogólnonarodowego (państwowego).
Przepisy art. 5 ustawy - Przepisy wprowadzające przewidują dwa sposo¬by tego przejęcia. Pierwszy to nabycie z mocy prawa z dniem wejścia w życie ustawy (art. 5 ust. 1, 2). Z tym jednak, że okoliczność nabycia tego mienia wymaga potwierdzenia w formie decyzji wojewody o charakterze deklarato¬ryjnym. W ten sposób na własność gminy przeszło mienie ogólnonarodowe należące do: rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego: przedsiębiorstw państwowych, dla których powyższe organy pełniły funkcję organu założycielskiego; zakładów i innych jednostek organizacyjnych podporządkowanych radom narodowych i terenowym orga¬nom administracji stopnia podstawowego. Drugi sposób to nabycie mienia ogólnonarodowego przez gminę w dro¬dze konstytutywnego aktu administracyjnego wojewody (art. 5 ust. 3 i 4). W tym przypadku gmina nabywa prawa do przekazanego jej mienia dopiero ż chwilą, gdy powyższa decyzja stanie się ostateczna.
->W odniesieniu do powiatu - zgodnie z art. 47 u.s.p., jak i ->woje¬wództwa - zgodnie z art. 48 u.s.w - wraz z ich powołaniem nabycie przez nie mienia nastąpiło na postawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Prze¬pisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną. Zgodnie z tymi przepisami, mieniem powiatu i odpowiednio województwa stało się z mocy prawa mienie Skarbu Państwa, będące we władaniu instytucji pań¬stwowych oraz jednostek organizacyjnych przejmowanych w całości przez wspólnoty samorządowe. Nabycie tego mienia wymaga jednak decyzji woje¬wody o charakterze deklaratoryjnym (art. 60). Ponadto nabyciu podlegało mienie Skarbu Państwa będące we władaniu jednostek państwowych przejmo¬wanych tylko w części przez powiat lub województwo. Przekazania tego mie¬nia wymaga jednak decyzji o charakterze konstytutywnym. Ponadto jednost¬kom tym mogło zostać przekazane, w drodze decyzji wojewody, inne, niż wskazane wyżej, mienie Skarbu Państwa oraz będące we władaniu państwo¬wej osoby prawnej (art. 61 i 64). Gminie, powiatowi i województwu, jako podmiotom mienia, przysługuje ogół praw majątkowych przynależnych określonym wspólnotom samorzą¬dowym, a także ogół obciążających je obowiązków majątkowych (praw i obo¬wiązków wynikających zarówno ze stosunków cywilnych, jak i administra¬cyjnych).
49.Podmioty zarządu mieniem publicznym. Kwalifikacja podmiotów i typów zarządu
Wyróżnienie podmiotów zarządzających mieniem publicznym nastąpić może w zależności od tego, komu wspomniane mienie przysługuje". Można więc mówić o *jednostkach zarządu w odniesieniu do mienia przynależnego bezpośrednio Skarbowi Państwa oraz w odniesieniu do mienia przynależnego bezpośrednio jednostkom samorządu terytorialnego. Działania w zakresie zarządzania tym mieniem podejmują i realizują głównie odpowiednie (pań¬stwowe, samorządowe) organy administracji publicznej, stosownie do kompe¬tencji przyznanych im przez przepisy prawa.
Mienie publiczne jest zorganizowane i wydzielone w jednostki wyodręb¬nione organizacyjnie, działające bez wyodrębnienia prawnego oraz w mienie to wyposażone mogą być jednostki organizacyjne mające osobowość prawną. Możemy więc mówić o zarządzie tak wydzielonym i zorganizowanym mie¬niem. Zarząd tym mieniem należy do wzmiankowanych powyżej podmiotów. W wypadku mienia państwowego czy samorządowego występującego w po¬staci publicznej osoby prawnej, gospodarowanie nim należy do organów tej osoby i odbywa się w sposób samodzielny, w granicach i na warunkach prze¬widzianych w przepisach prawnych regulujących utworzenie i funkcjonowa¬nie tej osoby. Natomiast w wypadku mienia publicznego zorganizowanego w formie jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, zarządzającym tym mieniem są organy kierownicze tych jednostek. Podejmu¬ją one w ramach tego zarządu działania i czynności przewidziane w prawie i w granicach upoważnienia podmiotu powołującego taką jednostkę oraz wy¬posażającego ją w odpowiednie składniki majątkowe.
Mienie publiczne, jak już wskazano, może być wykorzystane do wyko¬nywania działalności gospodarczej. W odniesieniu do tego tzw. mienia pro¬dukcyjnego, mówiąc o zarządzie, oraz mając na względzie, obok podmiotów go wykonujących, także sposób i formę jego realizacji, możemy wyróżnić:
- zarząd pośredni, realizowany przez Ministra Skarbu Państwa, organ założycielski, organy jednostek samorządowych,
- zarząd bezpośredni, wykonywany przez osoby prawne, ich organy (przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, jednostki samorządowej).
50.Skarb Państwa i jego organy
Gdy idzie o zarząd mieniem Skarbu Państwa należy zaznaczyć, że Skarb Państwa jest osobą prawną, która w stosunkach cywilnoprawnych jest pod¬miotem praw i obowiązków dotyczących mienia państwowego, nie należącego do innych państwowych osób prawnych. Skarb Państwa jest zbiorczą nazwą (nie istnieje bowiem jako realna jednostka organizacyjna), dawaną na okreś-lenie mienia jednostek państwowych wyodrębnionych organizacyjnie, a nie mających osobowości prawnej. Pomimo art. 218 Konstytucji RP stano¬wiącego, że organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa, taka ustawa nie została, jak dotąd, uchwa¬lona.
Brak wyodrębnionej struktury organizacyjnej Skarbu Państwa powoduje, że określenie tego, kto jest upoważniony do podjęcia działań administracyjno-prawnych związanych z dysponowania tym mieniem, jak i do czynności prowadzących do nabycia praw i obowiązków cywilnoprawnych, wynika z prawa administracyjnego.
Stosownie do postanowień ustawy z 1997 r. organem właściwym do spraw Skarbu Państwa jest minister kierujący działem admi-nistracji rządowej oznaczonym jako Skarb Państwa - aktualnie Minister Skar¬bu Państwa. Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, reprezentuje Skarb Pań¬stwa. Minister ten może także inicjować politykę państwa w zakresie prze¬kształceń własnościowych w odniesieniu do mienia komunalnego oraz spra¬wuje nadzór nad Agencją Nieruchomości Rolnych.
Powyższe rozwiązania prawne wprowadzają więc zasadę domniemania właściwości w sprawach dotyczących gospodarowania mieniem Skarbu Pań¬stwa i jego ochrony na rzecz Ministra Skarbu. Wspomniane domniemanie wyraża się w tym, że minister jest kompetentny we wszystkich tych sprawach, z wyjątkiem przekazanych w przepisach prawnych innym organom publicz¬nym. Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, zgodnie z postanowieniami art. 2 ustawy o zasa¬dach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, w szcze¬gólności:
- przygotowuje i przedkłada Radzie Ministrów oraz, z jej upoważnienia, Sejmowi coroczne sprawozdania o stanie mienia Skarbu Państwa oraz o ekonomicznych, finansowych i społecznych skutkach prywatyzacji,
- przygotowuje i przedkłada Radzie Ministrów projekty rocznych kie¬runków prywatyzacji i programów prywatyzacji majątku państwowego oraz coroczne sprawozdania z realizacji kierunków prywatyzacji,
- prowadzi zbiorczą ewidencję majątku Skarbu Państwa,
- prowadzi ewidencję podmiotów, w szczególności państwowych jed¬nostek organizacyjnych, którym przysługuje prawo wykonywania uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu lub do działania w imieniu Skarbu Państwa,
- wykonuje uprawnienia wynikające z praw majątkowych Skarbu Pań¬stwa
- sprawuje kontrolę wykonywania uprawnień wynikających z praw ma¬jątkowych Skarbu Państwa przez państwowe jednostki organizacyjne, o których mowa w pkt 4,
- sprawuje kontrolę wykonywania przez inne organy administracji pań¬stwowej oraz państwowe osoby prawne zadań określonych w odręb¬nych przepisach, w zakresie przekształceń własnościowych,
- udziela pomocy na ratowanie i na restrukturyzację przedsiębiorstw państwowych, spółek z udziałem Skarbu Państwa, spółek, którym od¬dano przedsiębiorstwo do odpłatnego korzystania,
- realizuje inne zadania określone w przepisach odrębnych.
Organ ten może przyjmować wykonywanie zastępstwa procesowego w poszczególnych sprawach cywilnych, w tym gospodarczych Skarbu Pań¬stwa i innych organów rządowych oraz państwowych jednostek organizacyj¬nych nie posiadających osobowości prawnej, a także państwowych osób prawnych (art. 4). Minister Skarbu Państwa wykonuje także funkcje organu założycielskiego w stosunku do niektórych przedsiębiorstw państwowych (zo¬staną one omówione w dalszej części).
Minister Skarbu
- tworzy, likwiduje, łączy, dzieli i przekształca państwowe osoby praw¬ne. Tworząc te jednostki, wyposaża je w niezbędne do działania mie¬nie, w tym także w nieruchomości niezbędne do prowadzenia działal¬ności, w tym ostatnim przypadku w trybie i na zasadach przewidzia¬nych w ustawie o gospodarce nieruchomościami, - powołuje i odwołuje organy państwowych osób
Inne organy administracji państwowej, kierownicy urzędów państwowych (w rozumieniu przepisów o pracownikach urzędów państwowych) sprawują zarząd mieniem Skarbu Państwa wtedy, jeżeli w przepisach takie kompetencje zostały im przyznane i w zakresie tam określonym. Przede wszystkim repre¬zentują Skarb Państwa w odniesieniu do powierzonego im, do realizacji zadań urzędu, mienia.
51. Organy jednostek samorządu terytorialnego
Zarząd majątkiem publicznym przynależnym jednostkom samorządowym (gminie, powiatowi, województwu) należy do ich organów, stosownie do przyznanych im kompetencji.
Do wyłącznej właściwości organów stanowiących jednostek samorządo¬wych w zakresie gospodarowanie mieniem, w myśl postanowień ustaw samo¬rządowych, należy podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych, prze¬kraczających zakres zwykłego zarządu.
Do kompetencji organu wykonawczego wspólnoty samorządowej, należy przygotowywanie projektów uchwał rad lub sejmiku oraz wykonywanie uchwał podejmowanych przez te organy w zakresie gospodarowania mieniem. Ponadto do organów tych należy gospodarowanie mieniem samorządowym w zakresie niezastrzeżonym dla rad lub sejmików.
Ponadto wójt (burmistrz, prezydent), starosta oraz marszałek są kompe¬tentni przede wszystkim w sprawach wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej, w tym także w odniesieniu do gospodarowania mieniem samorządowym (np. oddanie w trwały zarząd nieruchomości jednostce organizacyjnej, stwierdzenia nabycia przez komunalne osoby prawne prawa wieczystego użytkowania gruntu i własności budynków).
Gmina, powiat, województwo nie pono¬szą odpowiedzialności za zobowiązania innych samorządowych osób praw¬nych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, a te ostatnie nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania wspólnot samorządowych.
Obowiązujące ustawodawstwo regulujące zasady gospodarowania mie¬niem samorządowym przez wspólnoty odwołuje się bądź do metody administracyjno-prawnej, bądź do metody cywilnoprawnej. Władcze akty admini¬stracyjne (indywidualne, generalne) stosują organy wspólnot w zależności od przyznanych im kompetencji, z tym że zasadą jest wydawanie indywidual¬nych decyzji administracyjnych przez organ jednoosobowy (wójta, prezy¬denta, burmistrza, starostę, marszałka). Zarządy wspólnot mogą je wydawać w sprawach wyraźnie określonych w przepisach prawa. W zakresie czynności cywilnoprawnych (głównie umów) w obrocie cywilnoprawnym wspólnotę reprezentują (działają w ich imieniu) wobec osób trzecich - organy wyko¬nawcze. Podejmują one swoje rozstrzygnięcia jako organy kolegialne lub jed¬noosobowe. Wobec osób trzecich wystarczy złożenie oświadczenia woli przez co najmniej dwóch członków powiatu lub jednego we współdziałaniu z pełno¬mocnikiem ustanowionym przez zarząd, jeśli statut nie stanowi inaczej (art 48 u.s.p.). W imieniu gminy oświadczenia woli składają jednoosobowo wójt albo działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną osobą (art. 46 u.s.g.). Oświadczenie woli w imieniu województwa składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu wo¬jewództwa, chyba że statut województwa stanowi inaczej. Sejmik wojewódz¬twa może udzielić marszałkowi upoważnienia do składania jednoosobowo oświadczeń woli, innych niż przewidywane w statucie województwa (art. 57 u.s.w). Podsumowując tę część rozważań, zauważyć należy, że zarząd mieniem publicznym polega niewątpliwie na podejmowaniu czynności faktycznych i prawnych, mających na celu wykorzystanie tego mienia w sposób zgodny z jego przeznaczeniem. Jednakże organy takich podmiotów, jak Skarb Państwa i jednostki samorządowe nie są wyłącznie organami osób prawnych. Są one bowiem równocześnie organami wykonującymi władcze działania. W skompli¬kowanym procesie zarządu mieniem publicznym organy Skarbu Państwa i or¬gany poszczególnych wspólnot samorządowych podejmują, na podstawie przy¬znanych im prawem kompetencji, działania o charakterze zarówno cywilno-prawnym, jak i administracyjno-prawnym. Wynika to m.in. ze swoistego po¬mieszania ról, w jakich występują organy Skarbu Państwa i organy wspólnot samorządowych, tj. roli podmiotów władzy i roli właściciela.
52.Przedsiębiorstwo państwowe jako przedsiębiorca i jego komercjalizacja). Podstawa prawna działania, pojęcie, rodzaje i tworzenie przedsiębiorstw państwowych
Formą wykonywania przez państwo działalności gospodarczej jest przed¬siębiorstwo państwowe. Podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych określa wskazana już ustawa o przedsiębior¬stwach państwowych. Ustawie tej podlegają w zasadzie wszystkie przedsię¬biorstwa państwowe. Sytuację przedsiębiorstw państwowych, obok wspomnianej ustawy i innych aktów powszechnie obo¬wiązujących regulujących funkcjonowanie tego podmiotu, kształtuje także akt o jego utworzeniu oraz akty wewnętrzne: statut przedsiębiorstwa i regulamin organizacyjny.
Akt założycielski, wydawany przez organ administracji gospodarczej tworzący przedsiębiorstwo państwowe, określa, zgodnie z postanowieniami art. 7 ust. 3 i 4 u.p.p.: nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot działania przedsię¬biorstwa, a w wypadku przedsiębiorstw użyteczności publicznej może także określać zasady i warunki powoływania zakładów, filii, oddziałów oraz in-nych wewnętrznych jednostek sporządzających bilans. Statut przedsiębior¬stwa natomiast reguluje strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa, zasady tworzenia zakładów i innych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa, sy¬stem kontroli wewnętrznej, stosunki prawne między jednostkami organiza¬cyjnymi wchodzącymi w skład przedsiębiorstwa oraz zasady występowania w stosunkach prawnych z innymi jednostkami organizacyjnymi (art. 12 i 26 u.p.p.). Może także przewidywać powołanie organów doradczych i opiniodawczych dyrektora (kolegium, rady techniczno-ekonomicznej) oraz komisji do rozstrzygania sporów majątkowych pomiędzy jednostkami wewnętrznymi (art. 28 i 29 u.p.p.). Statut uchwala ogólne zebranie pracowników przedsię¬biorstwa na wniosek dyrektora przedsiębiorstwa państwowego. W wypadku przedsiębiorstw użyteczności publicznej akt ten wymaga zatwierdzenia przez organ założycielski. Regulamin organizacyjny przedsiębiorstwa państwowego ustalany jest przez dyrektora przedsiębiorstwa po zasięgnięciu opinii rady pracowniczej. Określa on, zgodnie z art. 27 u.p.p., szczegółowo zakres działa¬nia, podział czynności i odpowiedzialność osób pełniących funkcje kierow¬nicze i samodzielne w przedsiębiorstwie.
Kompetencja tworzenia przedsiębiorstw państwowych, zgodnie z art. 7 ust. l i 2 u.p.p., przysługuję: naczelnym oraz centralnym organom admini¬stracji państwowej; Narodowemu Bankowi Polski i bankom państwowym oraz innym organom państwowym, z tym że mogą one to czynić w uzasadnionych przypadkach po porozumieniu z właściwym naczelnym lub centralnym orga¬nem administracji państwowej. Pod względem prawnym utworzenie przedsiębiorstwa obejmuje wiele nastę¬pujących czynności prawnych: wydanie aktu o utworzeniu przedsiębiorstwa, poprzedzone postępowaniem przygotowawczym; wyposażenie przedsiębior¬stwa w środki niezbędne do prowadzenia działalności określonej w akcie o jego utworzeniu; powołanie pierwszego dyrektora przedsiębiorstwa; ustale¬nie statutu przedsiębiorstwa; wpisanie przedsiębiorstwa do Krajowego Reje¬stru Sądowego. Z tym że przedsiębiorstwo państwowe uzyskuje osobowość prawną i byt jako wydzielony przedsiębiorca po dokonaniu wpisu do rejestru. Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone i działać jako jednostki działające na zasadach ogólnych lub jednostki użyteczności publicznej. Przed¬siębiorstwa użyteczności publicznej to przedsiębiorstwa mające na celu bie¬żące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności. W szczególności przedsię¬biorstwa te mogą działać w zakresie: inżynierii sanitarnej, komunikacji miej¬skiej, zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną, zarządu państwowymi zasobami lokalowymi, zarządu państwowymi terenami zielo¬nymi, zarządu uzdrowiskami, usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych, usług kulturalnych.
Z prawnego punktu widzenia przedsiębiorstwami użyteczności publicznej są te jednostki, którym organ założycielski nadał taki status w akcie o utwo¬rzeniu przedsiębiorstwa. Organ ten, w granicach obowiązujących przepisów, określa także zakres i warunki, na jakich przedsiębiorstwa użyteczności pub¬licznej są obowiązane świadczyć usługi na rzecz ludności. Ma on przy tym obowiązek dotowania działalności tych przedsiębiorstw, jeśli są one nieren¬towne, ale konieczne ze względu na potrzebę zaspokajania potrzeb ludności (art. 6 u.p.p.). Szczegółowe warunki i zasady działania tych przedsiębiorstw określają przepisy rozporządzenia wykonawczego.
Oceniając sytuację tego podmiotu, wskazać należy, że przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samofinansującym się i samorządnym przed¬siębiorcą, posiadającym osobowość prawną, wyposażonym w majątek oraz zarządzanym i reprezentowanym przez własne organy.
53.Zasady działania przedsiębiorstwa państwowego
Istotną cechą przedsiębiorstwa państwowego jako przedsiębiorcy jest jego samodzielność, ujmowana w kilku płaszczyznach. Można mówić o sa¬modzielności przedsiębiorstwa państwowego w stosunkach poziomych, w za¬kresie obrotu gospodarczego z innymi jego uczestnikami. Samodzielność ta oznacza, że przedsiębiorstwo państwowe jako przedsiębiorca występuje w obrocie gospodarczym we własnym imieniu i na własny rachunek, że może nabywać i zaciągać zobowiązania, a także pozywać i być pozywane pod własną nazwą. Samodzielność przedsiębiorstwa jest rozpatrywana także w płaszczyźnie pionowej, w relacji przedsiębiorstwo-organy administracji publicznej, w tym zwłaszcza organ założycielski. Organy państwowe mogą podejmo¬wać decyzję w zakresie działalności przedsiębiorstwa tylko w przypadkach przewidzianych przepisami ustawowymi. Powyższa regulacja wskazuje, że zakres samodzielności przedsiębiorstwa obejmuje całą jego działalność jako przedsiębiorcy, wszystkie sprawy związane z jego działalnością. Rozwiązania ustawy wskazują, że w zakresie działalności przedsiębiorstwa możemy mówić o domniemaniu samodzielności prawnej po stronie przedsiębiorstwa. Owo domniemanie polega na tym, że szczegółowo określone są jedynie kompe¬tencje organów administracji, w tym organu założycielskiego, z czego wyni¬ka, że w pozostałych sprawach przedsiębiorstwa rozstrzyganie jest pozosta¬wione jego organom. W ramach tej samodzielności mieści się także przewi¬dziana w art. 55 u.p.p. możliwość podjęcia przez przedsiębiorstwo działal¬ności nieprzewidzianej w akcie o jego utworzeniu. Samodzielność w płasz¬czyźnie pionowej jest nie tylko deklarowana, ale przepisy wprowadzają także gwarancje materialne i proceduralne jej realizacji i przestrzegania.
Gwarancje materialne przejawiają się w tym, że samodzielność ta zbudo¬wana jest na zasadzie domniemania po stronie przedsiębiorstwa, a nie orga¬nów administracyjnych. Natomiast gwarancje formalne samodzielności wyra¬żają się w tym, że organy przedsiębiorstwa, a więc jego dyrektor, ale także i rada pracownicza, mogą zaskarżyć podejmowane przez organy administra¬cyjne indywidualne działania władcze. Przedsiębiorstwo państwowe jest podmiotem samorządnym. Samorząd¬ność ta przejawia się w instytucji samorządu załogi, a więc poprzez udział załogi przedsiębiorstwa w jego zarządzaniu, na zasadach określonych w od¬rębnej ustawie. Ten udział może być realizowany przez załogę w sposób bezpośredni - w drodze referendum, w ramach którego załoga może się wy¬powiedzieć w istotnych sprawach przedsiębiorstwa. Wykonywany jest jednak głównie w sposób pośredni przez organy samorządu załogi, przede wszystkim takie, jak: ogólne zebranie pracowników przedsię¬biorstwa (w pewnych sytuacjach jego funkcję pełni ogólne zebranie delega¬tów); rada pracownicza przedsiębiorstwa .Należy wskazać, że te organy są jednocześnie organami przedsiębiorstwa państwo¬wego. Kolejną cechą przedsiębiorstwa państwowego jest to, że jest jednostką samofinansującą się. Samofinansowanie się oznacza przede wszystkim, że działając, stosownie do art. 53 u.p.p., na zasadzie rachunku ekonomicznego i racjonalnej gospodarki, przedsiębiorstwo z własnych dochodów pokrywa wszelkie wydatki i koszty działalności. Zasadę samofinansowania przedsię¬biorstwa państwowego, mając na względzie, że jest ono przedsiębiorcą, na¬leży także rozumieć szerzej, jako regułę równoważną z zasadą maksymali¬zacji wyniku finansowego. Konsekwencją nieprzestrzegania zasady samofi-nansowania jest albo likwidacja przedsiębiorstwa państwowego lub ogłosze¬nie jego upadłości.
54. Organy przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo państwowe, jako wyodrębniony organizacyjne przed¬siębiorca, działa poprzez swoje organy. Organami tymi, stosownie do art. 30 u.p.p., są: *ogólne zebranie pracowników (delegatów), *rada pracownicza i *dy¬rektor przedsiębiorstwa. Realizując uprawnienia i obowiązki podmiotu, sto¬sownie do przyznanych im kompetencji, organy te podejmują działania i czynności w dwóch obszarach: w sferze zarządzania przedsiębiorstwem oraz w sferze reprezentowania przedsiębiorstwa na zewnątrz. Zgodnie z art. 32 u.p.p. dyrektor przedsiębiorstwa zarządza przedsiębiorstwem i reprezentuje je na zewnątrz. Jego kompetencje dotyczą więc obu obszarów (zarządzania i reprezentowania), ponadto określone są na zasadzie klauzuli ogólnej, bez szczegółowego ich wyliczania. Natomiast kompetencje ogólnego zebrania pracowników i rady pracowniczej określone są poprzez ich wyszczególnienie w ustawie o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (art. 31 u.p.p.), nadto dotyczą sfery zarządzania przedsiębiorstwem. Organy samo¬rządu jako organy przedsiębiorstwa, nie reprezentują przedsiębiorstwa na zewnątrz w stosunkach cywilnoprawnych. Podział kompetencji pomiędzy organy oparty jest więc na zasadzie domniemania ich na rzecz dyrektora przedsiębiorstwa. Przepisy ustawy nie tylko ustaliły zasadę podziału kompetencji pomiędzy organy przedsiębiorstwa, ale także wprowadziły gwarancje przestrzegania ustalonych w tym zakresie reguł oraz rozstrzyganie powstałych na tym tle sporów. I tak, w zakresie i na warunkach oraz w trybie określonym w ustawie o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego, na zasadzie wzajemnoś¬ci dyrektorowi przedsiębiorstwa i radzie pracowniczej, przysługuje prawo wstrzymania decyzji (uchwał). W razie natomiast nie uzgodnienia przez dy¬rektora i radę pracowniczą wspólnego stanowiska spory powstałe na tym tle rozstrzyga komisja rozjemcza, ustanowiona w tym celu przez organy przed¬siębiorstwa. Dyrektora przedsiębiorstwa działającego na zasadach ogólnych, w myśl art. 33 u.p.p., powołuje i odwołuje rada pracownicza, przy czym odwołanie przez nią dyrektora wymaga zgody organu założycielskiego. Odwołanie bez tej zgody jest nieważne. Niemniej jednak pierwszego dyrektora, a także w sy¬tuacji kiedy rada pracownicza nie skorzystała w terminie sześciu miesięcy z przyznanej kompetencji, dyrektora przedsiębiorstwa powołuje organ założy¬cielski. Natomiast dyrektora przedsiębiorstwa użyteczności publicznej powo¬łuje i odwołuje zawsze organ założycielski (art. 34 u.p.p.). Od decyzji podjętej w sprawie powołania czy odwołania dyrektora przez organ założycielski, radzie przysługuje sprzeciw .Dyrektor przedsiębiorstwa jest powoływany na okres pięciu lat albo na czas nieokreślony, spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu (art. 35 i 36 u.p.p.). Pozostałe organy przedsiębiorstwa (ogólne zebranie pracow-ników oraz rada pracownicza) są wyłaniane przez pracowników przedsiębior¬stwa w drodze wyborów powszechnych, bezpośrednich i równych, w głosowaniu tajnym, na zasadach określonych w ustawie o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego.
Należy wskazać, że w określonych w ustawie przypadkach kompetencje organów przedsiębiorstwa państwowego wykonywać może tymczasowy kie¬rownik przedsiębiorstwa, a także: zarządca komisaryczny, zarządca mene¬dżerski, likwidator, syndyk masy upadłości.
55.Mienie przedsiębiorstwa państwowego
Materialną bazą działalności przedsiębiorstwa państwowego jest jego ma¬jątek, będący częścią mienia publicznego. Składają się nań środki wydzielone na etapie tworzenia przedsiębiorstwa oraz mienie nabyte w toku jego dzia¬łalności. W obrocie prawnym, w zakresie mienia, przedsiębiorstwo występuje we własnym imieniu i na własny rachunek, gospodarując nim w granicach prawa samodzielnie, jak każdy właściciel (art. 46 i 47 u.p.p.). W konsek¬wencji organ założycielski i inne organy administracji publicznej nie mogą pozbawić przedsiębiorstwa państwowego składników wydzielonego mu czy nabytego przez nie mienia, z wyjątkiem przewidzianych przepisami prawa możliwości, w razie podziału i połączenia przedsiębiorstwa (art. 48 u.p.p.). Natomiast w razie likwidacji czy upadłości przedsiębiorstwa pozostałe mienie przejmuje Skarb Państwa lub Agencja Mienia Wojskowego (art. 49 u.p.p.).
Uprawnienia przedsiębiorstwa w zakresie posiadania, korzystania i roz¬porządzania mieniem nie mają jednak charakteru absolutnego, ze względu na jego publiczną naturę. Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych przewiduje pewne ograniczenia w zakresie gospodarowania mieniem przez organy przedsiębiorstwa. I tak, zgodnie z art. 46 ust. 3 i art. 46a ust. 3, przedsiębiorstwo sprzedaje mienie zaliczane do tzw. rzeczowego majątku trwałego i oddaje do odpłatnego używania składniki swego mienia na podstawie umów prawa cywilnego - w drodze przetargu. Sam przetarg powinien być przeprowadzony natomiast w trybie i na zasadach określonych w rozporządzeniu. Zgodnie z jego przepisami, przetarg ma charakter publiczny i przeprowadza się go w formie ustnej (licytacja) lub pisemnej. Odstąpienie od przetargu jest możli¬we jedynie w sytuacji, gdy:
- środki trwałe mają wartość rynkową i jest oczywiste, że w drodze prze¬targu nie uzyska się ceny wyższej,
- przedmiotem sprzedaży są składniki majątkowe, których wartość nie przekracza kwoty określonej w przepisach decydujących o zaliczeniu do środków trwałych - przedmiotem sprzedaży są lokale mieszkalne, a sprzedaż następuje na rzecz najemcy,
Kolejną formą ograniczeń przedsiębiorstwa w zakresie zbywania jego majątku jest, nałożony przez przepis art. 46 a ust. 1 u.p.p., obowiązek zgło¬szenia organowi założycielskiemu zamiaru dokonania niektórych czynności prawnych, mających za przedmiot mienie przedsiębiorstwa zaliczane do rze¬czowego i finansowego majątku trwałego. Dotyczy to czynności polegającej na wniesieniu tego mienia do spółki czy fundacji, dokonaniu darowizny, nie¬odpłatnym oddaniu mienia do używania innym podmiotom, a także czynności sprzedaży niektórych akcji czy udziałów.
W zakresie gospodarowania mieniem do dokonywania czynności praw¬nych samodzielnie w imieniu przedsiębiorstwa jest upoważniony z mocy ustawy jego dyrektor. Zastępcy dyrektora i inne osoby działają w granicach udzielonego przez dyrektora umocowania. Z tym, że jeżeli czynność prawna obejmuje rozporządzenie prawem, którego wartość przekracza pięć tysięcy złotych lub powoduje powstanie zobowiązania powyżej tej kwoty, do skutecz¬ności oświadczenia woli wymagane jest współdziałanie co najmniej dwóch osób (art. 50 u.p.p.).
56. Reorganizacja i likwidacja przedsiębiorstwa państwowego
Przedsiębiorstwo państwowe może ulec likwidacji, może upaść oraz być poddane innym procesom, takim jak: łączenie, podział, przekształcenie w spółkę.
Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego, zgodnie z przepisami art. 18 a u.p.p., polega na zadysponowaniu jego składnikami materialnymi i niemate¬rialnymi, o których mowa w art. 55' k.c., i wykreśleniu przedsiębiorstwa z re¬jestru, po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli. Likwidacja jest więc pewnym ciągiem działań prawnych oraz faktycznych zmierzających do za-kończenia bytu prawnego przedsiębiorstwa państwowego, który ustaje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o wykreśleniu przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorców. Istotą tego procesu jest uzyskanie przez organy publiczne możliwości zadysponowania pozostałym po likwidacji przedsię¬biorstwa mieniem, w celu jak najlepszego wykorzystania go w przyszłości.
Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego może nastąpić, jeżeli:
- przedsiębiorstwo prowadzi działalność ze stratą w ciągu kolejnych sześciu miesięcy,
- prawomocnym wyrokiem sądu czy ostateczną decyzją administracyjną zakazano przedsiębiorstwu działania we wszystkich dziedzinach obję¬tych przedmiotem jego działania,
- z wnioskiem takim wystąpił zarządca komisaryczny,
- ponad połowę aktywów przedsiębiorstwa łącznie: stanowią udziały, in¬ne tytuły uczestnictwa w spółkach, obligacje, lub oddano do używania innym podmiotom (art. 19 ust. 1 u.p.p.).
Likwidacji przedsiębiorstwa państwowego dokonuje organ założycielski. Przepisy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych nie regulują w zasadzie szczegółowej procedury tego procesu, odsyłając w tej materii do przepisów rozporządzenia wykonawczego. Rozwiązania zawarte w tych aktach wskazu¬ją, że likwidacja może być przeprowadzona przez organ założycielski z włas¬nej inicjatywy lub na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa, a także z inicjatywy zarządcy przedsiębiorstwa czy rady nadzorczej przedsiębiorstwa. W sytuacji wystąpienia takiej inicjatywy, organ założycielski powinien wszcząć postępowanie w tej sprawie w formie postanowienia oraz przeprowadzić po¬stępowanie przygotowawcze, powołując w tym celu specjalny zespół przygo¬towawczy, a także przedstawić zamiar likwidacji radzie pracowniczej i związ¬kom zawodowym działającym w przedsiębiorstwie w celu uzyskania opinii. Powyższe postępowanie kończy się wydaniem przez organ założycielski de¬cyzji o likwidacji przedsiębiorstwa. Jest ona indywidualnym rozstrzygnięciem administracyjnym mającym charakter tzw. decyzji gospodarczej. Decyzja o likwidacji przedsiębiorstwa jest decyzją częściowo związaną, jako że proces ten może nastąpić w przypadkach przewidzianych w ustawie. Konsekwencją wydania decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa jest w isto¬cie postawienie go w stan likwidacji. Prowadzi ono bowiem dalej działalność pod dotychczasową nazwą, z dodatkiem wyrazów „w likwidacji". Skutkiem postawienia przedsiębiorstwa w stan likwidacji jest natomiast zmiana jego sytemu zarządzania. Organ założycielski odwołuje bowiem dyrektora przed¬siębiorstwa, ulegają z mocy prawa rozwiązaniu organy samorządu załogi (art. 21 u.p.p.). Kompetencje organów przedsiębiorstwa przejmuje powołany przez organ założycielski likwidator, który przeprowadza proces likwidacji, pod nadzorem organu założycielskiego, zgodnie z opracowanym planem likwi¬dacji. Po zakończeniu procesu likwidacji organ założycielski wydaje decyzję o uznaniu przedsiębiorstwa za zlikwidowane, a następnie, w oparciu o nią, występuje o wykreślenie przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorców ( 51 rozporządzenia wykonawczego).
Omawiana ustawa przewiduje (art. 24), że przedsiębiorstwo państwowe może być postawione w stan upadłości. Zasady, warunki i tryb przeprowa¬dzania tego postępowania określają przepisy prawa upadłościowego, z wy¬jątkiem spraw uregulowanych w ustawie o przedsiębiorstwach państwowych. Przesłanką uznania przedsiębiorstwa za upadłe jest nie tylko zaprzestanie pła¬cenia długów, ale także to, że jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów. O postawieniu przedsiębiorstwa w stan upadłości decyduje właściwy sąd. Samo postępowanie upadłościowe prowadzi syndyk pod nadzorem sądu. Z dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa organ założycielski odwołuje dyrektora przedsiębiorstwa i wyznacza reprezentanta upadłego; ulegają też z mocy prawa rozwiązaniu organy samorządu załogi.
Przedsiębiorstwo państwowe może zostać także podzielone i połączone. Łączenie przedsiębiorstw polega na utworzeniu jednego przedsiębiorstwa, w skład którego wchodzą załogi i części mienia ogólnonarodowego należące do dwóch lub więcej przedsiębiorstw podlegających połączeniu. Natomiast podział przedsiębiorstwa polega na utworzeniu dwóch lub więcej przedsię¬biorstw w oparciu o wydzielone, zorganizowane części załogi oraz zespoły środków trwałych i odpowiadające im części środków obrotowych (zakłady i inne jednostki organizacyjne), należące do przedsiębiorstwa ulegającego podziałowi. Podział przedsiębiorstwa polegać może również na wyłączeniu
z przedsiębiorstwa jednostki lub jednostek organizacyjnych, w celu włączenia ich do innego przedsiębiorstwa.
Zarówno podział, jak i połączenie przedsiębiorstw następuje na podsta¬wie decyzji organu założycielskiego (art. 18 u.p.p.). Od decyzji tych przedsiębiorstwu przysługuje sprzeciw na zasadach art. 63 u.p.p. W określo¬nych w art. 18 ust. 2 ustawy przypadkach decyzję o podziale może podjąć także minister właściwy ze względu na przedmiot działania przedsiębiorstwa państwowego. Zamiar wraz z założeniami dokonania połączenia, podziału organ założycielski przedstawia organom samorządu załogi i związkom zawo-dowym w celu uzyskania opinii. Ponadto przed podjęciem decyzji organ prze¬prowadza postępowanie przygotowawcze, aby zbadać przyczyny, cel, potrze¬by i warunki zamierzonej reorganizacji (art. 22 i 23 u.p.p.).
57. Nadzór założycielski
Istotną cechą przedsiębiorstwa państwowego jako przedsiębiorcy jest to, iż jest ono poddane specjalnemu nadzorowi tzw. nadzorowi założycielskiemu12 u.p.p. ). Nadzór ten spra¬wuje organ założycielski, z tym że akt założycielski może przewidywać, iż kompetencje nadzorcze organu założycielskiego mogą być przekazane powo¬łanej przez ten organ radzie nadzorczej (art. 59 u.p.p.).
Gdy idzie o zakres i środki nadzoru założycielskiego, ustawa o przedsię¬biorstwach państwowych stanowi, że organ założycielski dokonuje kontroli i oceny działalności przedsiębiorstwa oraz pracy jego dyrektora oraz ma pra¬wo władczego wkraczania w sprawy przedsiębiorstwa w wypadkach przewi¬dzianych przepisami ustawowymi (art. 58). Przyznając te kompetencje, usta¬wa nie precyzuje wyraźnie przedmiotu tej kontroli i oceny. Sformułowania ustawy wskazują, że przedmiotem nadzoru objęta jest wszelka działalność przedsiębiorstwa i całokształt zachowań dyrektora. W ramach realizacji tego nadzoru organ założycielski może, w ramach przyznanych środków nadzoru, kontrolować całą działalność przedsiębiorstwa i wszystkie zachowania dyrek¬tora, podejmować działania władcze w sytuacji stwierdzenia uchybień. Nie¬mniej jednak realizacja wyników kontroli może nastąpić władczo, w grani-cach i jedynie za pomocą środków przyznanych organowi założycielskiemu w przepisach ustawowych. W tym kontekście należy wskazać, że przepisy przyznają organowi założycielskiemu m.in. kompetencję: zatwierdzania statu¬tów niektórych kategorii przedsiębiorstw; wstrzymania wykonania decyzji dyrektora oraz zobowiązania go do jej zmiany czy cofnięcia; nałożenia na przedsiębiorstwo obowiązku wykonania dodatkowych zadań w ramach planu czy poza nim (art. 13, 60, 61 u.p.p.).
Przedsiębiorstwu przysługują środki ochrony przed ingerencją władczą organu sprawującego nadzór. I tak, dyrektor przedsiębiorstwa oraz rada pra¬cownicza mają prawo wniesienia sprzeciwu w stosunku do decyzji podjętej przez organ sprawujący nadzór. Wniesienie sprzeciwu wstrzymuje wykonanie rozstrzygnięcia. W razie podtrzymania przez organ założycielski swojego sta-nowiska, organom przedsiębiorstwa przysługuje prawo wniesienia sprawy do sądu powszechnego. Niezależnie od powyższego, w razie doznania szkody z powodu wykonania decyzji organu sprawującego nadzór, przedsiębiorstwo może żądać od niego odszkodowania (art. 63 i 64 u.p.p.).
58.Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę
W związku z przemianami gospodarczymi przedsiębiorstwo państwowe może zostać poddane procesowi komercjalizacji, w trybie i na zasadach usta¬wy o komercjalizacji i prywatyzacji. Komercjalizacja, w myśl art. 1 ust. 1 u.k.p., polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jedno¬osobową spółkę Skarbu Państwa - o formie prawnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej. Jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej, powstała spółka wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na charakter prawny tych stosunków (zasada sukcesji generalnej). Komercjalizacja jest więc zmianą formy organizacyjno-prawnej prowadzenia działalności gospo¬darczej, a nie kreowaniem nowego podmiotu gospodarczego. Zmiana ta pole¬ga na zastąpieniu dotychczasowej formy zarządu publicznego prowadzenia przez państwo określonej działalności gospodarczej - jaką jest niewątpliwie przedsiębiorstwo państwowe (regulowane ustawą o przedsiębiorstwach pań¬stwowych) - formą zarządu prywatnoprawnego, tj. spółką kapitałową, której sytuację określa kodeks spółek handlowych.
Proces przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego może być doko¬nywany bądź w celu prywatyzacji, bądź też w innym celu. W tej sytuacji skomercjalizowany podmiot nie musi być jedynie fazą pośrednią między funkcjonowaniem przedsiębiorstwa państwowego na podstawie przepisów ustawy z 1981 r., a jego prywatyzacją. Stać się może natomiast również pew¬ną stałą samoistną formą zarządu częścią mienia państwowego.
Komercjalizacji podlegać mogą wszystkie przedsiębiorstwa państwowe, z wyjątkiem: postawionych w stan likwidacji lub upadłości; będących w stadium podziału, łączenia czy postępowania układowego albo ugodowego, a tak¬że w zarządzie menedżerskim; objętych prywatyzacją bezpośrednią; przedsię¬biorstwa użyteczności publicznej „Poczta Polska" (art. 3 ust. 3 u.k.p.).
Jeżeli idzie o zagadnienia proceduralne, to należy wskazać, że komercja¬lizacji przedsiębiorstwa w celu prywatyzacji dokonuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, natomiast w innym celu dokonuje tego także ten or¬gan, ale za zgodą Rady Ministrów. Przekształcenia przedsiębiorstwa państwo¬wego dokonuje Minister Skarbu Państwa z własnej inicjatywy lub na wnio¬sek: organu założycielskiego, dyrektora przedsiębiorstwa państwowego i rady pracowniczej, sejmiku województwa, na obszarze którego znajduje się siedzi¬ba przedsiębiorstwa (art. 3 ust. l i 2, art. 4 i 4a u.k.p.). Z tym że w wypadku przedsiębiorstw państwowych o podstawowym znaczeniu dla gospodarki pań¬stwa, dokonuje tych czynności za zgodą Rady Ministrów (art. la ust. 2 u.k.p.).
Ustawa nie przewiduje żadnych warunków materialno-prawnych, na któ¬re mogliby się powołać wnioskodawcy, ani środków formalnoprawnych z któ¬rych wnioskodawcy mogliby skorzystać w wypadku odmowy ministra czy jego bezczynności. Jedynym prawnym obowiązkiem ministra jest, stosownie do art. 4 ust. 2 i 3 u.k.p., dokonanie odpowiednich zawiadomień organów przedsiębiorstwa państwowego o podjęciu tego procesu. W konsekwencji w wypadku podjęcia procesu komercjalizacji dyrektor przedsiębiorstwa jest zobowiązany doręczyć Ministrowi Skarbu Państwa kwestionariusz przedsię¬biorstwa państwowego, wraz z dokumentami określonymi w przepisach roz¬porządzenia Rady Ministrów44.
Podstawą przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego jest akt komer¬cjalizacji sporządzany za Skarb Państwa przez Ministra Skarbu Państwa. W akcie tym ustala się:
- statut spółki,
- wysokość kapitału zakładowego spółki,
- imiona i nazwiska członków władz pierwszej kadencji (art. 9 u.k.p.).
Niezwłocznie po sporządzeniu aktu komercjalizacji zarząd spółki składa wniosek o wpisanie spółki do rejestru przedsiębiorców. Dniem przekształ¬cenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę (dniem komercjalizacji) jest pierwszy dzień miesiąca przypadającego po wpisaniu spółki do rejestru. Z tym dniem następuje także z urzędu wykreślenie przedsiębiorstwa państwo¬wego z rejestru (art. 10 u.k.p.).
59. Prywatyzacja podmiotów państwowych. Pojęcie i rodzaje prywatyzacji
A) Prywatyzacja pośrednia
I ETAP- komercjalizacja
Polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę akcyjną lub z o.o Skarbu Państwa ( oznacza to, że stuprocentowym właścicielem akcji lub udziałów jest Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra właściwego so spraw Skarbu Państwa lub zdecydowanie rzadziej przez wojewodę(organ terenowy) Pozostałe spółki nie można przekształcić.
Komercjalizacji dokonuje Minister Skarbu Państwa oraz Minister Przekształceń Własnościowych za zgodą RM.
Z wnioskiem o komercjalizację przedsiębiorstwo państwowe może wystąpić organ założycielski z własnej inicjatywy lub na wspólny wniosek dyrektora i rady pracowniczej.
Po komercjalizacji zmienia się;
1) podstawa prawna- nie stosuje się już wtedy ustawy z 25 września 2001 roku o przedsiębiorstwach państwowych tylko podstawa prawną staje się Kodeks Spółek Handlowych( umowa- spółka z.o.o, statut – spółka akcyjna)
2) forma prawna
3)organy tego podmiotu - Odpowiednikiem dyrektora jest zarząd – jedno lub kilkuosobowy. Nie ma rady pracowniczej – jest Rada Nadzorcza( jest to organ obligatoryjny w spółkach akcyjnych, natomiast w spółkach z.o.o Rada jest organem fakultatywnym- może ale nie musi być . występuje wtedy gdy kapitał przekroczy 50 tysięcy złotych a wspólników będzie powyżej 25)
W spółkach z.o.o może zostać powołana Komisja Rewizyjna, którą od Rady Nadzorczej różni przede wszytki zakres kompetencji. RN zajmuje się kontrolą i nadzorem nad wszystkimi sprawami spółki , natomiast KR zajmuje się tylko finansami spółki.
Zamiast zebrań delegatów jest *Zgromadzenie Wspólników ( spółka z.o.o), * Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy(spółka akcyjna)
4) nazwa przedsiębiorstwa, numery ewidencyjne, NIP, pieczątki, wizytówki itp.
Istota prywatyzacji:
1)Dla Skarbu Państwa- wpływy do budżetu
2) Dla podmiotu gospodarczego- zysk przeznaczony ba jego rozwój
II ETAP –polega na sprzedaży akcji lub udziałów
Pojawia się inwestor strategiczny bądź inwestycyjny, który ma prawo pierwokupu. Skarb Państwa posiada 25% udziałów, przedsiębiorstwo 15% , pracownicy otrzymują pakiet socjalny, którego wielkość zależy od stażu pracy. Udziałów nie można zbywać pracownikom przez 2 lata a zarządowi przez 3 lata. Istnieje jednak obejście tej zasady poprzez sporządzenie umowy przedwstępnej
B) Prywatyzacja bezpośrednia
Głównym założeniem prywatyzacji bezpośredniej jest stworzenie możliwości dokonywania szybkich zmian własnościowych w przedsiębiorstwach państwowych, określanych jako małe i średnie.
Prywatyzacja bezpośrednia znajduje zastosowanie głównie w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw i następuje poprzez :
a)Sprzedaż przedsiębiorstwa- jest to najprostsza forma prywatyzacji bezpośredniej. Ta forma prywatyzacji bezpośredniej może być stosowana do wszystkich przedsiębiorstw, zwłaszcza do przedsiębiorstw słabszych ekonomicznie, które wymagają inwestycji.
Wyróżniamy dwa tryby sprzedaży:
1) sprzedaż w trybie przetargu- Przetarg publiczny polega na publicznym zaproszeniu potencjalnych nabywców do składania przez ofert na zakup akcji/udziałów Skarbu Państwa.
W ogłoszeniu o przetargu określa się m.in. liczbę i rodzaj akcji, ich wartość nominalną, minimalną cenę sprzedaży jednej akcji oraz maksymalny okres związania uczestnika przetargu ofertą, formę, miejsce, tryb wniesienia wadium.
W określonym w zaproszeniu czasie potencjalni nabywcy po spełnieniu dodatkowych wymogów otrzymują pisemną informację o spółce. Po upłynięciu terminu składania ofert komisja powołana przez Ministra Skarbu Państwa otwiera wszystkie złożone przez potencjalnych nabywców oferty, ocenia ich zgodność z ogłoszeniem oraz dokonuje wyboru najkorzystniejszej oferty albo odstępuje od przeprowadzenia przetargu bez dokonania wyboru.
Umowa kupna-sprzedaży akcji/udziałów podpisywana jest w imieniu Skarbu Państwa przez Ministra Skarbu Państwa.
2) sprzedaż w trybie rokowań - podjęte na podstawie publicznego zaproszenia aspekt upublicznienia polegający na konieczności dochowania warunków publiczno-prawnych. Zaproszenie do rokowań powinno zawierać, w szczególności: dane dotyczące zbywcy; podstawę prawną zbycia akcji/udziałów; dane dotyczące spółki; liczbę, rodzaj akcji; ich wartość nominalną; wskazanie przedmiotu rokowań; miejsce, tryb formę oraz termin złożenia odpowiedzi na zaproszenie do rokowań. Zbywca ma prawo zastrzeżenia w zaproszeniu do rokowań, w szczególności, iż może odstąpić od rokowań bez podawania przyczyn, zmienić procedurę i harmonogram rokowań.
Rokowania z potencjalnym nabywcą mają za przedmiot w przede wszystkim liczbę akcji/udziałów, cenę sprzedaży, warunki zapłaty, zobowiązania inwestycyjne, pakiet socjalny.
Do wiadomości publicznej podawane są tylko informacje uzgodnione z nabywcą, po podpisaniu umowy kupna-sprzedaży akcji.
Ogłoszenie o sprzedaży zamieszcza się w gazecie, która musi spełnić dwa warunki:
a) dziennik
b) dziennik o charakterze ogólnokrajowym
Ogłoszenie o sprzedaży musi być zamieszczone w dwóch takich dziennikach ogólnokrajowych.
Zapłata za przedsiębiorstwo może być dokonywana w ratach. Zgodnie z ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji pierwsza rata wynosi co najmniej 20 procent ceny ustalonej za przedsiębiorstwo. Pozostała część może być spłacana w oprocentowanych ratach w okresie do 5 lat.
b)Wniesienie do spółki -Kolejną formą prywatyzacji bezpośredniej jest wniesienie przedsiębiorstwa do spółki. Polega ona na tym, iż Skarb Państwa wnosi do spółki aport w postaci przedsiębiorstwa i obejmuje w zamian odpowiednią ilość udziałów albo akcji. Ta forma prywatyzacji znajduje zastosowanie szczególnie w przypadku prywatyzacji małych i średnich przedsiębiorstw, wymagających znacznych nakładów, w tym na inwestycje, ponadto ma na celu zapewnienie wejścia do spółki wiarygodnych inwestorów strategicznych (krajowych i zagranicznych). Do spółki mogą przystąpić również pracownicy, wierzyciele (konwersja wierzytelności) i inne podmioty.
c)Oddanie do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa (prywatyzacja leasingowa)
W przypadku oddawania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania ustawodawca ograniczył krąg podmiotów, którym prywatyzowane przedsiębiorstwo może być przekazane, poprzez wprowadzenie zapisów preferujących spółki kapitałowe krajowych osób fizycznych, w tym pracowników przedsiębiorstwa państwowego.
Umowa o oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania jest zawierana na okres nie przekraczający 15 lat. Jeżeli spółka spełnia wymagania określone w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji, to może przejąć przedsiębiorstwo z pominięciem trybu publicznego. Przy wnioskowaniu o zastosowanie tej ścieżki prywatyzacji należy pamiętać, że odpłatne korzystanie z mienia Skarbu Państwa wiąże się z koniecznością ponoszenia przez spółkę opłat na rzecz Skarbu Państwa (rat kapitałowych i opłat dodatkowych . Ich wysokość jest uzależniona od wartości przedmiotu umowy oraz czasu trwania umowy. Ponieważ są to dość znaczne obciążenia, możliwość stosowania tej formy prywatyzacji powinna dotyczyć przedsiębiorstw o korzystnej sytuacji ekonomiczno-finansowej. Ponadto wymagane jest spełnienie przez spółki ubiegające się o możliwość odpłatnego korzystania z przedsiębiorstwa szeregu warunków (zgromadzenie odpowiedniego kapitału założycielskiego, korzystnej jego struktury, opracowania realnego planu działania, itp.), wskazujących na efektywne działanie spółki oraz wywiązywanie się z zobowiązań, w tym na rzecz Skarbu Państwa. Z drugiej strony stosowanie tej ścieżki prywatyzacji może być ograniczone w stosunku do przedsiębiorstw charakteryzujących się sezonowością produkcji, w których możliwości sprawnego działania są w znacznej mierze uzależnione od finansowania ze środków obcych (kredyty). Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce z udziałem pracowników nie zapewnia w wielu przypadkach odpowiedniego dopływu kapitału przeznaczanego na rozwój i inwestycje w nowopowstałym podmiocie gospodarczym. W związku z tym w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji wprowadzono warunek, aby co najmniej 20% kapitału założycielskiego spółki pracowniczej obejmowane było przez osoby fizyczne niezatrudnione w prywatyzowanym przedsiębiorstwie tzn. inwestorów zewnętrznych.
Prywatyzacja ta ma charakter bezpośredni, to znaczy: realizowana jest bez przyjmowania przez przedsiębiorstwo państwowe formy organizacyjno-prawnej w postaci jednoosobowej spółki Skarbu Państwa.
Podmiotami uczestniczącymi w procesie prywatyzacji bezpośredniej przedsiębiorstwa państwowego mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Cechą wyróżniającą prywatyzację bezpośrednią jest dokonywanie jej przez organy założycielskie przedsiębiorstw państwowych w imieniu Skarbu Państwa, za zgodą Ministra Skarbu Państwa. Proces przygotowania i realizacji prywatyzacji bezpośredniej jest zdecentralizowany - decydującą rolę odgrywają tu organy założycielskie - 16 wojewodów. Minister Skarbu Państwa w ustawowym zakresie kontroluje i nadzoruje prywatyzację bezpośrednią przez wyrażenie zgody na uruchomienie realizacji poszczególnych projektów. W gestii wojewodów leży inicjowanie procesu prywatyzacji bezpośredniej, przygotowanie przedsiębiorstwa państwowego do prywatyzacji, wyłanianie inwestorów, ustalanie warunków transakcji, a po uzyskaniu zgody Ministra Skarbu Państwa na prywatyzację danego przedsiębiorstwa państwowego, sfinalizowanie procesu prywatyzacji i podpisanie w imieniu Skarbu Państwa odpowiednich umów z inwestorem.
Prywatyzacja bezpośrednia realizowana jest z uwzględnieniem zobowiązań wobec pracowników (utrzymanie miejsc pracy, pakiety osłon socjalnych) i inwestycji, w tym ochrony środowiska.
60.Zamówienia publiczne jako przykład zarządu mieniem publicznym.
Pojęcie i zakres stosowania zamówień publicznych oraz zasady jego udzielania
Przez Zamówienia publiczne należy rozumieć umowy odpłatne zawierane między zamawiającym a wyko¬nawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy, roboty budowlane. Z zamówieniem publicznym mamy więc do czynienia, gdy określone podmioty dokonują zmówienia wykonania określonych zadań, w określonej formie prawnej. Istotą zamówień publicznych jest wprowadzenie określonego reżimu postępowania przy realizacji przez te podmioty zadań w oparciu o od¬płatną umowę, a więc w zakresie gospodarowania mieniem.
Zakres stosowania Prawa zamówień publicznych określony jest przez dwie podstawowe przesłanki: podmiotową i przedmiotową. Obowiązek jego stosowania powstaje, gdy: zamówienia dokonuje wyraźnie wskazany w usta¬wie podmiot kwalifikowany jako zamawiający; zamówienie dotyczy realizacji roboty budowlanej, dostawy lub usługi, w oparciu o umowę odpłatną. Niekie¬dy występuje trzecia przesłanka - rodzaj wydatkowanych środków finanso¬wych. Idzie o to, by były to środki publiczne.
Wskazanie zobowiązanych do stosowania ustawy następuje, nie na pod¬stawie ogólnej klauzuli objęcia tym obowiązkiem wszystkich zawierających umowy, których przedmiotem jest robota budowla, dostawa lub usługa, ale na zasadzie wyraźnego wymienienia podmiotów zobowią¬zanych do udzielania zamówień publicznych.
Podstawową grupę tych podmiotów stanowią jednostki sektora finansów publicznych, w rozumieniu ustawy o finansach publicznych oraz nie mające takiego status państwowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Kolejną grupę tworzą tzw. instytucje prawa publicznego, tj. osoby prawne (inne niż zaliczone do jednostek sektora finansów publicznych), utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym nie mających charakteru przemysłowego ani hand¬lowego. Dalszą grupę stanowią, inne, niż zaliczone do sektora finansów publicz¬nych lub instytucji prawa publicznego, podmioty realizujące tzw. zamówienia sektorowe, o których mowa w art. 122 ustawy. Podmioty te podlegają usta¬wie, jeżeli udzielają zamówienia w celu wykonania działalności w jednym z następujących sektorów: wydobywczym, gospodarki wodnej, energetyki, transportu, telekomunikacji, a działalność ta jest wykonywana na podstawie praw szczególnych lub wyłącznych (tj. prawa przyznanego w drodze ustawy lub decyzji administracyjnej), albo jeżeli podlegają bezpośrednio lub pośred¬nio wpływowi jednostce sektora finansów publicznych, lub innej państwowej jednostce organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej. Ustawie podlegają także wszelkie inne, niż zaliczone do jednostek sekto¬ra finansów publicznych, państwowych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, podmioty, jeżeli ponad 50% wartości udziela¬nego przez nie zamówienia jest finansowane ze środków publicznych lub przez jednostki publiczne. Powyższe rozwiązania wskazują, że do stosowania ustawy zobowiązane są podmioty gospodarujące mieniem publicznym (samorządowe, państwowe). Są to m.in.: 1) organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, 2) jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki, 3) państwowe i samorzą¬dowe jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, 4) fundusze celowe, 5) państwowe szkoły wyższe i jednostki badawczo-rozwojowe, 6) państwowe i samorządowe samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, tworzone na zasadach ustawy o zakła¬dach opieki . Cechą zamówień publicznych jako postępowania związanego z gospo¬darowania mieniem publicznym jest to, że jest to ustawowo uregulowany proces, w ramach którego można wydzielić określone etapy i związane z nimi czynności faktyczne i prawne: etap przygotowania postępowania o udzielenie zamówienia publicznego; etap przeprowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia (wyłonienie wykonawcy); etap realizacji zamówienia na podsta¬wie zawartej umowy. Ponadto postępowanie o udzielenie zamówienia pub-licznego opiera się na obiektywnych i przejrzystych regułach odnoszących się do tych poszczególnych etapów. I tak: przygotowując i przeprowadzając postępowanie o udzielenie zamówienia, zamawiający powinien do czynić w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe trakto¬wanie wykonawców. Postępowanie to powinno być jawne, prowadzone z za¬chowaniem formy pisemnej oraz przez osoby zapewniający bezstronność i obiektywizm. Natomiast udzielenie zamówienia publicznego może nastąpić wyłącznie wykonawcy, który został wyłoniony w jednym z przewidzianych w ustawie trybów i został wybrany zgodnie z przepisami ustawy.
61.Postępowanie przy wydatkowaniu środków majątkowych w ramach zamówienia publicznego. Przygotowanie postępowania o udzielenie zamówienia
Postępowanie o udzielenie zamówienia przygotowuje i przeprowadza za¬mawiający. Może on jednak powierzyć to własnej jednostce organizacyjnej lub osobie trzeciej. Za przygotowanie i przeprowadzenie postępowania przez zamawiającego odpowiada jego kierownik, a .więc osoba lub organ, który - zgodnie z obowiązującymi przepisami, statutem lub umowa -jest uprawniony do zarządzania i reprezentowania zamawiającego. Kierownik zamawiającego może powierzyć wykonywanie, zastrzeżo¬nych do niego czynności, pracownikom zamawiającego. Do przeprowadzenia postępowania o wartości zamówienia przekraczającej 60 tyś. euro, kierownik winien powołać tzw. komisję przetargową. Jest ona jego zespołem pomocniczym powołanym do oceny spełnienia przez wykonawców warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia oraz do badania i oceny ofert i przedstawienia propozycji stanowiska kierownikowi. W postępowaniu o udzielenie zamówienia po stronie zamawiającego nie mogą jednak występować osoby, które pozostają w określonym związku prawnym lub faktycznym z wykonawcą. Zgodnie z postanowieniami art. 17 ustawy Prawo zamówień publicznych , osoby wykonujące czynności w postępowaniu o udzielenie zamówie¬nia podlegają wyłączeniu, jeżeli: ubiegają się o udzielnie tego zamówienia; pozostają w związku małżeńskim albo w stosunku pokrewieństwa lub powi¬nowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia lub są związane z tytułu przysposobienia, kurateli z wy¬konawcą, jego zastępcą prawnym, lub członkiem organów zarządzających albo organów nadzorczych wykonawców ubiegających się o zamówienie publiczne; przed upływem trzech lat od daty wszczęcia postępowania pozo¬stawały w stosunku pracy lub zlecenia z wykonawcą lub były członkami orga¬nów zarządzających lub organów nadzorczych wykonawców ubiegających się o udzielenie zamówienia; pozostają z dostawcą lub wykonawcą w takim stosunku prawnym lub faktycznym, że może to budzić uzasadnione wątpli¬wości co do bezstronności tych osób; zostały prawomocnie skazane za prze-stępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych.
Przystąpienie do udzielania zamówienia publicznego wiąże się także z wybraniem jednego z określonych trybów postępowania: przetarg nieogra¬niczony, przetarg ograniczony, negocjację z ogłoszeniem, negocjację bez ogłoszenia, zamówienie z wolnej ręki, zapytanie o cenę, aukcję elektroniczną. Swoboda zamawiającego w tym zakresie jest jednak ograniczona. Ustawa wprowadza bowiem zasadę, że podstawowym trybem udzielenia zamówienia publicznego są przetarg nieograniczony oraz przetarg ograniczony, a jego udzielnie w innym trybie może nastąpić jedynie wyłącznie w okolicznościach określonych w przepisach ustawy (art. 10 Pzp).
62.Postępowanie w sprawie wyłonienia wykonawcy zmówienia publicznego
Podjęcie postępowania o udzielenia zamówienia publicznego następuje poprzez uzewnętrznienia woli zamawiającego, w formie zmieszczenia ogło¬szenia o zamówieniu publicznym lub skierowania przez zamawiającego zapro¬szenia do składania ofert (negocjacji).
