Laos i Kambodża

Laos (Lao, Laotańska Republika Ludowo-Demokratyczna - Sathalanalat Paxathipatai Paxaxn Lao) ? państwo w Azji Południowo-Wschodniej, na Półwyspie Indochińskim. Stolica Wientian (180 tys. mieszkańców), główna rzeka Mekong. Na północy Laos graniczy z Birmą i Chinami, na wschodzie z Wietnamem, na południu z Kambodżą, a na zachodzie z Tajlandią.

Geografia

Laos znajduje się na Półwyspie Indochińskim w południowo-wschodniej Azji; jest jedynym krajem regionu pozbawionym dostępu do morza. Od północy graniczy z Chinami, od wschodu z Wietnamem, od południa z Kambodżą i Tajlandią, od zachodu z Birmą. Jest krajem prawie w całości porośniętym lasem. Na północy kraju rozciągają się liczne wyżyny i góry. Najwyższym szczytem jest Phou Bia (2817 m n.p.m.). Na północnym wschodzie tereny wyżynne przechodzą w Płaskowyż Urn (franc. Plaine Des Jarres), romboidalnego kształtu obszar żyznych ziem zarzucony wielkimi, kamiennymi urnami grzebalnymi datowanymi na tysiące lat wstecz. Na południu rozciąga się wąski pas lądu opadającego ku płaskowyżowi Bolovens. W czasach kolonialnych rozciągały się tu liczne plantacje kawy i francuskie ośrodki wypoczynkowe. Rzeka Mekong w znacznej części jest rzeką graniczną z Tajlandią.

W Laosie panuje klimat monsunowy - od końca maja do końca października trwa pora gwałtownych deszczów tropikalnych, zaś od grudnia do kwietnia pora sucha z wysokimi temperaturami; krótkie wiosna i jesień wypełniają czas pomiędzy tymi dwiema porami.

Historia

W VII-I w. p.n.e. zasiedlony przez napływową ludność z południowych Chin. W 1353 Laotańczycy zrzucają władzę tajskiego królestwa Ayutthaya i zakładają własne państwo Lan Xang. Po śmierci króla Setthathiratha II, Lan Xang zostaje w 1707 podzielony na 3 królestwa: Viang Chan, Champasak i Luang Phrabang. Viang Chan zostaje podbite przez Tajlandię w 1828, zaś Champasak i Luang Phrabang znajdują się od 1893 pod protektoratem francuskim. W czasie II wojny światowej okupowany przez Japończyków. W 1945 roku powstał antykolonialny ruch wyzwoleńczy Lao Issara. Lao Issara w październiku 1945 roku ogłosił niepodległość kraju i powołał rząd. W 1946 Francja ponownie okupowała Laos zwalczając oddziały Lao Issara. W 1946 po wygaśnięciu linii królewskiej w Champasak, król Luang Phrabang Sisavang Vong łączy oba kraje w królestwo Laosu. W 1949 roku Francja formalnie ogłosiła niepodległość Laosu. W 1950 roku powstaje powiązany z organizacją Viet Minh antyfrancuski i antykolonialny ruch Pathet Lao w którym współpracują komuniści księcia Souphanouvonga, centryści księcia Souvanaphoumy i byli urzędnicy królewscy oraz przedstawiciele niektórych plemion. W 1953 roku 1/3 terytorium kraju znajduje się pod kontrolą Pathet Lao.

W 1954 roku po bitwie pod Dien Bien Phu Francja uznała niepodległość i niezależność Laosu. Od 1954 Laos był niepodległym królestwem, ale wojna trwała nadal - losy Laosu układały się zależnie od wypadków w ościennym Wietnamie. W marcu 1955 roku z komuniści laotańscy kierowani przez księcia Souphanouvonga utworzyli laotańską partię komunistyczną, początkowo pod nazwą Laotańska Partia Ludowa a Pathet Lao stał się ruchem komunistycznym. Od 1964 roku północno-wschodnie terytoria Laosu opanowane przez Pathet Lao były bombardowane przez lotnictwo USA, głównie z uwagi na szlaki zaopatrzeniowe Vietcongu przebiegające w tym rejonie. W kraju ścierały się wpływy prawicy, centrystów księcia Souvanaphoumy i komunistów kierowanych przez księcia Souphanouvonga. Premier Souvanaphouma trzykrotnie tworzył rządy koalicyjne, wojna domowa i naloty USA trwała z przerwami do 1973 roku. Po zwycięstwie Pathet Lao w wyborach do parlamentu 1960 roku prawicowy zamach stanu. Po stronie komunistów występowała Demokratyczna Republika Wietnamu po stronie prawicy USA. W 1971 roku Pathet Lao kontrolowało 2/3 terytorium kraju. W 1973 roku zawarto pokój, utworzono III rząd koalicyjny premiera Souvanaphoumy.

