Socjologia jako nauka o społeczeństwie

SOCJOLOGIA wykład 09.12.07

Socjologia jako nauka o społeczeństwie.

Socjologia dzieli sie na 2 etapy:
1. Przed| socjologiczna wiedza o społeczeństwie
2. Powstawanie socjologii - August Comte (1798-1857)

Ad1. Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie dzieli sie na:
I. Wiedza potoczna
II. Wrażliwość artystyczna
III. Refleksja filozoficzna

I. Wiedza potoczna:
A). Jest zbiorem spostrzeżeń przypadkowych i osobistych ( skłonność do generalizowania naszego punktu widzenia)
B). mądrość potoczna jest fragmentyczna i niespójna
C). Mądrość potoczna jest często pochopna (nieraz bardzo nie troszczymy się bardzo o udowodnienie swoich konkluzji).
D). Wiedza zdroworozsądkowa jest apodyktyczna (nie stronimy od ocen, sądów wartościujących).

II. Wrażliwość artystyczna (sztuka)
Jest oczywista w literaturze przejawia się w poezji, dramacie, publicystyce, malarstwie, rzeźbie, twórczości muzycznej, filmie, fotografii czy reportażu
(dominujący temat to los człowieka, a człowiek jest nierozerwalnie związany ze społeczeństwem).

III. Refleksja filozoficzna

Filozofia społeczna lub filozofia polityczna
A).Celem jest odkrycie prawdy o świecie
B). Refleksja uprawiana jest profesjonalnie przez zawodowych myślicieli a nie przy okazji codziennych spraw.
C). Większą wagę przywiązuję się do precyzyjnego formułowania i uzasadniania wypowiadanych sądów.
D). Tezy wiąże się w całościowe systemy akcentując ich logiczną spójność i dążąc do wypełnienia się wszystkich ról niewiedzy
E). Normatywnym wartościujący punkt widzenia.

Ad 2. Powstawanie socjologii dzielimy na 2 etapy:
I. Etap przednaukowy
II. Etap naukowy

Ad I. Etap przednaukowy- charakterystyczny jest dla starożytnych myślicieli
(Platon- " Państwo", Arystoteles-" Polityka")
Obydwoje zajmują się problemami dotyczącymi społeczeństwa, państwa i prawa, związków jednostki ze społeczeństwem,
Mechanizmami, zdobywania i sprawowania władzy.

Platon- antydemokratyzm i antyindywidualizm. Stworzył on hierarchię ustrojów politycznych od najwyższych do najniższych
1. Republika arystokratyczna
2. Monarchia arystokratyczna
3. Arystokracja rycerska
4. Oligarchia (rządy bogatych)
5. Demokracja (rządy ludu)
6. Tyrania (władza despotyczna jednostki)

Platon z polityką wiąże tzw. Wieczne wartości czyli dobro, prawda, i sprawiedliwość, które powinny być realizowane przez państwo czyli społeczeństwo. Warunkiem stworzenia doskonałego państwa jest zachowanie ścisłej hierarchii w społeczeństwie podzielonym na klasy i rządzonym przez elitę. Wg Platona celem życia społeczeństwa jest państwo jako całość a nie szczęście jednostek (obywateli).

Arystoteles- dokonuje podziału form ustroju politycznego na dobre i złe.
Dobre formy ustroju politycznego to: monarchia i arystokracja natomiast złe to: tyrania, oligarchia i demokracja. Arystoteles określa swoje poglądy w oparciu o analizę systemów politycznych.
Arystoteles wraca uwagę na praktyczną przydatność ustrojów politycznych. społeczeństwo ma 3 klasy: bogatą, średnią i biedną konieczne jest zachowanie właściwej równowagi między klasami (powinna być przewaga klasy średniej).

Średniowiecze
Koncepcja świętego Augustyna- ?Dzieło o państwie bożym?.
To właśnie w nim dokonał próby określenia miejsca wspólnoty ludzi wierzących rzeczywistości społecznej.
Koncepcja dwóch państw:
1. Państwo powodowane miłością własną jest to ?państwo ziemskie?
2. Pogardzające sprawami doczesnymi to ? państwo boże?
Tym państwom odpowiadały 2 ludzkość. Ludzie dążą do realizacji ziemskich interesów jest to państwo naturalne, ludzie głębokiej wiary, skupieni wokół Kościoła.