W przypadku trybów przetargowych i trybu negocjacji z ogłoszeniem wszczęcie postępowania następuje poprzez zamieszczenie ogłoszenia w sie¬dzibie zamawiającego i na stronie internetowej, na zasadach wskazanych w art. 40 Pzp. Ponadto, w zależności od wartości zamówienia, ogłoszenie o zamówieniu zamieszczane jest w Biuletynie Zamówień Publicznych oraz w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Natomiast w wypadku aukcji elektronicznej zaproszenie do udziału w postępowaniu następuje poprzez ogłoszenie na stronie internetowej (art. 75 Pzp). W wypadku trybu negocjacji bez ogłoszenia, zamówienia z wolnej ręki, zapytania o cenę, wszczęcie postę¬powania następuje z dniem indywidualnego zaproszenia przez zamawiają¬cego.
Zainteresowanym wykonawcom przekazywana jest specyfikacja istotnych warunków zamówienia, którzy na jej podstawie przygotowują oferty. Każdy wykonawca, w terminie określonym w specyfikacji, może złożyć tylko jedną ofertę w formie pisemnej, chyba że zama¬wiający zgodzi się na formę w postaci elektronicznej (art. 82 Pzp). Otwarcie ofert następuje bezpośrednio po upływie terminu do ich składania i jest jawne. W jego toku zmawiający ujawnia nazwę oraz adres wykonawcy, cenę, termin wykonania zamówienia, okres gwarancji i warunki płatności podane w ofercie (art. 86 Pzp).
Wyłonienie wykonawcy zamówienia dokonywane jest w oparciu o złożo¬ne przez nich oferty. Następuje jednak spośród ofert złożonych przez podmio¬ty spełniające określone wymagania ustawowe i ustalone przez zamawiają¬cego w trybie art. 22 Pzp, oraz spośród oferentów, wobec których nie wy¬stępują ustawowe warunki negatywne, powodujące wykluczenie z ubiegania się o zamówienie publiczne. Zgodnie z art. 24 ust. l i 2 Pzp, z postępowania o udzielenie zamówienia wyklucza się: 1) wykonawców, którzy w ciągu ostatnich 3 lat przed wszczęciem postępowania wyrządzili szkodę nie wyko¬nując zamówienia lub wykonując je nienależycie, a szkoda ta nie została do¬browolnie naprawiona do dnia wszczęcia postępowania, chyba że niewyko¬nanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które wykonawca nie ponosi odpowiedzialności; 2) wykonawców, w stosunku do których otwarto likwidację lub których upadłość ogłoszono; 3) wykonawców, którzy zalegają z uiszczeniem podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, z wyjątkiem przypadków gdy uzyskali oni przewi¬dziane prawem zwolnienie, odroczenie, rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu;
Zgodnie natomiast z art. 89. 1. Pzp, zama¬wiający odrzuca ofertę, jeżeli: 1) jest niezgodna z ustawą; 2) jej treść nie od¬powiada treści specyfikacji istotnych warunków zamówienia; 3) jej złożenie stanowi czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji; 4) zawiera rażąco niską cenę w stosunku do przedmiotu zamówienia; 5) została złożona przez wykonawcę wykluczonego z udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia lub nie zaproszonego do składania ofert;
Samo wybranie oznaczonego wykonawcy zamówienia odbywa się, nie w drodze swobodnej oceny, ale w oparciu o jawne i niezmienne w trakcie postępowania kryteria wskazane w specyfikacji, na zasadzie wyboru najko¬rzystniejszej oferty. Kryteriami wyboru może być cena albo cena i inne kry¬teria odnoszące się do przedmiotu zamówienia. Kryteria oceny ofert nie mogą dotyczyć, chyba że ustawa stanowi inaczej, właściwości wykonawcy, a w szczególności jego wiarygodności ekonomicznej, technicznej lub finansowej (art. 91 Pzp). Natomiast najkorzystniejsza oferta to taka, która przedstawia najkorzystniejszy bilans ceny i innych kryteriów odnoszących się do przed¬miotu zamówienia, albo oferta z najniższa ceną (art. 2 pkt 5 Pzp). W toku oceny i badania ofert zamawiający może żądać wyjaśnień co do treści zło¬żonych ofert, niedopuszczalne jest jednak prowadzenie przez niego z wy-konawcą negocjacji dotyczących jej treści, dokonywanie zmian w ofercie, z wyjątkiem poprawienia oczywistej omyłki pisarskiej oraz omyłki rachun¬kowej (art. 87 Pzp).
Z wybranym oferentem następuje podpisanie umowy, o ile nie zachodzą ustawowe przesłanki nieważności postępowania. Zamawiający jest zobowią¬zany je unieważnić, jeżeli:
1) nie złożono żadnej oferty nie podlegającej odrzu¬ceniu albo nie wpłynął żaden wniosek o dopuszczenie do udziału w postępo-waniu od wykonawcy nie podlegającego wykluczeniu;
2) w postępowaniu pro¬wadzonym w trybie zapytania o cenę nie złożono co najmniej dwóch ofert nie podlegających odrzuceniu;
3) w postępowaniu prowadzonym w trybie aukcji elektronicznej wpłynęły mniej niż dwa wnioski o dopuszczenie do udziału w aukcji elektronicznej albo nie zostały złożone oferty przez co naj¬mniej dwóch wykonawców;
W toku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego wszelkie oświadczenia, zawiadomienia i informacje składane zarówno przez zamawia¬jącego, jak i wykonawcę winny być przekazywane pisemnie.
63.Postępowanie w zakresie realizacji zamówienia publicznego
Realizacja zamówienia następuje na podstawie umowy. Zasadą wprowa¬dzoną w ustawie jest, że do umów w sprawie zamówień publicznych stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej (art. 139 ust. l Pzp).
I tak, ustawa wprowadza w tym zakresie następujące rozwiązania:
Umowy w sprawie zamówienia publicznego wymagają pod rygorem nie¬ważności formy pisemnej. Mogą być one zawierane, co do zasady na czas oznaczony, na okres nie dłuższy niż trzy lata. Zawarcie na okres dłuższy lub czas nieoznaczony jest możliwe w wyjątkowej sytuacji, za zgodą Prezesa Urzędu. Umowy te są jawne i podlegają udostępnieniu na zasadach okreś¬lonych w przepisach o dostępie do informacji publicznej.
Umowa w sprawie zamówienia publicznego może zostać zawarta jedynie z wykonawcą, którego oferta została uznana za najkorzystniejszą, a nie na zasadzie swobody wyboru oferty. Jeżeli wybrany wykonawca uchyla się od zawarcia tej umowy, lub nie wnosi wymaganego zabezpieczenia należytego wykonania umowy, zamawiający podpisuje umowę z tym z pozostałych wykonawców, który złożył najkorzystniejszą ofertę, bez przeprowadzania ponownej ich oceny (art. 94 Pzp). Treść umowy jest zdeterminowana przez za¬mawiającego w specyfikacji. Następuje to przez wskazanie w tym dokumen¬cie, przedmiotu zamówienia, istotnych warunków przyszłej umowy, czy na¬wet jej wzoru, pozostawiając oferentowi jedynie możliwość przyjęcia tych postanowień lub nie, przez nie przystąpienie do postępowania oraz możliwość wskazania ceny. Umowa nie może wykraczać poza przedmiot wskazany w specyfikacji. W części wykraczającej poza jego określenie w specyfikacji jest nieważna (art. 140 ust. 2 Pzp).
Ustawa wprowadza ogólną regułę zakazującą zmiany zawartej umowy. W myśl art. 144 Prawa zamówień publicznych, zakazane jest dokonywanie zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podsta¬wie której dokonano wyboru wykonawcy, chyba że konieczność wprowadze¬nia takich zmian wynika z okoliczności, których nie można było przewidzieć w chwili zawierania umowy, lub zmiany te są korzystne dla zamawiającego. Ustawa przewiduje także własne przesłanki jej nieważności. Zgodnie z art. 146 ust.1 Pzp, z zastrzeżeniem przepisów odrębnych, umowa jest nie¬ważna, jeżeli: 1) zamawiający nie dopełnił obowiązku przekazania ogłoszenia o zamówieniu Prezesowi Urzędu lub Urzędowi Oficjalnych Publikacji Wspól¬not Europejskich; 2) zamawiający udzielił zamówienia bez uzyskania wyma¬ganej decyzji administracyjnej; 3) zamawiający zawarł umowę przed upły-wem terminu do wszczęcia kontroli przez Prezesa Urzędu lub przed jej zakoń¬czeniem; 4) zamawiający dokonał wyboru oferty z rażącym naruszeniem usta¬wy; 5) w postępowaniu o udzielenie zamówienia doszło do naruszenia przepi¬sów określonych w ustawie, które miało wpływ na wynik tego postępowania.
64.Tryby udzielania zamówienia publicznego
Przetarg nieograniczony to konkursowy tryb postępowania w sprawie zamówienia, wszczynany poprzez zamieszczenie ogłoszenia publicznego. Uczestniczyć w nim mogą wszyscy zainteresowani jego realizacja, wy¬stępując o specyfikacje istotnych warunków zamówienia. W oparciu o ten dokument przygotowują ofertę i składają ja wraz z wadium w wyznaczonym terminie.
Przetarg ograniczony to także konkursowy tryb postępowania, wszczy¬nany poprzez ogłoszenie publiczne zawierające m.in. warunki udziału w prze¬targu. Zainteresowani wykonawcy składają wniosek o dopuszczenie do udzia¬łu w przetargu, a wraz z nim dowody wypełnienia określonych warunków.
Negocjacje z ogłoszeniem - konkursowy tryb udzielenia zamówienia wszczynany w drodze publicznego ogłoszenia. Niemniej, zamawiający nego¬cjuje umowę w sprawie zamówienia publicznego jedynie z wybranymi przez siebie wykonawcami, spośród spełniających warunki udziału w postępowa¬niu. Negocjacje mają charakter poufny, po ich zakończeniu zmawiający zaprasza wykonawców do składania ofert, przekazując im specyfikację istot¬nych warunków zamówienia. Wybór wykonawcy następuje na zasadzie wy¬boru oferty najkorzystniejszej (art. 56-60 Pzp). Zamawiający może wybrać ten tryb, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z następujących okoliczności: 1) w postępowaniu prowadzonym uprzednio w trybie przetargu nieograniczo¬nego albo przetargu ograniczonego nie zostały złożone żadne oferty lub wszystkie oferty zostały odrzucone, a pierwotne warunki zamówienia nie zo-stały w istotny sposób zmienione; 2) w wyjątkowych sytuacjach, gdy przed¬miotem zamówienia są roboty budowlane lub usługi, których charakter lub związane z nimi ryzyko uniemożliwia wcześniejsze dokonanie ich wyceny; 3) nie można z góry określić szczegółowych cech zamawianych usług w taki sposób, aby umożliwić wybór najkorzystniejszej oferty.
Negocjacje bez ogłoszenia, to tryb udzielania zamówienia, w którym za¬mawiający negocjuje warunki umowy w sprawie zamówienia z wybranymi przez siebie wykonawcami, w liczbie zapewniającej konkurencję, nie mniej¬szej niż pięć. Po ich zakończeniu zaprasza te podmioty do składania ofert, przekazując specyfikacje. Wybór wykonawcy następuje na zasadzie oferty najkorzystniejszej, spośród nie podlegających odrzuceniu i złożonych przez podmioty nie podlegające wykluczaniu. Może on być stosowany, jeżeli zacho¬dzi co najmniej jedna z następujących okoliczności: 1) w postępowaniu pro¬wadzonym uprzednio w trybie przetargu nieograniczonego albo przetargu ograniczonego nie zostały złożone żadne oferty lub wszystkie oferty zostały odrzucone, a pierwotne warunki zamówienia nie zostały w istotny sposób zmienione; 2) został przeprowadzony konkurs, o którym mowa w art. 99 ustawy, w którym nagrodą było zaproszenie do negocjacji bez ogłoszenia; 3) przedmiotem zamówienia są rzeczy wytwarzane wyłącznie w celach ba¬dawczych, doświadczalnych lub rozwojowych, a nie w celu zapewnienia zys¬ku lub pokrycia poniesionych kosztów badań lub rozwoju
Zamówienie z wolnej ręki - tryb, w którym zamawiający udziela zamó¬wienia po negocjacjach z jednym wykonawcą (art. 66 Pzp). Można go stoso¬wać, gdy zachodzi następująca okoliczności: 1) dostawy, usługi lub roboty budowlane mogą być świadczone tylko przez jednego wykonawcę: z przy¬czyn technicznych o obiektywnym charakterze; z przyczyn związanych z ochroną praw wyłącznych, wynikających z odrębnych przepisów; w przy¬padku udzielania zamówienia w zakresie działalności twórczej lub artystycz¬nej; 2) przeprowadzono konkurs, o którym mowa w art. 99, w którym nagrodą było zaproszenie do negocjacji w trybie zamówienia z wolnej ręki autora wybranej pracy konkursowej.
Zapytanie o cenę - najprostszy konkursowy tryb zamówień publicznych. Polega na skierowaniu zapytania o cenę dostawy rzeczy lub usług do takiej liczby podmiotów (nie mniej niż do pięciu), która zapewni konkurencję oraz wybór najkorzystniejszej oferty. Wraz z zaproszeniem do składania ofert, zamawiający przekazuje specyfikację. Każdy z wykonawców może zapropo¬nować tylko jedną cenę i nie może jej zmienić. Nie prowadzi się negocjacji w sprawie ceny.
Aukcja elektroniczna- to tryb, w którym za pomocą formularza umiesz¬czonego na stronie internetowej wykonawcy składają kolejne korzystniejsze oferty (postąpienia), podlegające automatycznej klasyfikacji. Aukcja może być jednoetapowa albo wieloetapowa. Może być stosowana w sytuacji, gdy przedmiotem zamówienia są dostawy powszechne dostępne o ustalonych stan-dardach jakościowych, a wartość zamówienia nie przekracza kwoty 130 tyś. euro. Zamawiający udziela zamówienia spełniającemu warunki udziału w po¬stępowaniu wykonawcy, który zaoferował najniższą cenę (art. 74-81 Pzp).
65.Kontrola podmiotów udzielających zamówienia publicznego
Zachowanie podmiotów gospodarujących mieniem publicznym, w pro¬cesie udzielania zamówienia jako zamawiający, poddane jest ocenie zarówno wykonawców oraz kontroli podmiotów, jak i organów zewnętrznych, w za¬kresie sprawdzania przestrzegania reguł postępowania o udzielenie zamówie¬nia publicznego.
Wykonawcom oraz innym osobom, jeżeli ich interes prawny w uzyskaniu zamówienia doznał lub może doznać uszczerbku, w wyniku naruszenie przez zamawiającego przepisów ustawy, przysługują środki ochrony w postaci: pro¬testu, odwołania, skargi do sądu (art. 179 Pzp). Protest może zostać wniesiony wobec czynności podjętych przez zamawiającego w ramach postępowania o zamówienie publiczne, oraz w przypadku zaniechania przez zamawiającego tych czynności, do której jest zobowiązany na podstawie ustawy. O fakcie wniesienia tego środka zamawiający zobowiązany jest zawiadomić pozosta¬łych uczestników postępowania, którzy mogą się do niego przyłączyć. Rozpa¬trując protest, w trybie i warunkach wskazanych w art. 180-183 ustawy, za¬mawiający może protest odrzucić, może go uwzględnić lub oddalić. Od od¬dalenie lub odrzucenia protestu przysługuje odwołanie do Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych.
Udzielanie zamówień publicznych poddane jest kontroli Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych, jej celem jest sprawdzenie zgodności tego postępo¬wania z przepisami ustawy (art. 161 Pzp). W ramach kontroli Prezes może żądać od kierownika zamawiającego dokumentów związanych z postępowaniem o udzielanie zamówienia, może także żądać od niego i pracowników pisemnych wyjaśnień. Z kontroli Prezes sporządza protokół, w którym za¬mieszcza m.in. informacje o stwierdzonych uchybieniach. Po jej dokonaniu. Prezes przesyła zamawiającemu informacje o wynikach kontroli, zawierającą m.in. dane o stwierdzeniu naruszeń ustawy lub ich braku. W wypadku ujaw¬nienia naruszenia przepisów ustawy Prezes może: zawiadomić rzecznika dys¬cypliny finansów publicznych o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych; nałożyć karę pieniężną; wystąpić do sądu o stwierdzenie nieważności umowy w całości lub w części (art. 171 Pzp). Na zasadach opisanych w art. 167 usta¬wy, Prezes może dokonać kontroli udzielanych zamówień publicznych przed zawarciem umowy (kontroli uprzedniej). W związku z jej wynikami, Prezes może wydać zalecenie pokontrolne, wskazując w nim konieczność dokonania określonej czynności przewidzianej w ustawie lub powtórzenia określonej czynności, która została dokonana z naruszeniem przepisów ustawy
Dokonywanie zamówień publicznych przez organy administracji rządo¬wej, państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne oraz podmioty samorządowe, a także przez inne jednostki organizacyjne i pod¬mioty gospodarcze (przedsiębiorców) w zakresie, w jakim wykorzystują one mienie lub środki państwowe lub komunalne, poddane jest kontroli Najwyż¬szej Izby Kontroli. Postępowanie kontrolne w odniesieniu do powyższych podmiotów ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie realizacji za¬mówień publicznych, rzetelnego jego udokumentowania i dokonania oceny jej działalności pod względem legalności, gospodarności i rzetelności.
Zachowanie zamawiającego podlega również kontroli regionalnej izby obrachunkowej, która dokonuje kontroli zamówień publicznych jednostek samorządu terytorialnego, ich związków i stowarzyszeń, samorządowych jed¬nostek organizacyjnych, w tym samorządowych osób prawnych. Zakresem kontroli objęta jest realizacja zadania o charakterze użyteczności publicznej, jak i zadań wykraczających poza tę sferę. Izba kontroluje udzielanie zamó¬wień publicznych z punktu widzenia zgodności z prawem i zgodności doku¬mentacji ze stanem faktycznym.
Naruszenie zasad, formy lub trybu postępowania przy udzielaniu zamó¬wienia publicznego przez jednostki sektora finansów publicznych i podmioty dysponujące środkami publicznymi jest traktowane jako nieprzestrzeganie dyscypliny finansów publicznych. W konsekwencji, podlega takim samym sankcjom jak każde naruszenie tej dyscypliny. Natomiast inni zamawiający, w sytuacji określonego naruszenia ustawy, podlegają karze pieniężnej
POLICJA GOSPODARCZA
66.Pojęcie policji gospodarczej
Policja staje się jedną z podstawowych funkcji wykonawczych przez organy administracji publicznej, głównie obecnie w sferze gospodarki narodowej. Rola jaką organy te, odgrywały w sferze gospodarki, uległa radykalnej zmianie. W coraz mniejszym stopniu organy te bezpośrednio ingerują w procesy gospodarcze. Przestały w większości pełnić funkcję organów założycielskich czy też organów wykonujących prawa z akcji lub udziałów jakie Skarb Państwa posiada w spółkach kapitałowych prawa handlowego. Pewnej zmianie uległa także ich konstytucyjna pozycja oraz sposób regulacji prawnej. Art.20 Konstytucji stanowi, że społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Wolność działalności gospodarczej podlega oczywiście określonym ograniczeniom prawnym. Art.22 Konstytucji stanowi wyraźnie iż ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Nie ulega więc wątpliwości, iż organy państwa w określonych sytuacjach mogą, a czasami wręcz powinny ograniczać wolność działalności gospodarczej. Ta właśnie konieczność ochrony pewnego katalogu dóbr ważnych z punktu widzenia interesu publicznego, staje się podstawą do tego, by państwo chroniąc go, ustanawiało konkretne ograniczenia, dotykające także sfery działalności gospodarczej. Dobrem chronionym w policji są podstawowe dobra jednostki takie jak życie, zdrowie i mienie.
Policja ma więc na powrót spełniać jedną z podstawowych funkcji w sferze gospodarki. Rola jej staje się coraz bardziej znacząca, co potwierdza fakt poszerzenia katalogu dóbr chronionych regulacją policyjną w gospodarce o moralność publiczną. Zgodnie z treścią art.9 prawa o działalności gospodarczej, przedsiębiorca jest obowiązany spełniać określone przepisami prawa warunku wykonywania działalności gospodarczej w szczególności dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej , a także ochrony środowiska. W przepisach ustawy z dnia 23 grudnia 1988 roku ustawodawca stanowił, że przedsiębiorca jest obowiązany spełniać przewidziane prawem warunki prowadzenia działalności gospodarczej, dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia i zdrowia ludzkiego, a także inne warunki określone w przepisach budowlanych, sanitarnych, weterynaryjnych, przeciwpożarowych i przepisach dotyczących ochrony środowiska. Tym samym, nie ulega wątpliwości, iż w przepisach prawa o działalności gospodarczej. Ustawodawca wyraźnie rozszerzył dotychczasowy zakres dóbr podlegających ochronie w ramach regulacji policyjnych. Biorąc to wszystko pod uwagę, należy przyjąć iż celem działalności organów państwa i innych podmiotów publiczno-prawnych, określanej mianem policji administracyjnej, jest ochrona bezpieczeństwa publicznego.
Realizacja funkcji policyjnej w gospodarce polegać będzie na :
*ustalaniu wzorców zachowań, zapobiegających zagrożeniom dla życia, zdrowia, mienia i moralności publicznej, jakie powstają lub powstawać mogą w toku podejmowania i prowadzenia przez przedsiębiorców działalności gospodarczej i
*podejmowaniu przez organy państwa i inne podmioty publicznoprawne władczych działań indywidualnych mających na celu:
- uchylenie obowiązującego zakazu lub nadanie podmiotowi nowych uprawnień (część koncesji oraz znaczna cześć zezwoleń i licencji, przy przyznawaniu których zasadniczą rolę odgrywają kryteria poli¬cyjne)
- ustalenie określonych wzorców zachowań (np. Główny Inspektor Sanitarny może czasowo ograniczyć lub zawiesić obrót wodami po¬chodzącymi z państw członkowskich Unii Europejskiej),
- ustalenie czynności niezgodnych z prawem, lub dodatkowymi wa¬runkami ustalonymi w decyzjach zezwalających (np. w przypadku nieprzestrzegania przez eksploatującego przepisów o dozorze technicz¬nym, organ właściwej jednostki dozoru technicznego wydaje decyzję o wstrzymaniu eksploatacji urządzenia).
- uchylenie udzielonych decyzji zezwalających, ich skutkiem jest ko¬nieczność zaprzestania działalności gospodarczej (np. organ koncesyj¬ny cofa koncesję albo zmienia jej zakres, w przypadku gdy przedsię¬biorca: rażąco narusza warunki określone w koncesji lub inne warunki wykonywania koncesjonowanej działalności gospodarczej, określone przepisami prawa; lub w wyznaczonym terminie nie usunął stanu fak¬tycznego lub prawnego niezgodnego z warunkami określonymi w kon¬cesji lub z przepisami regulującymi działalność gospodarczą objętą koncesją)
- egzekucja praw, w dużej mierze zastosowanie swe znajdą tu przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w ad¬ministracji .Ustalone w ramach wykonywania funkcji policyjnej wzorce zachowań mają najczęściej charakter powszechnie obowiązujących nakazów czy też za¬kazów. Zawarte są one w aktach prawnych zaliczanych do źródeł prawa we-wnętrznego, z tym iż coraz częściej wynikają one wprost ze źródeł prawa europejskiego. Oznacza to, iż przedsiębiorcy zobowiązani będą do stosowania wzorców w podejmowanych przez siebie działaniach. Konieczność ich stoso¬wania ograniczy więc swobodę przedsiębiorców w możliwościach dokony¬wania wyboru wariantów zachowań, związanych z samodzielnie prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą.
67.Akty prawne zawierające ograniczenia policyjne (zakazy, nakazy)
Policyjne wzorce zachowań zawarte są zarówno w aktach generalnych, jak i aktach indywidualnych mających charakter aktów kształtujących (kon¬cesje, zezwolenia, licencje, zgody). Formułowane są one najczęściej w formie nakazów i zakazów. Zgodnie z konstytucyjną zasadą państwa prawnego, źródłem ich są powszechnie obowiązujące przepisy prawa oraz działania organów administracji publicznej podejmowane na podstawie tych przepisów. Ogólnie więc mówiąc, ograniczenia policyjne wynikać mogą bezpośrednio z mocy samego prawa bądź z decyzji administracyjnych.
Adresatem przepisów policyjnych są przede wszystkim przedsiębiorcy, a następnie dopiero organy nadzoru policyjnego. To przedsiębiorcy bowiem zobowiązani będą do respektowania w ramach prowadzonej przez siebie dzia¬łalności gospodarczej systemu zakazów i nakazów policyjnych. Respektując w swej działalności wzorce, określone w formie nakazów i zakazów, mają zapobiegać powstawaniu zagrożeń, które godzić mogłyby w bezpieczeństwo publiczne (tj. życie zdrowie czy mienie jednostek) czy moralność publiczną. Zagrożenie dóbr chronionych przez ograniczenia policyjne następuje bowiem w sytuacjach, gdy przedsiębiorcy w swych działaniach nie przestrzegają usta¬lonych wzorców lub nie są z nimi zgodne stany faktyczne związane z realizo¬waną działalnością gospodarczą.
Ograniczenia policyjne działalności gospodarczej zawarte są w wielu aktach prawnych rangi ustawowej, także takich, które, sądząc z ich tytułów, formalnie z policją administracyjną nie mają nic wspólnego. W zasadzie moż¬na by zaryzykować stwierdzenie, iż w większości obowiązujących aktów prawnych rangi ustawowej zawarte jest co najmniej jedno ograniczenie natury policyjnej. Dla przykładu wymienimy tu kilka aktów prawnych tej rangi, któ¬re w swej treści zawierają ograniczenia policyjne związane z wykonywaniem działalności gospodarczej. I tak, wymieńmy tu choćby przepisy:
- ustawy z dnia z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe
- ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji
- ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej
- ustawy z dnia z dnia 11 marca 2004 r., o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt
- ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia
- ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym
- ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach
- ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia
- ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowa¬niowych
- ustawy z dnia 6 września 2001 r. o materiałach i wyrobach przezna¬czonych do kontaktu z żywnością
Wymienione ustawy nie stanowią oczywiście kompletnego wyliczenia aktów prawnych tej rangi zawierających w swej treści ograniczenia policyjne. Ograniczenia te zawarte są w wielu innych aktach prawnych rangi ustawowej. Stanowią one wszakże początek systemu aktów prawnych niższego rzędu, przede wszystkim rozporządzeń, regulujących różnorodne kwestie szczegó¬łowe, związane z wykonywaniem i egzekwowaniem wykonywania obowiązu¬jących ograniczeń wynikających z ustanowionych nakazów i zakazów. Tym samym zostaje utworzony system przepisów z tymi ograniczeniami związany.
Zawarte w ogólnie obowiązujących przepisach prawa nakazy i zakazy, w większości przypadków nakładają na przedsiębiorców określone obowiąz¬ki, mające na celu wymuszenie działań uznanych przez ustawodawcę za po¬żądane czy też odpowiednie kształtowanie stanu faktycznego. Zapobieganie zagrożeniom policyjnym należy w istocie bardziej do przedsiębiorców niż do organów administracji, tym samym to prowadzący działalność gospodarczą zmuszeni będą do ustalenia zakresu wprowadzonych ograniczeń przez doko¬nanie interpretacji obowiązującego prawa. Normy zawierające ograniczenia policyjne zawarte będą także w aktach indywidualnych, wśród których decydującą rolę odgrywać będą administra¬cyjne akty indywidualne. Głównie dotyczyć to będzie przypadków ograni¬czeń związanych z wydawaniem decyzji koncesyjnych i zezwoleń uwarun¬kowanych, licencji, czy zgód, w czym wyrażać się będzie właśnie działalność prewencyjna.
Prewencyjna działalność administracji wyrażać się będzie także w pro¬wadzeniu rejestrów działalności regulowanej, a przede wszystkim w badaniu, czy przedsiębiorca starający się o wpis w takim rejestrze spełnił przewidziane ustawą warunki, także te o charakterze policyjnym. Bowiem organ admini¬stracji publicznej, prowadzący na podstawie przepisów regulujących daną działalność gospodarczą, rejestr działalności regulowanej, dokonuje wpisu na wniosek przedsiębiorcy, po złożeniu przez przedsiębiorcę oświadczenia o spełnieniu warunków wymaganych do wykonywania tej działalności.
Trzecią sferę ograniczeń, także wynikającą z aktów indywidualnych, sta¬nowić będą ograniczenia wynikające z decyzji podejmowanych w ramach nadzoru policyjnego. W dużej mierze działania te będą miały charakter działań korekcyjnych, przymuszających przedsiębiorców do określonych zachowań.
Sfera czwarta wynikać zaś będzie z działań organów administracji pub¬licznej mających na celu egzekucje praw, w przypadku gdy przedsiębiorca dobrowolnie nie wykona nałożonych na niego obowiązków.
Nadzór jest niewątpliwie pojęciem niejednolitym, definiowanie go w przepisach prawa zawsze związane było z uzupełnianiem procesu kontrolnego o władczą ingerencję organów w stosunku do już zaistniałego stanu prawnego lub sytuacji, w wypadku nieprawidłowego postępowania podmiotu nadzoro¬wanego. W literaturze administracyjno-prawnej podkreśla się ostatnio, iż pod pojęciem nadzoru, jakie używane jest w przepisach o charakterze materialno-prawnym, rozumieć można zespół relacji prawnych, które:
- administracja upoważniona jest nawiązywać z podmiotami, które przy¬najmniej w zakresie tych relacji nie mają statusu podmiotów admini¬stracji,
- mają być nawiązane zasadniczo do odsuwania zagrożeń dla normal¬nego toku życia zbiorowego, przeciwdziałania ich wystąpieniu oraz usuwania skutków tych zagrożeń,
- mogą podlegać nawiązaniu, modyfikacji i ustaniu nie tylko w ramach procedur uregulowanych w k.p.a., postępowaniu egzekucyjnym w ad¬ministracji czy ewentualnie w przepisach szczególnych, lecz także po¬za procedurami. Dotyczy to zwłaszcza upoważnień administracji do podejmowania czynności kontrolnych oraz innych niż decyzje aktów administracyjnych, zwłaszcza tych, które są niezbędne do przepro¬wadzenia czynności kontrolnych.
Relacje te zachodzić więc będą między organami wykonującymi działa¬nia z zakresu nadzoru policyjnego a przedsiębiorcami.