Upadek Wietnamu Południowego spowodował opanowanie stolicy Wientian przez partyzantów komunistycznych w kwietniu - maju 1975. Komuniści wygnali ok. 30 tys. urzędników poprzedniego systemu do tzw. "obozów reedukacji" na następnych 5 lat, wielu z nich zabili lub torturowali - szczególną uwagę poświęcono 3 tys. byłym oficerom wojska i policji laotańskiej, dla których utworzono obóz o zaostrzonym rygorze na wyspie Nam Ngum. Król Savang Vatthana został zmuszony do abdykacji w dniu 29 listopada 1975. Laos ogłoszono republiką a władzę przejął przywódca komunistów książę Souphanouvong, Souvanaphouma początkowo został doradcą rządu. Król wraz z następcą tronu i rodziną, najpierw internowany w swym pałacu w Wientianie, także został 11 marca 1977 wysłany do "obozu reedukacji" na północy kraju. Od tej chwili wszelki ślad po nich zaginął, aż do 17 grudnia 1989 kiedy to rząd ogłasza, że rodzina królewska zmarła w obozie. Od 1975 roku ścisły sojusz kraju z Wietnamem, w 1977 podpisano porozumienie o przyjaźni i współpracy gospodarczej, wojskowej, kulturalnej. W tym samym roku komunistyczny rząd w Wientianie podejmuje decyzję o bombardowaniu baz partyzantów (złożonych głównie z dążących do utworzenia własnego państwa członków plemienia Meo (Hmong) wspieranych w czasie wojny indochińskiej przez CIA) - podczas których, według niepotwierdzonych źródeł, miało dojść do użycia broni chemicznej i bakteriologicznej. Jednocześnie począwszy od 1975 nasila się eksodus ludności cywilnej Laosu, uciekającej przez granicę głównie do Tajlandii - ocenia się iż podczas ucieczek komunistyczne wojsko i policja zabiły na granicy do 45 tys. ludzi, spośród ogólnej liczby 300 tys. uchodźców (10% ogólnej liczby ludności Laosu, w tym 30% Meo) w których skład wchodziła także liczna grupa najbardziej wykształconej część społeczeństwa (ok. 90% inżynierów, techników, intelektualistów i wyższych urzędników państwowych).[1] Całkowitą ilość zabitych (cywilów i wojskowych) w konfliktach toczonych w latach 1962-1973 szacuje się na 200-300 tys. ludzi.
Godło Laosu w latach 1975-1991
Godło Laosu w latach 1975-1991

Sytuację kraju pogarszał bardzo niski poziom rozwoju, wstrzymanie pomocy USA oraz powstania mniejszości narodowej z plemiona Meo. Od 1986 roku po rezygnacji prezydenta Souphauvonga rządy w państwie przejął były dowódca oddziałów wojskowych Pathet Lao premier Kaisone Phomvihane. Rozpoczęto przywracanie mechanizmów rynkowych w gospodarce, znormalizowano stosunki z ChRL i Tajlandią. W ideologii państwowej wprowadzono odwołania do Buddyzmu. Rozluźniono stosunki z Wietnamem - w 1988 wycofano z Laosu ostatnich 50 tys. żołnierzy wietnamskich. W 1991 w więzieniach i "obozach reedukacyjnych" znajdowało się nadal 55 tys. obywateli Laosu (w tym 45 tys. z plemienia Meo). W 1992 roku po śmierci prezydenta Phomvihane rządy przejął prezydent Khamtai Siphandon, liberalizując gospodarkę i otwierając zamkniętą do tej pory granicę z Tajlandią - do kraju powróciło jednak tylko kilka tysięcy uchodźców.

Ustrój polityczny

Jedyną legalną partią polityczną jest Laotańska Partia Ludowo-Rewolucyjna. Głową państwa jest prezydent wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Szefem rządu jest natomiast premier wybierany przez prezydenta za aprobatą parlamentu.

Laos jest republiką z jednoizbowym parlamentem - Sapha Heng Xat (Zgromadzenie Narodowe) liczące 109 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Zgodnie z konstytucją z 1991 roku Zgromadzenie Narodowe liczyło 85 deputowanych. W roku 1997 na wniosek prezydenta liczba miejsc wzrosła do 99, a w lutym 2002 roku do 109. Władza wykonawcza należy do rządu powoływanego przez prezydenta.

Kambodża, Królestwo Kambodży (kambodżański trl. Kmp?cha, Prehrachanachkr Kmp?cha) w latach 1976-1989 Kampucza ? państwo w południowo-wschodniej Azji, na Półwyspie Indochińskim, nad Zatoką Tajlandzką. Graniczy od zachodu i północy z Tajlandią (długość granicy ? 803 km), od północy z Laosem (541 km), a od wschodu z Wietnamem (930 km).

Historia
Kambodża, Angkor Wat

W IX w. powstało silne państwo Khmerów. U szczytu swej potęgi w XII i XIII w. obejmowało znaczną część Półwyspu Indochińskiego. W efekcie penetracji europejskiej Kambodża została w 1887 włączona do Indochin Francuskich. W czasie II wojny światowej okupowana (od 1941) przez Japonię i Syjam. W 1947 proklamowano monarchię zależną od Francji.

