Antropologia kulturowa ćwiczenia.

WSP TWP
Antropologia kulturowa – ćwiczenia

Ćwiczenia

Antropologia – to nauka polegająca na adekwatnym opisywaniu i wyjaśnianiu przebiegu procesu ewolucji człowieka w jego własnościach biologicznych i kulturowych.

Kultura – to gatunkowy społecznie organizowany system świadomego przystosowania się człowieka do otoczenia realizowany za pośrednictwem przedmiotowych wytworów i mających na celu zaspokojenie jego różnorodnych potrzeb, które wzbudzają ośrodki napędu.

Potrzeba – to stereotypowe zaburzenie stanu dynamicznej równowagi wewnętrznej w osobniku zachodzące na skutek niedoboru bądź nadmiaru substancji, energii lub informacji.

Specyficzne ludzkie potrzeby:
1. Potrzeba sensu (celowości) życia.
2. Potrzeba uogólnionego poznania świata.
3. Potrzeba estetyczna (przeżycie piękna).

System – to zbiór elementów i relacji zachodzących między nimi.

Ćwiczenia

Modele ewolucyjne

Antropogeneza – to ewolucyjna transformacje prowadzące od antropologicznego przodka do człowieka współczesnego.

1. Faza ewolucji przygotowawczej – Proterantropy

Formy takie jak: Austrolopiteki – małpa południowa

Kryteria:
a). Mózgoczaszka – 550cm3
b). Dwunożność
c). Produkcja narzędzi

wg Keith – minimalna mózgoczaszka ~ 750 cm3

2. Faza Archantropy
Austrolopiteki
Mózgoczaszka 800 cm3
Narzędzia kamienne – homonoilis
Szczątki 2,4-2,6 mln lat
Homo erectus 1,8-1,6 mln

Kryteria:
a). Produkcja narzędzi
b). Dwunożność
c). mózgoczaszka

Człowiek opanował ogień.

3. Faza Paleantropy

Mózgoczaszka 1370 cm3
Skomplikowane narzędzia kamienne
Neandertalczyk 330 tys-45 tys

Anageneza - (gr. anagennn ‘na nowo rodzić’) biol. rozwój ewolucyjny organizmów, w którym dochodzi do przekształcenia się jednego gat. w drugi bez rozdzielania ciągu populacyjnego (kladogenezy).

Anageneza, transformacja filetyczna - ewolucyjna zmiana cech całej populacji danego gatunku doprowadzająca do tak istotnej różnicy w porównaniu z populacją wyjściową (początkową), że nowa populacja może być uznana za nowy gatunek biologiczny, a populacja początkowa - za gatunek wymarły.

Kladogeneza – proces powstawania gatunków polegający na filogenetycznym rozgałęzieniu – gatunek macierzysty dzieli się na dwa (lub więcej) gatunków potomnych; przeciwieństwo → anagenezy

4. Faza
47 – 45 tys Neantropy 1490 cm3

Socjobiologia + psychologia ( Hamilton Wilson)

Ćwiczenia

Buszmeni (z języka afrikaans "basjesman" - człowiek z lasu, od którego powstał angielski "bushman" i niemiecki "Busch Mann"), nazwa miejscowa San, Saab, koczowniczo-stepowy, zbieracko-łowiecki lud Afryki Południowej., zamieszkujący kotlinę Kalahari i pustynię Namib, liczący ok. 50 tys. osób (1990). Posługują się językami buszmeńskimi z grupy khoisan.

Według większości uczonych uważni za przedstawicieli jednej z najstarszych ras ludzkości (która w epoce neolitu sięgała do Europy, m.in. do Francji i Szwajcarii) i najstarszą ludność Afryki Południowej typu negroidalnego. Pierwotnie, wraz z Pigmejami i Hotentotami, zamieszkiwali prawdopodobnie Afrykę Północną i Wschodnią.

Od III tysiąclecia p.n.e., wypierani przez ludność kuszycką, m.in. z południowej Etiopii, zajęli obszary sawann wschodnioafrykańskich. Następnie, spychani przez ludy Bantu i Chamitów - przedstawicieli rasy białej, napływali falami na tereny Afryki Południowej, zasiedlając m.in. obszary dzisiejszej Namibii, PPA, Botswany, Lesotho, Suazi. Wraz z Hotentotami uważani za twórców kultury wiltońskiej, która od przełomu IV i III tysiąclecia p.n.e. zajmowała tereny od południowej Etiopii na północ, po Kraj Przylądkowy na południu i Namibię na zachodzie.

Następni przybysze na obszary Afryki Południowej, Hotentoci, poszukując pastwisk dla swego bydła, rozpoczęli wojnę z Buszmenami i zaczęli ich stopniowo wypierać na bardziej ubogie i pustynne tereny centralnej i wschodniej Namibii, centralnej Botswany i północno-zachodniej RPA.

Od czasów II wojny światowej wiele rodzim buszmeńskich mieszka w rezerwatach i pracuje na plantacjach lub w kopalniach.

Buszmeni dzielą się na 4 grupy:
1) Buszmenów północnych, zamieszkujacych północno-wschodnią Namibię, zachodnią Botswanę i skrawki południowej Angoli (plemiona Kung, Auen. Aukwe),
2) Buszmenów centralnych, żyjących w głębi pustni Kalhari (np. plemię Naron),
3) Buszmenów z pustyni Namib
4) Buszmenów południowych (Kham), zamieszkujących na południu Kalahari (pozostałości plemion Auni i Nuen).

