Granice resocjalizacji (czynniki wyznaczające te granice)

4. GRANICE RESOCJALIZACJI (CZYNNIKI WYZNACZAJĄCE TE GRANICE).

1. Granice resocjalizacji:
Pedagogika resocjalizacyjna wchodzi w skład pedagogiki specjalnej- obok oligofrenopedagogiki, surdopedagogiki, tyflopedagogiki, pedagogiki terapeutycznej, logopedii, gerontologii, a wszystkie łączy to, że zajmują się odchyleniami.
Resocjalizacja w dawnym brzmieniu oznaczała doprowadzenie jednostki niedostosowanej społecznie do takich form zachowania, które są ogólnie przyjęte w danym społeczeństwie.
Obecnie w resocjalizacji kładzie się nacisk na spowodowanie chęci osiągania zmian u skazanego. Od 90 roku powstają indywidualne programy resocjalizacji w zakładach karnych, podopieczny musi wyrazić zgodę na poddanie się takiemu programowi i większość to czyni, ale część uważa to za nie zgodne z grypsem.
2. Zamiast resocjalizować lepiej rozszerzyć profilaktykę:
A/ Profilaktyki dewiacji społecznych:
Szczególny nacisk kładzie się obecnie na działanie profilaktyczne, a to z następujących powodów:
 Motywy ekonomiczne: mała skuteczność pracy resocjalizacyjnej w stosunku do jednostek o znacznym stopniu demoralizacji i długotrwający proces wychowania resocjalizacyjnego. Wychowanie to organizowane jest w zakładach opiekuńczych, wychowawczych i penitencjarnych, których utrzymanie i prowadzenie jest kosztowne. Jednostka antyspołeczna nie jest z reguły produktywna, a ponadto jej destrukcyjne działanie przynosi szkody społeczne, materialne i moralne.
 Motywy pedagogiczne: dziecko trudne sprawia kłopoty w rodzinie. Trudności wychowawcze są zwykle skutkiem złej sytuacji w rodzinie, ale mogą stad się także przyczyną jej dezintegracji. Uczeń trudny hamuje realizację zadań dydaktycznych szkoły, gdyż nadmiernie angażuje siły nauczyciela i wpływa dezorganizujące na zespół szkolny. W środowisku społecznym zakłóca spokój, zagraża porządkowi społecznemu, daje zły przykład rówieśnikom „zaraża” ich działaniem aspołecznym.
 Motywy humanitarne: punktem wyjścia jest dobro dziecka i zapewnienie mu prawidłowych warunków rozwoju. Dziecko wykoleja się w warunkach niekorzystnych, w warunkach zaniedbania emocjonalnego, w atmosferze lęku, zagrożenia, niedostatku. Są to zawsze sytuacje trudne, dokuczliwe, bolesne. Działanie profilaktyczne powinno uchronić dziecko przed przykrymi przeżyciami.
Interes dziecka jest podstawowym motywem działania profilaktycznego. Interes dziecka jest także interesem społecznym, gdyż ochrona jego przed demoralizacją oznacza ochronę społe¬czeństwa przed zagrożeniem ładu i porządku.
Działania profilaktyczne mają bardzo szeroki zakres. Prowadzą je:
 rodzina
 szkoła
 poradnie wychowawcze,
 poradnie dla rodziców
 komitety do walki z alkoholizmem i innymi przejawami patologii społecznej
 organizacje społeczne, np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.
Skuteczność profilaktyki zależy przede wszystkim od ogólnej atmosfery i organizacji życia społecznego co podkreśla Komitet Ekspertów w „Raporcie o stanie oświaty\". „W procesie kształtowania osobowości człowieka istotną rolę odgrywa wrastanie wychowanka w całość procesu w życiu społeczeństwa i wchodzenie do jego ładu, porządku, organizacji polegającej na tym, że potrzeby jednostek i grup są zaspokajane w sposób unormowany, sankcjonowany przez prawo, moralność i obyczaje. Wchodząc do pełnego uczestnictwa w różnych formach życia zbiorowego, jednostka wie, w jaki sposób, jakimi metodami i środkami, aprobowanymi przez społeczeństwo, może osiągnąć cele życiowe, realizować aspiracje, zdobywać środki zaspokojenia wszelkich, potrzeb materialnych i duchowych. Otóż, jeśli ten ład społeczeństwa jest ustalony i przestrzegany przez całość zbiorowości, grupki instytucji, do których wychowanek wchodzi, wtedy proces wychowawczy przebiega bez większych zakłóceń i odchyleń od pożądanych norm”.
B/ Resocjalizacji niedostosowanych społecznie:
Zadania resocjalizacyjne w stosunku do dzieci i młodzieży o mniejszym stopniu demoralizacji należą do szkoły i placówek pozaszkolnych. Szkoły organizują świetlice, dożywianie, koła zainteresowań, boiska otwarte, a w czasie lata obozy, kolonie i wycieczki. Młodzież zaniedbana wychowawczo i pozbawiona dostatecznej opieki w domu tu znajduje pomoc i wsparcie.