Święty Tomasz z Akwinu- społeczeństwo składa się z 3 grup:
1. Ludzi modlących się
2. Ludzi wojujących
3. Ludzi panujących
To zróżnicowanie społeczeństwa feudalnego przedstawione jako rzecz naturalną i świętą. Jest to idea społeczeństwa jako organizmu. Przystosowanie do państwa stanowego.

Niccolo Machiavelli- ? Książę?-
Wg. Tego najważniejszym motywem ludzkich działań jest żądza władzy i posiadania. Społeczeństwo traktuje jako skrajnie indywidualne Więź miedzy ludźmi to podległość tej samej władzy państwowej. Państwo nie jest wspólnotą naturalną a jedynie kreacją władcy, który okazał się dostatecznie silny aby narzucić innym swoja władzę.

Ad II) Etap Naukowy
Początek socjologii datuję się od jej założyciela Augusta Comte(francuski myśliciel) (1789-1857)- ? Kurs filozofii pozytywnej?. Jako pierwszy użył terminu SOCJOLOGIA-> najpierw chciał ją nazwać filozofią społeczną, żeby podkreślić to , że jej przedmiotem są podstawowe zasady funkcjonowania świata społecznego.

Wkład w powstawanie socjologii ( 3 ważne rzeczy):
I). Nadanie nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptowanej nazwy
II). Określenie przedmiotu badań socjologii
III). Zaoferowanie nowej nauce specyficznych metod badawczych.

Ad I). Socjologia została uznana za pełnoprawną dziedzinę badań naukowych. Taktyka składa się z 3 faz:
1. Fazy teologicznej (myślenie o tym co boskie, religijne, nadprzyrodzone).
2. Faza metafizyczna (odwoływanie się do rzeczy nadprzyrodzonych zastąpiono filozoficznymi przemyśleniami ).
3. Faza pozytywna (dominującym sposobem wiedzy jest nauka uważana jako obserwacja faktów empirycznych).

Ad II).Za p przedmiot badań socjologia uznała społeczeństwo które tworzy zharmonizowaną całość i składa się z elementarnych cząstek (rodziny). Społeczeństwo to organizm (antropologia organiczna). Budowa społeczna ? anatomia powinna być badana przez statystykę społeczną, a jego funkcjonowanie i zmienność dynamika społeczna. Najważniejszym składnikiem społeczeństwa są grupy społeczne a wśród nich najważniejsza jest rodzina.

Ad III). Metody badawcze:
1).Obserwacja
2). Eksperyment
3). Metoda porównawcza
4). Analiza historyczna

Głównym podejściem powinna być metoda porównawcza- a jej celem jest zrozumienie, przewidywanie, i zapobieganie czyli formułowanie wyjaśnień, z których można wyprowadzić zalecenia praktyczne.
Uważał, że socjologia jest KRÓLOWĄ NAUK (jest przydatna do budowy lepszego społeczeństwa).

Przedstawiciele okresu naukowego:
1. August Comte (1798-1857)
2. Herbert Spencer (1820-1903)
3. Erwin Durkheim (1858-1917)
4. Karol Marks (1818-1883)
5. Maks Weber (1864-1920)

Ad 2. Herbert Spencer-
Anglik, pierwszy socjolog który rozwinął socjologie jako naukę. jego dzieło to: ? Filozofia syntetyczne?- (1860-1896)dzieło 10-tomowe, 3 tomy poświecił zasadom socjologii Spencer zasłynął jako twórca funkcjonalizmu polegał na analizie społecznych zachowań uwzględniającą funkcje jednostki w społeczeństwie jako całości)