Żyjąc w izolacji od innych ludów afrykańskich, do XIX w. pozostawali na etapie kultury kamienia (młodszego paleolitu), odpowiadającej europejskim kulturom paleolitycznym.
Cechą charakterystyczną Buszmenów jest brunatnożółta skóra, niski wzrost (kobiety 130 cm, mężczyźni 140 cm), steatopygia, czyli silne otłuszczenie okolicy pośladkowej oraz fałda (powieki) mongolska.

Zajmują się zbieractwem (kobiety) i łowiectwem (mężczyźni, którzy niegdyś wyrabiali także ubrania i sandały ze skóry). Polują za pomocą łuków (zatruwają truciznami organicznymi groty strzał), kijów i maczug, budują pułapki. Ogień rozpalają pocierając w dłoniach drewnine wiertła. Wody gruntowe wysysają za pomocą rurek z trzciny (tzw. studnie buszmeńskie). Nie mają stałych siedzib, zajmują nisze skalne lub budują prymitywne szałasy, opuszczane podczas koczowniczych wędrówek. Naczynia na wodę wykonują od stuleci z jaj strusich, niekiedy bogato je zdobiąc. Podstawą organizacji społeczności Buszmenów była i pozostaje nadal rodzina monogamiczna lub poligyniczna. Kilka lub więcej rodzin łączy się w niewielkie grupy, liczące od 50 do 100 osób, na których czele stoją starsi i doświadczeni myśliwi. Nie mają stałych stałych wodzów. Specjalną rolę pełnią, otoczeni dużym poważaniem, czarownicy-znachorzy, którymi moga być zarówno mężczyźni, jak i kobiety.
Religia Buszmenów związana jest z ich łowieckim trybem życia. Uznają istnienie nadrzędnej Istoty Dobra (Huwe lub Thora), która stworzyła wszystkich ludzi, dając im w użytkowanie stepy, trawę, bydło i pożywienie, sprowadając na ziemię deszcze i chroniąc ich przed chorobą i niebezpieczeństwami. Istocie Dobra podlega Istota Zła (Khaun), sprawczyni cierpień i wszelkiego zła, której z kolei podporządkowane są czyniące również zło Gawa - siły nocy, wiatru i burzy. Ponadto czczą Księżyc, Słońce i gwiazdy.

Kulturę duchową Buszmenów tworzą mity, legendy, tańce, a przede wszystkim wspaniałe malowidła w grotach i jaskiniach, występujące na całym obszarze na południe od Zambezi. Przedstawiają one zwierzęta i sceny polowań, wykonane najczęściej w kolorach czerwonym, żółtym i brunatnym. Najsłynniejszym naskalnym malowidłem buszmeńskim jest tzw. Raj Buszmenów, odkryty w górach Pontoku, w okolicach Spitzkoppe w Namibii.


Schemat blokowy ukazujący możliwe uwarunkowania genezy szamanizmu


Intensyfikacja myślistwa
↓
Przygotowanie sprawnego myśliwego→ stopniowa nauka rzemiostwa myśliwskiego i
↓ rozległej wiedzy o otoczeniu
Trening percepcyjny i wytrzymałościowy
↓
Głodówki, zadawanie bólu, poddanie sytuacjom →oderwanie od wrodzonej regulacji Grozy, wyczerpujące marsze. wartościami emocji na rzecz motywacji
wolicjonalnej

↓

deprywacyjne przetworzenie prowadzące do: → oderwanie od naturalnych uwarunkowań
-zmian reaktywności w kierunku środowiska
ponadnormalnych możliwości → odreagowanie pamięci okołoporodowej
funkcjonowania organizmu (śmierć inicjacyjna) i archetypowej
- kształcenie świadomej samokontroli
i odblokowania szlaków do podświadomości

↓ ↓
Odkrycie i użycie halucygenów stany transpersonalne czynne
↓ uczestnictwo w „polu psyche społeczne”
Intensyfikacja zbieracza ↓
Szamański model świata i człowieka




Szamanizm – forma religii związana z instytucją szamana.

20-25% pożywienia zdobywają mężczyźni, resztę kobiety – pokarm roślinny.
Wędrują pieszo 2000-3000 km
Kobieta nosi dzieci do 4 r.ż – 6,6 km, rocznie 2400 km
Pokarm roślinny zdobywa kobieta dziennie 7-10 kg
Obozowiska liczą od 15 do 50 osób

Ćwiczenia

Buszmeni cd.

Obrzęd makoma – taniec śmierci – odbywa się raz w tygodniu, po upolowaniu większego zwierzęcia, po zachodzie słońca. Kobiety tworzą koło i klaszczą w dłonie i intonują pieśni. Krąg zewnętrzny tworzą mężczyźni.

Najwyższa istota – Gao!na ( na –stary, wielki). Jest źródłem energii życiowej
N/om moc
Przeciwnik Gao!na – Gauwa przywódca dusz zmarłych, władca podziemia, zsyła choroby, jest źródłem zła. Dysponuje magicznymi strzałkami.

Religia monoteistyczna – wierzą w jedną istotę duchową.

