Massmedia - to wszelkiego rodzaju materiały, przedmioty, urządzenia, programy przekazujące informacje od nadawcy do odbiorcy w formie komunikatów i uruchamiające różne rodzaje aktywności odbiorców: intelektualną, emocjonalną, werbalną, manualną. Do mediów zaliczamy więc media tradycyjne: książkę, prasę, radio, telewizję, film; media alternatywne: bezpośrednią telewizję satelitarną i kablową, magnetowidy, płyty kompaktowe, teletekst, wideotekst, komputery multimedialne, Internet.
Papież Paweł VI w liście apostolskim Octogesima adveniens z 14 maja 1971 roku stwierdził: "Mówiąc o doniosłych przemianach, jakie zachodzą w naszych czasach, nie możemy pominąć wciąż wzrastającego znaczenia środków komunikacji społecznej i ich wpływu, tak pozytywnego, jak i negatywnego na zmianę mentalności, poglądów, instytucji i samego społeczeństwa. We współczesnym świecie trudno sobie wyobrazić wzajemną komunikację międzyludzką bez środków masowego przekazu, popularnie zwanych mass mediami".
Mass media wywierają negatywne jak i pozytywne skutki w procesie wychowania dzieci i młodzieży. My skupimy się na plusach jakie nam dają. Istnieje cała gama czasopism, programów radiowych i telewizyjnych, książek, programów komputerowych oraz stron internetowych, które wpływają pozytywnie na ten proces. Ważnym jest, aby opiekunowie, rodzice i wychowawcy podczas wychowywania ich podopiecznych umieli wskazać je, umieli nimi zainteresować i wykorzystać w dalszej edukacji tak, by nawet w sytuacjach gdzie wychowanek korzystających z zasobów informacji mu przekazywanej - takiej, która fałszuje rzeczywistość - umiał z niej tak korzystać, by nie mogła w sposób szybki i drastyczny zmienić jego postawy, bez uprzedniej jej analizy pod kątem przydatności w realnej rzeczywistości. W wychowaniu najważniejszym, a zarazem najtrudniejszym zadaniem jest pomaganie dziecku w stawaniu się dojrzałym, mądrym i odpowiedzialnym człowiekiem. Istotną rolę odgrywa tu podawanie wzorów, nadawanie znaczeń, trening i prowokacja sytuacyjna.
Dlatego też jednym z najistotniejszych elementów przygotowania młodych odbiorców programów telewizyjnych jest edukacja medialna społeczeństwa, w tym przede wszystkim dzieci. Jadwiga Izdebska twierdzi, że edukacja medialna powinna być prowadzona permanentnie od najmłodszych lat życia w rodzinie, szkole i środowisku lokalnym. Polegać ona powinna na rozwijaniu kompetencji w zakresie posługiwania się językiem mediów, jako wprowadzenie w kulturę medialną w celu przygotowania dzieci do krytycznego, aktywnego, selektywnego odbioru oraz tworzenia własnych programów. Według autorki, kompetencje to nie tylko lista umiejętności, jakie dziecko powinno zdobyć, ale przede wszystkim kształtowanie postawy krytycznej, selektywnej i refleksyjnej.
Media pełnią olbrzymią rolę społeczną, którą można scharakteryzować następująco:
- Są ważnym i nieustannie rozwijającym się sektorem życia zbiorowego, rodzajem działalności gospodarczej
- Media to jeden z instrumentów władzy społecznej, narzędzie kontroli, zarządzania społecznego, mobilizacji i pobudzania innowacyjności, która może być substytutem siły fizycznej lub zalet materialnych.
- Środki masowe stanowią forum, na którym sprawy powszechne - zarówno
narodowe, jak i międzynarodowe - mogą być publicznie prezentowane i roztrząsane.
- Stymulują rozwój kultury, zarówno w jej aspekcie symbolicznym, artystycznym jak obyczajowym i normatywnym, promują nowe tendencje, np. w sztuce, modzie i obyczajach.
- Media stały się dominującym źródłem kształtowania indywidualnej wyobraźni szerokich rzesz odbiorców, a to znaczy praktycznie całego społeczeństwa.