Ad 3. Erwin Durkheim-
Twórca : ? O podziale pracy społecznej?(1983), ?Zasady metody socjologicznej?, ? Samobójstwo?, ? Elementarne formy życia religijnego wg niego naczelną dyrektywę metod socjologicznych uznał badanie faktów społecznych ( religia, moda, prawo kultura, obyczaje, język). Przez fakt społeczny rozumie się sposób działania będący czymś powszechnym zdolnym do wywierania nie przymusu zewnętrznego na jednostkę, i zachowującym własną egzystencję. Fakty społeczne mają charakter zobiektywizowany. Nie istnieją bez ludzi, ale na zewnątrz jednostek i trzeba je poddawać zewnętrznej obserwacji. Rozwinął teorie więzi społecznej i rodziny, religii, dewiacji i patologii społecznej.

Ad 4. Karol Marks-
Filozof niemiecki, jego dzieła to: ?Rękopisy paryskie?, ?Kapitał?, ? Szkice jest uznany jako przedstawiciel teorii konfliktu. Wg niego organizacja społeczeństwa jest zależna od środków produkcji (sposobu produkcji i organizacji pracy). Organizacji gospodarki stanowi bazę materialną. Wg niego nieodłączną cechą organizacji takiej bazy są sprzeczności. W kapitalizmie kolektywa organizująca pracy(produkcji) stoi w sprzeczności z prywatną własnością fabryk i przejmowaniem przez nie zysków płynących ze wspólnej pracy . Źródłem napięć są środki produkcji.

Ad 5. Maks Weber-
Socjolog, ekonomista niemiecki. Jego dzieła to :? Etyka protestancka i duch kapitalizmu?, ?Ekonomia i społeczeństwo?. Zapoczątkował on przełom antypozytywistyczny w uprawianiu socjologii głosząc odrębność tej dyscypliny wobec innych nauk przyrodniczych. Przedmiotem badań socjologii wg niego są działania społeczne, czynności zorientowane na zachowanie się ludzi.

SOCJOLOGIA POLSKA
1. Florian Znaniecki (1882-1958).
Dzieła: ? Chłop polski w Europie i Ameryce?, ?Wstęp do socjologii?, ? Metoda socjologii?, ? Społeczne role uczonych?, ? Nauki o kulturze?.
Istotą nauki Znanieckiego jest wyodrębnienie socjologii jako nauki posiadającej swój własny przedmiot i metodę badań. Oryginalny system socjologii Znanieckiego nazywany jest humanistyczna socjologią indukcyjną. Przyjął on, że zjawiska społeczne oparte na postawach ludzkich, ich wartościach dotyczących współżycia miedzy sobą, roli i osobowości społecznej stanowi podstawę tej dyscypliny. Przedmiot socjologii tworzą również 4 systemy społeczne (układy społeczne) wyodrębnione dla celów badanych, są to: czyby społeczne, stosunki społeczne osobowość społeczna i grupa społeczna.

SOCJOLOGIA JAKO ODRĘBNA DZIEDZINA SPOŁECZNA

Pojawiła się w I połowie XIX wieku. Nazwę wprowadził w 1838 roku August Comte budując zbitkę pojęciową z 2 pojęć:
Societas-> łać. Zbiorowość, społeczeństwo
Logos-> grec. Mądrość, wiedza.

Socjologia jako nauka o społeczeństwie.

Wg. Szczepańskiego przedmiotem badań socjologii są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi. Struktury tych zbiorowości zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie i siły rozwijające te zbiorowości. Zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.

Podział socjologii:
1. Ogólna
2. Szczegółowa

Ad 1. Przedmiotem badań socjologii ogólnej jest niemal cała rzeczywistość społeczna. Socjologia ogólna dostarcza socjologii szczegółowej teorię, aparat pojęciowy, dyrektywy i metody badawcze.

Ad 2. Socjologia szczegółowa dzięki swoim konkretnym badaniom przynoszą wyniki z różnych dziedzin rzeczywistości społecznej, które są uogólnione na gruncie socjologii ogólnej i tworzą jej teorię ? metodologiczny przedmiot. Rodzaje: socjologia pracy, socjologia miasta , socjologia wsi, socjologia wychowania i oświaty, socjologia moralności prawa , religii.