2 typy relacji:
- unikania
- żartowania

Koncepcja chorób:
- ktoś wytraca energię n/om
- energia rdzewieje n/om
- jeśli ktoś prześle magiczną zatrutą strzałę

Leczenie:
Wyjmuje złą energię
Wyposażenie chorego w energię n/om
Wyjęcie strzały

Sztuka:
Tańce makoma
Elementy wizyjne



Ćwiczenia

Rolniczy osiadły tryb życia

Podział paleolitu
18.000 – 9300 epipaleolit ( nie ma śladu upraw, jest intensyfikacja zbierania nasion)

EPIPALEOLIT
(archeol.) okres przejściowy pomiędzy schyłkiem paleolitu a początkiem neolitu, wyróżniany jedynie dla Bliskiego Wschodui Afryki Płn., datowany pomiędzy 17 a 10 tysięcy lat temu. E. cechuje pojawienie się szeregu zmian kulturowych i gospodarczych (osiadły tryb życia, intensywne zbieractwo roślin, kontrola nad stadami dzikich zwierząt), wyprzedzających przejście od gospodarki przyswajającej do wytwórczej.

9300 – 8500 p.n.e protopaleolit ( udomiowiono jęczmień, nie udomowiono zwiarząt)
8500- 7000 p.n.e neolit preceramiczny (oznaki udomowienia roślin i zwierząt)

Ejnam (Ain Mallaha)

Jerycho
Jerycho - arabskie miasto położone w Judei, w środkowej części Izraela, w pobliżu rzeki Jordan. Miasto znajduje się pod administracją Autonomii Palestyńskiej. Miasto jest położone około 270 metrów p.p.m. i stąd uważane jest za najniżej położoną miejscowość na świecie.
erycho jest jednym z najstarszych miast świata i prawdopodobnie najstarszym nieprzerwanie istniejącym siedliskiem ludzkim.
W pobliżu obecnego Jerycha już 11 000 lat temu istniały trzy odrębne siedliska ludzkie. Było to spowodowane najprawdopodobniej dogodną lokalizacją - w pobliżu źródła wody i prowadzącego ze wschodu na zachód szlaku na północ od Morza Martwego.
Tell es-Sultan
Najstarsze z w/w siedlisk znajduje się na terenie dzisiejszego Tell es-Sultan (lub Tell Sultan) w odległości kilku kilometrów od miasta, wywodzące się z okresu neolitu preceramicznego. W języku arabskim tell oznacza kopiec lub wieżę - taki kopiec powstał przez swoiste "nabudowywanie" nowych części miasta na stare, co jest powszechne na Bliskim Wschodzie i w Anatolii.
Istnienie siedliska podzielono na kilka okresów:
Kultura natufijska
Okres Rewolucji neolitycznej (przedneolityczny), przed przejściem tamtejszej społeczności do osiadło-rolniczego trybu życia. Pierwsze konstrukcje kamienne w tamtym rejonie wywodzą się z ok. IX tysiąclecie p.n.e.(9000 r.p.n.e.).
NPC A
Neolit preceramiczny A - ok. 8350 r.p.n.e do 5850 r.p.n.e. Czterohektarowa osada otoczona murem kamiennym o wysokości około 3,5 m z dziesięciometrowej wysokości kamienną wieżą w połowie długości jednej ze ścian muru. Zabudowa - okrągłe domy z cegieł z błota suszonego na słońcu. Mieszkańcy trudnili się uprawą pszenicy, jęczmienia i roślin strączkowych, a także handlem i polowaniem na dzikie zwierzęta.
NPC B
Neolit preceramiczny B - ok. 7220 p.n.e. do 5850 p.n.e. Mieszkańcy osady rozszerzyli zakres uprawianych roślin, prawdopodobnie udomowili owce. Odnaleziono czaszki noszące ślady wskazujące na wykorzystywanie ich w celach kultu religijnego(niektóre pomalowane na czerwoni z wymodelowanymu twarzami z gipsu).
Po okresie NPC A osada znajdowała się przez pewien czas w zastoju, po którym nowe siedlisko (okres NPC B) stworzono na zerodowanej powierzchni poprzedniego. Jego zabudowę stanowiły wielokątne (głównie na planie prostokąta lub zbliżonym) budynki z zaokrąglonych cegieł z osuszonego błota stawianych na kamiennych fundamentach. Składało się na nie na ogół kilka pokoi (często dużych, o powierzchni przekraczającej 20 m kw., podzielonych na mniejsze części) z wapiennymi podłogami otaczających centralny dziedziniec wyłożony gliną.
Kathleen Kenyon zidentyfikowała jeden z budynków jako (prawdopodobnie) świątynię, jako że w jego ścianie znajdowała się nisza, do której doskonale pasował znaleziony nieopodal kawałek kolumny ze skały wulkanicznej.
Zmarli mieszkańcy osady grzebani byli pod podłogami swoich domostw. Nie wszystkie szkielety były kompletne, niektóre nosiły ślady przebywania na powietrzu. Odnaleziono też komorę zawierającą siedem czaszek pozbawionych szczęk, z częściami twarzowymi pokrytymi gipsem i muszlami ślimaków morskich umieszczonymi w oczach.
Inne znaleziska
· krzemienne groty strzały, precyzyjnie oszlifowane ostrza sierpów, dłuta, drapaki, toporki.
· przedmioty obsydianowe niewiadomego pochodzenia.
· kamienne żarna i pięściaki, wapienne naczynia
· szpachle i wiertła z kości
· stylizowane, antropomirficzne figury gipsowe i gliniane niemal naturalnych rozmiarów
· paciorki
Neolit ceramiczny
IV tysiąclecie p.n.e. - Jerycho było w tym okresie zamieszkane i szybko się rozwijało. Typ zabudowy pozostał jednak w przeważającym stopniu tożsamy z poprzednim okresem.
Epoka brązu
Wiele miast Kanaanu uległo zniszczeniu w XVI wieku p.n.e.. Archeologiczne dowody potwierdzają ten fakt, jak i to, że również wówczas Jerycho otoczone było murem z kamienia i cegły. Biblia w Księdze Jozuego podaje słynny opis zniszczenia murów Jerycha.
Tło biblijne
Jerycho wspomniane jest w Starym Testamencie (wg nazewnictwa chrześcijańskiego) ponad 70 razy. Przykłady:
· Księga Liczb - Bóg ukazuje Mojżeszowi ziemię, jaką da jego ludowi. (34,1)
· Księga Jozuego - słynne oblężenie Jerycha i zburzenie jego murów. (6,26)
Nie brak wzmianek w Nowym Testamencie: Przykłady:
· Ewangelia Mateusza - Niewidomi pod Jerychem. (20,29-34)
· Ewangelia Marka - Niewidomy pod Jerychem. (10,46-52)
· Ewangelia Łukasza - Miłosierny Samarytanin. (10,30-37)
· Ewangelia Łukasza - Zacheusz. (19,1-10)
· List do Hebrajczyków - Przykład o murach Jerycha. (11,30)
Historia współczesna
Miasto zostało zajęte przez Izrael po wojnie sześciodniowej w 1967. Stało się pierwszym miastem oddanym Autonomii Palestyńskiej w 1994 na mocy Porozumień z Oslo. Później ponownie zajęte przez Izrael, zostało oddane Palestyńczykom 16 marca 2005 roku.
Prace archeologiczne

