TATRY
- Tatry są najwyższym pasmem górskim łańcucha karpackiego
- Zaliczają się do Centralnych Karpat Zachodnich i leżą na granicy Polski i Słowacji
- Najwyższym szczytem jest Gerlach na Słowacji (2655 m)
- Po polskiej stronie największą wysokość osiągają Rysy (2499 m)
- Budowa geologiczna jest dość złożona:
· część południowa jest zbudowana z granitów (na wschodzie) i łupków krystalicznych (na zachodzie)
· skały te, tworzące trzon krystaliczny Tatr , pochodzą z wieku karbonu
· na północ od nich leżą mezozoiczne skały osadowe ułożone w formie dwóch płaszczowin – wierchowej i reglowej (choczańskiej)
· są to wapienie, dolomity, margle i piaskowce
- Tatry Wschodnie – skały krystaliczne
· wysokości bezwzględne często ponad 2000 m
· strome zbocza, turnie, granie
· duże wysokości względne, stoki rozcięte żlebami
· rzeźba polodowcowa: cyrki lodowcowe wypełnione wodą, doliny U-kształtne o stromych ścianach, misy, progi, osuwiska, piargi, doliny zawieszone, wygłady lodowcowe, „baranie łby”, moreny czołowe, boczne
- Tatry Zachodnie – skały osadowe
· wysokości bezwzględne poniżej 2000m
· szczyty kopulaste
· rzeźba krasowa (jaskinie, korytarze podziemne, leje krasowe)
· fantastyczne formy utworzone w wapieniach i dolomitach; bramy skalne; szerokie doliny
- klimat:
· klimat Tatr to typowy klimat górski
· cechuje się niską temperaturą powietrza, dużymi opadami i długim okresem zalegania pokrywy śnieżnej
· wraz ze wzrostem wysokości spada temperatura powietrza, natomiast rośnie suma opadów atmosferycznych
· zjawiskiem charakterystycznym dla Tatr jest wiatr halny (typ wiatru fenowego)
- sieć rzeczna: Tatry leżą w dorzeczu Dunajca; rzeki i potoki górskie mają duży spadek, tworzą liczne wodospady
- duże zróżnicowanie wysokości jest przyczyną wytworzenia się pięter roślinnych:
· regiel dolny (do 1250)
· regiel górny (1250-1600)
· kosodrzewina (1600-1800)
· piętro hal (1800-2250)
· piętro turni (powyżej 2250)
- relikty w Tatrach: ostróżka tatrzańska, skalnica tatrzańska, dębik ośmiopłatkowy, wierzba zielna
- endemity w Tatrach: szarotka, szafran
GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE
- przekształcenia peryglacjalne: gołoborza, podczas ostatniego zlodowacenia
- Góry Świętokrzyskie – góry fałdowania kaledońskiego i hercyńskiego, stare góry, niskie, zniszczone
- najważniejsze pasma górskie:
a) Pasmo Łysogór – najwyższe (Łysica 612m) zbudowane z kwarcytów kambryjskich – bardzo twardych i wytrzymałych, z kwarcytów powstały gołoborza
b) Pasmo Masłowskie – zbudowane z piaskowców
c) Pasmo Chęcińskie – zbudowane z wapieni dewońskich, zjawiska krasowe (Jaskinia Raj)
- pomiędzy pasmami występują obniżenia dolinne zbudowane z łupków ilastych, obniżeniami płyną rzeki
- sieć rzeczna:
· kratowy układ sieci rzecznej
· rzeki płyną nie tylko obniżeniami, ale również przełomami poprzecznymi
- kaptaż rzeczny – polega na przeciągnięciu w skutek erozji wstecznej wód jednej rzeki przez drugą położoną po przeciwnej stronie działu wodnego
- klimat:
· średnie temp. roczne w granicach 1-3 C, niższe niż na nizinach
· opady 800 mm
· okres wegetacji nie przekracza 190 dni
- roślinność: w obniżeniach na piaszczystym podłożu występują bory sosnowe, na zboczach lasy jodłowe (cis, modrzew, buk) – puszcza jodłowa w Łysogórach, Świętokrzyski Park Narodowy
- gleby: rędziny, bielice, gleby inicjalne na zboczach nachylonych
- surowce mineralne: rudy żelaza, miedzi, cynku i ołowiu (Staropolski Okręg Przemysłowy), obecnie tylko wapienie, marmury
WYŻYNA SANDOMIERSKA
- stanowi przedłużenie Gór Świętokrzyskich (razem wchodzą w skład Wyż. Małopolskiej)
- typowy krajobraz lessowy
- ma charakterystyczny kształt trójkąta
- powstała w wyniku przekształceń peryglacjalnych podczas ostatniego zlodowacenia – pokrywa lessowa
- rzeźba lessowa – głębokie wąwozy lessowe, podatna na działanie wiatru, wody