Ważną rolę spełniają poradnie specjalistyczne, a szczególnie poradnie psychologiczne, wychowawcze i zawodowe. Przeprowadzają one badania nad przyczynami trudności wychowa¬wczych, wyjaśniają rodzicom źródła trudności wychowawczych, wskazują im drogi ich przezwyciężenia. Poradnie prowadzą także zajęcia psychoterapeutyczne z dziećmi, współpracują ze służbą zdrowia, opieką społeczną, zakładami pracy itp.
Dzieci i młodzież o głębszym stopniu wykolejenia, którym środowisko rodzinne nie rnoże zapewnić wystarczającej opieki, umieszczana jest w zakładach wychowawczych, domach dziecka i domach młodzieżowych.
Popełnianie czynów przestępczych przez młodzież powyżej od 14 roku życia powoduje ingerencję organów bezpieczeństwa i resortu sprawiedliwości.
Na podstawie orzeczenia sądu dla nieletnich, nieletni przestępca może pozostać w rodzinie pod odpowiedzialną opieką opiekuna lub rodziców, może być oddany pod nadzór kuratora sądowego lub skierowany do zakładu wychowawczego lub poprawczego. Istnieje tendencja do umieszczania młodzieży niedostosowanej społecznie w zakładach tylko w przypadkach koniecznych: zagrożenia zasad współżycia, bezpieczeństwa społecznego itp. lub niepodporządkowania się metodom wychowawczym. Wiadomo, bowiem, że wychowanie w izolacji nie stwarza dobrych perspektyw wychowania społecznego; z tego względu preferuje się wszelkie formy wychowania otwartego.
C/ Opieki postpenitencjarne:
Opieką postpenitencjarną objęta jest młodzież zakwalifikowana przez zakłady wychowawcze i poprawcze mająca trudności z zorganizowaniem swojej sytuacji życiowej. Głównie chodzi o młodzież, która nie może lub nie powinna powrócić do poprzednich, niekorzystnych warunków środowiskowych, w którym ulega wykolejeniu.
Opieka postpenitencjarna sprawowana jest przez kuratorów sądowych, organy pomocy społecznej i organizacje społeczne np. przez Polski Komitet Pomocy Społecznej. Zasadnicza działalność tych placówek zmierza do ułatwienia osobom przez dłuższy czas przebywającym w zakładach nawiązanie normalnych kontaktów społecznych. Działalność ta przyczyniła się do przeciwdziałania recydywie.
3. Sam proces resocjalizacji podobnie jak w lecznictwie można podzielić na:
- całkowity
- częściowy
- brak możliwość resocjalizacji
4. Wyznaczniki granic resocjalizacji:
a) czas oddziaływań de socjalizacyjnych- im dłuższy tym dłuższy czas socjalizacji, aby osiągnąć sukces musi nastąpić trwałe przewartościowanie postaw-jest to tym trudniejsze im dłuższy był czas trwania czynników desocjalizacyjnych
b) zdolności partialne- poszczególne zmysły są wykształcone lepiej niż u normalnego człowieka, np. resocjalizacja przez sztukę- należy zlokalizować zdolności i je rozwijać.
Resocjalizacja ma swoje granice w przypadkach zmian charakterologicznych, spowodowanych niekorzystnymi wpływami wychowawczymi środowiska. Im dłużej w życiu jednostki trwał okres negatywnego oddziaływania środowiska, tym trudniej i wolniej przebiega resocjalizacja, a granice jej skuteczności są bardziej ograniczone.
5. Świadomość granic resocjalizacji:
Świadomość granicy resocjalizacji, świadomość, że nie możemy przywrócić dziecku czasu straconego, zmarnowanego dla kształtowania pozytywnych cech osobowości, ale możemy je za to lepiej przystosować do wymogów społecznych, mobilizuje do udzielania mu pomocy i wsparcia.
6. Czynniki powodujące odchylenia od normy zachowania:
 niekorzystny wpływ środowiska
 moralne zaniedbanie wychowawcze
 obciążone dziedziczenie ze słabszą strukturą nerwową (rodzice dzieci zaniedbanych są jednostkami wykolejonymi)
Niedostosowanie społeczne jest najczęściej funkcją wpływów bar¬dzo złożonych. Zaburzenia w zachowaniu się nie są tylko rezultatem niekorzystnych wpływów środowiskowych. Bliższa analiza przypad¬ków tzw. moralnego zaniedbania wskazuje, że oprócz zaniedbań wycho¬wawczych istnieją także inne czynniki powodujące odchylenia od normy zachowania. Często rodzice dzieci zaniedbanych są również jednostkami wykolejonymi, z zaburzeniami charakterologicznymi i psychicznymi. Rozwój społeczno-moralny dziecka jest zagrożony. Dziecko jest obciążone genetycznie i ma słabą strukturę nerwową i wymaga szczególnej opieki i wychowania a rodzice nie mogą mu tego zapewnić. Wytwarza się niekorzystny układ:
◙ rodzice niesprawni w dopełnianiu funkcji wychowawczych
◙ dziecko obarczone dziedzicznie sprawia duże trudności
◙ rodzice bezradni wobec narastających trudności
W takich warunkach wyniki resocjalizacji są mniejsze niż wtedy, gdy czynnikiem utrudniającym wychowanie jest tylko środowisko, a nie czynniki genetyczne. Środowisko wychowujące można zmienić, natomiast trudniej jest zmienić układ biologiczny, który stanowi podłoże zjawisk psychicznych.