Wykopaliska na Tell es-Sultan w Jerychu
Pierwsze wykopaliska w tym rejonie przeprowadził Charles Warren w 1868. Ernst Sellin i Carl Watzinger odkryli Tell es-Sultan and Tulul Abu el-'Alayiq - późniejsze siedlisko w pobliżu Jerycha - pomiędzy 1907 a 1911. John Garstang w latach 1930-1936. Wykopaliska kontynuowała w latach 50. wspomniana Kathleen Kenyon. Lorenzo Nigro i Nicolo Marchetti prowadzili ograniczone prace w 1997 na zlecenie Palestyńskiego Departamentu Archeologii. Ich odkrycia w tym samym roku weryfikował na miejscu dr Bryant Wood.


Wzgórza – telle, tepe, tell


Ćwiczenia

Czas
Chwila
To pieniądz
Leczy rany
Upływ czasu
Ucieka
Ucieka, wieczność czeka
Szczęśliwi czasu nie liczą
Względność czasu
Letni, zimowy
Dawno temu
Najwyższy czas
Ciężkie czasy
Płynie
Czasoprzestrzeń
Jednostki czasu minuta, sekunda
Strefy czasowe
Przepłynął między palcami
Czas na obiad
Czas nagli
Komu w drogę temu czas
Tymczasem
Ponadczasowy
Późno, wcześnie
Czasochłonne
Minął
Z czasem

Kulturoniszcząca rola czasu

Dwa rozumienia czasu:
1. jako jedyna rzeczywistość – jest od nas nie zależny, ucieka, płynie
2. jesteśmy panami czasu

E. Hall podzielił współczesne kultury ludzkie
1. skupiające swoją uwagę – polichroniczne
2. Monochroniczne (kultura amerykańska)
- myślenie linearne czasowe
- linearne pojmowanie przyczyny skutku

przestrzeń trójwymiarowa

Ćwiczenia

Dymorfizm płciowy i jego wpływ na symbolizację kobiet i mężczyzn rolę społeczno – kulturową.

Jeżeli człowiek wyposażony jes w 46 chromosomy to jeden z tych chromosomów przekazuje informacje dotyczące płci. W 6 tygodniu od zapłodnienia następuje duże stężenie chromosomów męskich we krwi matki.Wtedy to kształtuje się płeć.Jeżeli stężenie chromosomów męskich jest wysokie – chłopiec, niskie – dziewczynka.Charakter mózgu zależy od hormonów.
Lewa półkula: mowa, zdolności językowe, czytanie, pisanie – funkcje werbalne, językowe. Postrzeganie szczegółów. Funkcje praktyczne i konkretne – rzeczowość, odrębność. Porządek linearny – nąstępstwa wypadków.
Prawa półkula: orientacja przestrzenna. Funkcja wizualna i przestrzenna. Postrzeganie obrazów, ocena odległości. Postrzeganie całości. Funkcje emocjonalne i abstrakcyjne. Kształty, schematy.

