Skuteczne komunikowanie się z dziećmi (referat i konspekt zajęć)

„Aby uczyć dzieci, nauczmy się ich słuchać naprawdę!
Warto podjąć się tego trudu, bo kochamy dzieci,
A nauczanie jest jednym ze sposobów kochania drugiego człowieka”
( T. Gordon)

Każdego niemal dnia dorośli i dzieci zmagają się z rozmaitymi problemami, jakie niesie życie. Ich rozwiązania nie zawsze są satysfakcjonujące obie strony. Czasami – w wyniku zderzenia różnych racji i zdań – dzieci czują się skrzywdzone i osamotnione, a czasami rodzice i nauczyciele odnoszą wrażenie, że ponieśli porażkę wychowawczą. Nie musi i nie powinno tak być. Można uniknąć wzajemnych rozczarowań, dzięki opanowaniu sztuki komunikowania się z dziećmi (i ze sobą wzajemnie) oraz rozwinięciu tej kompetencji u dzieci.
KOMUNIKACJA NAUCZYCIEL- DZIECKO
Istotną sprawą w komunikowaniu się nauczyciela z dzieckiem jest przede wszystkim podmiotowe traktowanie wychowanka czyli uznanie go za OSOBĘ, kogoś równie ważnego jak nauczyciel. Wiąże się to m.in. z daniem dziecku możliwości stałego wyrażania tego co i po co robi, a dla nauczyciela oznacza, że musi zawsze wysłuchać, co dziecko mówi lub daje mu do zrozumienia. Równie ważny jest klimat zaufania w grupie, który nauczyciel zwykle buduje przez okazywanie szacunku dziecku, a w konsekwencji uczenie własnym przekładem poszanowania innych. Do ważnych czynników budujących pomosty w porozumiewaniu się dziecka i nauczyciela należy tworzenie sytuacji sprzyjających wymianie zdań, co nauczyciel może realizować przez odpowiednie planowanie rozkładu dnia, wprowadzenie zwyczajów ułatwiających przejście od monologu do dialogu, urządzenie kącików zainteresowań oraz otwieranie przedszkola na świat (inicjowanie wspólnych spotkań z rodzicami, nawiązywanie ścisłych serdecznych więzi z domem rodzinnym i społecznością lokalną). Bardzo ważnym czynnikiem usprawniającym komunikację interpersonalną jest dbanie o równowagę w wymianie zdań pomiędzy nauczycielem a dzieckiem. Zdarza się, że nauczyciel koncentruje się na przekazywaniu poleceń, więcej czasu poświęca „nadawaniu” niż „odbieraniu” bądź też niezbyt uważnie słucha dziecka.
Za istotne pomosty w komunikowaniu między nauczycielem a dzieckiem T. Gordon i A. Faber uznają cztery skuteczne sposoby słuchania dziecka. Są to:
• bierne słuchanie – jest to milczenie z utrzymywaniem kontaktu wzrokowego z dzieckiem; ten sposób słuchania sprawia, że dziecko czuje się naprawdę akceptowane i zachęca je do pełnego otwarcia się w rozmowie z dorosłym;
• aktywne słuchanie – nauczyciel próbuje zrozumieć, co odczuwa dziecko lub co mówi jego wypowiedź; w toku rozmowy nauczyciel formułuje własnymi słowami swoje rozumienie komunikatu dziecka i oznajmia je w celu potwierdzenia;
• odpowiedzi potakujące (mimika, potakiwanie) – są to np. zwroty: „och”, „ach”, „mm”, „tak”, „rozumiem”, które wskazują dziecku, że nauczyciel jest zainteresowany tym, co dziecko mówi;
• otwieracze, czyli wtrącenia zachęcające do otwarcia się, np.:
- „czy chciałbyś coś więcej na ten temat powiedzieć?”
- „to bardzo interesujące, mów dalej”,
- „wygląda na to, że bardzo cię to martwi”,
- „interesuje mnie co mówisz”.
Najnowsza literatura traktująca o komunikacji interpersonalnej w relacji dziecko – nauczyciel zwraca uwagę na różne narzędzia budujące pomosty w porozumiewaniu się. Do takich narzędzi zalicza się wychowanie artystyczne, które poza rozwojem umiejętności związanych z tą dziedziną – w znacznym stopniu wpływa na wzbogacenie kontaktów między interlokutorami, sprzyja dzieleniu się przeżyciami oraz słuchaniu przeżyć innych, daje przyjemność obcowania z zespołem. Podobne pomosty sprzyjające komunikacji, nauczyciel może znaleźć w zajęciach ruchowych, które dają możliwość opanowania komunikacji niewerbalnej, równie skutecznej w przekazywaniu i odbiorze informacji. W tego typu aktywności nauczyciel przestaje być sobą „wszystkowiedzącą” i oceniającą, a staje się jednym z członków zespołu rozwiązującego dany problem.
KOMUNIKACJA RODZIC- DZIECKO
Skuteczne rodzicielstwo polega na uświadomieniu sobie dwóch faktów: że rodzice to istoty ludzkie, które mogą mieć problemy, oraz że dzieci to istoty ludzkie, które mogą mieć problemy. Efektywne rozwiązywanie problemów wynika z umiejętności komunikowania się między sobą. Sztuka porozumiewania się polega na : słuchaniu, ekspresji słownej i wspólnym rozwiązywaniu problemów. Od tych umiejętności zależy skuteczne rodzicielstwo.
1. SŁUCHANIE- dziecko ma potrzebę otwartego wyrażania ważnych dla niego uczuć i
pragnień. Nie można im zaprzeczać, zawstydzać dziecka, wypytywać go ani w żaden sposób mu grozić. Dzieci nie można również ignorować. Jeśli nie zostaną wysłuchane, ich uczucia nie znikną- zostaną stłumione, wprowadzą w psychice dziecka zamęt lub zaczną przejawiać się w formie wściekłości. W procesie aktywnego słuchania najważniejsza jest empatia. Dzieci często nie potrafią wyrazić swoich uczuć, zadaniem rodziców jest właściwe zidentyfikowanie uczuć dziecka.
2. EKSPRESJA- wyróżnia się kilka podstawowych zasad skutecznej ekspresji w
kontakcie z dzieckiem:
- precyzja- należy jak najprecyzyjniej komunikować to, czego chcemy i co czujemy. Dzieci potrzebują wyraźnie określonych granic, wyznaczających przestrzeń, w której mogą bezpiecznie i swobodnie funkcjonować. Powinny też znać naturalne konsekwencje wynikające z przekroczenia tych granic. Również pochwały powinny być precyzyjne (mówiące dokładnie co się podoba i dlaczego).
- natychmiastowa informacja- dzieci należy nagradzać lub karać zaraz po danym wydarzeniu, bowiem im dłużej czeka się z wyrażeniem rekcji, tym mniejszy będzie ona miała wpływ na zachowanie dziecka.
- nie należy osadzać- ze wszystkich komunikatów skierowanych do dziecko powinno wynikać, że jest ono osobą kochaną, ponieważ oskarżanie, obrażanie i sarkazm dają dziecku do zrozumienia, że nie tylko jego zachowanie jest nie w porządku, ale również ono samo.
- spójność komunikatów – niespójne komunikaty wprowadzają chaos, ważne jest egzekwowanie ustalonych wcześniej zasad.
- odsłanianie się- wtajemniczenie dziecka w niektóre uczucia i potrzeby rodziców sprawia, że stają się dla dziecka kimś realnym, prawdziwą osobą, wówczas granice jakie wyznaczają nabierają sensu dla dziecka.
3. WSPÓLNE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW- celem wspólnego, konsekwentnego stosowania odpowiednich technik rozwiązywania problemów jest odkrycie takiego wyjścia, które wszyscy zainteresowani będą mogli zaakceptować. Ważne jest aby rodzice rzeczywiście byli gotowi współpracować ze swoimi dziećmi, oraz aby potrafili przekonać je o swojej szczerości.
Podstawą skutecznego porozumiewania się jest wytworzenie atmosfery zaufania, partnerstwa, poszanowania każdego z rozmówców.