Postęp w dziedzinie mass mediów służy człowiekowi. Dzieje się to na różnych płaszczyznach życia, a pozytywne skutki są łatwo zauważalne, choćby tylko w dziedzinie przekazywania informacji i komunikacji pomiędzy ludźmi. Ale to nie wszystko. Trzeba też zauważyć ogromny związek człowieka ze środkami przekazu, i to w ciągu całego życia człowieka. Oddziałują one na kilku płaszczyznach:
- informacyjnej: media informują o różnych wydarzeniach, przez co zbliżają ludzi do siebie tak bardzo, że świat staje się globalną wioską,
- edukacyjnej: przekazują i popularyzują wiedzę,
- opiniotwórczej: kształtują opinię publiczną w różnych dziedzinach życia, przekazują treści etyczne i o charakterze estetycznym;
- rozrywkowej: umożliwiają łatwy dostęp do kultury, również tzw. "wysokiej".
To tylko najważniejsze funkcje środków przekazu. Już jednak to wystarcza, aby zobaczyć, jak wiele dobra przybliżają człowiekowi mass media, będąc jednocześnie dobrem samym w sobie.
Mówi się zasadniczo o pozytywnym wpływie mass mediów na człowieka podkreślając powstałe tą drogą cechy osobowe (wrażliwość na piękno, pogłębiona wiedza ogólna, znajomość świata, polityki), a nie postawy. Postawy pozytywne kształtowane przez mass media są dość liczne, spośród nich omówimy trzy: postawę dialogu, postawę szerokich horyzontów oraz postawę tolerancji.
Postawa dialogu
Mass media są ze swej natury dialogiczne. Niektóre z mediów mają charakter bardzo wyrazisty, np. radio, telewizja i Internet. Komunikowanie poprzez mass media ma charakter dwukierunkowy. Angażuje ono odbiorcę, który staje się partnerem dialogu z nadawcą. Postawa dialogu polega na budowaniu przez jednostkę względnie trwałych relacji o charakterze partnerskim z innymi ludźmi, opartych na wzajemnym zrozumieniu i szacunku, prowadzących do współdziałania. Podstawowym narzędziem dialogu jest komunikowanie werbalne, w którym w szczególny sposób zaangażowane są intelekt i wola. Gdy dialog prowadzi do współdziałania, angażują się emocje i pewne formy aktywności. Media kształtują postawę dialogu w różnoraki sposób, m.in. ukazując pozytywne wzorce ludzi, którzy w sposób szczególny odznaczają się tą postawą. Media wzmacniając je sprawiają, że stają się one atrakcyjne i godne naśladowania (pozytywne skutki dialogu).
Postawy dialogu można uczyć w mediach poprzez odpowiednie ukazywanie postawy antydialogicznej ze szczególnym uwzględnieniem jej skutków negatywnych. Prowadzone np. w mediach dyskusje uczą kultury przekonywania, sztuki kompromisu i szacunku do rozmówcy.
Postawę dialogu ujawniają konkretne symptomy:
- ukierunkowanie na partnera (ja-ty) - eliminowany jest egoistyczny monolog;
- nacisk na to, co ludzi łączy, choć nie zamyka się oczu na to, co ludzi dzieli;
- twórcza krytyka;
- cierpliwość i wielkoduszność;
- empatia (wspomaga prawidłowy odbiór partnera);
- rozległy przedmiot (reprezentacja ludzi z różnych nacji, kultur, religii, opcji politycznych);
- asertywność (docenienie swojej osoby i innych osób) - zachowanie poczucia tożsamości własnej i partnera; gdy jedno z nich zanika, ustaje dialog;
- dyskretne wymagania wobec partnera dialogu;
- odrzucenie oportunizmu i kunktatorstwa (wysoki stopień poczucia godności osobistej).
Postawa szerokich horyzontów.
W kształtowaniu postawy szerokich horyzontów uczestniczą dwie funkcje mass mediów: informacyjna i wychowawcza.
Postawa szerokich horyzontów polega na rozległym i pogłębionym obejmowaniu przez jednostkę otaczającej ją rzeczywistości oraz na pozytywnym ustosunkowaniu się do niej. Jest przejawem dojrzałej osobowości, co widać najwyraźniej w relacji jednostki do zjawisk i problemów życia społecznego i politycznego. W postawie tej najwięcej do powiedzenia ma intelekt (żmudny proces poznawania wiedzy i zdobywania doświadczeń), oraz intelekt wspomagany przez wolę.