REGLAMENTACJA GOSPODARCZA
68.Reglamentacja a policja gospodarcza
Nie ulega wątpliwości, iż policja różni się od reglamentacji. Co prawda, w obu przypadkach mamy do czynienia z ograniczeniami formułowanymi w interesie publicznym, stosowaniem władczych form działania, to jednak w pewnym stopniu przedmiot, a przede wszystkim cel, jaki ma być osiągnięty przez realizację obu tych funkcji, jest mimo wszystko różny. Policja admini¬stracyjna (gospodarcza) ma bowiem na celu zagwarantowanie nienaruszal¬ności dotychczasowego stanu porządku prawnego, mienia i niektórych pod¬danych ochronie administracyjno-prawnej dóbr osobistych człowieka, takich jak życie i zdrowie. Jest to więc głównie działalność o charakterze ochronnym (w tym znaczeniu - negatywnym) „wykonywana wszakże niemal zawsze z możliwością używania wskazanych w przepisach ustawy środków przymusu bezpośredniego". Policja, jak i reglamentacja gospodarcza, mają niewątpliwie jedną wspól¬ną cechę, której istnienie utrudnia rozróżnienie obu funkcji. Zarówno policja, jak i reglamentacja, polegają na stanowieniu przez organy państwa warunków (wymogów ustawowych), których konieczność spełnienia przez przedsiębior¬ców powoduje ograniczenie ich samodzielności. Obu funkcjom wszakże przypisać można restrykcyjny charakter, po¬dobny skutek osiągany przy ich stosowaniu (ograniczenie samodzielności przedsiębiorców), jak i podobne środki. Ta w dużej mierze jednolitość środ¬ków oddziaływania stosowanych przy realizacji obydwu tych funkcji, powoduje nader częste utożsamianie funkcji policyjnej z funkcją reglamentacyjną.
Wskazuje się także, iż w odróżnieniu od policji reglamentacja pełni funkcje kreatywne w zakresie celowego kształto¬wania działalności gospodarczej przez udzielanie koncesji, zezwoleń i podob¬nych form, a sam termin „reglamentacja" akcentuje właśnie te metody działa¬nia organów administracji. Ograniczenia policyjno-porządkowe, mieszczące się w ramach policji, polegają na ustanowieniu wymogów, którym powinien odpowiadać każdy, kto prowadzi działalność gospodarczą, a są one motywo¬wane względami bezpieczeństwa i porządku publicznego, sanitarnymi, prze¬ciwpożarowymi itp. Policja administracyjna niejednokrotnie była utożsamiana z reglamen¬tacją. Niekiedy twierdzono, iż stanowi wyróżniającą się jej część. Różnice poglądów co do zakresu funkcji reglamentacyjnej nie pozostają bez wpływu także na samą definicję reglamentacji. Większość analizujących zgodna jest co do tego, iż reglamentacja oznacza działalność państwa, istotą której w obszarze gospodarki jest ograniczenie swobody działania podmiotów gospodarczych (przedsiębiorców). Wskazuje się też, iż ograniczenia te doty¬kają zarówno samego procesu produkcji (wykonywania świadczonych usług), jak i oczywiście wymiany, a podejmowane są w celu ochrony interesu obywateli (konsumentów) oraz interesu gospodarczego państwa. Reglamentacja, w odróżnieniu od policji gospodarczej, jest formą inter-wencjonizmu państwowego. Przez interwencjonizm państwowy rozumieć bę¬dziemy aktywne, zmierzające do realizacji określonych celów, oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze i społeczne, przy czym pojęciem tym nie można objąć takich działań, które zawsze były atrybutem nowoczesnego państwa, np. działalności sądowniczej, administracyjnej, czy też obronnej i porządku publicznego. Natomiast ingerowanie państwa w sferę gospodarki (zarówno produkcję, jak i podział), regulowanie jej za pomocą wielu środków i metod, wkraczanie w te dziedziny, gdzie funkcjonują przedsiębiorstwa pry¬watne, a także inne, na pewno można zaliczyć do interwencjonizmu.
69.Reglamentacja a regulacja
Podobne do reglamentacji cechy wykazuje także inna szczególna metoda interwencji administracji publicznej w gospodarkę rynkową określana mia¬nem regulacji, która dopiero od niedawna stanowi przedmiot zainteresowania polskiej i europejskiej nauki prawa administracyjnego gospodarczego. Ta zawarta w aktach generalnych, a także indywidualnych aktach stosowania i egzekwowania prawa regulacja, ogranicza wolność gospodarczą firm działa¬jących w sektorze użyteczności publicznej.
Podstawową przesłanką powstania tej funkcji była konieczność zapew¬nienia przez państwo skutecznego funkcjonowania tzw. sektorów infrastruk¬turalnych (sektorów sieciowych) świadczących usługi w ogólnym interesie gospodarczym, które przestały działać w warunkach publicznego monopolu usług użyteczności publicznej. Świadczenie także tego typu usług, z jednej strony winno zostać poddane regułom konkurencji i dążeniu do osiągnięcia zysku, z drugiej zaś państwo poprzez swe uzupełniające działania, dokony-wane na rzecz dobra wspólnego, winno zapewnić odpowiednią wydajność prowadzonej działalności, a także gwarantować świadczenie usług, przez podmioty poddane regulacji, na właściwym poziomie. Pomimo zniesienia w tej sferze działalności prawnego monopolu państwa na świadczenie tego rodzaju usług, pozostał w tej sferze monopol naturalny. W dużej mierze wynika on ze struktury własnościowej sieci, energetycznych, telekomunika¬cyjnych, wodociągowych i innych. Inni przedsiębiorcy, a także osoby fizycz¬ne nie posiadające tego statusu, praktycznie przymuszone są do korzystania z tej infrastruktury.
Regulacja jest alternatywą dla zaspokajania usług użyteczności publicz¬nej przez państwo. Wycofywanie się państwa z tego rodzaju działalności, nie zwalnia go od pośredniej odpowiedzialności za dostarczanie podstawowych usług użyteczności publicznej. Ta sfera gospodarki, ze względu na swą wagę dla rozwoju gospodarki i funkcjonowania społeczeństwa pozostawać będzie zawsze w „szczególnym zainteresowaniu" państwa i stąd konieczność podda¬nia jej nie tylko „szczególnej kontroli". Przedmiotem regulacji jest budowa, utrzymanie i eksploatacja sieci przesyłowych, która będąc w dużej mierze działalnością monopolistyczną, może stanowić zagrożenie dla efektywnego funkcjonowania gospodarki, a niekiedy, bezpieczeństwa energetycznego pań¬stwa. Funkcja regulacyjna ma więc wiele wspólnego z funkcją reglamentacyjną. Przyświeca jej niemal identyczny cel, wykonywana będzie za pomocą niemal tych instrumentów prawnych, które podejmowane będą w dużej mie¬rze przez te same organy administracji publicznej. Do tych instrumentów zaliczać będziemy klasyczne środki prawne reglamentacji działalności gospo¬darczej, takie jak koncesje, licencje i zezwolenia, oraz całą gamę decyzji podejmowanych w ramach nadzoru regulacyjnego, podobnych do decyzji po¬dejmowanych w ramach nadzoru policyjnego i reglamentacyjnego. Wymienić tu należy decyzje w przedmiocie zatwierdzenia taryf, cen, planów rozwoju, czy też dotyczących kar nakładanych przez organy regulacyjne, w przypadku nie realizowania obowiązków wynikających z decyzji tych organów.
Jedna i druga funkcja niewątpliwie w określonym stopniu nastawiona jest na zastąpienie (oczywiście w pewnym stopniu) słabo działającego, w określo¬nych obszarach gospodarki mechanizmu rynku i konkurencji (przede wszyst¬kim funkcja regulacyjna), a niekiedy także na korygowanie, nieprawidłowego, z punktu widzenia interesu publicznego, działania tego mechanizmu (funkcja reglamentacyjna).
70.Pojęcie reglamentacji gospodarczej
Zasada wolności gospodarczej i równego traktowania podmiotów gospo¬darczych, opierających swą działalność gospodarczą na własności prywatnej, każe patrzeć także inaczej na reglamentację gospodarczą, jako funkcję orga¬nów państwa, a w zasadzie mówiąc szerzej - organów publicznych w gospo¬darce. Zakres reglamentacji (z czym formalnie nie mieliśmy do czynienia w wypadku policji) nie zależy już od statusu prawnego podmiotów, wobec których funkcja ta jest stosowana. Także ograniczenia wolności działalności gospodarczej, stanowiące istotę zarówno reglamentacji, jak i policji gospo¬darczej, mogą być, zgodnie z przepisami Konstytucji RP, nakładane jedynie w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Oznacza to, iż współcześnie reglamentacja gospodarcza, obok policji administracyjnej (gospodarczej), jawi się jako jedna z podstawowych funkcji wykonywanych przez państwo w sferze gospodarki.
Przez reglamentacje gospodarczą rozumieć należy taką sferę restryk¬cyjnej działalności organów państwa (interwencjonizmu państwowego), celem której, także w obszarze gospodarki, jest preferencja i ochrona interesów gospodarczych pewnych zbiorowości (także interesu gospodar¬czego, a niekiedy, i politycznego państwa) w przeciwstawieniu do indy¬widualnych interesów podmiotów gospodarujących (przedsiębiorców). W pewnym sensie celem jej jest także ochrona producentów, konsumen¬tów przed anty konkurencyjnymi działaniami innych podmiotów, a także w określonym zakresie zasobów naturalnych kraju.
Polega ona (podobnie jak policja czy regulacja) na ustanawianiu przez organy państwa warunków (w formie nakazów i zakazów zawartych w aktach generalnych czy indywidualnych), od których spełnienia przez podmioty gospodarujące, uzależniona jest możliwość skutecznej realizacji ich publicznych praw podmiotowych, jak i praw podmiotowych, zwanych wolnościami. W sensie bezpośrednim - reglamentacja ogranicza swobodę działania podmiotów gospodarujących w realizacji wolności podmioto¬wych, w szczególności zaś wolności działalności gospodarczej.
Reglamentacja to bezpośrednia administracyjno-prawna ingerencja pań¬stwa w gospodarkę, choć nie obejmująca tej sfery ingerencji, jaka związana jest z ustalaniem podatków i innych danin publicznych. Tych działań państwa, które mają na celu gromadzenie środków niezbędnych do jego prawidłowej działalności poprzez ustanawianie i egzekwowanie podatków i innych danin publicznych, nie będziemy zaliczać do działalności reglamentacyjnej, choć metodą regulacji stosunków podatkowych jest metoda administracyjna, oparta na władztwie i podporządkowaniu. Powstający tu stosunek zobowiązaniowy, charakteryzuje się nierównorzędnością, podległością jednego podmiotu tego stosunku drugiemu, wynikającą z władztwa podatkowego państwa. Same po¬datki zaś to swego rodzaju stała przymusowa ofiara materialna - przyjmująca współcześnie postać pieniężną, ponoszona na rzecz państwa lub związku samorządowego.
Reglamentacja natomiast nie ma na celu wymuszania na przedsiębiorcach stałych świadczeń w naturze bądź pieniądzu na rzecz państwa lub związku samorządowego przy użyciu metod administracyjnych. Nie przeczy temu fakt, że niekiedy stosowane w jej ramach środki wiążą się z określonym obciąże¬niem materialnym przedsiębiorców (w szczególności opłaty), czy koniecznoś¬cią utraty spodziewanych zysków. Istotą jej jest bowiem wskazanie przedsię¬biorcom (jednostkom gospodarującym), iż w określonych sytuacjach oczekuje się od nich określonego sposobu postępowania, co wynika z konieczności preferencji interesu gospodarczego państwa lub interesów określonych zbio¬rowości w stosunku do interesów przedsiębiorców.
71.Interesy i dobra podlegające ochronie w reglamentacji gospodarczej
Polityka, realizowana przez organy państwa, wyznacza cele, jakie w wy¬niku tego rodzaju aktywności organów publicznych, która nazywamy regla¬mentacją, powinny zostać osiągnięte (ustalenie katalogu interesów podlegają¬cych preferencjom - ochronie). Ograniczenia typu reglamentacyjnego wpro¬wadzane są bowiem dla ochrony pewnych interesów ogólnych ( publicznych) oraz dóbr istotnych z punktu widzenia tego interesu, a mających znaczenie dla pewnych większych zbiorowości, niekiedy zaś istotnych dla całego państwa, takich dóbr, jak:
- interesy zewnętrzne (polityczne) państwa, różnego rodzaju embarga i ograniczenia obrotu towarowego z zagranicą wynikające z celów po¬litycznych kraju,
- prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz rynku wspólnotowego (zakazy, kontyngenty, plafony i ich zamknięcia, auto¬matyczna rejestracja obrotu, nieautomatyczna rejestracja obrotu, ceny, ograniczenia antymonopolowe),
- wyczerpywalne zasoby naturalne kraju, ograniczenia rybołówstwa, czy kontyngenty upraw,
- zasady współżycia społecznego oraz interesy producentów i konsu¬mentów, ograniczenia w publicznym obrocie papierami wartościowy¬mi, ceny, normalizacja, certyfikacja, a także ograniczenia antymono¬polowe, ograniczenia w działalności ubezpieczeniowej, bankowej, maklerskiej, turystycznej, obrotu nieruchomościami itp.,
- interesy gospodarcze państwa, wprowadzanie monopolu prawnego, zakazy transferu technologii, ograniczenia w publicznym obrocie pa¬pierami wartościowymi, ograniczenia w nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców,
- wolna konkurencja, zakazy koncentracji kapitałowej i organizacyjnej, zakazy działań antykonkurencyjnych, ograniczenia antymonopolowe, ograniczenia w możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.
72.Zmienność przyczyn uzasadniających wprowadzanie ograniczeń reglamentacyjnych
Reglamentacja, szczególnie w sferze gospodarki, jest działalnością krea¬tywną, podejmowaną dla celowego kształtowania działalności gospodarczej. Mamy tu bowiem do czynienia z wyraźną ingerencją państwa w sferę gospo¬darki w celu wywołania w niej skutków, uznanych przez organy państwa za pożądane z punktu widzenia interesu publicznego, determinowanego przez inne cele niż ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego. Stąd też, przy¬czyny uzasadniające wprowadzenie ograniczeń reglamentacyjnych mają cha¬rakter niestały i zmienny, gdyż wynikają z sytuacji gospodarczej, która jest zmienna i podlega różnym ocenom. Doraźność interwencji reglamentacyjnych pozwala, jak się wydaje, na odróżnienie ich od ingerencji policyjnych, gdzie trudno doszukać się ingerencji o charakterze doraźnym.
Realizacja funkcji reglamentacyjnej polega wszakże przede wszystkim na tym,, by za pomocą zamkniętego katalogu instrumentów prawnych umożliwić osiąganie, także w gospodarce opartej na wolnej konkurencji, pewnych celów (interesów) społecznych (ogólnych). Przyczyny uzasadniające wprowadzanie ograniczeń reglamentacyjnych są więc zmienne, ograniczone w czasie i mają niekiedy charakter subiektywny. Podejmowane przez organy publiczne dzia¬łania władcze, ograniczać będą w tej sytuacji swobodę wyboru podmiotów gospodarujących, czyli wyznaczać granice wolności gospodarczej.
Przemożne, jeśli nie decydujące, znaczenie aktualnej polityki gospodar¬czej w ustalaniu zakresu reglamentacji, decyduje także i o tym, że zagrożenia reglamentacyjne są zmienne (w odróżnieniu od zagrożeń policyjnych, które są stałe i niezmienne) i pojawiają się „w miarę rozwoju sytuacji", gdyż w istocie ich katalog jest w zasadzie zawsze wynikiem wcześniej dokonanego wyboru. Te zagrożenia reglamentacyjne związane są m.in. z uświadomioną i uznaną, w konkretnej sytuacji, przez organy państwa koniecznością ochrony określo¬nych dóbr. Katalog dóbr, podlegających ochronie przez ograniczenia regla¬mentacyjne, jest zmienny i wyznaczany przez obowiązujące ustawodawstwo.
Imperatywne działania organów państwa, mające na celu wprowadzanie
ograniczeń reglamentacyjnych, motywowane będą koniecznością realizacji
celów zarówno długo-, jak i krótkookresowych. Państwo, oprócz środków
realizacji celów długofalowych, musi także posiadać środki pozwalające na
dokonywanie pewnych ingerencji, związanych z koniecznością rozwiązywa¬nia doraźnych problemów związanych z zaistniałą sytuacją gospodarczą. Stąd
też ograniczenia reglamentacyjne z tego punktu widzenia będą nosiły zna¬miona interwencji: ,
- długookresowych: do tej grupy zaliczymy ograniczenia zawarte w przepisach o ochronie konkurencji i konsumentów, ograniczenia w po¬dejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej, odnoszące się do osób sprawujących określone przepisami prawa funkcje publiczne, ograniczenia związane z możliwością wyboru formy prawnej prowa¬dzenia pewnych rodzajów działalności gospodarczej, a także określone działania normalizacyjne oraz konieczność uzyskiwania certyfikatów,
- doraźnych: do tej grupy zaliczyć można z kolei takie działania, podej¬mowane przez organy publiczne, jak np. ustalanie cen urzędowych, ustalanie kontyngentów, plafonów czy rejestracja obrotu, ograniczenia w nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, a także określanie aktualnego zakresu przymusu koncesyjnego czy zakresu konieczności uzyskiwania zezwoleń na pewne rodzaje działalności gospodarczej.
73.Organy nadzoru reglamentacyjnego
Zadania w zakresie praktycznego wykonywania i stosowania założeń po¬lityki reglamentacyjnej państwa niewątpliwie należą do naczelnych organów administracji. Szczególną rolę wśród nich odgrywać będzie minister właściwy w sprawach gospodarki, który zgodnie z przepisami art. 9 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej zajmować się powinien problemami współpracy gospodar¬czej z zagranicą, energetyki, certyfikacji, własności przemysłowej, działal¬ności gospodarczej oraz współpracy z organizacjami samorządu gospodar¬czego. Do jego kompetencji należą zwłaszcza sprawy
- funkcjonowania krajowych systemów energetycznych z uwzględnie¬niem zasad racjonalnej gospodarki i potrzeb bezpieczeństwa energe¬tycznego kraju,
- działalności związanej z wykorzystaniem energii atomowej na potrze¬by społeczno-gospodarcze kraju,
- kontroli obrotu z zagranicą towarami i technologiami w związku z po¬rozumieniami i zobowiązaniami międzynarodowymi,
- wspieranie inwestycji w dziedzinie informatyki,
Do wykonywania bieżącej działalności w zakresie stosowania środków reglamentacyjnych oraz wykonywania kontroli i nadzoru nad praktycznym przestrzeganiem ograniczeń reglamentacyjnych przez przedsiębiorców powo¬łane zostały specjalne organy administracji, którym nadano status centralnych organów administracji. One to przede wszystkim, jako organy wyspecjalizo¬wane, podejmuj ą bieżące działania decydujące o tym, który z przedsiębiorców otrzyma koncesję czy zezwolenie umożliwiające mu podjecie działalności, która ze względu na konieczność ochrony dóbr uznanych za ważne, wyłą¬czona została z działalności wolnej (nieograniczonej koniecznością uzyskania koncesji czy zezwolenia). Wyrażają także zgodę na podejmowanie pewnych kategorii czynności przez przedsiębiorców oraz, co wydaje się rzeczą nie¬zmiernie istotną, analizują także działania podejmowane przez przedsiębior¬ców pod kątem ich zgodności z ograniczeniami zawartymi w przepisach reglamentacyjnych. Mają one także prawo do kontroli wykonania swych decyzji przez przedsiębiorców oraz do wydawania decyzji określających odpowiedzialność podmiotów za nieprzestrzeganie ograniczeń reglamentacyjnych. Wśród orga¬nów tych należałoby wymienić przede wszystkim takie centralne organy ad¬ministracji rządowej, jak;
A) Prezes Urzędu Regulacji Energetyki realizuje zadania z zakresu spraw regulacji gospodarki paliwami i energią oraz promowania konkurencji. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) jest centralnym organem administracji rządowej powoływanym na okres 5 lat przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki. Prezes URE wykonuje zadania przy pomocy Urzędu Regulacji Energetyki.
Prezes URE reguluje działalność przedsiębiorstw energetycznych zgod¬nie z ustawą i polityką energetyczną państwa, zmierzając do równoważenia
interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii. Do
zakresu działania Prezesa URE należy m.in.:
1) udzielanie i cofanie koncesji;
2) zatwierdzanie i kontrolowanie stosowania taryf paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła pod względem zgodności z zasadami określonymi w ustawie, w tym analizowanie i weryfikowanie kosztów przyjmowa¬nych przez przedsiębiorstwa energetyczne jako uzasadnione do kalkula¬cji cen i stawek opłat w taryfach;
3) zatwierdzanie instrukcji ruchu i eksploatacji sieci w zakresie bilansowania systemu i zarządzania ograniczeniami systemowymi
4) kontrolowanie standardów jakościowych obsługi odbiorców oraz kontro¬lowanie na wniosek odbiorcy dotrzymania parametrów jakościowych pa¬liw gazowych i energii elektrycznej;
5) publikowanie informacji służących zwiększeniu efektywności użytkowa¬nia paliw i energii;
6) wydawanie oraz umarzanie świadectw pochodzenia,
Do postępowania przed Prezesem URE stosuje się przepisy kodeksu po¬stępowania administracyjnego. Od decyzji Prezesa URE służy odwołanie do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie - sądu antymonopolowego w terminie dwutygodniowym od dnia doręczenia decyzji. Postępowanie w sprawie odwo¬łania od decyzji Prezesa URE toczy się według przepisów kodeksu postępo¬wania cywilnego o postępowaniu w sprawach gospodarczych.
Do postanowień Prezesa URE, od których służy zażalenie, przepisy po¬wyższe stosuje się odpowiednio, z tym że zażalenie wnosi się w terminie 7 dni.
B) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów. Prezes Urzędu jest organem wykonującym zadania nałożone na władze państw członkowskich Unii Europejskiej na podstawie art. 84 i art. 85 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. W szczególności Prezes Urzędu jest właściwym organem ochro¬ny konkurencji. Nadzór nad jego działalnością sprawuje Prezes Rady Ministrów. On też powołuje na okres 5 lat Prezesa Urzędu, wyłonionego w drodze konkursu spośród osób posiadających wykształcenie wyższe, w szczególności z zakresu prawa, ekonomii lub zarządzania, i wyróżniających się wiedzą teoretyczną i doświadczeniem z zakresu gospodarki rynkowej oraz ochrony konkurencji i konsumentów. Odwołanie Prezesa Urzędu przez Prezesa Rady Ministrów przed upływem kadencji jest możliwe jedynie w wypadku:
1) nawiązania stosunku pracy, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku pro¬fesora w szkole wyższej lub placówce naukowej,
2) podjęcia działalności gospodarczej w charakterze przedsiębiorcy lub ob¬jęcia funkcji członka organu zarządzającego czy kontrolnego przedsię¬biorcy,
3) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione umyślnie, Prezes Urzędu wykonuje swoje zadania przy pomocy wiceprezesów Urzę¬du, których na wniosek Prezesa powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów oraz Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który jest urzędem admi¬nistracyjnym o dość specyficznej strukturze organizacyjnej.
Do zakresu działania Prezesa Urzędu należy m.in.:
1) sprawowanie kontroli przestrzegania przez przedsiębiorców przepisów ustawy,
2) wydawanie w przypadkach określonych ustawą decyzji w sprawach prze¬ciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję, w sprawach kon¬centracji czy podziału przedsiębiorców oraz przeciwdziałania praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów, a także decyzji w spra¬wach kar pieniężnych,
3) prowadzenie badań stanu koncentracji gospodarki oraz zachowań rynko¬wych przedsiębiorców,
4) przygotowywanie projektów rządowych programów rozwoju konkurencji oraz projektów rządowej polityki konsumenckiej,
5) nadzorowanie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom na podsta¬wie odrębnych przepisów.
Prezesowi Urzędu podlega Inspekcja Handlowa. Prezes Urzędu zatwier¬dza przedkładane mu przez Głównego Inspektora Inspekcji Handlowej kie¬runki działania Inspekcji Handlowej oraz jej plany kontroli o znaczeniu krajowym.
Przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów regulują głównie kompetencje Prezesa w sferze praktyk ograniczających konkurencję oraz w sferze kontroli koncentracji przedsiębiorców.
C) Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która zgodnie z przepisa¬mi art. 12 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi jest organem w zakresie publicznego obrotu oraz działalności giełd towarowych, giełdowych izb rozrachunkowych, maklerów giełd towarowych, podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie na rynku towarów giełdowych oraz w sprawach nadzoru nad rynkiem instrumentów finansowych dopusz¬czonych do publicznego obrotu lub będących przedmiotem ubiegania się o takie dopuszczenie, w rozumieniu aktów prawnych wydawanych przez instytucje i organy Unii Europejskiej.
Zgodnie z art. 13 ustawy do zadań Komisji m.in. należy:
1) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i kon¬kurencji w zakresie publicznego obrotu oraz nad zapewnieniem po¬wszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartoś¬ciowych,2) sprawowanie nadzoru nad wypełnianiem przez domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską oraz zagraniczne osoby prawne, o których mowa w art. 52 ust. 2, prowadzące działalność maklerską na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wymogów dotyczących ich sytu¬acji finansowej oraz dotyczących posiadania przez osoby zarządzające tymi podmiotami lub kierujące działalnością maklerską prowadzoną przez te podmioty odpowiedniego doświadczenia zawodowego i dobrej opinii związanej z pełnionymi funkcjami;
3) inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów;
4) współdziałanie z innymi organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim oraz instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa zapewniającej rozwój rynku papierów wartościowych;
5) upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów war¬tościowych;
W skład Komisji wchodzą: przewodniczący, dwóch zastępców przewod¬niczącego i pięciu członków. Przewodniczącego Komisji powołuje, na pię¬cioletnią kadencję, Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw instytucji finansowych w porozumieniu z Prezesem Narodowego Banku Polskiego. Wniosek ten wymaga zaopiniowania przez właściwe ko¬misje sejmowe. Zastępców Przewodniczącego Komisji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw instytucji finansowych na wniosek Przewodni¬czącego Komisji. Ta sama osoba nie może być Przewodniczącym Komisji dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.
Komisja w zakresie swojej właściwości podejmuje uchwały, a w spra¬wach indywidualnych wydaje decyzje administracyjne. Uchwały oraz decyzje podpisuje Przewodniczący Komisji. Przewodniczący Komisji może wydawać postanowienia o wszczęciu postępowania administracyjnego oraz decyzje w sprawach określonych w przepisach ustawy. Komisja zatwierdza je na naj¬bliższym posiedzeniu. Komisja może nadawać decyzjom administracyjnym rygor natychmiastowej wykonalności, w przypadku gdy wymaga tego interes rynku kapitałowego. Komisja może nakładać kary pieniężne w przypadkach określonych w ustawie. Należności z tytułu nakładanych kar pieniężnych stanowią dochód budżetu państwa.
Wskazane powyżej centralne organy administracji rządowej, z jednej strony upoważnione są do analizy skuteczności „swego przedmiotowego seg¬mentu" reglamentacji, a co za tym idzie uprawnione są one do opracowy¬wania i projektowania nowych rozwiązań normatywnych w tej dziedzinie, z drugiej strony zaś uprawnione są do kontroli prawidłowości działania oraz podejmowania władczych działań reglamentacyjnych w stosunku do przedsię¬biorców, poddanym ograniczeniom. Te władcze działania, to obok koncesji i zezwoleń na prowadzenie określonych rodzajów działalności gospodarczej, oraz wydawania osobowych i rzeczowych aktów kwalifikacyjnych61, przede wszystkim działania indywidualne podejmowane w ramach nadzoru reglamentacyjnego.
Organy nadzoru reglamentacyjnego, a w pełni odnosi się to także do nad¬zoru policyjnego, są organami administracji, których podstawowym zadaniem jest ocena przestrzegania ograniczeń przez przedsiębiorców podejmujących i prowadzących działalność gospodarczą oraz ingerencja w działalność tych podmiotów w celu wymuszenia tych przewidzianych przepisami prawa za¬chowań. Tym samym odpowiedzialność organów policyjnych i reglamenta¬cyjnych koncentrować się będzie przede wszystkim na prawidłowym wyko¬nywaniu swych konkretnych kompetencji zawartych w prawie materialnym.
POMOC PUBLICZNA DLA PRZEDSIĘBIORCÓW I JEJ NADZOROWANIE
74.Istota pomocy państwa w gospodarce rynkowej
Jednym z najistotniejszych zagadnień w prawie administracyjnym gospo¬darczym jest kwestia zakresu, w jakim państwo powinno ponosić odpowie¬dzialność za przebieg procesów gospodarczych. Zagadnienie to jest szczegól¬nie aktualne w warunkach demokratycznego państwa o gospodarce rynkowej, gdyż w państwie takim podstawowym wyznacznikiem wszelkich działań władzy publicznej pozostaje porządek prawny. Odpowiedź na pytanie o rolę państwa w gospodarce jest zatem każdorazowo warunkowana treścią kon¬kretnych norm prawnych, dopuszczających bądź wykluczających określoną aktywność podmiotów reprezentujących państwo. Istnieje wiele sytuacji, w których państwo musi wręcz substytuować mechanizm wolnorynkowy i wpływać na decyzje uczestników obrotu gospodarczego. Uprawnione wyda¬je się mówienie wówczas o tzw. porządku rynkowym, czyli zespole środków prawnych zwierzchniego nadzoru nad rynkiem (określanym też niekiedy mianem państwowego kierownictwa gospodarczego). Nadzór ów wynika z przepisów prawa publicznego i wiąże się z uporządkowaniem konkurencji, co w założeniu ma doprowadzić do osiągnięcia pożądanych celów społeczno-gospodarczych. Właśnie w takiej optyce należałoby rozpatrywać pomoc publiczną (pomoc państwa), ponieważ nie jest ona wynikiem działania natu¬ralnych praw rządzących rynkiem, lecz jawi się jako rezultat stymulujących zachowań państwa, które w interesie publicznym próbuje wpływać na efek¬tywność gospodarowania poszczególnych przedsiębiorców.
Wprawdzie to nie do państwa należy motywowanie lub zmuszanie przed¬siębiorców do prowadzenia racjonalnej działalności gospodarczej, tym nie¬mniej jego działania ekonomiczno-finansowe (np. kredyty, dotacje) są instru¬mentem, za pomocą którego może ono realizować swoje powinności w sferze gospodarczej. Powinności te obejmują przykładowo zachęcanie do podejmo¬wania działalności na określonym terenie lub też w dziedzinach, które wy¬magają podjęcia ze względów społecznych.
75.Pomoc jako przysporzenie korzyści finansowych
Pierwszoplanowym zagadnieniem powinno być sprecyzowanie pojęcia „pomocy" sensu stricto, czyli zdefiniowanie przedmiotu środków pomocowych. Takiej - sformułowanej wprost - definicji nie zawiera w zasadzie pra¬wo wspólnotowe (Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz przepisy prawa wtórnego). W tym stanie rzeczy użyteczne będzie odwołanie się do poglądów przedstawicieli doktryny, próbujących budować autorskie definicje omawianego pojęcia.
W opinii M. Kuleszy pomocą jest „każde - w sensie ekonomicznym - przysporzenie, o charakterze nieekwiwalentnym w procesie wymiany, mające więc charakter przywileju, niezależnie od formy prawnej, w której go udzielono. Stanowisko zrów¬nujące co do zasady pod względem znaczeniowym pojęcia subwencji oraz po¬mocy publicznej prezentuje K. Sobczak. Pojęcia te oznaczają bowiem czyn¬ności majątkowe polegające bądź to na udzieleniu darowizny, bądź też na poręczeniu, wreszcie na powstrzymaniu się władzy od poboru należności pub¬licznoprawnych, zwłaszcza podatków". Na uwagę za¬sługuje wreszcie stanowisko S. Dudzika, definiującego pomoc jako „każde świadczenie na rzecz przedsiębiorstwa pochodzące od państwa lub ze źródeł państwowych (zwiększające przy tym wydatki lub zmniejszające przychody państwa), które przynosi temu przedsiębiorstwu korzyść, jakiej nie mogłoby uzyskać w ramach normalnej działalności gospodarczej".