Funkcje socjologii:
1. Funkcja poznawcza
2. Funkcja diagnostyczna
3. Funkcja prognostyczna
4. Funkcja demaskatorska
5. Funkcja apologetyczna
6. Funkcja socjotechniczna

Ad1. Funkcja poznawcza- polega na określeniu mechanizmów, i praw rządzących życiem zbiorowości społecznych, ustaleniu prawidłowości zjawisk i kierunków procesów społecznych

Ad.2. Funkcja diagnostyczna- polega na ocenie zjawiska lub procesu społecznego ze względu na konkretne warunki występowania i opierania się na poznanych wcześniej mechanizmach i prawach dotyczących tego procesu społecznego. Na podstawie znajomości tych mechanizmów i procesów zostaje dokonana diagnoza konkretnego zjawiska społecznego.

Ad.3 Funkcja prognostyczna- polega na przewidywaniu zmian jakim ulega dane zjawisko lub proces pod wpływem określonych działań w przypadku konfliktu społecznego jest to próba odpowiedzi na pytanie co następnie wynika z takich a nie innych działań w odniesieniu do konkretnego konfliktu jak również jakie działania należy przedsięwziąć aby nie dopuścić do ponownego wytępienia konfliktu.

Ad.4 Funkcja demaskatorska-ukazuje cechy, które z pozoru są łatwo uchwytne, oceniające lub emocjonalne, uwidacznia pewne rzeczywiste motywacje, które są celowo lub nieświadomie uaktywowane.

Ad.5 Funkcja apologetyczna- polega na tym, że wiedza socjologiczna zawiera niektóre dane a pomija inne układając rozmaite sytuacje z materiału empirycznego dla celów poza naukowych.

Ad .6 Funkcja socjotechniczna-dostarcza wiedzy i naukowych informacji, które niezbędne są do praktycznego działania do podejmowania decyzji, co pozwala na racjonalnie kształtować system społeczny i wpływać na jego funkcjonowanie.

Struktura społeczna wg .Stanisława Ossowskiego jest to system stosunków społecznych stanowi strukturę społeczeństwa. Da się sprowadzić do 3 kategorii stosunków społecznych:

I. Zależności wzajemne wynikające z podziału pracy
II. Stosunki zależności jednostronne wynikające z przywileju posiadania mniej lub więcej stałych środków przymusu względem innych członków społeczeństwa.
III. Stosunki dystansu więzi i antagonizmu.

W ramach socjologii wyodrębnia się 3 typu struktur społecznych:

1. Makrostrukturę
2. Mezostrukturę
3. Mikrostrukturę

Ad1. Makro ? zbiorowość jako naród, państwo.
Ad2. Mezo ? struktura pośrednia pod względem rodzajów i cech między makro- i mikro- społeczności lokalne.
Ad3. Mikro- małe struktury (podstawowy element to jednostka lub pełniona przez nią rola społeczna) grupa społeczna, rodzina.

PODSTAWOWE STRUKTURY SPOŁECZNE W POLSCE:
1. Klasa średnia (zbiór wyróżniony na podstawie odrębności sytuacji ekonomicznej, interesów grupowych ) pracoholicy
2. Struktura demograficzna ? to między innymi skład populacji ludzkiej ograniczony najczęściej do jakiegoś terytorium pod względem płci, wieku i rady. Cechy : nadwyżka umieralności mężczyzn nad kobietami, wyhamowanie wzrostu ludzkości przy równoczesnym ujemnym saldzie migracji demograficznej , utrzymanie się niskiego wskaźnika przeciętnego trwania życia.
3. Struktura etniczna: (utworzona przez narody, grupy etniczne także przez mniejszości narodowe i etniczne narody).Cechy: spójne zbiorowości lub zupełnie rozproszone grupy mniejszościowe Cechy: gwara, dialekt i kultura szczególnego rodzaju. Grupy mniejszościowe: Niemcy, Białorusini, Litwini, Słowacy, Ukraińcy.
4. Struktura wyznaniowa- tworzą zbiory i zbiorowości wyznawców określonej religii, wierzącym ateiści bezwyznaniowcy).Cechy: religijność Polaków, Kościół ma charakter ludowy i masowy, katolicyzm należy rozpatrywać na płaszczyźnie ogólnokrajowej czyli patriotycznej, politycznej i powiązanej z tradycją wiary ojców. Płaszczyzna życia codziennego ? dążenie katolików do pogłębienia religijności i selektywnością, religijność Polaków jest słabo związana z praktycznymi wartościami funkcjonowania społeczeństwa polskiego,
5. Struktura zawodowa: są to zbiory i zbiorowości jednostek które konstytuują się w toku wytworzenia dóbr czyli wartości, chodzi tutaj o technologiczny aspekt procesu wytwarzania.
Zawód- to kategoria ludzi wytwarzających określone czynności, ukształtowane w ramach społecznego podziału pracy wg kwalifikacji przypisanych do ich wykonywania.