Symbolizacja kobiet i mężczyzn:
Kobieta:
Cecha: zasadnicza funkcja życia – macierzyństwo, ciąża, rodzenie, duże obciążenie biologiczne.
Cecha: podział ról społeczno-kulturowych – stabilizacja rodziny.
Cecha:stopień rytmizacji życia – codzienny rytm zycia.
Cecha: ogólne nastawienia poznawcze – stosunek jednostkowo-analityczny do rzeczywistości.
Cecha:postawa wobec świata – „ten mały świat”
Cecha: Konsekwencje społeczno- kulturowe
Cecha: Konsekwencje dla symbolizacji archetypowej

Mężczyzna:
Cecha: zasadnicza funkcja życia – zachowanie aktywne, zapłodnienie – małe obciążenie biologiczne.
Cecha: podział ról społeczno-kulturowych – stabilizacja grupy jako całości.
Cecha:stopień rytmizacji życia – pęd ku niezwykłości i swobodzie.
Cecha: ogólne nastawienia poznawcze – stosunek uogólniajaco –syntetyczny.
Cecha:postawa wobec świata – nastawienie na transcandendent.
Cecha: Konsekwencje społeczno- kulturowe
Cecha: Konsekwencje dla symbolizacji archetypowej


Ćwiczenia

Ewolucjonizm
Koncentruje się na regułach ewolucji odnoszących się do całości kultury ludzkiej, kultur regionalnych, poszczególnych elementów i sfer kultury. Celem ewolucjonistów było wykrycie praw rządzących ewolucją wszystkiego tego co możemy określić jako rzeczywistość kulturowo społeczną.Głównym problemem antropologii ewolucjonistycznej stała się konfrontacja z tezami głoszonymi w wieku XIX wedle których odmienność oraz niższość technologiczna i kulturowa społeczeństw poza europejskich należy wyjaśniać upadkiem i deklaracją, odejściem od pierwotnego wysokiego poziomu. Idea tzw. Regresu kulturowego w interpretacjinowożytnej. Za twórców i zalożycieli tego kierunku uważa się Tylor i Morgan. Głoszono tezę o jedności natury ludzkiej – człowiek zawsze i wszędzie miał wykazywać te same cechy psychiczne niezaleznie od rasy, epoki czy środowiska. Wg ewolucjonistów można mówić o kulturze całej ludzkości przy rozpoznawaniu różnic między kulturą poszczególnych narodów i plemion, epok historycznych czy obszarów geograficznych. Ewolucjonizm uważał genetczną ciągłość rozwoju a mianowicie rozwój kulturowy uwarunkowany jest w tym ujęciu etapami wcześniejszym postępem uważany był główny element wyznaczający kierunek ewolucji. Według ewolucjonistów celem studiów kulturoznawczych jest synteza umożliwiająca rekonstrukcję dziejów kultury dzięki zastosowaniu metody porównawczej. Pojawiła się także koncepcja stadialności rozwoju kultury ludzkiej, która ewluuje od stadiów niższych ku wyższym co jest procesem stopniowym i ciągłym ale nie równomiernym:
a). Religia- zwiazki między wierzeniami a regułami zycia społecznego oraz poszukiwanie źródeł magii i religii.
b). Miasta i państwa jako podstawowe formy życia cywilizowanego.
Koncepcję stadialności rozwoju kultury i poszczególnych jej dziedzin. Cały dotychczasowy rodzaj ludzkości podzielił na 3 epoki tzw. „okresy etniczne:

1. Niższy stan dzikości- od powstania człowieka do wprowadzenia rybołówstwa i zdobycia umiejętności posługiwania się ogniem.
2. Średni stan dzikości- kończy się z chwilą wynalezienia łuku i strzały.
3. Wyższy stan dzikości- kończy się w momencie wynalezienia garncarstwa.
4. Niższy stan barbarzyństwa- od chwili oswojenia zwierząt i wprowadzenia upraw.
5. Średni stan barbarzyństwa- umiejętność wytopu rudy żelaza, ale bez znajomości narzędzi żelaznych.
6. Wyższy stan barbarzyństwa- od wynalezienia technologii wyrobu narzędzi żelaznych do wynalezienia alfabetu i pisma.
7. Stan cywilizacji, którą można podzielić na starożytną i nowożytną.

Tylor- mniej interesował się budową ewolucyjnych schematów i ogólnym rozwojem kultury, a bardziej ewolucją poszczególnych dziedzin kultury. Opracował koncepcje przeżytków kulturowych i zapoczątkował w etnologii badania statystyczne wg. H. Spencera . Prawa rozwoju społeczno- kulturowego wynikały z ogólnych zasad ewolucji, zjawisk przyrodniczych. W procesie ewolucji dostrzegał nie tylko czynniki wewnątrzkulturowe, ale także zewnętrzne, jak np. oddziaływanie środowiska czy struktury demograficznej. Kierunek ten spotkał się z krytyką w obrębie innych orientacji, aczkolwiek część badanych z kręgów marksistowskich uznała jego teoretyczne propozycje za godne kontynuacji, co w konsekwencji doprowadziło w latach 30 ubiegłego stulecia do powstania radzieckiej szkoły etnograficznej. Szczególne miejsce w twórczości zajął Morgan, który stał się dla Marksa największym autorytetem w antropologii społecznej.

