Renesans

Renesans lub Odrodzenie - okres w historii Europy obejmujący przede wszystkim wiek XV i XVI, okres w historii kultury europejskiej określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk" i koncepcja historiozoficzna odnosząca się do historii kultury włoskiej od Dantego do roku 1520 (La Rinascimento). Polski termin "renesans" pochodzi od francuskiego słowa "Renaissance", zastosowanego przez Jules'a Micheleta i Jakoba Burckhardta. Termin "Renaissance" jest używany w wielu językach europejskich, w tym francuskim, angielskim i niemieckim - w języku włoskim stosowany jest natomiast termin "rinascit?". Pierwszy bodaj użył jej Giorgio Vasari w swoich Le vite de' piii eccelenti pittori, scultori ed architettori w połowie w. XVI, mianowicie we wstępie do trecenta i wstępie do quattrocenta. Druga z polskich nazw epoki, "odrodzenie", jest wiernym tłumaczeniem francuskiego słowa "Renaissance".
Termin "Renesans" nie jest jednoznaczny. Jako epoka w historii kultury Renesans obejmuje wiek XV i XVI, ale jego granice czasowe nie są jasno ustalone. Renesans jako koncepcja historiozoficzna Jakoba Burckhardta, pewien wzorzec do naśladowania jaki ten historyk chciał przekazać swoim współczesnym, a z którym wiąże się do dziś popularne i "szkolne" rozumienie tej epoki, jest już przestarzały. Jako spójny okres w historii cywilizacji Renesans postrzegany jest tylko przez niektórych historyków, szczególnie historyków amerykańskich - chcą oni ujmować historię tej epoki jako samodzielną jedność, tj. badać razem np. wielkie odkrycia geograficzne, przemiany w literaturze, wzrost inflacji w XVI w. czy odkrycia z dziedziny medycyny w ich wzajemnych powiązaniach. Wielu innych uczonych współczesnych woli widzieć Renesans na tle całości europejskiej kultury, odrzucając często tezę o jego przełomowości dla kultury europejskiej, często widząc w nim bardziej kontynuację średniowiecza niż samodzielną epokę w historii. Szczególnie wyraźne jest to na gruncie historii filozofii, w której niezależnie od tego, jak ten przełom się ocenia, widzi się przełom polegający na "przejściu od przedmiotu do podmiotu" nie w filozofii odrodzenia, ale w racjonalizmie wieku XVII. Mniej wyraźne jest to na gruncie sztuki, gdzie Renesans ciągle widziany jest jako epoka klasyczna i szczególna, mimo trwających od dawna tendencji do rewaloryzacji sztuki "nieklasycznej", jak sztuka średniowieczna, bizantyjska czy orientalna. Jako kontynuację średniowiecza widzą Renesans przede wszystkim mediewiści, jak tienne Gilson wykazujący, że jest on "zepsutym średniowieczem, czy Charles Homer Haskins, główny twórca teorii fal renesansowych w średniowieczu (renesans ottoński, karoliński itd.), do której przynależeć ma Renesans XV i XVI w. Historyk sztuki Erwin Panofsky twierdzi jednak, że należy odróżniać Renesans i renesansy średniowieczne ze względu na tym, że w Renesansie włoskim wieku XV dokonało się zjednoczenie obecnych w dawniejszych renesansach starożytnych form z odkrytymi na nowo treściami starożytności.
Renesans w Polsce
Renesans jest okresem rozkwitu kultury polskiej. Państwo polsko-litewskie jest duże i silne, a wpływy włoskie, które nasilają się wraz ze ślubem Zygmunta Starego z Boną Sforzą, przyczyniają się do rozkwitu malarstwa, architektury, sztuki kulinarnej. Do Polski przybywają sławni poeci i myśliciele: Włoch Filip Kallimach (Fillippo Buonaccorsi), Niemiec Konrad Celtis. W roku 1488 (niektóre źródła podają 1489) powstaje pierwsze w Europie towarzystwo literackie - Nadwiślańskie Bractwo Literackie. Jego członkami zostają Celtis, profesorowie Akademii Krakowskiej, dworzanie, studenci. Polska staje się azylem tolerancji religijnej, powstają dzieła Reja i Kochanowskiego, Akademia Krakowska staje się jednym z ważniejszych ośrodków naukowych Europy. W 1544 powstają również kolejne uniwersytety: w Królewcu, Wilnie i w Zamościu.

Główni przedstawiciele w Polsce
? Mikołaj Rej
? Jan Kochanowski (Jan z Czarnolasu)
? Mikołaj Gomółka
? Andrzej Frycz Modrzewski
? Szymon Szymonowic
? Łukasz Górnicki
? Jan (Sacranus) z Oświęcimia
? Piotr Skarga
? Andrzej Krzycki
? Maciej z Miechowa
? Mikołaj Hussowski Hussowczyk
? Jan Dantyszek
? Klemens Janicki
? Mikołaj Kopernik
? Santi Gucci
? Mateo Gucci
? Jan Maria Padovano
? Hans Drer
? Hans Kramer
? Marcin Kromer
? Jerzy Pencz
? Melchior Baier
? Piotr Fltner
? Stanisław Samostrzelnik
? Jan Michałowicz
? J. Jaroszewicz
? Eberhard Rosemberger
? Francesco Florentino
? Benedykt z Sandomierza
? Bartolommeo Berrecci
? Giovanni Battista di Quadro
? Bernardo Morando
? Hieronim Canavesi
? Willem van den Blocke
? Abraham van den Blocke
? J. Wolff
? J.M. Bernardoti
? Maciej Trapola
? Józef Briccino

Główni przedstawiciele w Europie
? Leonardo da Vinci
? Michał Anioł
? Rafael Santi
? Hans Holbein
? Jan Gutenberg
? Filippo Brunelleschi
? Donato Bramante
? Tomasz Morus
? Erazm z Rotterdamu
? Franciszek Rabelais
? Filip Buonaccorsi
? Marcin Luter
? Mikołaj Gomółka
? Niccolo Machiavelli
? Wacław z Szamotuł
? Giovanni Pierluigi da Palestrina
? Mikołaj z Krakowa
? Sebastian z Felsztyna
? Tomas Luis de Victoria
? Orlando di Lasso
? Sandro Botticelli
? Tycjan