Nie ulega więc wątpliwości, iż z pojęciem pomocy publicznej nieodłącz¬nie związana jest korzyść, jaką uzyskuje przedsiębiorca (publiczny lub pry¬watny) pod postacią świadczenia pozytywnego lub też w formie zaoszczę¬dzenia wydatku, który w typowych sytuacjach musiałby być przez niego poniesiony. Wspomniana korzyść w sensie ekonomicznym oraz prawnym obciąża państwo (lub szerzej: środki publiczne), co nie oznacza bynajmniej, że wartość uzyskanych korzyści musi zawsze bezwzględnie równać się war¬tości wydatkowanych przez państwo środków. Niekiedy bowiem udzielenie pomocy wiąże się z otrzymaniem przez przedsiębiorcę również takich ko¬rzyści, które mają charakter niewymierny (np. udzielenie kredytu na rzecz przedsiębiorcy znajdującego się w na tyle złej kondycji finansowej, że nie uczyniłaby tego żadna komercyjna instytucja finansowa).
Oceniając konkretne działania państwa w kon¬tekście możliwości zastosowania do nich przepisów o pomocy publicznej nie należy badać celu ani powodów podjęcia wzmiankowanych działań. Należy się natomiast skoncentrować na wywieranych przez nich skutkach. Skutki te polegają na wsparciu przedsiębiorstwa i polepszeniu w ten sposób jego sytuacji ekonomicznej. Jest przy tym oczywiste, że formy prawne, w których wyraża się tego rodzaju pomoc, mogą być różnorodne. Nie ograniczają się one tylko do bezpośrednich płatności na rzecz beneficjariuszy, ale obejmują też całą gamę zwolnień od obowiązkowych świadczeń. Można tu w szczególności wyróżnić operacje na: 1) podatkach (zwolnienia, ulgi, umorzenia, rozkładanie na raty), 2) innych należnościach budżetowych i po¬zabudżetowych, 3) kredytach bankowych (preferencyjne kredyty i pożyczki, kredyty z klauzulą warunkowego umorzenia, przejęcie spłaty kredytów lub ich oprocentowania).
Innymi często stosowanymi for¬mami wsparcia są dopłaty do odsetek, udzielanie poręczeń na korzystniej¬szych niż rynkowe warunkach, bezpłatne lub za niewielką opłatą przekazanie budynków lub gruntów, dostarczanie dóbr i usług na niekomercyjnych warun¬kach oraz przejmowanie strat poniesionych przez przedsiębiorcę.
76.Pochodzenie pomocy od państwa lub ze źródeł państwowych
Kolejnym niezbędnym warunkiem sformułowanym w TWE dla uznania danego środka za pomoc jest jego pochodzenie od państwa lub ze źródeł pań¬stwowych. Tradycyjnie przesłanka ta jest interpretowana przez organy wspól¬notowe bardzo szeroko. W pojęciu państwa mieszczą się zarówno organy centralne, jak i regionalne oraz lokalne. Wątpliwości pojawiają się natomiast w przypadku różnego rodzaju organizacji czy instytucji, które wprawdzie nie stanowią części aparatu administracyjnego państwa sensu stricto, jednakże maj ą z państwem określone powiązania. Można się wówczas odwołać do kon¬cepcji bezpośredniego (wertykalnego) skutku dyrektyw wspólnotowych. Skutek ten polega na tym, iż na niektóre dyrektywy, które są zasadniczo ak¬tami Wspólnoty skierowanymi do państw członkowskich, jednostka może się bezpośrednio powoływać w swoich relacjach z państwem. Jeżeli dany podmiot lub organizacja objęte są tego rodzaju wertykalnym skutkiem dyrektyw (a więc jednostka może się wobec nich powoływać na przepisy dy¬rektywy analogicznie, jak w stosunku do samego państwa), to wówczas po¬moc udzielana przez te podmioty ma wszelkie cechy pomocy przyznanej przez państwo.
Szerzej rzecz ujmując, za pomoc państwa należałoby uznać wszelkie środki, które są alokowane przez przedsiębiorstwa publiczne. Definicję legal¬ną przedsiębiorstwa publicznego zawiera art. 2 dyrektywy Komisji o przej¬rzystości relacji finansowych między państwami członkowskimi i przedsię¬biorstwami publicznymi oraz o przejrzystości relacji finansowych w ramach niektórych przedsiębiorstw. Zgodnie z jego brzmieniem, przedsiębiorstwem publicznym jest każde przedsiębiorstwo, na które władze publiczne mogą, bezpośrednio lub pośrednio, wywierać decydujący wpływ na mocy prawa własności do przedsiębiorstwa, finansowego uczestnictwa w przedsiębior¬stwie lub na mocy zasad, którym przedsiębiorstwo podlega.
Trudności interpretacyjne sprawia też wymóg pochodzenia pomocy ze „źródeł państwowych". Niewątpliwie znacznie rozszerza on krąg potencjal¬nych beneficjentów pomocy (a więc podmiotów, które dokonują przysporzeń finansowych), obejmujący w rezultacie nawet prywatne instytucje, o ile admi¬nistrują one funduszami państwowymi i rozdzielają je zgodnie z przepisami prawa krajowego. Zwrot „źródła państwowe" kładzie bowiem nacisk na funkcjonalny związek określonych funduszy z państwem, co nie oznacza bynajmniej, iż repartycji tych funduszy musi zawsze dokonywać instytucja państwowa. Państwa członkowskie często nakładają na obywateli i przedsię¬biorstwa, w drodze aktów normatywnych, obowiązki wpłaty pewnych danin czy opłat na rzecz różnego rodzaju instytucji finansowych.
77.Naruszenie wymiany handlowej
Przesłanką (obok naruszenia konkurencji), która przesądza o nie¬zgodności pomocy państwa z zasadami wspólnego rynku, jest naruszenie przez dany środek pomocowy wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi. Również i to kryterium podlega liberalnej oraz rozszerzającej interpretacji, mającej zapobiegać takim działaniom poszczególnych państw, które by stwarzały sztuczne (nie wynikające z warunków rynkowych) bariery i utrudnienia w wewnątrz wspólnotowej wymianie handlowej. Nie można bo¬wiem dopuścić do tego, aby dany przedsiębiorca zwiększał swój udział w obrocie towarami czy usługami w skali Wspólnoty jedynie dlatego, że korzy¬sta z niedozwolonego wsparcia ze strony władz publicznych. Omawiana prze¬słanka wyznacza w istocie granicę pomiędzy pomocą pozostającą w obszarze zainteresowania organów wspólnotowych (przede wszystkim Komisji Euro-pejskiej) a pomocą, która nie ma istotniejszego wymiaru wspólnotowego i powinna być nadzorowana na szczeblu krajowym.
Środki pomocowe, które doty¬czą działalności wykonywanej wyłącznie w obrębie jednego państwa i które nie odnoszą się do handlu, lecz do produkcji, również mogą negatywnie wpły¬wać na wymianę handlową pomiędzy członkami Wspólnoty.
Ów negatywny wpływ jest szczególnie widoczny wówczas, gdy państwo dotuje przedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji ekonomicznej i tra¬cące zdolność do konkurowania. Wsparcie krajowej produkcji może bowiem uniemożliwić przedsiębiorstwom pochodzącym z innych państw członkow¬skich zwiększenie ich eksportu na teren danego państwa, co w konsekwencji zmniejsza ich szansę na dalszą ekspansję gospodarczą.
W rzeczywistości istnieje nie¬wiele przypadków, w których można uznać, że przyznane przez państwo korzyści finansowe nie są w stanie zakłócić wymiany handlowej pomiędzy członkami Wspólnoty. Do tych wyjątkowych sytuacji należy zaliczyć wspar¬cie udzielane podmiotom, które prowadzą rzemieślniczą działalność remon¬tową, działają w zakresie handlu detalicznego lub lokalnego transportu czy też wydają określone dzienniki prasowe91 (trudno bowiem zakładać, by w po¬szczególnych państwach członkowskich istniało szersze zapotrzebowanie na prasę wydawaną w innych krajach
78.Proceduralne aspekty udzielania pomocy publicznej. Rodzaje pomocy publicznej
Przez udzielenie pomocy publicznej administracja publiczna wykonuje powierzone jej przez ustawodawcę zadanie publiczne. Udzielenie pomocy, podobnie jak inne działania administracji publicznej, odbywa się, zgodnie z art. 7 Konstytucji RP, na podstawie i w granicach prawa. Poniższe ustalenia mają na celu zaprezentowanie procedury udzielania pomocy publicznej.
Pomoc publiczna kierowana do określonego przedsiębiorcy wpływa ne¬gatywnie na funkcjonowanie niezniekształconej konkurencji. Udzielenie po¬mocy publicznej ma na celu wsparcie rozwoju gospodarczego, który nie jest
równomierny w obrębie wspólnego rynku. Z tego powodu prawodawca euro¬pejski, określając zasady przyznawania pomocy publicznej zróżnicował je, według kryterium adresatów planowanej pomocy. W efekcie wyodrębnione zostały następujące rodzaje pomocy publicznej: *pomoc sektorowa, *pomoc regionalna oraz *pomoc horyzontalna.
->Pomoc sektorowa - W obrębie wspólnego rynku istnieją branże gospo¬darcze charakteryzujące się znacznym przerostem mocy produkcyjnych oraz
wysoką kapitałochłonnością (sektory „wrażliwe"). Strukturalne nadwyżki
mocy produkcyjnych występujące w sektorach „wrażliwych" są w dużej mie¬rze efektem pomocy publicznej kierowanej przez Rządy do przedsiębiorstw
z tych sektorów w drugiej połowie XX wieku. W konsekwencji w sektorach
„wrażliwych" istnieją ogromne bariery ograniczające rozwój konkurencji Działania podej¬mowane aktualnie przez Komisję Europejską, przedmiotem których jest
określanie zasad przyznawania pomocy sektorowej, mają na celu przede
wszystkim przywrócenie reguł niezniekształconej konkurencji. Pomoc sekto¬rowa jest dopuszczalna pod warunkiem, iż służy przywróceniu zdolności konkurencyjnej przedsiębiorstw w obrębie danego sektora a nie utrzymaniu stanu istniejącego. Ma na celu zmniejszenie nadmiernych mocy produkcyjnych
->Pomoc regionalna - jest udzielana na podstawie mapy regionalnej, na obszarach wyodrębnionych ze względu na wielkość PKB oraz bezrobocia per capita. Pomoc regionalna jest przeznaczona na wsparcie określonych obsza¬rów państw członkowskich. Dopuszczalna jest pomoc regionalna na realiza¬cję inwestycji początkowych oraz na tworzenie nowych miejsc pracy. Inwes¬tycje początkowe to inwestycje związane z utworzeniem nowego przedsię¬biorstwa, rozbudową istniejącego przedsiębiorstwa, nabyciem istniejącego przedsiębiorstwa, o ile nie jest to przedsiębiorstwo w trudnej sytuacji finan¬sowej, a także rozpoczęcie w istniejącym przedsiębiorstwie nowej działalnoś¬ci obejmującej zasadnicze zmiany produktu lub procesu produkcji. Dodatko¬wymi warunkami udzielenia pomocy regionalnej na inwestycje początkowe są wymogi prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwo, w związku z tą inwestycją przez minimum 5 lat oraz udział środków własnych przedsiębior¬stwa w całkowitych kosztach inwestycji na poziomie co najmniej 25%. Po¬moc na tworzenie nowych miejsc pracy jest związana z nową inwestycją. Wyjątkowo dopuszczalna jest także pomoc regionalna przeznaczona na finansowanie bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa (pomoc operacyj¬na)
->Pomoc horyzontalna- to pomoc kierowana na rzecz przedsiębiorstw bez względu na ich przynależność do określonego sektora gospodarki. W obrębie pomocy horyzontalnej należy wyróżnić: pomoc na ratowanie i restruktury¬zację, na badania i rozwój, na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, na zatrudnienie, na ochronę środowiska. Poniżej przedstawione zostaną warunki dopuszczalności udzielania pomocy publicznej na ratowanie i restruktury¬zację, określone w Komunikacie Komisji zawierającym wytyczne wspólnoto¬we dotyczące pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożo¬nych przedsiębiorstw".
Pomocą publiczną na ratowanie przedsiębiorstwa jest czasowe wsparcie dla przedsiębiorstwa, którego sytuacja znacznie się pogorszyła, co znajduje odzwierciedlenie w poważnym braku płynności finansowej lub technicznej niewypłacalności. Czasowe wsparcie powinno wystarczyć dla przeanalizo¬wania okoliczności, które przyczyniły się do napotkanych trudności, oraz na opracowanie odpowiedniego planu, aby rozwiązać wymienione problemy. Pomoc publiczna na ratowanie ma na celu zachowanie płynności finansowej niezbędnej przedsiębiorstwu na czas konieczny do opracowania planu restruk¬turyzacji lub likwidacji.
Komisja przedstawiła następujące warunki dopuszczalności pomocy na:
- wspomożenie płynności finansowej w postaci gwarancji kredytowych lub pożyczek, w obu przypadkach pomoc finansowa musi zostać przy¬znana przy zastosowaniu stopy procentowej co najmniej porówny¬walnej do stóp procentowych stosowanych dla przedsiębiorstw w do¬brej sytuacji finansowej;
- pomoc na ratowanie jest dopuszczalna przez poważne trudności spo¬łeczne i nie może powodować efektów ubocznych wpływających na pozostałe państwa członkowskie;
Od momentu, w którym plan restrukturyzacji lub likwidacji, będący elementem wnioskowanej pomocy, został ustanowiony i jest wdrażany, każda kolejna pomoc jest uznawana za pomoc w celu restrukturyzacji. Komisja zezwala na pomoc publiczną w celu restrukturyzacji tylko w okolicznościach, w których można wykazać, iż nie jest ona niezgodna z interesem wspólnoto¬wym. Komisja przedstawiła następujące warunki dopuszczalności pomocy na restrukturyzację:
- pomoc na restrukturyzację może uzyskać tylko przedsiębiorstwo za¬grożone;
- w celu przywrócenia długookresowej rentowności, poprzez wdrożenie planu restrukturyzacyjnego zatwierdzonego przez Komisję;
- plan restrukturyzacyjny (możliwie najkrótszy) musi przywrócić długo¬terminową rentowność w rozsądnych rozmiarach czasowych;
- plan restrukturyzacyjny musi opisać okoliczności, które doprowadziły do trudności przedsiębiorstwa, tym samym dając podstawę do oceny, czy proponowane środki są właściwe.
79.Procedura notyfikacyjna
Zadaniem publicznym jest zadanie, którego wykonanie na rzecz danej społeczności zostało powierzone podmiotowi administracji publicznej przez ustawę. Ustawodawca, powierzając wykonanie zadania publicznego pod¬miotowi administracji publicznej, przekazuje jednocześnie określonym orga¬nom administracji publicznej kompetencje niezbędne do zrealizowania da¬nego zadania publicznego. W zakresie przekazanych kompetencji organ ad¬ministracji publicznej jest organem właściwym w danej sprawie administra¬cyjnej. Organ administracji publicznej właściwy w sprawie notyfikacji pomo¬cy publicznej podejmie czynności określone w dyspozycji skierowanej ku niemu normy kompetencyjnej zawsze wtedy, gdy zrealizują się przesłanki zawarte w hipotezie normy kompetencyjnej. Hipoteza normy kompetencyjnej rozstrzyga kiedy organ administracji publicznej jest organem właściwym w danej sprawie administracyjnej. Dyspozycja normy kompetencyjnej określa prawną formę podjętą przez organ administracji publicznej w celu realizacji zadania publicznego.
Jak zostało przedstawione, udzielenie pomocy publicznej to przyspo¬rzenie środków publicznych określonemu przedsiębiorstwu. Ustawodawca podzielił procedurę udzielania pomocy na dwa etapy. W pierwszym etapie podmiot udzielający pomocy podejmuje decyzję o przeznaczeniu określonych środków publicznych na rzecz wsparcia wybranej działalności gospodarczej. Podmiotami udzielającymi pomocy są jednostki organizacyjne, którym ustawodawca po¬wierzył samodzielne dysponowanie środkami publicznymi (państwo, poszcze¬gólne jednostki samorządowe). Zgodnie z art. 2 pkt 12 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicz¬nej podmiotem udzielającym pomocy jest także przedsiębiorca publiczny (przedsiębiorca, w stosunku do którego podmiotem dominującym jest organ administracji publicznej). W drugim etapie organy administrujące, wykonując przyznane przez ustawodawcę kompetencje dokonują przysporzenia środków (korzyści) finansowych na rzecz określonych przedsiębiorstw.
Z wnioskiem o wydanie opinii występuje w przypadku projektu programu pomocowego - organ administracji publicznej opracowujący projekt tego pro¬gramu; w przypadku pomocy indywidualnej - podmiot udzielający tej pomo¬cy; w przypadku pomocy indywidualnej na restrukturyzację - podmiot ubie¬gający się o tę pomoc (art. 13 ust. l ustawy proceduralnej). W celu wydania opinii przewidzianej w art. 12 ust 1 ustawy proceduralnej Prezes Urzędu prze¬prowadza analizę sytuacji ekonomicznej adresata zamierzonej pomocy, oraz przewidywanego wpływu zamierzonej pomocy na wspólny rynek. W przypadku pomocy indywidualnej na restruk¬turyzację do wniosku o wydanie opinii dołącza się projekt aktu na podstawie którego ma być udzielona pomoc indywidualna na restrukturyzację, infor¬macje niezbędne do wydania opinii, dotyczące w szczególności adresatów zamierzonej pomocy, jej przeznaczenia, formy, wielkości i czasu trwania, a także plan restrukturyzacyjny oprócz opinie podmiotu lub podmiotów udzie¬lających pomocy o możliwości jej udzielenia na zasadach określonych w tym planie.
Procedura notyfikacyjna ma na celu ustalenie zgodności planowanej pomocy publicznej z zasadami wspólnego rynku. Na podstawie art. 16 ustawy proceduralnej, dokonanie notyfikacji programu pomocowego wymaga zgody Rady Ministrów. Rada Ministrów po zapoznaniu się z opinią Prezesa Urzędu, rozstrzyga w formie uchwały o notyfikacji programu pomocowego, informu-jąc jednocześnie Marszałka Sejmu o notyfikacji. Na podstawie art. 20 ustawy proceduralnej Prezes Urzędu, za pośrednictwem Stałego Przedstawicielstwa Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej w Brukseli, dokonuje noty¬fikacji programu pomocowego niezwłocznie po podjęciu uchwały Rady Mini¬strów o dokonaniu notyfikacji. W wypadku wydania przez Prezesa Urzędu opinii o zgodności ze wspólnym rynkiem projektu pomocy indywidualnej oraz projektu pomocy indywidualnej na restrukturyzację Prezes Urzędu, za pośrednictwem Stałego Przedstawicielstwa Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej w Brukseli, dokonuje notyfikacji programu pomocowego niezwłocznie po wydaniu opinii o zgodności. W wypadku, gdy Prezes Urzędu wydał opinię o niezgodności ze wspólnym rynkiem projektu pomocy indywi¬dualnej lub projektu pomocy indywidualnej na restrukturyzację, Prezes Urzę¬du, za pośrednictwem Stałego Przedstawicielstwa Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej w Brukseli, dokonuje notyfikacji pomocy indywidu¬alnej lub pomocy indywidualnej na restrukturyzację po otrzymaniu od pod¬miotu występującego z wnioskiem o wydanie opinii w terminie 14 dni od dnia otrzymania opinii o niezgodności ze wspólnym rynkiem projektu pomocy indywidualnej lub projektu pomocy indywidualnej na restrukturyzację, wystą¬pienia o dokonanie notyfikacji.
ORGANIZACJE PRZEDSIĘBIORCÓW A ZWIĄZKI ZAWODOWE
80.Samorząd gospodarczy i organizacje przedsiębiorców
Przedsiębiorcy stanowią obecnie w państwie liczącą się grupę podmio¬tów, która odgrywa określoną rolę nie tylko w jego życiu gospodarczym, ale także w życiu politycznym. Stąd też, status prawny samorządowych orga¬nizacji skupiających przedsiębiorców nie może nie stanowić przedmiotu zainteresowania administracyjnego prawa gospodarczego. Istnienie w pań¬stwie organizacji skupiających przedsiębiorców, ich status prawny i organi¬zacyjny, ewentualna możliwość przejmowania od administracji publicznej wykonawstwa jej pewnych zadań, charakter prawny działań podejmowanych na zewnątrz korporacji, a przede wszystkim w stosunku do swoich członków, to podstawowe czynniki kształtujące status tych jednostek. Wyznaczają one organizacjom przedsiębiorców określone miejsce w strukturach gospodar¬czych państwa, zapewniając im także swoisty wpływ na sam proces ustawo¬dawczy czy bezpośrednie kształtowanie zachodzących w gospodarce sto¬sunków.
Samorząd tradycyjnie postrzegany był, a stanowisko to utrwalone zostało w doktrynie prawa administracyjnego, jako forma administracji zdecentrali¬zowanej i wykonująca część funkcji i zadań administracji publicznej'. Cho¬dziło bowiem o stworzenie odpowiednich form dla możliwości współdzia¬łania społeczności lokalnych, zawodowych czy pracowniczych, którym to formom nadawano odpowiednią strukturę organizacyjno-prawną. Zgodności nie było natomiast co do tego, czy podmiotem samorządu jest osoba prawna inna niż państwo, jak twierdzili jedni, drudzy zaś w ogóle negowali możli¬wość istnienia odrębnej osobowości prawnej w sferze prawa publicznego. W rozważaniach nad pojęciem samorządu w nauce polskiego prawa administracyjnego podnosi się także i to, iż występuje ono w podwójnym zna¬czeniu. W okresie powojennym bowiem, obok tego tradycyjnego samorządu, określanego także mianem samorządu w węższym znaczeniu, w literaturze upowszechniło się także pojęcie samorządu w szerszym znaczeniu. W szer¬szym znaczeniu (socjologicznym czy politycznym) cechę samorządności przypisuje się różnym grupom społecznym czy wyłonionym przez nie orga¬nom, bez względu na to, czy realizują funkcje administracji publicznej. Nazwy „samorząd" w tym szerokim znaczeniu ustawodawca używał np. do określenia form udziału pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwami państwowymi, jako samorządne określane są także stowarzyszenia. Stąd też przez samorząd współcześnie rozumiane są przeważnie te grupy społeczne i ich reprezentacje, które zostały powołane przez przepisy prawa w celu sprawowania funkcji administracji publicznej w formach zdecentralizowa¬nych, przy czym powinny one należeć do podmiotów prawa publicznego, a nie prywatnego. Współcześnie więc do samorządów zaliczać będziemy te korporacje czy zrzeszenia, które spełniają kryteria definicji samorządu rozumianego w zna¬czeniu węższym Do istotnych cech samorządu zaliczamy bowiem to, że:
a) przepisy prawa powinny zabezpieczyć określonym grupom społecznym i wyłonionym przez nie organom prawo do zarządzania „swoimi" spra¬wami (korporacyjny czy zrzeszeniowy charakter samorządu),
b) grupy te uczestniczą w wykonywaniu samorządu obligatoryjnie z mocy ustawy (członkiem samorządu staje się z mocy ustawy, a nie dobrowol¬nie z mocy własnego oświadczenia woli),
c) grupy te i ich organy wykonują zadania należące do administracji pub¬licznej,
Samorząd gospodarczy odróżnia od samorządu terytorialnego przede wszystkim to, iż nie jest on organizowany na zasadzie terytorialnej, tak jak samorząd terytorialny, w którym podstawą organizacji jest fakt zamieszki¬wania przez objęte nim podmioty określonego terytorium. Węzłem łączącym podmioty tworzące samorząd niekoniecznie musi być wyłącznie terytorium, na którym one zamieszkują czy prowadzą działalność. Może więc być on zbudowany na zasadzie wspólnoty: zawodowej, wspólnoty interesów gospo¬darczych czy kulturalnych, religii, narodowości. W takich przypadkach samo¬rząd ten dla odróżnienia od samorządu terytorialnego określany jest mianem samorządu personalnego albo samorządu specjalnego.
Samorząd gospodarczy, czyli organizacje korporacyjne przedsiębiorców oraz innych podmiotów posiadających status pracodawców, niewątpliwie mieć powinien odmienną organizację, a także odmienne zadania niż samorząd terytorialny, jako że cel obu tych samorządów jest odmienny. Tę odmienność w organizacji, składzie personalnym członków, założonych i realizowanych celach widać wyraźnie na przykładzie innych korporacji zaliczanych do sa¬morządu w szerszym znaczeniu, takich jak choćby wspominany już samorząd załogi przedsiębiorstwa państwowego, samorządy zawodowe, czy takich, któ¬rym przepisy prawne przydają atrybut samorządności, jeśliby wymienić tu związki zawodowe czy spółdzielnie.
81.Samorząd gospodarczy
Pewne ogólne zasady organizacji i funkcjonowania samorządu gospodar¬czego zawierały przepisy rozdziału VII u.p.d.g. Zgodnie z przepisem art. 57 u.p.d.g., samorząd gospodarczy reprezentuje środowiska przedsiębiorców i przez działania na rzecz przedsiębiorczości wspiera rozwój gospodarczy kraju. Takie określenie celów wskazywało wyraźnie, iż ustawodawca jedno-znacznie nakierowywał działalność samorządów gospodarczych, głównie na działania mające na celu reprezentację środowisk przedsiębiorców wobec organów państwa oraz na propagację i działania popierające szeroko rozumiana przedsiębiorczość. Nie wskazał on przy tym równocześnie żadnych szczególnych publicznoprawnych form działania, za pomocą których samo¬rządy przedsiębiorców miałyby te cele realizować. Stwierdził jedynie, iż samorząd gospodarczy działa poprzez organizacje przedsiębiorców, które nie mogą odmówić członkostwa żadnemu przedsiębiorcy, który spełnia warunki określone w statucie tej organizacji. Oznacza to, iż przyjęta formuła samo¬rządu gospodarczego odbiega od wzoru określanego dla samorządu w ścisłym tego słowa znaczeniu, bardziej zbliżając się do formuły typowej dla stowarzy¬szeń.
Nadto przepis u.p.d.g. stwierdzał jednoznacznie, iż samorząd gospodarczy nie może podejmować działań ograniczających zakres wykonywanej przez przedsiębiorców działalności gospodarczej lub godzą¬cych w zasadę konkurencji.
Regulacja dotycząca samorządu gospodarczego zawarta w przepisach u.p.d.g., choć niezmiernie lakoniczna, nie znalazła swego miejsca w przepi¬sach u. s.d.g. Tym samym, ustrój samorządu gospodarczego, cele, zadania sposób jego tworzenia oraz tryb powoływania władz organizacji samorządu gospodarczego określać będą przepisy odrębnych ustaw regulujących sytuacje poszczególnych samorządów gospodarczych.
82.Izby Gospodarcze
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodar¬czych podmioty prowadzące działalność gos¬podarczą, z wyjątkiem osób fizycznych prowadzących taką działalność jako uboczne zajęcie zarobkowe, mogą zrzeszać się w izby gospodarcze. Są one organizacjami samorządu gospodarczego, reprezentującymi interesy gospo¬darcze zrzeszonych w nich podmiotów w zakresie ich działalności wytwór¬czej, handlowej, budowlanej lub usługowej, w szczególności wobec organów państwowych. Celem ich jest kształtowanie i upowszechnianie zasad etyki w działalności gospodarczej, w szczególności zaś opracowywanie i doskona¬lenie norm rzetelnego postępowania w obrocie gospodarczym.
Utworzenie izby gospodarczej wymaga inicjatywy co najmniej 50 pod¬miotów prowadzących działalność gospodarczą na obszarze działania tworzo¬nej izby, obejmującym obszar województwa. W wypadku gdy terytorialny zakres działania izby będzie przekraczać obszar województwa, liczba zało¬życieli powinna wynosić co najmniej. Izba gospodarcza jest uprawniona do wyrażania opinii o projektach roz¬wiązań odnoszących się do funkcjonowania gospodarki oraz może uczestni¬czyć, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie, a także dokonywać ocen wdra¬żania i funkcjonowania przepisów prawnych dotyczących prowadzenia dzia¬łalności gospodarczej. Izba gospodarcza w szczególności może:
1. przyczyniać się do tworzenia warunków rozwoju życia gospodarczego oraz wspierać inicjatywy gospodarcze członków,
2. popierać, we współpracy z właściwymi organami oświatowymi, rozwój kształcenia zawodowego, wspierać naukę zawodu w zakładach pracy oraz doskonalenie zawodowe pracowników,
3. delegować swoich przedstawicieli, na zaproszenie organów państwo¬wych, do uczestniczenia w pracach instytucji doradczo-opiniodawczych w sprawach działalności wytwórczej, handlowej, budowlanej i usługowej,
4. organizować i stwarzać warunki do rozstrzygania sporów w drodze po¬stępowania polubownego i pojednawczego oraz uczestniczyć na odrębnie określonych zasadach w postępowaniu sądowym w związku z działal¬nością gospodarczą jej członków,
Izby gospodarcze, a także inne jednostki korporacyjne przedsiębiorców mają obecnie charakter dobrowolnych stowarzyszeń przedsiębiorców, zrze¬szających się do realizacji celu, jakim jest głównie wspólne reprezentowanie ich interesów grupowych wobec organów państwa, oraz wzajemnej samopomocy w rozwiązywaniu wielu stojących przed przedsiębiorstwami proble¬mów, a także wymiany informacji istotnych dla członków tej korporacji. Izby gospodarcze mogą na zasadzie dobrowolności zrzeszać się w Kra-jowej Izbie Gospodarczej. Mogą zrzeszać się w niej także organizacje gos¬podarcze i społeczne, których przedmiotem działania jest wspieranie rozwoju gospodarczego. Dochód z działalności gospodar¬czej izby służy do realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jej członków. W razie rozwiązania izby, likwidator wy¬konuje postanowienia statutu dotyczące przeznaczenia majątku likwidowa¬nych izb. W razie braku środków własnych izb, koszty niezbędne do zakoń¬czenia likwidacji pokrywa się ze środków ich członków.
83.Samorząd zawodowy rzemiosła
Rzemiosłem w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle jest zawodowe wykonywanie dzia¬łalności gospodarczej przez osobę fizyczną lub spółkę cywilną osób fizycz¬nych, z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tej osoby i na jej rachunek, przy zatrudnieniu do 15 pracowników najemnych. Do rze¬miosła nie zalicza się działalności: handlowej, gastronomicznej, transporto¬wej, usług hotelarskich, usług świadczonych w wykonywaniu wolnych zawodów, usług leczniczych oraz działalności wytwórczej i usługowej artystów plastyków i fotografików.