Dyfuzjonizm
Ta nowa orientacja w badaniach antropologii kulturowej pojawiła się na początku XX wieku jako sprzeciw wobec koncepcji ewolucjonistycznych. Jej przedstawiciele zarzucali ewolucjonistom tworzenie uproszczonych schematów. Wśród wspólnych dla dyfuzjonustów opcji wymienia się najbardziej ogólne z nich a mianowicie:
a) Przekonanie że rozwój odbywa się przede wszystkim przez zapożyczenie, a o dynamice kultury decyduje intensywność kontaktów międzykulturowych.
b) Traktowanie kultury jako zbioru elementów a nie organicznej całości czy powiązanego wewnętrznie systemu.
c) Odrzucenie ewolucjonizmu i podejmowanie badań, które w konsekwencji miały prowadzić od przyrodniczej nauki o kulturze do humanistycznej historii kultury.

Dyfuzjoności podzielali jednak wypracowaną przez ewolucjonistów wizję antropologii społecznej jako dyscypliny historycznej i podobnie jak oni usiłowali odtworzyć historię ludzkości, ale przyjmując inne założenie. Mimo pewnych wspólnych dla dyfuzjonustów opcji należy stwierdzić, że określają one różne orientacje teoretyczne. Najbardziej skrajne poglądy prezentowali dyfuzjioniści angielscy: W. Rivers, E. Smitch, W.Perry należący do tzw. Szkoły heljotycznej, panegipskiej bądź wyprowadzając ją w całości ze starożytnego Egiptu. Smitch na przykład dowodził, że cywilizacja jest taką specyficzną kombinacją cech, że nie mogła być wynaleziona więcej niż 1 raz i przyjął, iż kolebką cywilizacji był Egipt. Stąd cywilizacja miałaby się rozpowszechniać na całej ziemi, a głównym impulsem dla rozwoju cywilizacji była religia. Innym nurtem dyfuzjonistycznym była tzw. szkoła kulturowo-historyczna, której prekursorem był antropogeograf F. Ratzel (inicjator dyfuzjonizmu jako koncepcji badawczej), ale główny zrąb teoretyczny i praktyczny tej szkoły został wypracowany przez Leo Frobeniusa (program śledzenia wędrówek nie tylko oddzielnych elementów kulturowych w czasie i przestrzeni ale także całych zespołów tzw. kompleksów kulturowych).

B. Onkerman i F. Graedner kluczowym pojęciem dla tego nurtu jest pojęcie tzw. Kręgów kulturowych (kulturkreis). Ostatecznie sformułował schemat kulturowy w drodze dyfizji W . Schmidt werbista twórca pierwszego ośrodka badań terenowych, który skupiał się wokół założonego przez Schmidta czaspisma „ Antropos” ( człowiek).Wg koncepcji Schmidta istaniało początkowo kilka tzw. Kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały sią na podobieństwo fal na wodzie, które powstawały ze zmieszania się ze sobą kultur podstawowych (teoria kręgów kulturowych). Podzielił kręgi na szczeble gospodarki zbiorczo łowieckiej. Kultury prymarne i sekundarne (gospodarka produkcyjna) oraz kultury tercialne (prowadzące do współczesnej cywilizacji). Kryterium podziału stanowi tu nie tylko typ gospodarki ale także typ organizacji społecznej ( matriarchat, patriarchat, egzogamia, dwuklasowość) jak też forma wirzeń i praktyk religijnych oraz najbardziej podstawowy typ narzędzi i przedmiotów materialnych. Dlatego też podział dokonany prezez Schmidta nie pokrywa się ściśle z podziałem kultury na kulturęzbiorczo łowieckiej, pasterskie i rolnicze.


Funkcjonalizm
Orientacja teoretyczna i metodologiczna w antropologii, która przyjmuje założenia całościowego w systemie traktowania kultury a przy wyjaśnianiu zjawisk kulturowych odwołuje się do ich funkcji. Ten ty analizy kultury został zapoczątkowany przez Malinowskiego i Radchiffa – Browna (różnie w interpretacji tych samych ogólnych założeń pomiędzy twórcami tego kierunku zaowocowały wyodrębnieniem (kontynuacja myśli Malinowskiego) i funkcjonalizmu strukturalnego (kontynuacja badań Radchiffa – Browna).
Funkcjonalizm rozwinął się przede wszystkim w antropologii brytyjskiej – jego początek umownie wyznacza data wydania „Argonantów zachodniego pacyfiku” B. Malinowskiego i A. Islanders czyli w 1922 r. . Wlatach 30 i40 był obok psychokulturalizmu rozwijającego się w antropologii amerykańskiej dominującym nurtem w badaniach antropologicznych, jego prekursorem był E. Mach oraz E. Durkheim oraz jego szkoła socjologii kulturowej reprezentowana przez M. Mauss i H. Huberta. Funkcjonalizm reprezentowali także w dużym stopniu uczniowie Malinowskiego i Browna, R. Firth, S. Nodel, L. Schaper, A. Richards, N. Wilson, M. Fortes, E. Evans Pritchard, E. Leach i inni.
Funkcjonaliści krytykowali zarówno ewolucjonizm jak i szkołę kulturowo –historyczną. O nowatorstwie tego kierunku zadecydowały 3 podstawowe rozstrzygnięcia. Funkcjonalizm traktował antropologię kulturową jako dyscyplinę socjologiczną i głosił radykalny zwrot ku empirii i również holistyczną wizję kultury. Antropologia w tym ujęciu stała się nauką o genezie i rozwoju kultury i cywilizacji. Na pierwszy plan wysunęły się pytania odziałanie konkretnych systemó kulturowych systematyczne badania terenowe uznano za nieodzowny warunek badań antropologicznych, za podstawę i jednocześnie test teoretycznych twierdzeń za uzasadnione uznano tylko systemowe badanie kultury, gdzie każdy element kulturowy interpretowany może być jedynie w ramach całości systemu w którym występuje akceptacja powyższych założeń zaowocowało powstaniem wielu klasycznych dzisiajstudiów naukowych jak chcociażby badanie z zakresu struktury i organizacji społecznej (Brown, Malinowski, Forest) gospodarki (Malinowski, Firth), pokrewieństwa (Brown), władzy i systemów politycznych (Schaper, Leach), języka (Malinowski).
Z punktu widzenia poznania różnych kultur, największymi osiągnięciami funkcjonalizmu są prace terenowe poświęcone różnym kulturom. Swoistym novum występującym w literaturze antropologii kulturowej stały się prace opisujące zbiorowości miejskie w Europie (Firth). Klasyczna teoria kultury w ujęciu funkcjonalizmu nawiązuje do definicji Tylora podkreśla, że kultura stanowi odrębność człowieka jako gatunku jako swoje istnienie. Podstawowe założenia funkcjonalizmu odróżniają je wyraźnie od innych ujęć w etnologii i można je sprowadzić do 4 stwierdzeń:
1. Kultura jest całością.
2. Kultura jest systemem zintegrowanym.
3. Kultura ma charakter funkcjonalny.
4. Kultura jest aparatem instrumentalnym (kultura jako mechanizm umożliwiający adaptację jednostki do środowiska społecznego i naturalnego), jak róznież jest aparatem instrumentalnym umozliwiającym zaspokojenie potrzeb.