SCENARIUSZ WARSZTATU USPRAWNIAJĄCEGO PROCES POROZUMIEWANIA SIĘ W RELACJI: DZIECKO-RODZIC-NAUCZYCIEL
Temat: Nasze pogaduszki.
Przebieg:
1. Zabawa „Wizytówki”
Przy wejściu do sali stoi stolik na którym leżą kwiaty i pisaki, nad stolikiem przypięta jest kartka z załączoną informacją: Wybierz kwiat w kolorze odpowiadającym Twojemu nastrojowi. Na kwiatku napisz swoje imię i przypnij do ubrania. Pracy towarzyszy miła muzyka. Dzieci mają już przypięte kwiaty z imieniem napisanym przez nauczycielkę lub samodzielnie, zależnie od posiadanych umiejętności.
2. Powitanie rodziców i dzieci piosenką:
„Wszyscy są. Witamy Was. Zaczynamy, już czas! Jestem ja, jesteś Ty. Raz, dwa, trzy!”
3. „Iskierka” – przekazanie uścisku ręki i uśmiechu w kręgu.
4. Zabawa „Poznajmy się” – przedstaw się ruchem.
Zadaniem rodziców jest milczenie i pantomimiczne oraz gestykulacyjne przekazanie o sobie pewnych informacji wg schematu:
- jestem mamą/tatą...
- najbardziej lubię, gdy moje dziecko...
- smucę się, gdy moje dziecko...
- chciałbym/chciałabym ty przychodzić, aby...
Następnie przedstawiają się dzieci wg schematu:
- jestem córką/synem...
- najbardziej lubię, gdy rodzice...
- smucę się, gdy rodzice...
- chciałabym/chciałbym tutaj...
5. „Puszki”
Przekazywanie sobie (najpierw w rodzinnym zespole, a następnie w kręgu) miłych słów – puszków, np.: jesteś miła, mama Basi ma ładną sukienkę, itp.
6. „Karty na stół”.
Celem zbudowania pomostów w komunikacji nauczyciel proponuje rodzicom sprecyzowanie swoich oczekiwań odnośnie wzajemnych relacji: „oczekuję, że nauczyciel...”. Rodzicie zapisują odpowiedzi na przygotowanych paskach papieru. Wspólne czytanie i grupowanie oczekiwań rodziców. Nauczycielka komentuje sposób w jaki postara się sprostować oczekiwaniom i jednocześnie wskazuje swoje oczekiwania odnośnie rodziców.
7. Zabawa „Indiański język czyli obcy w mieście”.
Nauczycielka proponuje, aby rodzice i dzieci dobrali się w grupki
6 – osobowe, a następnie, aby po kolei przekazywali gestem o co proszą mieszkańców miasta, do którego przywędrowali. Zadaniem piątki z zespołu jest odgadnięcie życzeń przybysza. Zabawa trawa dotąd, aż każdy z szóstki uczestników pokaże swoje pragnienia.
8. „Zderzaki i gąsienice” – czyli komunikacja niewerbalna.
Celem ćwiczenia jest kształtowanie umiejętności porozumiewania się w trójkach, podejmowania decyzji, wzmacnianie zaufania, przestrzeganie instrukcji. Rodzice dobierają się w trójki z dzieckiem. Osoba stojąca jako pierwsza ma otwarte oczy, dwie z tyłu – zamknięte. Wszyscy trzymają ręce na ramionach poprzednika w szeregu (jeżeli dziecko jest w pozycji drugiej lub trzeciej to trzyma rodzica stojącego przed nim za boki). Osoba z przodu w rytm muzyki tak prowadzi „swoją” gąsienicę, by uniknąć kolizji z pozostałymi gąsienicami oraz ze sprzętami w sali.