W 1954 na konferencji w Genewie Francja uznała niepodległość Kambodży. Szefem państwa został N. Sihanouk. W 1970 dokonano zamachu stanu, w wyniku którego rząd przejął generał Lon Nol wraz z grupą proamerykańskich wojskowych i polityków. Wraz z objęciem władzy przez Lon Nola rozpoczęła się, skierowana przeciwko niemu, wojna domowa, prowadzona wspólnie przez ugrupowania związane z Chinami (Czerwoni Khmerzy) i zwolennikami N. Sihanouka.

Kambodżański partyzant

W 1975 oddział Czerwonych Khmerów pod dowództwem Pol Pota przejął władzę. Za ich rządów państwo było izolowane od reszty świata i pozostawało politycznie związane z Chinami. Czerwoni Khmerzy zlikwidowali szkoły, deportowali ludność miejską, zmuszali ludzi do bezpłatnej i niewolniczej pracy, planowo realizowali ludobójstwo (w 1979 w wyniku chorób, głodu i masowych egzekucji śmierć poniosło 2 mln osób).

W 1978 opozycja utworzyła Zjednoczony Front Ocalenia Narodowego Kampuczy, w styczniu 1979 przy wsparciu wojsk wietnamskich obalono dyktaturę Pol Pota i proklamowano Ludową Republikę Kampuczy. Kraj znalazł się pod wojskową i polityczną kontrolą Wietnamu. W tym okresie zaczęły działać w opozycji, wspierane przez Chiny i Zachód, ugrupowania zbrojne, w skład których weszli Czerwoni Khmerzy. W 1982 N. Sihanouk i Czerwoni Khmerzy utworzyli opozycyjny rząd na terytorium kontrolowanym przez opozycję wzdłuż granicy z Tajlandią. W 1989 pod naciskiem USA z Kambodży wycofano wojska wietnamskie.

W maju 1989 ponownie zmieniono nazwę na Państwo Kambodży. W 1991 pod auspicjami ONZ w Paryżu zawarto układ o zawieszeniu broni. W wyborach w czerwcu 1993 wygrało ugrupowanie N. Sihanouka. Zgromadzenie Konstytucyjne opowiedziało się za przywróceniem monarchii, królem został N. Sihanouk. Ugrupowanie Czerwonych Khmerów zbojkotowało wybory i zapowiedziało kontynuację walki, nowo utworzony parlament uchwalił akt prawny uznający członków organizacji za zbrodniarzy. 1997 w koalicji rządzącej wybuchł konflikt zbrojny spowodowany próbą porozumienia rojalistycznej części rządu z Czerwonymi Khmerami. Przywódca rojalistów książe Ranariddh został zmuszony do opuszczenia kraju. Kambodżańska Partia Ludowa z Hun Senem na czele, dokonała zamachu stanu i przejęła całą władzę - partia ta, w atmosferze zastraszenia i przemocy, wygrała wybory z 1998 r.

Po śmierci Pol Pota w 1998, ONZ podjęła negocjacje z władzami Kambodży zmierzające do ustanowienia międzynarodowego trybunału dla osądzenia zbrodni popełnionych w czasie rządów Czerwonych Khmerów. Pod naciskiem międzynarodowej opinii publicznej premier zgodził się na powrót Ranariddha, który po wyborach objął funkcję przewodniczącego parlamentu.

Pod koniec 1998 władze zawarły porozumienie z ostatnimi oddziałami Czerwonych Khmerów, wielu z przywódców ugrupowania zostało objętych amnestią w zamian za uznanie rządu i zaprzestanie walki. 2001 przyjęto ustawę o powołaniu trybunału do osądzenia zbrodni Czerwonych Khmerów.

2002 ONZ wycofała się z rozmów w kwestii trybunału do spraw zbrodni reżimu zarzucając władzom sabotowanie tego projektu. ONZ i rząd kambodżański powrócili do stołu rokowań w 2003 aby ostatecznie ustalić zasady funkcjonowania trybunału. W październiku 2004 parlament ratyfikował umowę rządu i ONZ o powołaniu Międzynarodowego Trybunału ds. Ludobójstwa i Zbrodni Przeciwko Ludzkości w Kambodży.

Wybory parlamentarne 2003 ponownie wygrała Kambodżańska Partia Ludowa, premierem ponownie Hun Sen.

2004 Kambodża została członkiem Światowej Organizacji Handlu. W tym samym roku miejsce króla Sihanouka, który abdykował, zajął jego syn Norodom Sihamoni.

2006 rozpoczyna się proces przywódców Czerwonych Khmerów. W skład międzynarodowego trybunału wchodzi 17 sędziów z Kambodży i 10 z innych krajów.
Ustrój polityczny
Od 14 września 1993 Kambodża jest monarchią konstytucyjną. Król pełni rolę reprezentacyjną i doradczą.

Władzę ustawodawczą sprawuje parlament: Narodowe Zgromadzenie Kambodży liczy 123 członków wybieranych na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych, 61 senatorów mianuje monarcha na wniosek partii politycznych.