Przepisy ustawy powołały do życia samorząd zawodowy rzemiosła, będący związkiem pracodawców, do którego zadań należy w szczególności:
- rozwijanie działalności społeczno-gospodarczej rzemiosła,
- udzielanie pomocy zrzeszonym w organizacjach samorządowych rze¬mieślnikom, zwłaszcza wykonującym tradycyjne rzemiosła wymagają¬ce manualnych umiejętności,
- reprezentowanie ich interesów wobec organów władzy i administracji państwowej oraz organizacji społecznych i gospodarczych,
Samorząd rzemiosła jest niezależny w wykonywaniu swych zadań i pod¬lega tylko przepisom prawa. Organizacjami samorządu rzemiosła są:
1. cechy,
2. spółdzielnie rzemieślnicze,
3. izby rzemieślnicze,
4. Związek Rzemiosła Polskiego,
Organizacje samorządu rzemiosła tworzone są z inicjatywy członków na zasadzie dobrowolnej przynależności. Zadania organizacji rzemieślniczych, ich ustrój, stosunki prawne członków ustalane są w statutach uchwalanych przez zjazdy lub walne zgromadzenia tych organizacji.
Cechy są społeczno-zawodowymi i gospodarczymi organizacjami zrze¬szającymi z uwzględnieniem zasady dobrowolności - osoby wykonujące rzemiosło. Podstawowym zadaniem cechu jest w szczególności utrwalanie więzi środowiskowych, podstaw zgodnych z zasadami etyki i godności zawo¬du, a także prowadzenie na rzecz członków działalności społeczno-organizacyjnej, kulturalnej, oświatowej i gospodarczej, a także reprezentowanie inte¬resów członków wobec organów administracji i sądów.
Spółdzielnie rzemieślnicze jako organizacje rzemiosła działają na zasa¬dach określonych w przepisach Prawa spółdzielczego. Zadaniem ich jest w szczególności organizowanie działalności usługowej i wytwórczej rzemio¬sła, udzielanie pomocy członkom w wykonywaniu ich zadań oraz prowadze¬nie własnej działalności gospodarczej i społeczno-wychowawczej.
Izby rzemieślnicze są społeczno-zawodowymi organizacjami zrzeszają¬cymi na zasadzie dobrowolności cechy i spółdzielnie rzemieślnicze oraz inne jednostki utworzone przez organizacje rzemiosła. Podstawowym zadaniem izb rzemieślniczych jest głównie reprezentowanie zrzeszonych organizacji wobec organów administracji i instytucji, udzielanie im pomocy instruktażowodoradczej oraz przeprowadzanie egzaminów kwalifikacyjnych. Cechy, spółdzielnie rzemieślnicze oraz izby rzemieślnicze mogą powołać ogólnopolską reprezentację, zwaną Związek Rzemiosła Polskiego. Podsta¬wowym zadaniem Związku jest zapewnienie zrzeszonym w nim organizacjom pomocy w realizacji zadań statutowych, rozwijanie działalności społeczno-zawodowej oraz reprezentowanie interesów rzemiosła w kraju i za granicą.
84.Samorządy niektórych przedsiębiorców
Przepisy ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym nie¬których przedsiębiorców określają zasady two¬rzenia i działania samorządu zawodowego osób - przedsiębiorców, które nie uzyskały statusu rzemieślnika, a prowadzą działalność gospodarczą w zakre¬sie handlu, gastronomii i usług, transportu czy też innych rodzajów działal¬ności. Mogą oni według wyboru zrzeszać się w zawodowych samorządowych organizacjach:
1. zrzeszeniach handlu i usług,
2. zrzeszeniach transportu,
3. innych organizacjach przedsiębiorców.
Zadaniem zrzeszenia jest w szczególności utrwalanie więzi środowisko¬wych, postaw zgodnych z zasadami etyki i godności zawodu, a także prowa¬dzenie na rzecz członków działalności kulturalnej, oświatowej i socjalnej, zakładanie i prowadzenie kas oraz funduszów zapomogowo-pożyczkowych oraz reprezentowanie interesów członków wobec organów administracji pań¬stwowej.
85.Organizacje pracodawców
Pracodawcą, zgodnie z przepisem art. 3 k.p. jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli za¬trudniają one pracowników. Tym samym za pracodawcę uznawane są wszyst¬kie podmioty niezależnie od ich formy prawno-organizacyjnej oraz niezależ¬nie od celu zatrudniania pracowników. Status pracodawcy nie wiąże się więc z procesem wykonywania działalności gospodarczej. Uzależniony jest on wyłącznie od zatrudnienia pracowników.
Do definicji tej odwołują się przepisy ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o or¬ganizacjach pracodawców stanowiąc równocześnie, iż pracodawcy mają prawo tworzyć, bez uzyskania uprzedniego ze¬zwolenia, związki według swego uznania oraz przystępować do tych orga¬nizacji, z zastrzeżeniem stosowania się do ich statutów. Związki pracodaw¬ców mają z kolei prawo tworzenia federacji i konfederacji, jak też przystę¬powania do nich, a każdy związek, federacja i konfederacja ma prawo do przystępowania do międzynarodowych organizacji pracodawców.
Podstawowym bowiem zadaniem związków pracodawców, ich federacji i konfederacji jest ochrona praw i reprezentowanie interesów zrzeszonych członków wobec związków zawodowych pracowników, organów władzy i administracji państwowej oraz organów samorządu terytorialnego. Związki pracodawców, ich federacje i konfederacje mają także prawo opiniowania założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych do tych ustaw w za¬kresie objętym zadaniami związków pracodawców.
Wskażmy wszakże, iż w przepisach preambuły Konstytucji RP jako jed¬na z podstawowych zasad ustroju gospodarczego państwa wskazana została zasada dialogu społecznego. Potwierdza to zapis art. 20 Konstytucji RP wska¬zujący wyraźnie, iż solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych to podstawowe kanony ustrojowe. Organizacje pracodawców i ich federacje jawią się więc wyraźnie jedną ze stron tego dialogu, który prowadzony jest obecnie w zinstytucjonalizowanych przez prawo formach, co oczywiście nie przesądza o skutkach będących wynikiem prowadzonego dialogu. Organy władzy i administracji państwowej oraz organy samorządu terytorialnego obo¬wiązane są zapewnić organizacjom pracodawców wykonywanie uprawnień na równych prawach ze związkami zawodowymi. Związki pracodawców uczest¬niczą, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w prowadzeniu ro¬kowań zbiorowych, w zawieraniu układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień w zakresie objętym ich zadaniami statutowymi. Związki praco¬dawców, ich federacje i konfederacje są samorządne i niezależne w swej dzia¬łalności statutowej od organów administracji państwowej, samorządu teryto¬rialnego oraz innych organizacji. Nie mogą wszakże podejmować działań zmierzających do ograniczenia praw pracowników do zrzeszania się w związ¬ki zawodowe oraz działań mających na celu sprawowanie kontroli nad związ¬kami pracowników. Związek pracodawców powstaje z mocy uchwały o jego założeniu, podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co najmniej 10 pracodawców. Zgromadzenie założycielskie uchwala statut i wybiera komitet założycielski w liczbie co najmniej 3 osób.
Związek pracodawców podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym i z dniem zarejestrowania nabywa osobowość prawną. Majątek związków pracodawców, ich federacji i konfederacji powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z własnej działalności i dochodów z majątków organizacji. Dochód z działalności gospodarczej prowadzonej przez związki pracodawców oraz federacje i konfederacje służy realizacji ich zadań statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między ich członków. Związki pracodawców, ich federacje i konfederacje korzystają ze zwolnień podatkowych przewidzianych dla stowarzyszeń.
86.Samorządy wolnych zawodów
Samorządami w ścisłym tego słowa znaczeniu będą korporacje tworzone przez osoby fizyczne wykonujące tzw. wolne zawody lub, jak się je także określa, zawody zaufania publicznego. Podmioty te tradycyjnie wykonywały i wykonują nadal sporo zadań z zakresu administracji publicznej, stąd nie ulega wątpliwości, iż zaliczane będą one do podmiotów publicznych.
Określenie „wolny zawód" pojawiło się w przepisach art. 3 Kodeksu
handlowego, z tym że ustawodawca nie wskazał zawodów określanych tym
mianem, komentatorzy zaś wskazywali na zawody wymienione w art. 2
pkt 11, 12 i 13 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca
1927 r. o prawie przemysłowym. W nowym wymiarze określenie to pojawiło
się w związku z regulacjami przewidzianymi w przepisach k.s.h. Przepisy te
przewidują bowiem możliwość utworzenia nowej formy spółki osobowej,
jaką jest spółka partnerska, która tworzona jest przez wspólników (partnerów)
w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębior¬stwo pod własną firmą. Partnerami w tego typu spółce mogą być wyłącznie
osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów, wśród któ¬rych przepisy k.s.h. wymieniają następujące zawody: adwokata, aptekarza,
architekta, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatko¬wego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarii, notariu¬sza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczo¬znawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Katalog tych zawodów zawar¬ty w przepisach k.s.h. nie jest oczywiście katalogiem zamkniętym i przepisy ustaw szczególnych mogą kreować następne zawody kwalifikowane jako wolne. Samo określenie pojęcia „wolny zawód" nie jest natomiast rzeczą nie budząca kontrowersji, gdyż, jak się podkreśla, brakuje podstawy do wyznacze¬nia cezury pomiędzy wolnymi zawodami a zawodami, które „wolnymi" nie są. Z tym zastrzeżeniem wskazano, iż „wolnym zawodem jest osobiste i sa¬modzielne wykonywanie wewnętrznie spójnego zespołu czynności o charak¬terze intelektualnym, wymagających wysokich kwalifikacji (wiedzy i prak¬tyki), systematycznie, w zamian za honorarium bezinteresownie ustalone, słu¬żące zapewnianiu świadczeń lub usług klientom oraz ochronie istotnych war¬tości interesu ogólnego, zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi, zasa¬dami etycznymi i deontologicznymi.
Powstał także katalog kryteriów pozwalających na odróżnienie wolnych zawodów od innych zawodów. Do nich zalicza się:
1. odpowiednio wysokie kwalifikacje zawodowe,
2. prawnie nieskrępowane wykonywanie zawodu,
3. samodzielność w wykonywaniu zawodu,
4. szczególny charakter stosunków pomiędzy osobą wykonującą wolny za¬wód a odbiorcą świadczenia lub usługi,
5. własną korporację zawodową.
Samorząd zawodowy jest formą samorządu gospodarczego, jako że łączy ludzi wykonujących określony zawód. W odróżnieniu od typowego samorzą¬du gospodarczego, którego celem jest ochrona interesów gospodarczych nale¬żących do niego pewnych kategorii przedsiębiorców, w organizacjach samo¬rządu zawodowego obok ochrony interesów członków mamy do czynienia z przejmowaniem wykonywania pewnych funkcji zleconych przez admini¬strację, związanych przede wszystkim z nadzorem nad przestrzeganiem dys¬cypliny przez członków korporacji oraz zasad etyki zawodowej. W przypadku wolnych zawodów, paradoksalnie trudno jest mówić o wol¬ności wykonywania zawodu. Jego wykonywanie poddane jest ścisłej regulacji prawnej, a ocena prawidłowości wykonywania zawodu należy do władz korporacji, do której przynależność jest obligatoryjna.
Obecnie, normatywnie ukształtowany samorząd zawodowy mają m.in. następujące wolne zawody: 1) adwokaci, 2) radcy prawni, 3) pielęgniarki i położne, 4) aptekarze, 5) lekarze, 6) lekarze weterynarii, 7) notariu¬sze, 8) komornicy sądowi, 9) biegli rewidenci, 10) doradcy podatkowi, li) rzecznicy patentowi, 12) inżynierowie budownictwa, architekci oraz ur¬baniści. Trwają też prace nad unormowaniem samorządu zawodowego in¬nych zawodów. Wskazuje się wszakże w literaturze, iż utworzenie samorządu powinno być z jednej strony akceptowane przez przyszłych członków owej korporacji, z drugiej zaś ostrzega się, iż utworzenie go nie może być wyłącz¬nie skutkiem chęci uhonorowania określonej korporacji zawodowej, spełnieniem jej aspiracji czy też uznaniem prestiżu.
ADMINISTRACYJNOPRAWNE ŚRODKI
KSZTAŁTOWANIA SYTUACJI PRAWNEJ PRZEDSIĘBIORCÓW
87. Normy materialno-prawne charakteryzujące sytuację prawną przedsiębiorców
Sytuacja prawna przedsiębiorcy w obszarze administracyjnego prawa gospodarczego kształtowana jest w sposób swoisty dla prawa publicznego, jako że prawo administracyjne gospodarcze jest niewątpliwie jego częścią składową. Znajduje to swój wyraz także i w tym, iż w dydaktyce akademic¬kiej określane jest ono często mianem prawa gospodarczego publicznego. Administracyjne prawo gospodarcze, jako część prawa publicznego, zawiera zarówno normy regulujące stosunki zachodzące pomiędzy organami państwa, jak i stosunki pomiędzy tymi organami a podmiotami wykonującymi działal¬ność gospodarczą. Zasadniczy nurt regulacji prawnych zaliczanych do admi¬nistracyjnego prawa gospodarczego związany jest z regulacją stanowiącą pod¬stawę stosunków zachodzących pomiędzy organami państwa a podmiotami podejmującymi i prowadzącymi działalność gospodarczą.
88. Treść norm administracyjnego prawa gospodarczego
Tradycyjnie normy prawa publicznego to normy upoważniające admini¬strację publiczną do wydawania aktów władczych, ingerujących w sferę praw i obowiązków jednostki. Także i administracyjne prawo gospodarcze powsta¬ło na gruncie konieczności uregulowania tej części stosunków związanych z szeroko rozumianą działalnością gospodarczą, dla których charakterystycz¬na jest ingerencja władzy publicznej w sferę dotyczącą podejmowania i pro¬wadzenia szeroko rozumianej działalności gospodarczej. Idzie tu o tę sferę stosunków prawnych, jaka powstaje między organami państwa a przedsiębiorcami.
Powinności, jakie państwo ma wobec gospodarki, są zasadniczym moty¬wem stanowienia norm prawa, będących podstawą do tworzenia abstrakcyj¬nych konstrukcji stosunków prawnych, które następnie konkretyzowane są w trakcie realizacji tych powinności. Istotą stosunków gospodarczo-prawnych publicznych jest bowiem to, iż są one ustanawiane (jako abstrakcyjne) i rea-lizowane (jako konkretne) ze względu na powinności państwa wobec gos¬podarki.
To właśnie normy administracyjnego prawa gospodarczego stanowią przede wszystkim (choć nie wyłącznie) podstawę dla szeroko rozumianego interwencjonizmu państwa w sferę stosunków społecznych, związanych z po¬dejmowaniem i wykonywaniem tej działalności, przejawiającego się wyko¬nywaniem w obszarze gospodarki funkcji policyjnej i reglamentacyjnej. W określonym zakresie normy te regulują także sprawy działalności gospo¬darczej prowadzonej przez podmioty publiczne oraz problematykę zarządu mieniem publicznym. Ten styk przedsiębiorcy (zarówno prywatnego, jak i publicznego) z organami administracji publicznej w związku z realizowaną działalnością gospodarczą stanowi zasadniczy przedmiot regulacji prawa administracyjnego gospodarczego.
89. Adresaci norm administracyjnego prawa gospodarczego i sposób określenia ich sytuacji
Obok państwa (jego organów), niewątpliwymi adresatami norm prawa administracyjnego gospodarczego są bowiem podmioty mogące być uczestnikami stosunków administracyjnoprawnych, gdyż taki właśnie charakter mają stosunki gospodarczo-prawne publiczne. Podmioty te posiadać powinny co najmniej zdolność administracyjnoprawną, a status taki posiadają prawie wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą, nie ulega zaś wątpliwości, iż posiadają go wszyscy przedsiębiorcy. Tym samym przed¬siębiorcy, obok organów administracji publicznej, stanowią podstawowy trzon podmiotów, których sytuacja prawna regulowana jest w zasadniczej mierze normami tego prawa, przy czym sytuacja prawna rozumiana jest jako całość znaczeń, które prawo przedmiotowe ma dla przedsiębiorcy, lub po¬przez sytuację społeczną przedsiębiorcy, której elementy składowe zostały ukształtowane prawnie w sposób pośredni czy bezpośredni ze względu na konkretne zdarzenie faktyczne. Przedsiębiorcy stają się więc adresatami rozwiązań zawartych w normach należących do tego prawa.
Podmioty prowadzące działalność gospodarczą w swych zachowaniach związanych z jej podejmowaniem i prowadzeniem, kierują się przede wszyst¬kim, własnymi (określanymi samodzielnie) indywidual¬nymi interesami oraz realizują autonomicznie ustalane cele, a sposoby ich realizacji wskazane są w przepisach prawa prywatnego.
Przyjmując, iż obok zasady wolności gospodarczej, jedną z zasad charak¬terystycznych dla gospodarki typu liberalnego, jest wyrażona w przepisach art. 4 u.d.g. zasada, iż „przedsiębiorca może w ramach prowadzonej działal¬ności gospodarczej dokonywać czynności oraz działań, które nie są przez pra¬wo zabronione", to przyznać należy, iż sfera swobody aktywności przedsię¬biorców określana jest zdecydowanie szeroko.
89a Sposób określania ich sytuacji
Oznacza to, iż normy prawa administracyjnego gospodarczego co naj¬mniej w dwojaki sposób określają sytuację prawną przedsiębiorców podda¬nych zawartym w nim regulacjom prawnym. Sytuacja prawna przedsiębiorcy określona być może bowiem przez normy administracyjnego prawa gospodar¬czego w sposób bezpośredni (norma określa wprost prawa lub obowiązki jednostki-przedsiębiorcy). Obowiązek powstaje z mocy ustawy, a wykonanego przez przedsiębiorcę odbywa się bez potrzeby indywidualizacji i konkre¬tyzacji go przez organy administracji publicznej, które mogą wszakże nadzo¬rować jego wykonanie. Może być ona kształtowania także w sposób POŚREDNI (syt, gdzie normy określają kom, organów adm,publicznej podporządkowując przedsiębiorcę tym kompetencjom). W takiej syt, normy staja się podstawa do określenia sytuacji adresata, dokonywanej przez właściwy organ administracji publicznej, poprzez wydanie aktu prawnego o charakterze indywidualno-konktertnym.
90. Normy obowiązujące bezpośrednio (per se)
Przyznać wszakże trzeba, iż w przeważającej mierze z treści tych właśnie norm wynikają przede wszystkim różnego rodzaju obowiązki, w szczegól¬nych jedynie przypadkach uprawnienia. Wszakże zarówno w przypadku jed¬nych, jak i drugich mówimy potocznie, iż powstają one „z mocy samego prawa". Warto w tym miejscu przywołać więc treść art. 8 ust. 2 Konstytucji RP, stanowiącego, iż przepisy Konstytucji RP stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej.
Z przykładami takich uprawnień, płynących z „mocy samego prawa", określanych także mianem dozwoleń, mieliśmy do czynienia w przepisach u.d.g., gdzie ustawodawca w przepisach art. 5 i art. 6 stanowił, że „przed¬siębiorca może zatrudniać pracowników w nieograniczonej liczbie i bez po¬średnictwa organów zatrudnienia" oraz że „przedsiębiorcom przysługuje na zasadzie dobrowolności prawo zrzeszania się w organizacje przedsię¬biorców". Przepisy ustawy adresowane były wyraźnie do przedsiębiorców i wprost uprawniały ich do podejmowania konkretnych działań, które wcześ¬niej wynikały z nałożonego na przedsiębiorców obowiązku (obligatoryjna przynależność do samorządu, np. rzemiosła) czy też limitowanie możliwości zatrudnienie pracowników.
Znaczna część obowiązków administracyjnoprawnych wynika właśnie z norm zawartych w przepisach policyjnych lub reglamentacyjnych. Przepisy te bowiem regulują przede wszystkim problemy ochrony szeroko rozumia¬nego bezpieczeństwa i porządku publicznego (życia, zdrowia, mienia oraz moralności publicznej), rozwoju konkurencji, interesów politycznych i gos-podarczych państwa, ważnego interesu jego polityki, czy też wreszcie intere¬sów konsumentów. One bowiem składają się na kategorię dobra wspólnego, czy też ważnego interesu publicznego, który zgodnie z przepisami art. 20 Konstytucji RP może być przesłanką dopuszczającą możliwość ograniczenia zasady wolności gospodarczej. Z zastrzeżeniem wszakże, iż przepisy zawie¬rające ograniczenie swobody działalności gospodarczej, wprowadzone ze względu na ochronę owego interesu, zawarte są w ustawie.
Wspomniane ograniczenia swobody działalności, są właśnie podstawo¬wym źródłem obowiązków administracyjnoprawnych wynikających z „mocy samego prawa". Treścią zaś tych ograniczeń są nakazy lub zakazy adresowa¬ne bezpośrednio do przedsiębiorców, a odnoszące się do różnych faz prowa¬dzonej działalności gospodarczej. Wskazują one pożądany z punktu widzenia przepisów prawa sposób zachowania się przedsiębiorcy.
Dla przykładu więc wskażmy jedynie ograniczenia zawarte w przepisach ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia. W przepisie art. 6 ustawy zakazuje się wykorzystywania do żywienia ludzi lub do produkcji innych środków spożywczych produktów pochodzą¬cych od zwierząt lub ze zwierząt, którym podawano substancje o działaniu hormonalnym, tyreostatycznym i betaagonistycznym. W przepisie art. 7 zakazuje się z kolei wykorzystywania do żywienia ludzi oraz do produkcji środków spożywczych, używek, dozwolonych substancji dodatkowych i innych. W przepisie art. 23 stanowi się jednoznacznie, że w procesie produkcji i w obrocie żywnością nie można stosować procesów technologicznych lub metod postępowania, które mogą spowodować powstanie w żywności lub na jej powierzchni substancji szkodliwych dla zdrowia lub życia człowieka.
Praktycznie więc rzecz ujmując, adresat normy obowiązany jest podjąć działania, które mają na celu przestrzeganie prawa!!!!. Wynika to wszakże wprost z treści przepisu art. 83 Konstytucji RP, stanowią¬cego iż „każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej" oraz treści art. 6 u.s.d.g, stwierdzającym, iż podejmowanie, wykonywanie i zakoń¬czenie działalności gospodarczej winno następować z „zachowaniem warun¬ków określonych przepisami prawa".
Prawidłowe interpretowanie przepisów prawa, zawierających wspomnia¬ne ograniczenia, ma jednak mimo wszystko dla przedsiębiorcy znaczenie ka¬pitalne. Podmiotowi temu bowiem, w przypadku prawidłowej interpretacji zamieszczonych w normie zakazów czy nakazów i uwzględnieniu ich w treści podejmowanych rozstrzygnięć związanych z realizowaną działalnością gospo-darczą, służy wypływające z istoty wolności działalności gospodarczej rosz¬czenie o zaniechanie ingerencji administracji.
W sferze administracyjnego prawa gospodarczego przede wszystkim właśnie normy zawierające ograniczenia policyjne i reglamentacyjne, kwali¬fikowane są jako normy stosowania bezpośredniego, co oznacza iż konkretyzacja obowiązków czy uprawnień ich adresatów nie wymaga wydania przez organ aktu adm, czy podjęcia czynności materialno-technicznej. Analizując normy stosowane bezpośrednio, wskazano, iż niekiedy mamy do czynienia z taką sytuacją, że normy prawa materialnego określają wprost bez potrzeby wydawania aktu indywidualnego (tj. stosowania prawa) obowiązki adresata, a rola organu administracji publicznej sprowadza się do kontroli ich przestrzegania przez adresatów i ewentualnej realizacji obowiązku za pomocą środków przymusu, który realizowany jest normami prawa procesowego. W tym celu wyodrębnia się specjalne organy lub „nadzory", których celem jest kontrola czy adresat norm powszechnie obowiązujących, z których wprost wynikają określone obowiązki, przestrzega nakazów i zakazów w nich zawar¬tych. Przepisy te zawierają także fragmenty procedur kontrolnych, umożliwia¬jących ingerencję organu w dobra adresata.
91. Normy stanowiące podstawę do wydania przez organ aktów indywidualno-konkretnych lub podjęcia czynności materialno-technicznych
Zarówno w sferze reglamentacji, jak i w o wiele szerszym zakresie w sfe¬rze policji określona część zakazów, zawarta w normach obowiązujących bez¬pośrednio, będzie miała tzw. względny charakter. Względność zakazu ustano¬wionego w normie administracyjnego prawa gospodarczego polega na tym, iż norma ta przewiduje jednocześnie możność prawną indywidualnego zwol¬nienia się od tego zakazu poprzez uzyskanie od właściwego organu admini¬stracji publicznej odpowiedniego zezwolenia. Udzielenie zezwolenia wywo¬ływać będzie skutek w postaci uchylenia owego zakazu w stosunku do pod¬miotu, który zezwolenie uzyskał. Nie powoduje ono wszakże jego uchylenia w stosunku do innych podmiotów. W stosunku do tych podmiotów, ten wyni-kający z ogólnie obowiązującego przepisu prawa zakaz obowiązuje nadal. Mamy więc do czynienia z sytuacją, w której norma, zawierającą pewien ogólny zakaz, występować będzie równocześnie z normą zawierającą upo¬ważnienie skierowane do wskazanego organu administracji, do wydania nor¬my indywidualnej, konkretyzującej sytuację jej adresata poprzez uchylenie, wyłącznie w stosunku do tego podmiotu, zakazu, obowiązującego nadal w stosunku do innych podmiotów.
Oznacza to, iż normy policyjne i reglamentacyjne nie sprowadzają się jedynie do norm zakazujących lub nakazujących. Wiele sytuacji regulowa¬nych tymi normami dopuszcza możliwość zastosowania wyjątków co do stosowania wspomnianych ograniczeń. Wyjątki te stosowane są indywidual¬nie. Uprawnione organy administracji uchylaj ą stosowanie generalnie obowią¬zujących nakazów czy zakazów w stosunku do indywidualnie określonych przedsiębiorców, w konkretnie określonych sytuacjach. Idzie tu o cały szereg aktów określanych terminem pozwoleń administracyjnych, jak i aktów nada¬jących uprawnienia indywidualnie oznaczonym podmiotom gospodarującym, które powszechnie określane są mianem koncesji. W przypadku koncesji i niektórych zezwoleń będziemy mieli do czynienia ze stanowieniem prawa w sensie materialnym, choć formalnie są to oczywiście akty stosowania pra¬wa. Zawierają one bowiem w swej treści normy indywidualne, kształtujące sytuacje prawne tych podmiotów w sposób podobny, jak czynią to normy zawarte w aktach generalnych, co pozwala na określenie ich mianem decyzji administracyjnych kształtujących.
Obok zezwoleń na prowadzenie określonego rodzaju działalności gospo¬darczej, organy policyjne i reglamentacyjne wydawać będą zezwolenia uchy¬lające określone, wynikające z przepisów policyjnych czy reglamentacyjnych ograniczenia. Zezwolenia te stanowić będą w zasadzie działania wykonywane w ramach nadzoru przez organy policyjne lub reglamentacyjne, z tym, iż w omawianej sytuacji będziemy mieli do czynienia z nadzorem prewencyj¬nym.
I tak, zgodnie z przepisami art. 9 ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o do¬zorze technicznym urządzenia techniczne oraz materiały i elementy stosowa¬ne do ich wytwarzania, naprawy lub modernizacji mogą być wytwarzane, naprawiane lub modernizowane przez wytwarzającego, naprawiającego lub modernizującego, który posiada uprawnienie, wydane w formie decyzji administracyjnej, do ichwytwarzania, naprawiania lub modernizacji, wyda¬ne przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Natomiast zgodnie z przepisami art. 12 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia podjęcie produkcji nowej żyw¬ności lub wprowadzenie jej do obrotu poprzedza się postępowaniem, oraz w rozporządzeniu z dnia 22 września 2003 r. w sprawie zmodyfikowanej gene¬tycznie żywności i paszy). Postępowanie doty¬czące wstępnej oceny, o której mowa w przepisach rozporządzeniu przeprowadza Główny Inspektor Sanitarny.
Przedsiębiorcy, których zamiar koncentracji podlega zgłoszeniu, są obo¬wiązani do wstrzymania się od dokonania koncentracji do czasu wydania przez Prezesa Urzędu decyzji lub upływu terminu, w jakim decyzja powinna zostać wydana. Czynność prawna, na podstawie której ma nastąpić koncen¬tracja, może być dokonana pod warunkiem wydania przez Prezesa Urzędu, w drodze decyzji, zgody na dokonanie koncentracji lub upływu terminów do jej wydania.
92. Obowiązek w administracyjnym prawie gospodarczym
Pojęcie obowiązku prawnego w nauce administracyjnego prawa gospo¬darczego należy do pojęć elementarnych. Posługujemy się nim, aby opisać niektóre ze skutków prawnych, jakie rodzą dla przedsiębiorców normy admi¬nistracyjnego prawa gospodarczego. Pamiętając o wieloaspektowej proble¬matyce obowiązku prawnego, dla porządku zaznaczmy, iż omawiając dalej związane z nim zagadnienia, odnosimy je głównie do obowiązków (powin¬ności) adresowanych do przedsiębiorców przez krajowe normy materialnego prawa administracyjnego gospodarczego. Niezależnie od prawa materialnego (substancjonalnego) powinności prawne, podkreślmy, kreowane są także przez normy prawne określane mianem „prawa formalnego". Do prawa for¬malnego zaliczamy, w obszarze administracyjnego prawa gospodarczego, normy postępowania administracyjnego, normy postępowania sądowo-administracyjnego, normy postępowania cywilnego. Obowiązki prawne a adm. Prawie gospodarczym , podobnie jak na innych obszarach prawa publicznego, mogą mieć swoją podstawę prawną tylko w normach powszechnie obowiązujących. Normy powszechnie obowiązujące - jak wiadomo - wynikają ze źródeł prawa powszechnie obo¬wiązującego należących, co istotne, do trzech różnych porządków prawnych. Normy 1) prawa krajowego, 2) prawa wspólnotowego (prawa Unii Europej¬skiej) i 3) prawa międzynarodowego określają sytuację prawną (uprawnienia i obowiązki) podmiotów działalności gospodarczej.
Obowiązki prawne przedsiębiorcy w administracyjnym prawie gospodar¬czym charakteryzuje zasadniczo brak korelacji (powiązania) z odpowiadają¬cymi im prawami podmiotowymi (uprawnieniami) innych podmiotów. Wska¬zywana cecha jaskrawo wyróżnia rzeczone obowiązki podmiotów działal¬ności gospodarczej w odniesieniu do obowiązków wynikających z prawa pry-watnego, gdzie np. w prawie zobowiązań obowiązkowi dłużnika odpowiada prawo podmiotowe wierzyciela do żądania spełnienia określonego świadczenia.
Obowiązkom przedsiębiorcy odpowiadają przydzielone (przyznane) or¬ganom administracji gospodarczej kompetencje, za pomocą których admini¬stracja gospodarcza, głównie poprzez sprawowany nadzór prawny, czuwa nad ich wykonywaniem przez przedsiębiorcę. Administracja nie jest beneficjentem praw podmiotowych czy obowiązków prawnych o identycznym charak¬terze będących korelatem obowiązku przedsiębiorcy.