TYPY ZBIOROWOSCI SPOŁECZNEJ:

1. Zbiorowość- zbiory ludzi pomiędzy członkami należącymi do tej zbiorowości, zachodzą jakieś wzajemne oddziaływania chociażby przez krotki okres czasu.

I. Zbiór- jest to ogół ludzi posiadających jakaś cechę wspólną wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to czy ludzie zaliczeni do tego zbioru uświadamiają sobie posiadanie tej cechy czy nie. Cechy to: wiek, płeć stan cywilny, zawód, wykształcenie, miejsce zamieszkania, cechy zbiorowości. Zbiorowość to dowolne skupienie ludzi, które ma pewną więź społeczną (podstawą jest kultura, wspólny język, gwara- plemię, lud, naród, podobieństwo zachowań- tłum publiczność lub zbiegowisko.

Plemię- zbiorowość posiadająca wspólny język, gwarę, dialekt, obyczaje, kultura materialna, religia, nazwy wyrażające poczucie odrębności, organizacja formalna, wódz,, rada plemienia, podgrupy, uczestnictwo w obrzędach wojowniczych.

Lud- jest to zbiorowość, własna kultura materialna.
Cechy wyróżniające: kultura bez własnego pisma, istnienie początkowych form organizacji politycznych, regularne współżycia przez tradycję, obyczaje i religię, ocenianie roli jednostki przez jej cechy osobowościowe.

Naród- powstała w toku rozwoju historycznym, wspólnota ludzi, którzy obiektywnie i świadomie uznają dany język za swój ojczysty, terytorium za swoje, wspólne pochodzenie, tworzą własną kulturę i mają lub dążą do posiadania uznanej za swoją organizację polityczną. Cechy: wysoki stopień rozwoju kultury opartej na własnym piśmie języku i kulturze materialnej, sformalizowane ograni zaje polityczne, których cele państwowe nadają kształt życiu społecznemu, gwarantują samodzielny byt, złożona struktura zbiorowości, silne poczucie identyfikacji, bezpieczeństwa, solidarności i antagonizmy w stosunku do obcych narodów.

Tłum- przelotne zgromadzenie dużej liczby osób(kilkaset), na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt reagujących spontanicznie na te same podniety. Cechy: bodźce popędowe i emocjonalne, styczność przestrzenna, łączność psychiczna, identyfikacja jednostki z tłumem.

Publiczność- skupienie dowolnej liczby osób żywiących podobne oczekiwania, przeżycia bodźców lub zainteresowanych tym samym przedmiotem. Cechy: styczność przestrzenna, łączność psychiczna, wzajemne oddziaływanie, emocjonalna gotowość do wspólnego działania .

Zbiegowisko- przelotne skupienie kilku lub kilkudziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem. Podstawą skupienia zbiegowiska jest nagła i silnie działająca podnieta, ciekawość tworząca więzi społeczne, wymianę spostrzeżeń, informacji, reakcji emocjonalnych. Cechy: styczność przestrzenna, styczność społeczna, wymiana spostrzeżeń i informacji, podobne reakcje emocjonalne, zainteresowanie tym samym zjawiskiem.