W takich przypadkach resocjalizacja zmierza do możliwie najlep¬szego przystosowania jednostki do norm współżycia społecznego, choć z góry wiadomo, że cel ten będzie osiągalny tylko w ograniczonym zakresie. Rezultaty, wysiłków zależne są bowiem od zadatków dziedzicznych i wrodzonych od rodzajów zmian w centralnym układzie nerwowym, a również od stosunku środowiska do dziecka z zaburzeniami rozwojowymi.
U dziecka z defektami zmysłów praca rewalidacyjna polega przede wszystkim na kompensacji istniejącego braku. W resocjalizacji dzieci społecznie niedostosowanych kompensacja ma także szerokie zastoso¬wanie, jeśli przyczyną trudności wychowawczych są braki lub uszko¬dzenia organiczne.
7. Granice resocjalizacji są wyznaczone przez:
 stopień wykolejenia i zaburzeń charakterologicznych dziecka
 środowisko wychowujące
Granice skuteczności resocjalizacji rozszerzać się będą tym bar¬dziej, im wcześniej podjęta zostanie działalność zapobiegawcza i reso¬cjalizacyjna. Ograniczenie możliwości resocjalizacji u dziecka nie powinno sugerować ogra¬niczenia działalności wychowawczej, przeciwnie: im trudniejszy przy¬padek, tym bardziej potrzebna jest pomoc i opieka.
Granice resocjalizacji można dostrzec tylko w procesie resocjalizacji.
8. Na podstawie rozważań na temat granic resocjalizacji możne usta¬lić następujące wnioski:
1/ Granice resocjalizacji mieszczą się w granicach wychowalności i rozwoju jednostki. Człowiek przychodzi na świat z zadatkami umożli¬wiającymi jego rozwój, ale tylko w sprzyjającym środowisku mogą się-te zadatki w pełni ukształtować. Im skromniejsze są zadatki i im słabsze-są siły rozwojowe, tym bardziej rozwój jest zależny od pomocy i współ¬działania środowiska wychowującego.
2/ Uświadomienie sobie przez wychowawcę możliwości i zakresu resocjalizacji ma zasadnicze znaczenie, gdyż skłania go do poszukiwa¬nia i stosowania właściwych metod i organizacji procesu kształcenia i wychowania jednostek społecznie niedostosowanych.
3/ Możliwości resocjalizacji są zależne od działalności wychowa¬wczej, od wpływów środowiskowych i od psychofizycznego stanu dziec¬ka. Jednostki społecznie niedostosowane, zaniedbane, wykolejone po¬chodzą często ze środowiska, które nie dbało o prawidłowy rozwój dziecka. Nie można, więc z aktualnego stanu rozwoju dziecka wysunąć kategorycznych wniosków o możliwościach jego rozwoju, gdyż zmiana warunków wychowania i środki terapeutyczne mogą spowodować zasadnicze zmiany.
4/ Rozwój psychiatrii, psychopatologii i pedagogiki specjalnej sprawił, że granice resocjalizacji coraz bardziej się rozszerzają i obejmują coraz to cięższe, głębsze i trudniejsze przypadki zaburzeń charakterolo¬gicznych. Granice resocjalizacji nie są statyczne.
5/ Im wcześniej zostanie rozpoczęta działalność resocjalizacyjna, tym większa jest jej skuteczność, tym szersze są jej granice.
6/ Na skuteczność resocjalizacji i na jej zakres duży wpływ wywiera opinia społeczna, poglądy, nastawienia, stosunek społeczeństwa do jednostek społecznie niedostosowanych. Pochopne negatywne sądy o jednostkach trudnych, będące zwykle wyrazem niechęci do tych jednostek (np, „nic dobrego z niego nie wyrośnie”) powodują osłabienie lub wypaczenie działania resocjalizacyjnego. Im rozumniejsze są w tym zakresie tendencje społeczne, tym są większe szansę dla poszerzenia zakresu resocjalizacji.
7/ Pedagogika specjalna uznaje człowieczeństwo każdej jednostki ludzkiej, niezależnie od stopnia i rodzaju upośledzenia. Pełnowartoś¬ciowym staje się człowiek tylko przez wychowanie. Prawo do wychowa¬nia jest, więc prawem każdego człowieka, również najgłębiej upośledzo¬nego i najbardziej zdemoralizowanego. O możliwościach resocjalizacji mówi się jako o stopniach wychowalności, które są różne, ponieważ zależą one od różnych czynników biologicznych i społecznych.