1. Narastanie sprzeczności między mocarstwami europejskimi.
Na przełomie XIX i XX wieku między państwami europejskimi narastały spory o dominację w Europie, granice, kolonie i rynki zbytu. Ówczesną napiętą sytuację międzynarodową nazywano „zbrojnym pokojem”. Ciągła niepewność skłoniła mocarstwa do szukania sprzymierzeńców. Niemcy zawarły sojusz z Austro-Węgrami i Włochami, tzw. Trójprzymierze, nazwane później blokiem państw centralnych. Francja, Anglia i Rosja utworzyły Trójporozumienie określane inaczej jako ententa.
2. I wojna światowa (1914-1918).
Bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej był zamach na austriackiego następcę tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda przez Gawrila Principa. W ciągu zaledwie kilku dni lokalny konflikt austriacko-serbski przekształcił się w wojnę o zasięgu europejskim. Zadziałał bowiem system sojuszy.
3. Wpływ wojny na życie ludności cywilnej.
Wiele rodzin zostało pozbawionych źródła utrzymania po wyjeździe tak dużej liczby mężczyzn na front. Wraz z nieobecnością czy śmiercią głównego żywiciela rodziny kobiety zostały zmuszone do pracy w niespotykanym wcześniej zakresie (co miało też późniejsze efekty w postaci emancypacji kobiet). Przemysł potrzebował również nowych rak do pracy, co w dużym stopniu pomogło w walce o prawa wyborcze kobiet. Nowy tryb życia wymuszał nową modę. Niewygodne w pracy gorsety zastąpiono praktycznymi ubraniami.
Produkcję całej gospodarki podporządkowywano potrzebom wojennym. Wzrastała także biurokracja, aby sprawować kontrolę nad społeczeństwem.
4. Rozwój techniki wojennej.
W I wojnie światowej stosowano wiele nowych środków. Do tworzenia coraz skuteczniejszych rodzajów broni zaangażowano techników i naukowców. Masowo zaczęto używać karabinów maszynowych, wprowadzono też ciężkie działa. Lotnictwo początkowo wykorzystywane było do obserwacji, a później do walk powietrznych i bombardowań Straszliwą bronią okazały się gazy trujące, żołnierze umierali w ciągu kilku sekund.
5. Wzrost niezadowolenia w Rosji.
Przez wojnę w Rosji pogorszyła się sytuacja gospodarcza i wzrosły cen żywności. Ludzie byli niezadowoleni z rządów caratu i domagali się utworzenia rządu. Oburzenie budziła też korupcja urzędników carskich oraz sytuacja na dworze monarchy – Rasputin wykorzystując zaufanie rodziny carskiej mieszał się w politykę państwa.
Rasputin był mnichem, faworytem rodziny cara rosyjskiego Mikołaja II, ponieważ syn cara był chory na hemofilię, a Rasputin uważał, że potrafi go wyleczyć.
6. Obalenie cara – 15 marca (2 marca) 1917 r.
W Rosji ludzie zaczęli strajkować żądając demokratyzacji życia publicznego oraz poprawy warunków bytowych, a także zakończenia wojny. Przestraszony car Mikołaj drugi abdykował 15 marca (2 marca) 1917 roku na rzecz swojego brata, wielkiego księcia Michała, który następnego dnia zrezygnował z objęcia tronu.
W dniu abdykacji cała utworzony został utworzony Rząd Tymczasowy. Niezależnie od niego zawiązała się Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Powstały więc dwa ośrodki władzy w państwie – dwuwładza.
Poparcie społeczeństwa rosyjskiego tracił Rząd Tymczasowy, bowiem nie realizował on najpilniejszych postulatów, w tym poprawy życia ludności. Ważną reformę rolną odkładał do czasu zwołania Konstytuanty. Społeczeństwo nie popierało także udziału Rosji w wojnie po stronie ententy. Lenin rzucił hasło nacjonalizacji ziemi i obiecał zawarcie natychmiastowego pokoju, co poparli ludzie.
Niemcy popierali wprowadzenie bolszewizmu w Rosji, ponieważ oznaczałoby to wycofanie się Rosji z wojny, dzięki czemu Niemcy nie musieliby już walczyć na dwóch frontach.
Bolszewicy przejęli władzę na drodze zbrojnego zamachu stanu. Przewrót, nazywany też rewolucją październikową, rozpoczął się 6-7 listopada (24-25 października) 1917 roku w stolicy Rosji – Piotrogrodzie.