- kotły sufozyjne i wymoki
- sufozja – wymywanie drobinek lessu,
- wymoki – płytkie zagłębienie
- kotły – zagłębienia wysokie o stromych ścianach
- gleby: czarnoziemy i gleby brunatne, gleby I i II klasy
- najmniejsza lesistość, dużo gruntów ornych (80% pow)
- duże znaczenie: uprawy pszenicy, buraków cukrowych, tytoniu, turystyka, przemysł spożywczy – cukrowniczy i przetwórstwa owocowo-warzywnego
- intensywny proces erozji gleb
NIZINA MAZOWIECKA
- wchodzi w skład Niż. Środkowopolskiej
- podział:
a) Niż. Północnomazowiecka
b) Środkowomazowiecka
c) Wzniesienia Południowomazowieckie (wysoczyzny)
- jest jedną z największych krain geograficznych Polski, stanowi rozległą płaską kotlinę, w centralnej części znajduje się Kotlina Warszawska
- budowa geologiczna:
a) utwory mezozoiczne
b) trzeciorzędowe – skały osadowe
c) czwartorzędowe – piaski polodowcowe, glina zwałowa, iły
- na terenach niziny mazowieckiej miały miejsce: zlodowacenie krakowskie i środkowopolskie
- występuje typowy krajobraz staroglacjalny
- zachodziły przekształcenia peryglacjalne – wytworzyły się wydmy paraboliczne
- sieć rzeczna: promienisty układ sieci rzecznej, związany ze spadkiem wysokości, rzeki płyną do środka: Wisła, Narew, Bug, Świder, Wilga, Bzura
- gleby: przewaga bielicowych, gleby brunatne i czarne ziemie w rejonie Sochaczewa, wzdłuż dolin rzecznych mady
- klimat: średnia temp. stycznia –2 do –3 C, lipca 18-18,5 C; opady 500 mm (najmniejsze w Polsce)
- roślinność: obszar o bardzo małej lesistości (przemysł, transport, urbanizacja, rolnictwo); przewaga borów sosnowych i mieszanych, Puszcza Kampinowska, puszcza Kurpiowska
- surowce mineralne: węgiel brunatny, materiały budowlane
- Warszawski Okręg Przemysłowy – zróżnicowana struktura branżowa: elektroniczny, chemiczny, spożywczy itp.
POJEZIERZE SUWALSKIE
- Suwalszczyzna: 10,5 tys km2, 500 tys. ludności
- największe jezioro Wigry, najgłębsze Hańcza
- Pojezierze to wchodzi w skład Pojezierza Litewskiego, a te do Pojezierzy Wschodniobałtyckich
- rzeźba młodoglacjalna, ukształtowana podczas zlodowacenia bałtyckiego
- pagóry moren czołowych, ozy, kemy, sandry, rynny lodowcowe
- duża miąższość osadów czwartorzędowych (ponad 200m); znaczna część Pojezierza leży w dorzeczu Niemna
- gleby: gleby średnie i słabe – bielicowe, brunatne, bagienne i mułowo-torfowe
- klimat: o wyraźnych cechach kontynentalnych; surowy; roczna temp. nie przekracza 3 C; amplituda roczna największa w Polsce – 23 C; najkrótszy okres wegetacji (180 dni); opady roczne 600 mm
- roślinność – na glebach brunatnych – lasy liściaste, na bielicach – bory sosnowe
- region turystyczny, wykorzystywanie lasów, rybołówstwo śródlądowe
ŻUŁAWY WIŚLANE
- wchodzą w skład Pobrzeża Gdańskiego
- zajmują obszar delty Wisły o pow. 2,5 tys km2
- jedna z najmłodszych geologicznie krain Polski
- krajobraz równin akumulacyjnych
- podział Żuław:
· Żuławy Gdańskie
· Wielkie
· Elbląskie
- 1/3 powierzchni stanowią obszary depresyjne, często zalewane przez wody Wisły i Bałtyku
- najbardziej gęsta sieć cieków wodnych i rowów melioracyjnych (naturalnych i sztucznych)
- obszar równinny
- gleby: bardzo dobre – gleby aluwialne, mady, czarnoziemne (mady 83% wszystkich gleb); gleby zabagnione: torfowe i mułowe
- roślinność: olsy, lasy łęgowe, naturalna roślinność łąkowa, roślinność szuwarowa (rezerwat przyrody nad jeziorem Drużno)
- klimat: o cechach morskich (łagodna zima, chłodne lato), średnia temp. roczna 7 C, duża wilgotność powietrza, inwersje temperatury (odwrócenie temperatur.; Tatry), występowanie silnych wiatrów
- niedobór wody pitnej (zanieczyszczenie, chemizacja, zasolenie)
- znaczenie: jeden z najważniejszych terenów rolniczych – dobre uprawy pszenicy i buraków cukrowych, bardzo dobrze rozwinięty różnorodny przemysł, związany z gospodarką morską, łatwy transport morski