9. „Wypowiedzi JA – TY”
Rodzice losują kartkę z przykładem sytuacji nieodpowiedniego zachowania dziecka. Ich zadaniem jest przekazanie dziecku komentarza do tej sytuacji w języku „JA” i języku „TY”.
Przykładowe sytuacje:
Dziecko cały dzień jest w złym humorze, odburkuje i ze wszystkiego jest niezadowolone.
Dziecko domaga się kupna drogiej zabawki, nie przestając zadręczać namolnymi żądaniami rodziców.
Dziecko domaga się obejrzenia filmu nie przeznaczonego dla niego.
Zostałeś wezwany do szkoły, bo dziecko systematycznie bije kolegów, itp.
10. : „Jeśli chcesz dostać, to...” (drama)
Rodzice losują atrakcyjne dla dziecka prezenciki np. lizak, guma do żucia, naklejka itp. Zadaniem dziecka jest nakłonienie mamy/taty w różny sposób do tego, by dali mu niespodziankę. Pochwała zachowań stosowanych.
11. „Miny i grymasy”
Celem jest wyczulenie na mimikę twarzy i wyrażane nią uczucia oraz przyzwyczajanie do rozumienia się bez słow. Uczestnicy przeglądają się w lusterkach, starając się wyrazić różne uczucia. Następnie dobierają się parami. Jedno robi minę, drugie naśladuje je natychmiast, jak w lustrzanym odbiciu, a następnie nazywa zaobserwowaną i odtworzoną emocję. Kilkakrotna zmiana ról.
12. „Festiwal grymasów”
Uczestnicy na karteczkach rysują rozmaite ludziki z określonym grymasem twarzy. Prezentacja prac i wspólne omówienie, co przedstawia dana mina oraz co czuje osoba z taką miną?
13. Zakończenie
Pożegnanie piosenką „Do widzenia, do widzenia”.



Bibliografia:
Bohner T, Zabawy ułatwiające nawiązywanie kontaktów, Wyd. Jedność, Kielce 2002.
Dembo H., Stosowana psychologia wychowawcza, WSiP, Warszawa 1997.
Gordon T, Wychowanie bez porażek w szkole, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1994.
Faber A., Mazlish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały? Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Wyd. INC, Poznań 1993.