Afganistan - prezentacja państwa

Informacje podstawowe!

Pełna nazwa: Islamski Emirat Afganistanu
Nazwa oryginalna: Daulat-e Islamī-ye Afghānistān (dari), دَوْلَتِ إِسْلَامِیَةِ افغانستان (paszto)
Powierzchnia: 652 225 km²
Stolica: Kabul
Ustrój polityczny: Teokracja talibów (Islamski Emirat Afganistanu)
Prawo głosu: Brak powszechnego prawa wyborczego od przejęcia władzy przez Talibów w 2021 roku
Jednostka monetarna: 1 afghani = 100 puli
Liczba ludności: około 40 000 000 (2023 r.)
Narodowości: Pasztulowie (Afganie), Tadżycy, Hazarowie, Uzbecy, Ajmakowie, Beludżowie, Nuristańczycy, Turkmeni, Kirgizi i inne
Używane języki: dari (afgański perski, urzędowy) około 50%, pasztu (urzędowy) około 35%, języki tureckie (głównie uzbecki i turkmeński) 11%, około 4% innych języków (głównie balochi i pashai), często dwujęzyczność
Przyrost naturalny: około 2,4%
Główne wyznania: Islam (przeważnie sunnicki)
Analfabetyzm: około 37% (dane z 2021 r.)
Produkt narodowy brutto (PKB) per capita: około 500 USD (2023 r.)
Eksport: gaz ziemny, orzechy i suszone owoce, wyroby rzemieślnicze (głównie dywany), bawełna, wełna, lazuryt, skóry karakułowe

Afganistan jest jednym z najbiedniejszych państw na świecie, od wielu lat targanym wojnami i nękanym głodem. Żyje tu ponad dwadzieścia narodowości, lecz umie czytać i pisać tylko około 63% mieszkańców. Średnia długość życia wynosi około 64 lata. Niedostępność terenu, konflikty zbrojne, a w ostatnich latach wrogość rządzących Talibów wobec świata sprawiły, że kraj znalazł się w izolacji międzynarodowej.

Afganistan jest górzysto-wyżynnym krajem bez dostępu do morza. Graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem, Chinami i Indiami.

W większości położony jest na Wyżynie Irańskiej i w górach Hinduszu, z najwyższym szczytem kraju Noszakiem (7 485 m n.p.m.). W kierunku południowym góry obniżają się, przechodząc w rozległe kotliny z pustyniami (Margo, Registan), słonymi równinami lub kompleksami jezior i błot (największe Hamun-e Helmand). Na północnym zachodzie rozciąga się równina Bactriana. Ponad 50% powierzchni Afganistanu wznosi się powyżej 2 000 m. Góry i wyżyny powstały podczas najmłodszej, alpejskiej orogenezy, której echem jest duża aktywność sejsmiczna, szczególnie w północnej i środkowej części kraju.

Afganistan leży w strefie klimatu podzwrotnikowego suchego i skrajnie suchego (z czterema porami roku), na którą nakłada się klimat górski. W styczniu możemy spodziewać się temperatur około 2°C na równinie Bactriana, 5-6°C w środkowej części kraju (głównie w kotlinach), a w górach -10°C. Latem temperatury są bardzo zróżnicowane, od 30°C na północnym zachodzie (zanotowano maksimum 45°C) do ujemnych na dużych wysokościach.

W ciągu roku opady wahają się od 50 mm na pustyniach do ponad 1 000 mm w górach. Zimą częstym zjawiskiem w górach są opady śniegu.

Większość powierzchni Afganistanu stanowią obszary bezodpływowe. Największymi rzekami są Helmand, płynąca na granicy z Amu-darią z dopływami Kanduz i Kokcza, Indus, Kabul, Marghab oraz Harirud. Inne rzeki mają charakter okresowy.

Flora i fauna

W pustynnych rejonach Afganistanu prawie zupełnie brak pokrywy roślinnej. W miarę wzrostu ilości opadów pojawia się flora stepowa. W górach w środkowej części kraju występują lasy pistacjowo-jałowcowe. Na wschodzie zachowały się resztki roślinności twardolistnej w postaci lasów dębowo-sosnowo-cedrowych. Najwyższe piętra gór przez cały rok pokrywają lodowce.

Świat zwierzęcy reprezentowany jest m.in. przez niedźwiedzia himalajskiego, gazelę i panterę śnieżną. Występuje tu również wiele gatunków ptaków.

Gospodarka

Afganistan podnosi się po wieloletnich konfliktach. Gospodarka uległa pewnej poprawie po upadku reżimu talibów w 2021 roku, głównie dzięki napływowi pomocy zagranicznej, odrodzeniu rolnictwa i rozwojowi sektora usług. W 2006 roku wzrost gospodarczy przekroczył 8%, jednak od tego czasu sytuacja ekonomiczna pozostaje niestabilna z powodu ciągłych konfliktów i sankcji międzynarodowych.