W swoich pracach teoretycznych Malinowski dokonał zwrotu ku pozytywistycznej i naturalistycznej interpretacji a teoria potrzeb stała się kluczową koncepcją w badaniach nad kulturą. Kultura w relacji człowiek i środowisko bilogiczne, stanowi czynnik pośredniczący i staje się drugim wtórnym środowiskiem człowieka. Zaspokajanie potrzeb jest możliwe dzięki pośrednictwu tradycji wartości, norm , wzorów kultury czyli dzięki dziedzitwu kulturowemu. Działanie kultury jest możliwe dzięki wzajemnemu powiązaniu zorganizowanych systemów działań ludzkich czyli dzięki instytucjom kulturowym – są one najmniejszymi dającymi się wyróżnić elementami kultury. Ich podstawowe typy są powszechne a ich zróżnicowanie świadczy o zróżnicowaniu kulturowym. B. Malinowskiego interesowało przede wszytskim oddziaływanie cywilizacji europejskiej na kulturę tradycyjną, które to stanowiło bodziec dla radykalnych przeobrażeń, tradydyjny wzór i wartości. Wswojej koncepcji Malinowski nadał ogólną postać teorii kontekstu kulturowego. W koncepcji funkcjonalistycznej jednak znane fakty dyfuzji kulturowj nie miały istotnego znaczenia. Powstająca nowa kultura nie jest w tym ujęciu uporządkowana tradycyjnych i zapożyczonych elementów ale zupełnie nową rzeczywistością. Kontakt i odziaływanie nowej obcej kultury powodują naruszenie względnej równowagi systemu kultury tradycyjnej, co uruchamia mechanizmy prowadzące do nowej integracji systemu, tak aby mógł on ponownie spełniać swe podstawowe funkcje w zmienionych warynkach.


Strukturalizm.
Kierunek badawczy we współczesnej etnologii, który wywodzi się z inspiracji lingwistycznych lingwistycznych postulujący analizę strukturalną badanych czynników i obiektów, odwołująca się do pojęcia różnie rozumianej i definiowanej struktury. Do przedstawicieli tego nurtu zalicza się badaczy z różnych dyscyplin szczegółowych takich jak: lingwistyka, literaturoznawstwo, psychologia, socjologia, historia sztuki. W ramach etnologii można wyróżnić 3 podstawowe warianty strukturalizmu:
Francuski ( Claude Levi- Strauss, M. Godelier, E. Ortigue, C. Conaominas)
Północno-amerykańscy ( P. Maranda, E. Maranda, I. Rossi)
Brytyjscy ( V. Tuner, E. Leach)

Nie istniało i nie istnieje jedno wspólne stanowisko strukturalistyczne w etnologii. Podwaliny strukturalizmu etnologicznego wiążą się bezsprzecznie z pracami C. Levis- Straussa. Przyjął on, że między językiem a innymi dziedzinami kultury istnieje zasadnicza analogia, gdyż posiadają one tożsamą lub co najmniej zbliżoną budowę strukturalną i stąd daje się analizować za pomocą jednolitego zespołu założeń i metod badawczych stosowanych z powodzeniem w lingwistyce strukturalnej. Uważał on kulturę za coś w rodzaju języka zbudowanego ze stosunków logicznych. Powierzchniowe szczegóły języka strukturalizmu są różne w różnych systemach społecznych, ale jego ostateczna gramatyka tzn. organizacja strukturalna ma charakter uniwersalny. Opiera się ona na systemach stosunków stanowiących wytwór nieuświadomionej działalności ludzkiego umysłu. Produktem tej działalności są poszczególne struktury mające charakter metaempiryczny metaempiryczny lokujące się na głębokim poziomie kultury. C. Levis-Strauss zakłada istnienie relacji między biologicznym, psychologicznym i kulturowym poziomem rzeczywistości o charakterze izomorficznym. Zasadnicze znaczenia ma tutaj stosunek natury do kultury. Kultura jawi się tutaj jako efekt symbolizacji powstałej w pewnym momencie rozwoju gatunku ludzkiego, której wyrazem jest przede wszystkim ludzki język. Podejście od natury do kultury jest zdeterminowane przez ludzką zdolność do myślenia o związkach biologicznych jako o systemach opozycji. Zdolność do myślenia symbolicznego sprawia, że człowiek przyjmuje rozmaitość gatunkową, a natury jako pojęciową podstawę dyferencji społecznej.