Czeka – tajna organizacja, policja polityczna, którą kierował zrusyfikowany Polak – Feliks Dzierżyński, zajmowała się ona likwidowaniem wrogów politycznych i szpiegostwem.
7. Traktat pokojowy w Brześciu Litewskim – 3 marca 1918.
Na mocy traktatu pokojowego w Brześciu Litewskim Rosja zrzekła się Łotwy, Estonii, Litwy, ziem polskich, Białorusi i Ukrainy aż po Don. Oznaczało to także koniec udziału Rosji w wojnie. Bolszewicy mogli się skoncentrować na walce z przeciwnikami wewnętrznymi. Wygrali oni wojnę domową 1917-1922 i rozpoczęli budowę pierwszego na świecie państwa komunistycznego.
8. Przyłączenie się Stanów Zjednoczonych do wojny po stronie ententy (6 kwietnia 1917).
6 kwietnia 1917 roku Stany Zjednoczone przyłączyły się do wojny po stronie ententy, ponieważ Niemcy prowadzili wojny podwodne, co zagroziło interesom Stanów Zjednoczonych, które drogą morską dostarczały sprzęt i żywność do Europy.
Rozejm podpisano 11 listopada 1918 we Francji.
Konferencja pokojowa rozpoczęła się w Paryżu 18 stycznia 1919r. a skończyła się 28 czerwca 1919. Udział w niej wzięło 27 państw. Państwa decydujące to Stany Zjednoczone (prezydent Woodrow Wilson), Wielka Brytania (premier Lloyd George), Francja (Georges Clemenceau). Główne postanowienia konferencji dotyczyły Niemiec. Niemcy musiały zwrócić część terenów, wypłacić odszkodowania, mieli także zakaz rozbudowywania swojej armii, jej liczebność ograniczono do 100 tys. żołnierzy. Traktat pokojowy podpisano 28 czerwca 1919 r. w Wersalu. Na jego mocy utworzono Ligę Narodów, czyli międzynarodową organizację, której głównym celem było zapewnienie pokoju, zapobieganie wojnom i rozwój współpracy międzynarodowej.
9. Skutki I wojny światowej.
I wojna światowa zakończyła się zwycięstwem państw ententy. Przyniosła ona ofiary i zniszczenia materialne, osłabiła także państwa zaborcze, dzięki czemu możliwe było powstanie nowych niepodległych państw, w tym również Polski.
10. Sprawa Polska w czasie I wojny światowej.
Przed wybuchem wojny istniały dwie koncepcje rozwiązania sprawy polskiej: pierwsza przy udziale Rosji (Dmowski) i druga przy udziale państw centralnych (Piłsudski).
Podejmowano wysiłki dyplomatyczne oraz tworzono różne formacje woskowe u boku walczących państw (Legiony Polskie, Legion Puławski, bajończycy, Armia Polska we Francji), by zmusić mocarstwa do zajęcia się sprawą polską. Z powodu trudnej sytuacji państwa centralne złożyły 5 listopada 1916 roku obietnicę odbudowania niepodległego państwa polskiego. Dokument ten spowodował, że sprawa polska znalazła się na arenie międzynarodowej.
11. Odzyskanie niepodległości przez Polskę.
Na ziemiach polskich utworzono Radę Regencyjną, która miała sprawować władzę do chwili wyboru króla lub regenta, a także Radę Stanu, jako organ ustawodawczy, oraz rząd.
Kryzys przysięgowy polegał na tym, że w 1917 r. Piłsudski odmówił złożenia przysięgi na wierność władcom Niemiec i Austro-Węgier.
POW, czyli Polska Organizacja Wojskowa była zorganizowaną siłą militarną utworzoną w 1914 roku w celu prowadzenia dywersji i sabotażu na tyłach wojsk rosyjskich.
W Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna, w Cieszynie – Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, a w Lublinie – Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej.
Główne postanowienia manifestu, który ogłaszał przejęcia władzy w kraju do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego, wydanego przez Ignacego Daszyńskiego to:
- budowa demokratycznego państwa polskiego
- realizacja form społecznych (ośmiogodzinny dzień pracy, prawa o ochronie pracy, ubezpieczenia od bezrobocia, nacjonalizacja niektórych działów gospodarki)
Polacy obchodzą święto Niepodległości w dniu 11 listopada na pamiątkę objęcia przez Piłsudskiego dowództwa nad tworzącym się wojskiem polskim.