Pomimo pewnych postępów, Afganistan nadal jest wyjątkowo ubogim, śródlądowym krajem, silnie uzależnionym od pomocy zagranicznej, rolnictwa i handlu z sąsiadami. Większość ludności nadal nie ma odpowiednich warunków mieszkaniowych, brakuje czystej wody, elektryczności, opieki medycznej i pracy. Przestępczość, brak bezpieczeństwa i niezdolność rządu do faktycznego administrowania całym krajem stanowią wyzwania dla przyszłego wzrostu gospodarczego. By podnieść poziom życia w Afganistanie, obecnie jeden z najniższych na świecie, potrzebne będzie sporo czasu i dalsza pomoc międzynarodowa. Chociaż wspólnota międzynarodowa nadal jest zaangażowana w rozwój Afganistanu, przyznając podczas trzech konferencji od 2002 roku w sumie ponad 24 mld dolarów, Kabul musi stawić czoła licznym wyzwaniom.

Szerząca się uprawa maku i rosnący handel opium rocznie przynoszą około 3 mld dolarów nielegalnego zysku i pozostają jednym z najpoważniejszych problemów politycznych. Innymi długoterminowymi zadaniami są zrównoważenie budżetu, tworzenie miejsc pracy, walka z korupcją, sprawność administracji i odbudowa zniszczonej wojną infrastruktury.

Burzliwa historia

Jako samodzielne państwo, Afganistan powstał dopiero w XVIII wieku. Początkowo panowali tu Ariowie i Achemenidowie. Przez pewien okres Afganistan był częścią imperium Aleksandra III Wielkiego. W VII wieku Arabowie przyłączyli prawie cały kraj do kalifatu, a islam znalazł wielu wyznawców. W IX wieku afgańskie dynastie uniezależniły się od Arabów. Najazdy Mongołów w XIII i XIV wieku wyniszczyły kraj, który w XVI wieku został podzielony między Persję, państwo Wielkich Mongołów i chanat uzbecki z Azji Środkowej. Za twórcę Afganistanu uważany jest Ahmad Szach Durrami, panujący w latach 1747-1773, którego państwo obejmowało tereny północnych Indii oraz obszary zajęte przez plemiona afgańskie. Po jego śmierci wojna domowa podzieliła kraj na wiele małych państewek, które ponownie zjednoczyły Dost Muhammad Chan.

Pod koniec XIX wieku nasiliła się rywalizacja o wpływy nad Afganistanem pomiędzy Rosją a Wielką Brytanią. Doprowadziło to do wybuchów kolejnych wojen angielsko-afgańskich. W 1921 roku podpisano dwustronne traktaty afgańsko-rosyjskie i afgańsko-brytyjskie, które przypieczętowały niepodległość kraju. Ówczesny władca Amanullah zaczął wprowadzać reformy (konstytucja, świeckie sądownictwo, reforma podatkowa), co zostało wrogo przyjęte przez większość społeczeństwa i doprowadziło do zbrojnego powstania oraz w konsekwencji do ucieczki Amanullaha z kraju. Do II wojny światowej władcy Afganistanu zmieniali się często. Powojenna historia to niekończący się konflikt, który spowodował zapaść gospodarczą i kosztował życie ponad milion ludzi.

Spory i kwestie międzynarodowe

Do 2005 roku z pomocą ONZ do Afganistanu wróciło 2,3 mln uchodźców z Pakistanu; pozostało ich nieco poniżej miliona, w tym wielu z własnego wyboru. Pakistańska propozycja budowy umocnień i zaminowania dziurawej granicy z Afganistanem spotkała się z afgańskimi protestami. Wojska Pakistanu i koalicji monitorują i kontrolują na odległych obszarach plemiennych granicę z Pakistanem w celu zahamowania działalności terrorystów i przemytników.

Komunikacja

Sieć komunikacyjna w Afganistanie jest słabo rozwinięta. W całym kraju znajduje się jedna linia kolejowa na granicy z Uzbekistanem. Podstawową rolę odgrywa transport samochodowy i juczny. Głównymi szlakami komunikacyjnymi są dwie szosy, z których jedna prowadzi z Kabulu przez Hinduszu do portów nad Amu-darią, a druga łączy stolicę z Kandaharem i Heratem. Lokalne drogi są przejezdne tylko przy sprzyjających warunkach klimatycznych. Niemal do każdej prowincji można się dostać krajowymi liniami lotniczymi.

Atrakcje turystyczne dla odważnych:

Ruch turystyczny w targanym wojnami kraju prawie nie istnieje. Mimo licznych, choć zniszczonych przez działania wojenne, zabytków, Afganistan odwiedza co roku znikoma liczba cudzoziemców (około 3 tys.). Przychody z turystyki wynoszą tylko około 1 mln USD. W Kabulu warto obejrzeć zabytki architektury islamu: grobowce, meczety i muzea. Na odwiedzanie zasługują bazary, na których można kupić oryginalne wyroby lokalnych rzemieślników. W okolicach stolicy można zobaczyć pozostałości buddyjskich klasztorów, kolumn i stup. W Kandaharze znajduje się m.in. XVII-wieczna cytadela oraz kopułowe mauzoleum Ahmada Szaha Durraniego. Będąc w Heracie, warto obejrzeć XII-wieczny Wielki Meczet i cytadelę Arg z XIV wieku.