!!! Omawiane tutaj obowiązki przedsiębiorców nie są zachowaniami (świad¬czeniami) ekwiwalentnymi, tzn. z tytułu ich wykonania przedsiębiorca nie może domagać się określonego zachowania (świadczenia) od władzy pub¬licznej czy innego podmiotu. Zazwyczaj mają charakter osobisty, co oznacza, że powinny być wykonywane przez ich adresatów wskazanych w normie prawnej. Nie mogą być przenoszone w drodze jakichkolwiek czynności praw¬nych na inne podmioty. Mają przede wszystkim charakter niepieniężny, co jednak nie wyklucza sytuacji, gdzie np. zapłacenie okresowej „opłaty koncesyjnej" z tytułu udzielonej koncesji będzie obowiązkiem o charakterze pieniężnym.
Obowiązki wynikające z administracyjnego prawa gospodarczego powstają dwoma sposobami. Po pierwsze, w znakomitej większości, powstają z mocy prawa (ex legę; ipso iure). Z momentem wystąpienia po stronie przed¬siębiorcy elementów (składników) przewidzianych w hipotezie normy praw¬nej powstaje konkretny obowiązek zachowania się adresata określony w dys¬pozycji normy prawnej. Składnikami występującymi w hipotezach norm prawnych, aktualizującymi potencjalne obowiązki, są różne stany faktyczne i/albo stany prawne powstające w związku z podejmowaniem i wykonywa¬niem działalności gospodarczej. Poszczególne akty prawne (źródła prawa powszechnie obowiązującego) z odmiennej natury stanami faktycznymi i sta¬nami prawnymi łączą powstanie obowiązków prawnych. Nierzadko bywa tak, że jeden stan faktyczny i/albo stan prawny rodzi wiele obowiązków prawnych w administracyjnym prawie gospodarczym i jednocześnie wywołuje obowiąz¬ki prawne na innych obszarach systemu prawa. W niniejszym sposobie powstawania powinności prawnych przedsiębiorca nie może uchylać się od spełniania obowiązków wskazując jako przyczyny niewykonania np. niezna¬jomość powinności (ignorantia iuris nocei) czy brak zrozumienia sensu (znaczenia) normy nakazujące (zakazującej) właściwe zachowanie. W założeniu swym obowiązki powstające z mocy prawa przewidziane normami administracyjnego prawa gospodarczego powinny być wykonywane przez ich adresatów dobrowolnie (bez udziału administracji gospodarczej). Przyznane przepisami prawa właściwym organom administracji gospodarczej kompetencje kontrolne i nadzorcze pełnią funkcję asekuracyjną wobec właści¬wego ich spełnienia przez przedsiębiorców.
Drugim sposobem powstawania obowiązków prawnych w administra¬cyjnym prawie gospodarczym są te wszystkie przypadki, gdzie obowiązki ustalane (określane) są w drodze działań prawnych administracji gospodar¬czej. Akcentowanymi działaniami prawnymi są administracyjne akty indywi¬dualne, przede wszystkim zaś decyzje administracyjne bądź postanowienia w rozumieniu k.p.a., mające charakter aktów administracyjnych konstytutyw¬nych. Poza wystąpieniem w hipotezie normy prawnej elementów niezbęd¬nych (stanów faktycznych i stanów prawnych) do określenia obowiązku prawnego przedsiębiorcy konieczne jest przeprowadzenie jurysdykcyjnego postępowania administracyjnego, w oparciu o które wydana zostaje zazwy¬czaj decyzja administracyjna, ustalająca konkretny obowiązek prawny (decy¬zja konstytutywna). Doręczona przedsiębiorcy decyzja administracyjna staje się tytułem prawnym (norma indywidualna), z jakiego wynika dla niego obo¬wiązek prawny. Inaczej przedstawia się kwestia podstawy prawnej w tych przypadkach, gdy obowiązki powstają z mocy prawa, ponieważ tam tytułem prawnym jest zasadniczo norma generalna (np. ustawa, rozporządzenie). Obo¬wiązki prawne wynikające z aktów administracyjnych indywidualnych po¬winny być wykonywane również dobrowolnie przez ich adresatów, gdy jed¬nak jest inaczej, wszczynane jest w zasadzie postępowanie egzekucyjne w ad¬ministracji zmierzające do przymusowego wykonania obowiązku i/albo dzia¬łania zmierzające do zastosowania innych sankcji za niewykonanie bądź nieprawidłowe wykonanie obowiązku. W zależności od konkretnych rozwiązań prawnych, decyzji administra¬cyjnej ustalającej indywidualny obowiązek prawny może być nadany rygor natychmiastowej wykonalności albo może ona podlegać natychmiastowemu wykonaniu z mocy prawa.
Obowiązek prawny wynika z dyspozycji normy prawnej, która przy wy¬stąpieniu elementów określonych w hipotezie normy prawnej przewiduje dla przedsiębiorcy (adresata) pewien konkretny wzorzec zachowania. Konkretny wzorzec tzn. taki, jaki powinien zostać wykonany bezwarunkowo przez przed¬siębiorcę. Niewykonanie wzorca - wynikającego z hipotezy normy prawnej -zabezpiecza zazwyczaj kolejny element normy prawnej, a mianowicie sankcja prawna.
W prawie administracyjnym gospodarczym adresat obowiązku nie jest nazywany w przepisach prawa jednolicie, przyjąć jednak należy, że w typo¬wych stosunkach gospodarczych jest nim przedsiębiorca. Ustawodawca po¬sługuje się m.in. takimi określeniami, jak: „przedsiębiorca w rozumieniu usta¬wy - o swobodzie działalności gospodarczej", „każdy", „wytwarzający", „wprowadzający do obrotu", „osoby fizyczne i jednostki organizacyjne", „na¬prawiający urządzenia techniczne", „posiadacz". Dlatego też zawsze istotne jest ustalenie zakresu podmiotowego obowiązku prawnego, tzn. udzielenie odpowiedzi na pytanie, kto jest jego adresatem.
Przedmiot obowiązku Przedmiotem obowiązku prawnego jest zawsze określone zachowanie się (działanie bądź zaniechanie) przedsiębiorcy. Oczekiwane z punktu widzenia obowiązku prawnego zachowanie się przedsiębiorcy wyrażane jest w przepi¬sach prawa przede wszystkim przez sformułowanie zakazów lub nakazów pewnego zachowania się. Sposób sformułowania i stopień szczegółowości określenia w normach prawa przedmiotu obowiązku prawnego jest różny, ale z pewnością powinien być precyzyjny, niewątpliwy i jasny.
Jak wiadomo, niewykonanie bądź niewłaściwe wykonanie obowiązku prawnego zabezpiecza zazwyczaj sankcja prawna.
Zamykając w tym miejscu rozważania na temat obowiązku w admini¬stracyjnym prawie gospodarczym, należy wskazać na podobieństwo pewnych jego elementów struktury prawnej do elementów struktury prawnej obowiąz¬ku w prawie administracyjnym powszechnym. Tym co głównie wyróżnia obowiązek w administracyjnym prawie gospodarczym to adresat obowiązku (przedsiębiorca) oraz przedmiot - zachowania związane z podejmowaniem i wykonywaniem działalności gospodarczej. Przeprowadzone w prawie admi¬nistracyjnym powszechnym klasyfikacje obowiązków prawnych zachowują odpowiednio swoją aktualność w administracyjnym prawie gospodarczym.
93. Prawa podmiotowe w administracyjnym prawie gospodarczym
Prawo podmiotowe, obok obowiąz¬ku prawnego, jest podstawowym pojęciem-narzędziem służącym do opisywa¬nia skutków prawnych, jakie niesie prawo przedmiotowe dla jego podmiotów. Prawo podmiotowe oraz obowiązek prawny składają się na sytuację prawną przedsiębiorcy, którą szerzej przedstawimy w dalszej części rozważań. Prawa podmiotowe wynikają z prawa krajowego, prawa wspólnotowego oraz prawa międzynarodowego.
Czym jest prawo podmiotowe w administracyjnym prawie gospodarczym obecnie, w warunkach demokratycznego państwa prawnego? Na wstępie na¬leży przypomnieć o rozróżnieniu na prawo przedmiotowe oraz na prawo podmiotowe. Prawo przedmiotowe to ogół obowiązujących norm prawnych wynikających ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Prawa podmio¬towe wynikają zawsze z prawa przedmiotowego nazywanego także prawem pozytywnym, które jest formalnym źródłem prawa podmiotowego. Prawo podmiotowe oparte jest na akceptowalnych i preferowanych w danym miejscu i czasie wartościach oraz zasadach. Wartości i zasady, w różnym stopniu uwzględniane przez prawo pozytywne, są materialnym źródłem praw podmio-towych.
W warunkach demokratycznego państwa prawnego nie jest możliwe aby prawa podmiotowe miały inną legitymację niż obowiązujący w danym miej¬scu i czasie porządek prawny. Tradycyjnie przyjmuje się podział praw pod¬miotowych na prawa podmiotowe prywatne oraz prawa podmiotowe pub¬liczne.
Prawa podmiotowe prywatne , jak wskazuje już ich nazwa, kształtowane są prawem prywatnym. Szczególne miejsce wśród praw podmiotowych pry¬watnych zajmuje „święte" niegdyś prawo podmiotowe właściciela, którego kształtowanie się na przestrzeni ostatnich wieków dobrze ilustruje, jak zmien¬na i zarazem względna jest jurydyczna treść praw podmiotowych. Nieskrępo¬wane niegdyś prawo podmiotowe właściciela ulegało stopniowemu osłabianiu poprzez wprowadzanie różnych ograniczeń, zwłaszcza tych, które miały swe źródło w normach prawa publicznego, z wywłaszczeniem włącznie.
Publiczne prawa podmiotowe skierowane są ostatecznie do podmiotów władzy publicznej, które z tytułu przysługującego jednostce publicznego prawa podmiotowego zobowiązane są do określonego prawem zachowania. Akcentowane zachowanie się podmiotów władzy publicznej (obowiązek prawny) wynika zawsze z norm prawa i stanowi nierzadko korelat prawa podmiotowego przysługujących jednostce. Np. złożenie przez przedsiębiorcę wniosku o udzielnie zezwolenia na wykonywanie danej działalności gospo¬darczej (prawo podmiotowe przedsiębiorcy) rodzi po stronie organu admini¬stracji obowiązek prawny rozpatrzenia (rozpoznania) podania i wydania we właściwym terminie stosowanej decyzji administracyjnej.
Sankcją za niewykonywanie publicznych praw podmiotowych jest odpo¬wiedzialność dyscyplinarna oraz odpowiedzialność odszkodowawcza admini¬stracji gospodarczej. Publiczne prawa podmiotowe są uprawnieniami uzna¬nymi albo nadanymi i jednocześnie gwarantowanymi jednostce przez prawo powszechnie obowiązujące. Prawa te dzielą losy norm prawa przedmioto-wego, które są dla nich jedynym źródłem. Bez prawa powszechnie obowiązu¬jącego nie ma uprawnień przedsiębiorcy w administracyjnym prawie gospo¬darczym nazywanych tradycyjne prawami podmiotowymi.
Publiczne prawa podmiotowe nie stanowią kategorii jednorodnej. Pub¬liczne prawa podmiotowe są przedmiotem niejednolitych klasyfikacji. Tra¬dycyjnie przyjmowany jest podział na następujące kategorie publicznych praw podmiotowych.
Po pierwsze, na prawa podmiotowe do współdziałania z administracją publiczną, w tym administracją gospodarczą. Są to prawa pozytywne (wyra¬żone w treści konkretnej regulacji prawnej) i wyrażają się one tym, że jed¬nostka ma zagwarantowany bezpośredni udział w wykonywaniu władzy pub¬licznej. Niniejszy rodzaj publicznych praw podmiotowych przysługuje jed¬nostkom wyjątkowo i wyraża się np. w postaci czynnego i biernego prawa wyborczego. Zasadniczo prawa podmiotowe do współdziałania z admini¬stracją publiczną przysługują jednostkom samorządu terytorialnego, zawodo¬wego czy gospodarczego, najogólniej osobom prawa publicznego.
Drugą kategorię stanowią publiczne prawa do żądania pewnych pozytyw¬nych świadczeń od państwa (podmiotów wykonujących władzę publiczną). Omawiane prawa podmiotowe wyrażają się w prawem przewidzianej moż¬ności żądania od właściwych organów w państwie pewnych zachowań. Ni¬niejsza kategoria publicznych praw podmiotowych może przybiera postać: 1) roszczenia prawnego (prawa podmiotowego materialnego) o wydanie aktów administracyjnych o określonej treści, np. niektórych pozwoleń czy po¬twierdzeń albo może przybierać postać 2) prawnie chronionego interesu (pra¬wa podmiotowego formalnego). Prawnie chroniony interes polega na moż¬ności żądania pewnego zachowania się, ale nie o wnioskowanej przez przed¬siębiorcę treści,
Ostatnią - trzecią kategorię publicznych praw podmiotowych stanowią prawa podmiotowe o treści negatywnej. Prawa podmiotowe o treści nega¬tywnej wyrażają się w tym, że podmioty władzy publicznej, w tym zwłaszcza organy administracji gospodarczej, nie mogą naruszać obszarów wolności działania przedsiębiorcy zastrzeżonej prawem powszechnie obowiązującym. Jednostce służy prawo do żądania od administracji gospodarczej zaniechania ingerencji w jej sferę wolnościową. Publiczne prawa podmiotowe o treści ne¬gatywnej odnoszą się do uznanej przez obowiązujące prawo sfer wolnoś¬ciowych określonych przedsiębiorcy indywidualnym aktem administracyj¬nym.
Od publicznych praw podmiotowych: 1) do współdziałania z administra¬cją, 2) do pozytywnych świadczeń ze strony państwa i 3) o treści negatywnej - należy odróżnić także inną jeszcze kategorię, a mianowicie: publiczne prawa podmiotowe wynikające z administracyjnego aktu indywidualnego, np. koncesji czy pozwolenia.
Publiczne prawa podmiotowe mają charakter osobisty i winny być tym samym wykonywane tylko przez adresatów tychże praw. Omawiane prawa podmiotowe, co istotne, nie mogą stanowić przedmiotu obrotu gospodar¬czego, a zwłaszcza wykluczonym staje się ich zbywanie (nabywanie) czy ob¬ciążanie w drodze czynności prawnych podejmowanych przez przedsiębior¬ców (adresatów). Publiczne prawa podmiotowe nie podlegają w zasadzie suk¬cesji generalnej. Występuje niekiedy sukcesja specjalna praw podmiotowych przyznanych jednostce ze względu na określoną rzecz w rozumieniu prawa cywilnego. Zrzeczenie się publicznych praw podmiotowych jest niekiedy do¬puszczalne. Niewykonywanie tychże praw może być podstawą do ich cof¬nięcia czy wygaśnięcia.
94. Sprzężenie obowiązków prawnych i praw podmiotowych
Obowiązki prawne i prawa pod¬miotowe (uprawnienia) składają się na sytuację prawną przedsiębiorcy. Posłu¬giwanie się pojęciem sytuacji prawnej w naukach prawniczych oraz orzecz¬nictwie jest pewnym alternatywnym sposobem postępowania do tak często używanego w poznaniu prawa pojęcia-narzędzia, jakim jest stosunek prawny. To zastrzeżenie o istnieniu swego rodzaju konkurencji między akcentowa¬nymi dwoma sposobami postępowania przy badaniu prawa było niezbędne, aby podkreślić, że każde z nich służy poznaniu prawa, wzajemne czy rów¬noległe ich stosowanie nie jest wykluczone. Mając świadomość narażenia się na określone zarzuty sądzimy, że równoczesne wykorzystywanie pojęcia sto¬sunku prawnego oraz pojęcia sytuacji prawnej - w konkretnych badaniach nad prawem - winno wzbogacić uzyskane tym sposobem wyniki badawcze. Zwłaszcza w prawie publicznym, jakiego fragmentem jest przecież admini¬stracyjne prawo gospodarcze, wykorzystywanie pojęcia - narzędzia stosunku prawnego może nie pozwalać czasami osiągnąć zadowalających wyników, jak w wypadku zastosowania pojęcia - narzędzia sytuacji prawnej.
W administracyjnym prawie gospodarczym sytuacja prawna zawsze win¬na wynikać z przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Sytuacja praw¬na powstawać może na mocy norm generalnych (np. ustawa, rozporządzenie) lub norm indywidualnych (np. zezwolenie). Tak więc krajowe oraz wspól¬notowe organy (instytucje) wykonujące władzę publiczną są podmiotami kształtującymi (kreującymi) sytuacje prawne przedsiębiorców wskutek przy¬dzielonych im upoważnień do 1) stanowienia (tworzenia) prawa (legislacja) oraz odpowiednio kompetencji do 2) stosowania (wykonywania) prawa (egze¬kutywa). Ustalanie sytuacji prawnej polega na jej tworzeniu, zmianie czy znoszeniu, a dokładniej na powstawaniu, zmianie i znoszeniu obowiązków prawnych oraz praw podmiotowych składających się na sytuację prawną.
Dla przedstawienia sytuacji prawnej przedsiębiorcy w administracyjnym prawie gospodarczym istotnym zagadnieniem staje się również ukazanie udziału (kompetencji) administracji gospodarczej w zakresie: 1) powstawania (tworzenia), 2) zmiany i 3) znoszenie sytuacji prawnych podmiotów działal¬ności gospodarczej. Sytuacji prawnej przedsiębiorcy w administracyjnym pra¬wie gospodarczym odpowiadają kompetencje organów administracji gospo¬darczej, które, najogólniej rzecz ujmując, służą organom władzy wykonaw¬czej do czuwania nad wykonywaniem praw i obowiązków przez przedsiębiorcę. Kompetencje wyrażają się w zdolności organu admi¬nistracji do skonkretyzowanego aktualizowania, w drodze odpowiedniego po¬stępowania, potencjalnego obowiązku sformułowanego przez prawo. Udział administracji gospodarczej w płaszczyźnie oddziaływania na sytuację prawną przedsiębiorcy jest wielowątkowy i co najmniej można wydzielić następujące obszary. W pierwszej kolejności na podstawie szczegółowych upoważnień ustawowych administracja gospodarcza bardzo często tworzy normy gene¬ralne w drodze rozporządzeń. Inaczej mówiąc, administracja gospodarcza ustanawia sytuacje prawne (wzorce postępowania) dla przedsiębiorców, czy np. ustala w wydanym rozporządzeniu, jakie szczegółowe elementy powinien zawierać wniosek o udzielenie koncesji oraz jakie dodatkowe wymagania na¬leży spełnić, aby uzyskać decyzję uprawniającą. Jest wiele przykładów roz¬wiązań prawnych z zakresu administracyjnego prawa gospodarczego, gdzie przepisy zawarte w rozporządzeniach wykonawczych do ustaw stanowią do¬minantę konkretnej regulacji prawnej, dopełniając w istotnym zakresie „ramowo" sformułowane ustawy (administracja tworzy prawo). Nadmienić tutaj należy, że projekty ustaw bardzo często faktycznie sporządzane są przez administrację gospodarczą, gdzie ich ostateczna treść - po spełnieniu się procesu ustawodawczego - w niewielkim zakresie albo zupełnie nie odbiega od propozycji („projektu ustawy") zgłoszonej przez administrację gospodar¬czą (administracja inspiruje ustawodawcę). Następnie normy generalne ustanowione przez administrację gospodarczą, wraz z normami zawartymi w ustawach, ta sama administracja gospodarcza wykonuje (stosuje) podejmu¬jąc różne prawne formy działania, wydając np. pozwolenia lub sprawuje kon¬trolę nad przestrzeganiem tychże wzorców postępowania przez przedsiębior¬ców, wykonując czynności nadzoru bieżącego czy zapobiegawczego; w przy¬padku niewykonywania (nieprawidłowego) norm prawnych przez przedsię¬biorcę administracja gospodarcza autorytatywnie (wiążąco) stwierdza odstęp¬stwa od wzorca (normy) zazwyczaj w drodze decyzji administracyjnych (administracja wykonuje jurysdykcję).
95. Decyzja uprawniająca w administracyjnym prawie gospodarczym
Pojęcie aktu administracyjnego jest zagadnieniem z natury rzeczy zwią¬zanym z prawnymi formami działania administracji publicznej. Akt admi¬nistracyjny jest kategorią o doniosłym walorze poznawczym. Przypominanie kolejnych etapów jego rozwoju, wielokrotnie analizowanego na gruncie pra¬wa publicznego, nie jest dla naszych potrzeb konieczne.
Akt administracyjny jest aktem stosowania prawa publicznego - prawa administracyjnego gospodarczego, przez właściwe organy administracji gos¬podarczej. W wyniku powyższego indywidualizowany jest jego uczestnik oraz konkretyzowany przedmiot stosunku administracyjnoprawngo. Akt ad¬ministracyjny posiada niejednolicie rozumiane znamię władczości, które jest „stopniowania cechą działań administracji".
Decyzja
Wśród aktów administracyjnych indywidualnych wyjątkowe miejsce zaj¬muje prawna forma działania administracji gospodarczej, jaką jest decyzja administracyjna, która jest swoistą czynnością prawną będącą wynikiem sto¬sowania prawa (aktem stosowania prawa). Piśmiennictwo przedmiotu jak i orzecznictwo rozróżnia decyzję administracyjną w znaczeniu ogólnym oraz decyzje administracyjną w rozumieniu k.p.a. Każda decyzja administracyjna w rozumieniu k.p.a. jest decyzją administracyjną, ale nie wszystkie decyzje administracyjne są decyzjami w rozumieniu k.p.a. „Pojęcie decyzji admini¬stracyjnej i decyzji w rozumieniu k.p.a. nie pokrywają się w pełni nie tylko z uwagi na istnienie wyłączeń przedmiotowych. Niekiedy bowiem przepisy kodeksu przewidują formę postanowienia dla aktu będącego w istocie decyzją administracyjną, a więc aktem stosowania prawa materialnego i procesowego.
Z całej kategorii decyzji administracyjnych decyzja administracyjna w rozumieniu k.p.a. jest bez wątpienia dominującą formą działania administracji gospo¬darczej .Przepisy przede wszystkim krajowego prawa materialnego - bo z nich głównie wynika decyzja administracyjna - nie posługują się jednolitą szatą pojęciową do określenia rzeczonej formy działania, jednak do jej zidentyfiko-wania powszechnie przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, iż decyzja ad¬ministracyjna jest czynnością prawną: jednostronną, zewnętrzną i władczą w indywidualnej sprawie administracyjnej. Zewnętrzna, gdyż jej adresatem jest podmiot organizacyjnie, prawnie i ekonomicznie niezależny od admini¬stracji gospodarczej; jednostronną, ponieważ to tylko organ administracji gos¬podarczej samodzielnie orzeka o prawach i obowiązkach (sytuacji prawnej) przedsiębiorcy; władczą, gdyż towarzyszy jej domniemanie prawidłowości oraz jej wykonanie w pewnych przypadkach zabezpieczone jest przymusem administracyjnym. De¬cyzjami administracyjnymi uprawniającymi będą więc indywidualne akty administracyjne tworzące prawa podmiotowe i/albo znoszące pewne obowiąz¬ki przewidziane w normach generalnych. Decyzja administracyjna rozpoczyna swój byt prawny z momentem zako-munikowania (doręczenia, ogłoszenia) jej treści adresatowi tegoż indywidual¬nego aktu administracyjnego.
96. Termin, warunek, zlecenie
Termin - jako instytucja prawna - na gruncie administracyjnego prawa gospodarczego, może występować w dwojakiego rodzaju odmianach. Jako termin początkowy, tj. gdy podmioty powinny się zachować zgodnie z treścią stosunku dopiero po jego upływie. Wykonanie aktu administracyjnego w tym przypadku jest przesunięte w czasie w odniesieniu do uprzedniego nabycia prawa lub obowiązków z tego aktu. Przedsiębiorca nabywa wprawdzie pra¬wo podmiotowe lub obowiązek z decyzji administracyjnej, gdy ona zostanie mu skutecznie doręczona (ogłoszona), jednakże wykonanie tak skonkrety¬zowanych praw lub obowiązków jest odroczone w czasie aż do nadejścia ter¬minu. Natomiast w sytuacji gdy stosunek prawny wygasa po upływie określo¬nego terminu, mamy do czynienia z terminem końcowym.Termin występuje w związku z niektórymi tylko stosunkami prawnymi. Ustawodaw¬ca w różny sposób formułuje w treści przepisów prawa podstawę do opatry¬wania terminem indywidualnego aktu administracyjnego. Na organie admini¬stracji gospodarczej ciąży zazwyczaj obowiązek jego skonkretyzowania w granicach określonych przepisem prawa. Ustanowienie terminu w przypadku braku upoważnienia do jego ukonstytuowania lub przekroczenia granic tego upoważnienia jest niezgodne z prawem. Skutkiem czego akt administra¬cyjny zawierający rzeczony termin, jeśli nie posiada innych wad prawnych, podlega odpowiedniej derogacji z obrotu prawnego (częściowe stwierdzenie nieważności aktu).
Warunek - zdarzenie przyszłe i niepewne - ma ograniczone zastosowanie w prawie administracyjnym gospodarczym. Jeśli jest przewidziany przez materiał normatywny, pozostaje w ścisłym związku z powstaniem, zmianą lub ustaniem stosunku prawnego. Warunku, jako omawianej instytucji prawnej, nie należy utożsamiać z licznymi sformułowaniami ustawodawcy posługu¬jącego się w tekstach prawnych terminem „warunek". Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy przepisy prawa formułują materialnoprawne przesłanki okreś¬lonych czynności organów administracji gospodarczej. W tym przypadku są one elementami hipotezy normy administracyjnego prawa gospodarczego, a nie warunkami w znaczeniu prawniczym. Znane są dwa rodzaje warunków, 1.zawieszający i 2. rozwiązujący, za któ¬rymi mogą występować rozmaite zdarzenia prawne. Ziszczenie się pierw-szego z nich - podobnie jak w przypadku terminu początkowego, skutkuje przesunięciem wykonania aktu administracyjnego w czasie, w odniesieniu do uprzedniego nabycia, z tej decyzji administracyjnej praw lub obowiązków. Ziszczenie się warunku rozwiązującego powoduje wygaśnięcie stosunku prawnego
.Zlecenie nie zawiesza skuteczności stosunku prawnego, nie odracza moż¬liwości jego wykonania -jak termin czy warunek. Zobowiązuje ono przedsię¬biorcę do zachowania zgodnego z jego treścią: spowodowania pewnych zda¬rzeń, wywołania pewnych skutków1. Adresatem zlecenia jest zawsze przed¬siębiorca, nigdy organ administracji gospodarczej. Wyraża się ono w nakazie lub zakazie określonego zachowania. Treści zlecenia nie można utożsamiać z treścią stosunku prawnego. W istocie zlecenie zawsze krępuje jednostkę dodatkowo - ponad to, co wynika, ze stosunku prawnego. To właśnie ze względu na zindywidualizowany wzorzec postępowania ustawodawca niekie¬dy oczekuje określonych, dodatkowych zachowań od jednostki. Zlecenie związane jest z aktami administracyjnymi uprawniającymi. Treść stosunku determinuje treść zlecenia, nigdy odwrotnie. Musi istnieć pomiędzy nimi „ści¬sły związek merytoryczny".
97. Pozwolenia i koncesje
Wcześniej :Katalog form prawnych (instytucji prawnych) wykorzystywanych przez reglamentację administracyjną, podkreślmy na gruncie u.s.d.g., uprawnia aby wydzielić: koncesje, zezwolenia, licencje, zgody oraz działalność regulowaną.
W świetle powyższego można zaproponować co następuje. Dla tych wszystkich przypadków - z wyłączeniem koncesji w rozumieniu u.s.d.g. -gdzie określone zachowanie się jednostki (jednorazowe czy powtarzalne) wy¬maga uzyskania od organu administracji indywidualnego administracyjnego aktu stosowania prawa (tzw. decyzji administracyjnej w znaczeniu ogólnym), przyjąć umownie wspólne dla nich określenie „pozwolenie". Pozwolenia bę¬dące decyzjami administracyjnymi w rozumieniu k.p.a. i spełniającymi jedno¬cześnie kryteria z u.s.d.g. nazywać należy zazwolenie". Obok pozwoleń odmienną kategorię środka reglamentacji administracyj¬nej stanowi KONCESJA , która ujmowana była jako „rozszerzenie udziału osób prywatnych w realizacji zadań interesu publicznego". Koncesja związana była z ściśle określonymi dziedzinami i stanowiła formę zlecania wykony¬wania, niejednolicie rozumianych służb publicznych. Charakter prawny kon¬cesji budził wiele kontrowersji, utożsamiano ją bądź z umowami administra¬cyjnymi albo aktami złożonymi.
Obecnie: Koncesje oraz pozwolenia, w tym zezwolenia, są decyzjami admini¬stracyjnymi w rozumieniu k.p.a. Dla ich charakterystyki jako indywidualnych aktów administracyjnych pozostają aktualne przedstawione wyżej ustalenia odnośnie do decyzji uprawniających w administracyjnym prawie gospodar¬czym. Pozwolenia i koncesje są decyzjami uprawniającymi. Przybliżmy pod¬stawowe zagadnienia regulowane prawem materialnym i prawem formalnym związane z koncesjami i zezwoleniami. Zaznaczyć należy, iż jeżeli normy prawne regulujące daną działalność gospodarczą stanowią, że wydawanie, od-mowa wydania, zmiana zakresu i cofanie koncesji i zezwoleń, a także prowa¬dzenie rejestrów działalności regulowanej należy do zadań organów jednostek samorządu terytorialnego, to zadania te są wykonywane jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.
Koncesje ustanowione zostały (przymus koncesyjny) tylko w dziedzinach działalności gospodarczej mających szczególne znaczenie ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa lub obywateli albo ze względu inny ważny interes publiczny. Przymus koncesyjny obejmuje wykonywanie dzia¬łalności gospodarczej w zakresie:
1) poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, 2) wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją 3) wytwarzania, przetwarzania, , dystrybucji i obrotu paliwami i energią;4) ochrony osób i mienia;5) rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych;
6) przewozów lotniczych.
Wprowadzenie koncesji na innych obszarach działalności gospodarczej -poza powyższym numerus clausus - może nastąpić wyłącznie w dziedzinach
działalności gospodarczej mających szczególne znaczenie ze względu na bez¬pieczeństwo państwa lub obywateli albo inny ważny interes publiczny i jest dopuszczalne tylko w przypadku, gdy działalność ta nie może być wykony¬wana jako wolna lub po uzyskaniu wpisu do rejestru działalności regulowanej albo zezwolenia oraz wymaga zmiany u.s.d.g.
Wydawanie koncesji Koncesje wydawane są przede wszystkim przez naczelne i centralne or¬gany administracji rządowej - ministrów - właściwych ze względu na przed¬miot działalności podlegającej koncesjonowaniu. Niniejszym organom (or¬ganom koncesyjnym) powierzono normę kompetencyjną do: 1) prowadzenia (niekiedy w warunkach współdziałania) postępowania administracyjnego w sprawie koncesji oraz 2) wydawania (udzielania) koncesji. Szczególny przypadek odnosi się do koncesji w zakresie rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych, gdzie organem właściwym do wydania koncesji jest Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, który decyzje po¬dejmuje na podstawie uchwały Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992). Podkreślić należy, iż organami udzielającymi koncesji są także centralne organy administracji rządowej o swoistej pozycji prawnej określane mianem „administracyjnych organów regulacyjnych" (np. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki), jak i wojewodowie oraz starostowie.