Pierwszym premierem w niepodległej Polsce był Jędrzej Oraczewski.
Piłsudski stał na czele Pady Regencyjnej i był Tymczasowym Naczelnikiem Państwa z uprawnieniem powoływania i odwoływania rządu oraz zatwierdzania aktów ustawodawczych.
Rząd musiał rozwiązać wiele problemów: państwo było wyniszczone wojną i okupacją niemiecko-austriacką, panowało bezrobocie, brakowało żywności i innych artykułów. Często dochodziło do strajków i demonstracji.
Rząd próbował opanować trudną sytuację w państwie, wprowadzając reglamentację podstawowych artykułów żywnościowych i opału. Wydał także wiele dekretów wprowadzających m.in. 46-godzinny tydzień pracy, inspekcję pracy, ubezpieczenia robotników na wypadek choroby, ochronę lokatorów.
Ignacy Jan Paderewski stanął na czele kompromisowego rządu, który miał reprezentować Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu. Pierwsze wybory do Sejmu Ustawodawczego miały miejsce w styczniu 1919r.
Mała konstytucja był to dokument tymczasowy, który miał obowiązywać do czasu opracowania właściwiej konstytucji. Określono w nim organizację i zakres działania najwyższych władz państwowych., przy czym władzą naczelną był Sejm Ustawodawczy, a władzę wykonawczą sprawował Naczelnik Państwa i rząd.
12. Zachodnia, północna i południowa granica II RP.
Decyzję o przyłączeniu Pomorza Gdańskiego do Polski podjęto w 1919 r. w Wersalu podczas konferencji pokojowej. Część Pomorza Gdańskiego znalazła się poza granicami Polski. Została ona nazwana Wolnym Miastem Gdańskiem. Znajdowała się pod kontrolą Ligi Narodów.
Na przyłączenie Wielkopolski do państwa polskiego wpływ miało powstanie wielkopolskie.
Ważnymi wydarzeniami z dziejów walk o Górny Śląsk były:
1919 r. I powstanie śląskie
1920 r. II powstanie śląskie
1921 r. marzec plebiscyt
1921 maj-czerwiec III powstanie śląskie
29% obszaru plebiscytowego Górnego Śląska znalazła się w granicach Polski.
Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu odbył Si 11 lipca 1920. Polska przegrała plebiscyt ponieważ poniosła porażki w walce z Rosją, przewieziono 150 tys. Niemców urodzonych na tych terenach.
O podziale Śląska Cieszyńskiego zadecydowała Rada Najwyższa tych mocarstw. Wpływ na tę decyzję miała wojna z Rosją, nieprzeprowadzenie plebiscytów i wkroczenie wojsk Czechosłowackich.
Spór o Spisz i Orawę został rozstrzygnięty tak jak spór o Śląsk Cieszyński.
13. Walka o granicę wschodnią.
Wschodnia granica Polski ukształtowała się na skutek walk z Rosją bolszewicką, Ukrainą i Litwą.
Wojna polsko-bolszewicka rozpoczęła się w lutym 1919 roku. W wyniku bitwy warszawskiej zwanej jako cud nad Wisłą polska odzyskała utracone ziemie i ocaliła Europę przed zalewem komunizmu. 18 marca 1921 r. w Rydze podpisano pokój. Ustalono polsko-rosyjską granicę zwaną granicą ryską.
W Galicji wschodniej doszło do konfliktu polsko-ukraińskiego, ponieważ Ukraińcy po upadku Austro-Węgier w październiku 1918 chcieli utworzyć odrębne państwo ukraińskie, lecz miejscowi Polacy przeciwstawili się temu – chcieli przyłączyć Galicję Wschodnią do Polski.
Zaś konflikt polsko-litewski toczył się o Wileńszczyzne. Litwa chciała odzyskać swoje tereny.
14. Mniejszości narodowościowe w II RP.
Sąsiedzi Polski: Niemcy, Czechosłowacja, Rumunia, Litwa, Łotwa, Związek Radziecki.
Mniejszość niemiecka dążyła do odebrania RP Pomorza, Wielkopolski i Górnego Śląska oraz do tego, żeby Polska była uważana za kraj nietolerancyjny.
Mniejszość ukraińska i białoruska dążyła do autonomii, a nawet do utworzenia odrębnego państwa.
Mniejszość żydowska nie była mile widziana w Polsce, ponieważ Żydzi zagrażali polskiej gospodarce.