Do ukształtowania się tej postawy prowadzą praktycznie prawie wszystkie typy programów w radio i w telewizji, a także Internet i prasa drukowana. Szczególnie programy i prasa publicystyczna oraz treści naukowe (wyniki badań, relacje z odkryć), które są stale w mediach popularyzowane. Prezentowanie w mediach nieprzeciętnych indywidualności (różne dziedziny życia, aktywności ludzkiej), różnorodności myśli i opinii, reportaży z bliskich i dalekich krajów, wprowadzanie w dziedzictwo kultury - rodzimej i obcej, to czynniki, które mogą za pośrednictwem mediów skutecznie kształtować postawę szerokich horyzontów.
Postawę tę wyrażają liczne symptomy:
- umiejętność odczytywania i opiniowania aktualnych wydarzeń w możliwie szerokim kontekście (czasowym, społecznym, kulturalnym, politycznym i ekonomicznym);
- zbudowany własny system, hierarchia wartości z zachowaniem własnych odniesień i proporcji;
- zdystansowanie się od opinii jednostronnych, wybiórczych, powierzchownych na temat drugiego człowieka oraz w odniesieniu do spraw bieżących (wypowiadane opinie poprzedzone są dojrzałym namysłem i pogłębioną refleksją);
- bogactwo zainteresowań, pasje życiowe;
- dociekliwość intelektualna jednostki (stawianie pytań konkretnych i ważnych z poszukiwaniem prawidłowych odpowiedzi);
- optymistyczny stosunek do otaczającego świata;
- stały rozwój zainteresowań i pasji, działanie dla dobra wspólnego;
- krytyczny stosunek do mediów, odporność na kształtowanie postaw negatywnych poprzez media.
Kształtowanie przez media postaw szerokich horyzontów jest faktem. Nasz udział w nich wymaga jednak dobrej znajomości samych mediów oraz ich najważniejszych mechanizmów.
Postawa tolerancji.
Istnieje ogólne przeświadczenie, że mass media zdolne są ukształtować w jednostce również postawę tolerancji. Powinny być jednak spełnione odpowiednie warunki, ponieważ zamiast postawy tolerancji może pojawić się postawa permisywizmu, relatywizmu, czy liberalizmu moralnego. Media są zdolne wywrzeć wpływ na kształtowanie się u czytelników, słuchaczy i widzów postawy tolerancji, bez przygotowania specjalnych programów.
Symptomy postawy tolerancji to:
- szacunek wobec każdego człowieka, jego poglądów, a nawet zachowań;
- respektowanie wszystkich praw danej osoby i zachęta innych do ich poszanowania;
- "inność" drugiego przyjmowana powinna być jako coś zwyczajnego;
- akceptowanie drugiego takim, jaki jest bez próby kształtowania go na "swój obraz" czy ingerowanie w jego sprawy osobiste;
- otwarcie na zjawisko różnorodności w takich dziedzinach jak: religia, poglądy, pozycja społeczna, zainteresowania i pasje życiowe, działalność zawodowa i społeczna;
- partnerskie traktowanie drugiego - zasada równości.
Refleksja nad pozytywnymi postawami, które są kształtowane przez media prowadzi do wniosku, że media mają dużą możliwość kształtowania postaw pozytywnych.
Na zakończenie ostatnia przestroga dla rodziców.
"Organizacja dnia według programu telewizyjnego oraz przypisywanie telewizji roli darmowej opiekunki najmłodszych coraz częściej staje się wyznacznikiem życia wielu polskich rodzin. W tym ostatnim przypadku przyjęty model niesie szereg zagrożeń, szczególnie dla psychiki dzieci i młodzieży, czego większość dorosłych zdaje się nie zauważać."
Czego przykładem może być poniżej przedstawiony wiersz:
Spytała mama
swojego synka:
- Mietku, kochanie,
która godzinka?
Mietek oglądał
film na dobranoc,
więc odpowiedział:
- po siódmej, mamo.
- A jaki dzień dziś,
czwartek czy piątek,
bo zapomniałam
robiąc porządek?
Mietek wciąż patrząc
w telewizorek,
rzekł: - Dzisiaj twój serial,
więc dziś jest wtorek.
- A który dzisiaj?
Podpowiedz mamie.
- Piąty. Widziałem
to w "Panoramie".
- A jaki miesiąc?
- Już mamy kwiecień.
Czytałem o tym
w telegazecie.
- Czy nie czas, Mietku,
iść do kąpieli?
- Nie o tym jeszcze
nie powiedzieli.?
M. Bartkowicz.