Podkreślić należy - w zakresie postępowania w sprawie koncesji - re¬lacje zachodzące pomiędzy ustawą u.s.d.g. zawierającą przepisy materialne, proceduralne oraz kompetencyjne a ustawą k.p.a. zawierającą przepisy pro¬ceduralne oraz przepisy materialne. Postępowanie w sprawie koncesji - tj. jej udzielenia, odmowy udzielenia, zmiany i cofnięcia lub ograniczenie jej zakresu - jest postępowaniem prawnym - postępowaniem administracyjnym, a dokładniej jurysdykcyjnym postępowaniem administracyjnym. Regulowane jest ono w zasadzie przepisami prawa zawartymi w k.p.a., poza wyjątkami wynikającymi z u.s.d.g.
Koncesja jest kwa¬lifikowanym aktem administracyjnym, bowiem - po pierwsze -jej podstawę prawną stanowi norma materialna zawarta zwłaszcza w u.s.d.g. (ustawie), po drugie, procedurę wydawania koncesji regulują ustawy u.s.d.g. oraz k.p.a (ustawy) oraz - po trzecie - norma kompetencyjna określona jest w aktach normatywnych rangi ustawy. Nie wszystkie indywidualne akty administra¬cyjne w obszarze działalności gospodarczej (zwłaszcza decyzje administra¬cyjne uprawniające) posiadają determinację prawną - normy: materialnej, proceduralnej i kompetencyjnej - wynikającą ze źródeł prawa rangi ustawy. Nie wdając się dalej w szczegółowe rozważania na temat różnej determinacji prawnej aktów administracyjnych, należy stwierdzić, że tak ukształtowaną de¬terminację prawną koncesji należy uznać za poprawną, patrząc z punktu wi¬dzenia ochrony interesu przedsiębiorcy.
Decyzje administracyjne w sprawie koncesji podejmowane są zazwyczaj po przeprowadzeniu - przez organ koncesyjny - samodzielnego postępo¬wania administracyjnego.
Tryb udzielania koncesji
Postępowanie w sprawie koncesji regulowane jest zasadniczo przepisami k.p.a oraz uzupełniane - stosowanymi w pierwszej kolejności - przepisami zawartymi w u.s.d.g. Szczególny tryb postępowania w zakresie udzielania koncesji odmienny od powyższego - regulowany w istotnym zakresie w u.s.d.g. - ma miejsce w wypadku gdy organ koncesyjny przewiduje udzielenie ograniczonej liczby koncesji („tryb ograniczonej liczby koncesji"). W omawianej tutaj sytuacji organ koncesyjny winien (obowiązek prawny) fakt niniejszy ogłosić w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski". Zastosowanie omawianego trybu udzielania kon¬cesji (tryb ograniczonej liczby koncesji) wyklucza uprawnienie (prawo pod¬miotowe) przedsiębiorcy do ubiegania się o przyrzeczenie wydania koncesji, zwane dalej „promesą". Wzmiankowane ogłoszenie w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski" obejmuje:
1) określenie przedmiotu i zakresu działalności gospodarczej, na którą ma być udzielona koncesja;
2) liczbę koncesji;
3) szczególne warunki wykonywania działalności gospodarczej, na którą ma być udzielona koncesja, o ile organ koncesyjny, w granicach przepisów odrębnych ustaw przewiduje ich określenie;
4) termin i miejsce składania wniosków o udzielenie koncesji;
5) wymagane dokumenty i informacje dodatkowe;
6) czas, na jaki może być udzielona koncesja.
Koncesje wydawane są na czas oznaczony (określony), nie krótszy niż 5 lata i nie dłuższy niż 50 lat, chyba że przedsiębiorca wnioskuje o udzielenie koncesji na czas krótszy. Nabyte na mocy koncesji publiczne prawo podmio¬towe ma określoną trwałość, którą przedsiębiorca powinien uwzględnić w planie całego przedsięwzięcia gospodarczego. Pamiętać także należy, że pomimo oznaczonego czasu ważności koncesji może ona, po przeprowa¬dzeniu odpowiedniego postępowania, z powodu przesłanek subiektywnych al¬bo obiektywnych zostać (obligatoryjnie albo fakultatywnie) cofnięta lub zmie¬niona.
Koncesje wydawane są tylko na żądanie (na wniosek) przedsiębiorcy, który z momentem złożenia wniosku staje się stroną w rozumieniu art. 28 k.p.a. Stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Koncesja wydana z urzędu jest z mocy prawa nieważ¬na.
Odpowiadając ostatecznie na pytanie: jaką kategorią publicznego prawa podmiotowego dysponuje przedsiębiorca żądający udzielenia koncesji, pod¬kreślmy, że przedsiębiorcy przysługuje interes prawnie chroniony, nazywany niekiedy prawem podmiotowym formalnym.
Cofnięcie koncesji
Organ koncesyjny obligatoryjnie cofa koncesję w wypadku gdy:
- wydano prawomocne orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy wykony¬wania działalności gospodarczej objętej koncesją,
- przedsiębiorca nie podjął działalności objętej koncesją mimo wezwa¬nia organu koncesyjnego lub trwale zaprzestał wykonywania działal¬ności gospodarczej objętej koncesją.
Cofnięcie koncesji z powyższych przesłanek powoduje dodatkowy skutek prawny w takiej postaci, że przedsiębiorca może wystąpić ponownie z wnios¬kiem o udzielenie koncesji w takim samym zakresie nie wcześniej niż po upływie 3 lat od dnia wydania decyzji o cofnięciu. Jest to specjalny rodzaj dolegliwości (sankcji) dla przedsiębiorcy, specyficzny dla administracyjnego prawa gospodarczego.
Organ koncesyjny obligatoryjnie cofa koncesję, czy zmienia jej zakres.
Promesa
Szczególną kategorią aktu uprawniającego jest przyrzeczenie wydania koncesji, zwane „promesą", o którą ubiegać się może przedsiębiorca zamie¬rzający podjąć działalność gospodarczą w dziedzinie podlegającej koncesjo¬nowaniu. W postępowaniu o udzielenie promesy stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące udzielania koncesji (u.s.d.g.) oraz k.p.a. W promesie uzależnia się udzielenie koncesji od spełnienia warunków wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją210.
Okres ważności promesy ustala organ koncesyjny w oparciu o uznanie administracyjne, z tym że nie może być on krótszy niż 6 miesięcy. W okresie ważności promesy nie można odmówić udzielenia koncesji na wykonywanie działalności określonej w promesie, z wyjątkiem kiedy:- uległy zmianie dane zawarte we wniosku o udzielenie promesy;- wnioskodawca nie spełnił wszystkich warunków określonych w pro¬mesie;- gdy przedsiębiorca nie spełnia warunków wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją określonych w ustawie lub warunków podanych do wiadomości przedsiębiorcom w trybie art. 48 ust. 2 lub- ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa państwa lub obywateli.
Przedsiębiorcy niezadowolonemu z treści decyzji administracyjnej w sprawie promesy przysługuje - podobnie jak od każdej decyzji administra¬cyjnej - środek prawny w postaci odwołania (wniosku o ponowne rozpa¬trzenie sprawy).
Zezwolenia
Poza koncesjami u.s.d.g. przewiduje kategorię indywidualnych aktów re¬glamentacji administracyjnej, jakimi są zezwolenia (decyzje administracyjne) stanowiące szczególną postać pozwoleń. Ustanowienie obowiązku uzyska¬nia zezwoleń, w określonej dziedzinie działalności gospodarczej, jest wyra¬zem istnienia nadzoru prawnego zapobiegawczego w gospodarce. Dziedziny działalności gospodarczej, gdzie są one wymagane, nie określa u.s.d.g., lecz przepisy odrębnych ustaw212. Zezwolenia ustanowione zostały w dziedzinach, gdzie wymagał tego ważny interes publiczny inny niż w sytuacji koncesji.
Organy zezwalające oraz wszelkie warunki wykonywania działalności gospodarczej objętej zezwoleniami, a także tryb wydawania, odmowy wyda¬wania i cofania zezwoleń określają przepisy odrębnych ustaw. Zezwolenie -wydanie, odmowa wydania i cofnięcie - przybiera formę decyzji administra¬cyjnej, zatem poczynione wyżej ustalenia dotyczące koncesji i wcześniej indywidualnego aktu administracyjnego (decyzji uprawniającej) zachowują swoją aktualność. Środki prawne przysługujące przedsiębiorcy od negatyw¬nych dla niego rozstrzygnięć w sprawie zezwoleń są następujące. Jeżeli de¬cyzje w I instancji wydaje organ zezwalający niebędący centralnym lub na¬czelnym organem publicznej administracji środkiem prawnym przysługują¬cym jest odwołanie, w pozostałych przypadkach jest nim wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Od decyzji wydanych przez organ zezwalający jako organ II instancji przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administra¬cyjnego oraz następnie od skarga kasacyjna. Za udzielenie zezwolenia lub jego zmianę pobiera się w zasadzie opłatę skarbową.
Po doręczeniu decyzji w sprawie koncesji lub pozwolenia (w tym ze¬zwolenia) przedsiębiorca nabywa nową sytuację prawną (uprawienia i obo¬wiązki)
98. Akt zezwalający jako wyjątek od generalnego zakazu
Niezależnie od przedstawionych pozwoleń i koncesji będących wyrazem reglamentacji administracyjnej, w gospodarce występują jeszcze indywidu¬alne akty administracyjne nazywane w obiegu naukowym: „dyspensami", „aktami wyjątkowo zezwalającymi od generalnego zakazu" czy „pozwole¬niami wyjątkowymi". Jak wiadomo, obowiązek uzyskania przez przed-siębiorcę koncesji bądź pozwolenia do podejmowania i prowadzenia takiej czy innej działalności gospodarczej dotyczy określonych ustawami dziedzin gospodarczych. Na wskazywanych obszarach, dla których przewidziany jest obowiązek uzyskania pozwolenia (w tym zezwolenia), nie został wprowa¬dzony bezwzględny zakaz rozwijania działalności gospodarczej. Przyczynami ustanowienia tegoż obowiązku uzyskania pozwolenia jest, najogólniej ujmu¬jąc, ważny interes publiczny, o jakim mówi art. 22 Konstytucji RP: „ogra¬niczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny".
Za tak ogólnie sformułowanym pojęciem jak „ważny interes publiczny" na gruncie administracyjnego prawa gospodarczego występują już konkretne stany i dobra chronione, np. przez policję gospodarczą (np. życie, zdrowie, mienie, środowisko naturalne) czy chronione przez reglamentację gospodar¬czą (np. wolna konkurencja, interesy ekonomiczne państwa, względy bezpie¬czeństwa i obronności, zasoby naturalne). Właśnie ze względu na konieczność ochrony ważnego interesu publicznego o różnej treści ustawodawca przyjął jako zasadę, że zawsze przed podjęciem tej działalności każdy przedsiębiorca musi uzyskać takie zezwolenie od administracji gospodarczej (art. 75 ust. u.s.d.g.). Pozwolenia te nazywane są pozwoleniami „zwykłymi", bowiem -można powiedzieć - są typowym i powtarzającym się sposobem postępo¬wania administracji gospodarczej wobec zainteresowanych przedsiębiorców (nadzór prawny zapobiegawczy).
W założeniu swym pozwolenia zwykłe, gdy przedsiębiorca spełnia pra¬wem przewidziane wymogi (warunki) - a dokładniej, gdy brakuje ustawowych podstaw do odmowy udzielenia mu pozwolenia zwykłego - winien uzyskać rzeczone pozwolenie i rozwijać określoną działalność gospodarczą
Odmiennie w stosunku do pozwoleń zwykłych przedstawia się zagad¬nienie tzw. dyspens (pozwoleń wyjątkowych). Sformułowane w przepisach powszechnie obowiązujących zakazy czy nakazy pewnego zachowania są wyrazem ochrony stanów i dóbr, jak np. życie, zdrowie ludzi, bezpieczeństwo i porządek publiczny. Dla efektywnej ochrony tychże stanów i dóbr ograni¬czone zostały w tych zakazach i nakazach wolności i prawa jednostki (przed¬siębiorcy) w państwie.. Wniosek o wy¬danie tego pozwolenia wyjątkowego powinien zawierać m.in.:- imię i nazwisko lub nazwę oraz adres lub siedzibę producenta,- nazwę i charakterystykę nowej substancji,- określenie zastosowania nowej substancji oraz uzasadnienie technolo¬giczne stosowania tej substancji.
Można powiedzieć, że pozwolenia wyjątkowe i pozwolenia zwykłe opar¬te są na odmiennych założeniach. To co jest zasadą dla pozwoleń zwykłych, jest wyjątkiem dla dyspens i odwrotnie: co jest zasadą dla dyspens, jest wy¬jątkiem dla pozwoleń zwykłych.
Dla pozwoleń zwykłych (w tym zezwoleń) zasadą jest, że podejmowanie działalności gospodarczej objętej nimi nie stanowi w sytuacjach typowych zagrożenia dla ważnego interesu publicznego i jedynie w przypadkach szcze¬gólnych można odmówić ich wydania przedsiębiorcy (przesłanki odmowy / subiektywne i obiektywne / określa konkretna ustawa). Zasadą dla tychże pozwo-leń wyjątkowych jest, że rozwijanie na obszarach ich występowania działalności przez przedsiębiorcę jest wbrew wzorcowi (zakazowi - nakazowi) nie¬dopuszczalne z perspektywy interesu publicznego, chroniącego określone do¬bra czy stany.
99. Pozwolenia proste i uwarunkowane
Pozwolenia podlegają klasyfikacji na pozwolenia proste i pozwolenia złożone. Podstawą do tego podziału są normy regulujące wykonywanie po¬zwoleń jako indywidualnych aktów administracyjnych przez przedsiębiorcę. Jeżeli pozwolenie wykonywane jest na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących (ustawy, rozporządzenia), nazywamy je prostymi. Natomiast gdy sposób wykonania konkretnego pozwolenia ustalony jest także w sto¬sunku do indywidualnego adresata (przedsiębiorcy) - przez organ je wydający - w samym pozwoleniu określane jest takie pozwolenie jako uwarunkowane (złożone). W stosunku do pozwoleń uwarunkowanych, w odróżnieniu od po¬zwoleń zwykłych, administracja gospodarcza posiada dalej idące kompetencje do władczego określania sytuacji prawnej przedsiębiorcy bowiem ma umoco¬wanie do decydowania o elementach rozstrzygnięcia administracyjnego (de¬cyzji administracyjnej) odnoszącego się do wykonywania (realizowania) po¬zwolenia. W przypadku pozwoleń zwykłych wyłącznie normodawca ustana¬wia generalne zasady wykonywania pozwolenia; administracja gospodarcza nie decyduje o sposobie wykonywania pozwolenia.
100. Pozwolenia jednorazowe i ciągłe
Pozwolenia jednorazowe to takie, które odnoszą się do dokonania jed¬nego oznaczonego zachowania się przedsiębiorcy (czynności z natury rzeczy nie powtarzającej się), np. zezwolenie na nabycie nieruchomości przez cudzo¬ziemca. Pozwolenia związane z podejmowaniem i wykonywaniem działal¬ności gospodarczej to głównie pozwolenia ciągłe, tj. takie, które stanowią tytuł prawny do powtarzających się zachowań przedsiębiorcy wykonywanych przecież z natury rzeczy w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 u.s.d.g.).
101. Pozwolenia policyjne i reglamentacyjne
Nie dość jednoznacznie wskazywany jest inny jeszcze podział pozwoleń, a mianowicie tych, które prawodawca ustanawia ze względu na przedmiot nie należący do policji gospodarczej. Przedmiot policji gospodarczej obejmuje ochronę przed zagrożeniami - życia, zdrowia ludzkiego i moralności pub¬licznej, a także ochrony środowiska, które są rozpoznane i trwałe216. Przed¬miot policji gospodarczej wykazuje naturalną tendencje do zwiększania swe¬go zakresu.
Istnieją jednak pewne kategorie zezwoleń, u podstaw ustanawiania któ¬rych trudno jest wskazać przedstawione wyżej zagrożenia. T. Hilarowicz nazywa je „innymi zezwoleniami". Motyw - „świadomy powód zarówno wszelkiego zachowania się, jak i wyłącznie celowej działalności" - konsty¬tuowania interesujących nas aktów reglamentacji administracyjnej nie jest łat¬wy do określenia. U podstaw kreowania „zezwoleń niepolicyjnych", nazwij¬my „zezwoleń reglamentacyjnych", możemy zasadniczo wyodrębnić zagroże¬nia zewnętrzne oraz wewnętrzne. Te pierwsze dotyczą tych zjawisk płynących spoza danego państwa czy organizacji międzynarodowej (UE), które uzna¬ne są za „zagrożenia" przez odpowiednie ośrodki sprawujące władzę w pań¬stwie i organizacji międzynarodowej. Natomiast druga kategoria zezwoleń reglamentacyjnych związana jest z oddziaływaniem państwa i organizacji międzynarodowej (UE) na życie gospodarcze w skali makro. Niewątpliwie wspólnym znamieniem dla zagrożeń zewnętrznych oraz zagrożeń wewnętrz¬nych jest to, że są one zmienne i nietrwałe. Zakres ich, odmiennie od zezwo¬leń policyjnych, jest zmienny, ponieważ koresponduje z kreowanym w danym układzie społeczno-polityczno-gospodarczym modelem gospodarki. Tym samym wykazują one daleko idącą zbieżność z linią polityki państwa i organi¬zacji międzynarodowej realizowaną w określonym przedziale przestrzenno-
czasowy
102. Akty kwalifikacyjne
Akty kwalifikacyjne, obok koncesji i pozwoleń (w tym zezwoleń), sta¬nowią odrębną formę reglamentacji administracyjnej w gospodarce. Podkreś¬lić wypada, że w odróżnieniu od powyższych akty kwalifikacyjne nie zostały w nauce administracyjnego prawa gospodarczego wyczerpująco zbadane.
Na ich występowanie zwrócili uwagę A. Chełmoński i T. Kocowski, stwierdzając, co następuje: „Treść norm ustawowych ustanawiających ograni¬czenia reglamentacyjne w zasadzie jest znana. Wyróżniamy więc tu normy zakazujące pewnych działań, normy nakazujące pewne działania oraz pozwo¬lenia, jako działania uchylające pewien generalny zakaz (pewien nakaz) w stosunku do indywidualnie określonych podmiotów w określonych sytu¬acjach. Do tych norm dodać jeszcze można normy (decyzje), które nazwiemy kwalifikacjami. Decyzje te, w odróżnieniu od pozostałych, nie nakładają na adresatów nowych obowiązków ani nie tworzą dla nich nowych praw. Przedmiotem aktów kwalifikacyjnych, jako działań prawnych admini¬stracji gospodarczej, jest stwierdzenie pewnych stanów faktycznych i stanów prawnych i niekiedy równocześnie ich ocena. Czynności te są wykonywane w ramach postępowania administracyjnego, w tym głównie postępowania wyjaśniającego (rozpoznawczego), w efekcie którego wydawany jest akt kwa¬lifikacyjny. Właściwe organy administracji, dokonując stwierdzeń pewnych stanów i niekiedy ich ocen, posługują się zawsze określonym wzorcem, do jakiego odwołują się normy administracyjnego prawa gospodarczego. Wzo¬rzec ten nie zawsze określony jest wyczerpująco w normach prawa i ma czę¬sto charakter niewymierny.
Akty kwalifikacyjne z pewnością są indywidualnymi aktami administra¬cyjnymi (aktami stosowania prawa) i przybierać mogą co najmniej formę de¬cyzji administracyjnej w znaczeniu ogólnym, decyzji administracyjnej w ro¬zumieniu k.p.a., postanowienia w rozumieniu k.p.a. W zależności od formy, jaka jest przewidziana dla nich w konkretnych przepisach administracyjnego prawa gospodarczego, różne będą dotyczyć ich wymogi, od których speł¬nienia uzależnione będzie wywoływanie przez nie konsekwencji prawnych.
Akty kwalifikacyjne określane są w przepisach prawa m.in. jako: de¬cyzje, postanowienia, świadectwa, dyplomy, stwierdzenia, certyfikaty, upraw¬nienia, zaszeregowania, zaświadczenia, potwierdzenia, oceny, paszporty, ho¬mologacja.
Konieczność posiadania stwierdzonych prawem w określonym trybie sta¬nów - kwalifikacji zapowiada już u.s.d.g. stanowiąc, że jeżeli przepisy szcze¬gólne nakładaj ą obowiązek posiadania odpowiednich uprawnień zawodowych przy wykonywaniu określonego rodzaju działalności gospodarczej, przedsię¬biorca jest obowiązany zapewnić, aby działalność gospodarcza była wykony¬wana bezpośrednio przez osobę legitymującą się posiadaniem takich upraw¬nień zawodowych.
Akty kwalifikacyjne, podobnie jak pozwolenia czy koncesje, poza wywo¬ływaniem skutków prawnych w administracyjnym prawie gospodarczym, po¬wodują niekiedy również określone konsekwencje na innych obszarach pra¬wa.
103. Licencje
U.s.d.g. akcentuje w art. 75 ust. 3 formę reglamentacji administracyjnej w gospodarce określaną mianem „licencji". Niniejsze określenie nie ma osta¬tecznie jednobrzmiące ustalonego znaczenia w języku naturalnym, jak i na gruncie określonych dziedzin wiedzy. Analogiczna sytuacja zachodzi na tere¬nie języka prawnego oraz języka prawniczego. Z terminem licencja, używa¬nym samodzielnie lub elementem pewnych wyrażeń, możemy spotkać się w różnych obszarach prawa przedmiotowego jak i prawoznawstwa. Określe¬niem „licencja", co istotne, ustawodawca posługuje się w tekstach prawnych, nie definiując zazwyczaj jego znaczenia. Sytuacja niniejsza rodzi naturalne trudności związane z uchwyceniem treści jurydycznej licencji. Ustalając w ta-kim przypadku znaczenie określenia licencja, odczytujemy ją z całego kon¬tekstu wypowiedzi normatywnych wypływających przede wszystkim z danej ustawy. Np. ustawa o transporcie drogowym stanowi, że licencja to decyzja administracyjna wydana przez ministra właściwego do spraw transportu lub określony w ustawie organ samorządu terytorialnego, uprawniająca do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego . Odmiennie znacznie (treść) licencji w prawie administracyjnym gospodarczym nadaje prawodawca w ustawie o transporcie kolejowym stwierdzając: „Działalność gospodarcza polegająca na wykonywaniu przewozów kolejowych osób lub rzeczy albo na udostępnianiu pojazdów trakcyjnych podlega licencjonowaniu. Licencja jest potwierdzeniem zdolności przedsiębiorcy do wykonywania funkcji przewoźnika kolejowego.
Obecnie!!! Nauka prawa zasadnie od dawna wskazuje, że w poznaniu określonych instytucji prawnych, zwłaszcza w dziedzinie prawa publicznego, nie należy przywiązywać znaczącej wagi do używanych przez ustawodawcę wyrazów (wyrażeń), zwłaszcza w przypadkach braku „definicji ustawowych" czy posługiwania się terminami, które nie mają stabilnego znaczenia na danych fragmentach systemu prawa, orzecznictwie czy w obiegu naukowym. Licencjonowanie w warunkach społecznej elemen¬tem pewnego fragmentu zachowań władzy publicznej (zwłaszcza władz krajo¬wych i Unii Europejskiej) kierowanych do gospodarki, a dokładniej zawiera się ono w części norm prawnych decydujących o zasadach podejmowania, wykonywania i zakańczania działalności gospodarczej. Licencjonowanie jest składnikiem publicznoprawnego oddziaływania państwa na gospodarkę. Od-działywanie to prowadzi w efekcie do ograniczenia realizacji ustrojowej swo¬body przedsiębiorczości. Licencjonowanie, w świetle powyższego, należy ro¬zumieć dwojako: po pierwsze, jako dopuszczanie osób fizycznych do okreś¬lonych rodzajów działalności gospodarczej), po drugie, jako dopuszczanie osób fizycznych do wyko¬nywania niektórych tylko czynności faktycznych lub prawnych w obrębie działalności gospodarczej (np. grzyboznawca - ustawa o warunkach zdrowot¬nych i żywienia") albo, co ważne, poza działalnością gospodarczą). Licencje należy zdecydowanie odróżnić od innych instytucji prawnych wykorzystywanych powszechnie przez władze publiczne w obszarze gospodarki. Mamy między innymi tutaj na uwadze: wpis do kra¬jowego rejestru sądowego, wpis do ewidencji działalności gospodarczej, wpi¬sy do rejestrów działalności regulowanych. Obowiązujące pra¬wo w niektórych miejscach nazywa licencjami działania prawne administracji publicznej, będące w istocie zezwoleniami, co powoduje, iż nie tylko język praktyki gospodarczej mówi np. o licencji bankowej zamiast o zezwoleniu na utworzenie banku oraz zezwoleniu na rozpoczęcie przez bank działalności. Motywem licencjonowania jest ochrona dóbr i stanów wynikających ze współżycia ludzi w określonych społecznościach, Licencje są działaniami praw¬nymi z zakresu administracji publicznej, zaliczanymi do indywidualnych ak¬tów administracyjnych, przybierających zazwyczaj postać decyzji administra¬cyjnej w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego. Licencje wydawane są przez organy administracji publicznej oraz, co należy podkreś¬lić, przez organy samorządu zawodowego (nadzorowane zazwyczaj przez właściwych ministrów) oraz „specjalne" podmioty upoważnione do wydawa¬nia licencji (np. różnego rodzaju państwowe komisje egzaminacyjne).
O bycie prawnym licencji decydująco rozstrzygają normy prawa publicznego. Wykonywanie licencji podlega nadzorowi prawnemu wykonywanemu przez organy administracji publicznej albo organy korporacji zawodowych z punktu widzenia rzetelności i legalności. Legalność - co doniosłe prawnie i praktycz¬nie - to nie tylko normy powszechnie obowiązujące ale także „normy tech¬niczne" do jakich odsyłają normy jurydyczne, np. zasady sztuki budowlanej, doświadczenie życiowe. Niewykonywanie lub nieprawidłowe wykonywanie licencji prowadzi do jej zmiany, ograniczenia lub cofnięcia oraz skutkuje nie-kiedy odpowiedzialnością korporacyjną (np. wykluczenie z korporacji orze¬czone przez sąd korporacyjny), jak i odpowiedzialnością powszechną (cy¬wilną i karną). Osobie fizycznej niezadowolonej z treści decyzji administracyjnej w sprawie licencji albo niezadowolonej z treści adresowanych do niej działań nadzorczych, przysługują wywoływane z jego inicjatywy właściwe środki ochrony prawnej.
W świetle powyższego przyjmujemy, iż licencje stanowią odmianę ak¬centowanych wcześniej aktów kwalifikacyjnych.
104. Działalność gospodarcza regulowana
Działalność gospodarcza regulowana wymaga spełnienia szczególnych warunków, określonych przepisami prawa zawartymi we właściwych aktach normatywnych. Działalność gospodarcza regulowana jest formą reglamen¬tacji administracyjnej w gospodarce różną od: 1) koncesji, 2) pozwoleń (w tym zezwoleń) i aktów kwalifikacyjnych. Ponadto - niezależnie od kon¬cesji, pozwoleń (w tym zezwoleń) i aktów kwalifikacyjnych - nie należy omawianej regulowanej działalności gospodarczej utożsamiać z odrębnymi formami reglamentacji administracyjnej przewidzianymi obowiązującym po¬rządkiem prawnym, które stanowią zwłaszcza: 1) działalność gospodarcza wymagająca zgłoszenia (zawiadomienia) oraz 2) działalność gospodarcza wymagająca rejestracji (zaewidencjonowania) w stosownym rejestrze pub¬licznym. Podkreślane formy reglamentacji administracyjnej nie stanowią z pewnością działalności regulowanej w rozumieniu u.s.d.g.
Zgłoszeniu podlega - między innymi - podjęcie działalności gospodar¬czej w zakresie produkcji, składowania, konfekcjonowania i obrotu artykuła¬mi rolno-spożywczymi. Obowiązek zgłoszenia nie dotyczy:- rolników, w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolni¬ków, w zakresie prowadzonej działalności rolniczej,- podjęcia działalności gospodarczej w zakresie obrotu detalicznego ar¬tykułami rolno-spożywczymi.
Zgłoszenia dokonuje się nie później niż w dniu rozpoczęcia działalności gospodarczej; zgłoszenie zawiera:- imię, nazwisko i adres albo nazwę i siedzibę zgłaszającego,
- określenie przedmiotu działalności gospodarczej, w tym informację o działalności eksportowej,
- wskazanie miejsca produkcji, składowania lub konfekcjonowania arty¬kułów rolno-spożywczych.
Omawiana forma reglamentacji administracyjnej nie stanowi całkowitego novum w zakresie stosowanych przez władzę publiczną form (środków) praw¬nych służących oddziaływaniu na sferę działalności gospodarczej.
Istota działalności gospodarczej regulowanej wyraża się w tym, iż ułat¬wia ona przedsiębiorcy nabycie (uzyskanie) uprawnienia (publicznego prawa podmiotowego) do wykonywania określonej działalności gospodarczej, która uprzednio została wyłączona z woli ustawodawcy ze swobody jej podejmo¬wania. Z naciskiem należy podkreślić, iż ustanowienie działalności gospodarczej regulowanej 1) nie zniosło ani też 2) nie złagodziło wymogów (warunków) wykonywania (prowadzenia) działalności gospodarczej. Działalność gospo¬darcza regulowana, zastępując dotychczasowy tryb decyzyjny powstawania rzeczonych uprawnień, zredukowała surowsze ograniczenia w zakresie podej¬mowania działalności gospodarczej (dopuszczania-do działalności gospodar¬czej) i jednocześnie kształtuje stabilniejsze (trwalsze) dla przedsiębiorcy indy¬widualne uprawnienie do wykonywania działalności regulowanej zaistniałe w trybie normatywnym.
Przedsiębiorca może podjąć i wykonywać działalność regulowaną, jeżeli spełni 1) wymogi (warunki) materialne oraz 2) wymogi (warunki) for¬malne.
.Rejestr działalności regulowanej jest jawny. Każdy ma prawo dostępu do zawartych w nim danych za pośrednictwem organu, który prowadzi rejestr. Dla przedsiębiorcy wpisanego do rejestru prowadzi się akta rejestrowe, obejmujące w szczególności dokumenty stanowiące podstawę wpisu oraz decyzje dotyczące wykreślenia wpisu. Wpis do rejestru może być wykreślony wyłącznie w przypadkach przewidzianych przez ustawę. Organ prowadzący rejestr prostuje z urzędu wpis do rejestru zawierający oczywiste błędy lub niezgodności ze stanem faktycznym. Przedsiębiorca jest obowiązany zgłosić zmianę danych wpisanych do rejestru w terminie 14 dni od dnia zajścia zdarzenia, które spowodowało zmianę tych danych.
Czas czytania: 315 minut
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.