Fenomenologia
XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego głównym twórcą i reprezentantem jest Edmund Husserl, a także wytworzona przez ten kierunek metoda badań filozoficznych stosowana przez filozofów egzystencji.
Nazwa kierunku pochodzi od greckiego słowa phainomenon oznaczającego to, co się jawi. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio dane. Jest to metoda filozofowania, która odbiega od codziennych sposobów orientowania się w rzeczywistości. Podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego nastawienia bezzałożeniowością. W nastawieniu naturalnym mamy na temat świata pewne założenia, domysły, teorie, spekulacje. Fenomenologia nawołuje do ich odrzucenia po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi. Edmund Husserl postulował powrót do rzeczy samych. Ma temu służyć redukcja fenomenologiczna (epoche), która oznacza wzięcie w nawias, zawieszenie przekonania o realnym istnieniu świata i poznającego podmiotu. Epoche miała sprawić, że świadomość stanie się czysta (pozbawiona założeń), będzie traktować świat wyłącznie jako fenomeny, zjawiska.
Dla fenomenologii ważne znaczenie ma pojęcie intencjonalności, które Husserl zapożyczył od swojego nauczyciela Franza Brentany. Według Brentany intencja jest relacją łączącą umysł, świadomość z treścią lub przedmiotem. Relacja intencjonalna składa się z dwóch członów: noezy i noematu. Noeza to akt świadomościowy, a noemat – przedmiot dany w tym akcie. Brentano przypisywał intencjonalność wszystkim stanom umysłowym. Husserl zauważył, że tak nie jest, niektóre stany nie są intencjonalne: np. ani nastrój, ani stan ducha nie są nakierowane na coś.
Fenomenologowie przejęli też od Brentany fascynację oczywistością. Fenomenologia zaczyna budować teorię od tego, co oczywiste. Sądy powinny być oczywiste, powinna je cechować "świetlista pewność". Husserl przejął od swojego nauczyciela ewidencjonalistyczną koncepcję prawdy. Według niego oczywistość właściwie rozumiana jest przeżyciem prawdy.
Wśród innych ważnych pojęć fenomenologii znajduje się analiza eidetyczna, czyli dążenie do uchwycenia istoty tego, co dane, ideacja, docieranie do istoty zjawisk, widzenie istotnościowe. W naoczności istotnościowej dana jest czysta istota zjawiska. Uchwycenie tej istoty nie musi być przeprowadzone na wielu przykładach, wystarczy nawet jeden lub tylko naoczność wyobrażeniowa (przykład wyobrażony).
Podejście fenomenologiczne w pracach nad historią, etnografią i antropologią religii, zapoczątkowane na szeroką skalę przez Mirceę Eliadego pozwoliło przezwyciężyć analizę religijną jako osadzoną w realiach religijnych podmiotu analizującego i stanowiło początek nowoczesnego religioznawstwa.

Semiotyka
Semiotyka (od greckiego semeiotikòs, czyli dotyczący znaku) albo semiologia, zwana jest także ogólną teorią znaków. Ogólna, formalna czyli logiczna teoria języka rozumianego jako system znakowy, zajmująca się językiem w aspekcie jego racjonalności i sprawności w aktach poznania i komunikowania.
Termin semiotyka stworzył amerykański lingwista Charles Sanders Peirce, natomiast semiologia - szwajcarski, Ferdinand de Saussure, mniej więcej w tym samym czasie. Inni znani lingwiści zajmujący się ogólną teorią znaku to ric Buyssens, Georges Mounin, Roland Barthes i Umberto Eco.
Semiotyka dzieli się na trzy dziedziny: semantykę, syntaktykę i pragmatykę. Podział ten został wprowadzony w roku 1938 przez C. W. Morrisa w pracy Podstawy teorii znaków (Foundations of the Theory of Signs). Semiotykę nazywa się też semantyką w szerszym sensie (w sensie węższym semantyka jest to teoria znaczenia lub teoria oznaczania) lub semiologią, chociaż ten ostatni termin używany jest nieraz w innych znaczeniach, na przykład Kristeva.
Kognitywizm Psychologia poznawcza (ang. Cognitive psychology), inaczej kognitywizm, psychologia kognitywna to dziedzina psychologii badająca procesy poznawcze. Zakłada, że mechanizmem tworzenia doświadczenia jest percepcja. Poszerzaniem tych badań na procesy myślenia naturalnego i sztucznego (komputerów i robotów) zajmuje się obecnie nowa dziedzina interdyscyplinarna kognitywistyka.