Trudno jest zdefiniować czym są zmienne.
Jeżeli mówimy, że jakaś osoba jest zmienna to mamy na myśli, że chodzi nam o osobę, która ulega okresowo pewnym zmianom, wahaniom, zmienia kierunek nasilenia, jest niestała w sposobie działania czy też myślenia itp.
Jak podaje Słownik Języka Polskiego zmienna w ujęciu matematycznym to "znak, który w danym wyrażeniu może przyjmować wartość z określonego zbioru".
Nauka, podobnie jak otaczający nas świat, posługuje się pojęciami oraz dąży do stworzenia modeli. Model jest to zbiór istotnych zmiennych wraz z określonymi związkami które funkcjonują między nimi.
Przy podejmowaniu jakiejkolwiek socjologicznej działalności badawczej, najbardziej podstawowa decyzja dotyczyć musi jednostek analizy - ludzi, grup społecznych, organizacji, ról itd. Analiza może dotyczyć kilku rodzajów jednostek jednocześnie - np. zarówno ludzi jak i ich ról w organizacji, wyjaśnia wtedy zachowania osób lub zachowań związanych z rolą w kategoriach miejsca zajmowanego w strukturze społecznej.
Podstawowym narzędziem badawczym socjologa jest pojęcie, np. spójność grupy, konflikt grupowy itd. Pojęcia dotyczą jednostek analizy, są ich własnościami lub relacjami między nimi. Stanowią tym samym podstawową kategorię opisową służącą do badania świata społecznego według różnych kategorii lub klasyfikacji.
Wśród pojęć można wyróżnić pojęcia teoretyczne i obserwacyjne. Pojęcia obserwacyjne przyjmujemy jako "dane" z bezpośredniego doświadczenia zmysłowego - organoleptycznego, teoretyczne takie nie są (to nasza wyobraźnia).
Jeśli pojęcia teoretyczne mają mieć jakąś wartość w nauce empirycznej (czyli doświadczalnej), muszą być "ostatecznie wyrażalne" poprzez pojęcia obserwacyjne.
Możemy wyróżnić pojęcia teoretyczne bezpośrednio wyrażalne albo przez inne pojęcia teoretyczne lub przez pojęcia obserwacyjne.
Kolejnym etapem jest uzyskanie miary pojęcia poprzez przekształcenie go w zmienną. W tym celu przypisujemy pojęciu szereg wartości. Mając miarę, możemy mówić o natężeniu danego pojęcia np. konfliktu.
Następnie zmienne są wiązane w twierdzenia, a każde z nich określa jakiś rodzaj powiązania między zmiennymi, które opisuje. Twierdzenie zawiera dwa pojęcia lub zmienne i pewien rodzaj powiązania między nimi.
Czwartym etapem badania jest otrzymanie zespołu twierdzeń np. poprzez rozważenie dwóch twierdzeń zawierających jedną zmienną wspólną. Zbiór powiązanych wzajemnie twierdzeń stanowi model zjawisk społecznych. Różnica między modelem a twierdzeniem polega na liczbie zmiennych: w przypadku twierdzeń rozważamy dwie zmienne, w modelach - większą liczbę.
Jednostki analizy Pojęcia (pomiar) Zmienne (wiązanie zmiennych) Twierdzenia (wiązanie twierdzeń) Zespoły twierdzeń | Grupa społeczna Spójność grupowa, konflikt międzygrupowy, Konflikt wewnątrzgrupowy |
|---|---|
Stopień spójności grupowej, konflikt między lub wewnątrzgrupowy | |
Wzrost konfliktu międzygrupowego prowadzi do wzrostu spójności grupy | |
Wzrost konfliktu międzygrupowego prowadzi do wzrostu spójności grupy, a wzrost spójności grupy prowadzi do zmniejszenia konfliktu wewnątrzgrupowego Np. partie polityczne-jeżeli toczą między sobą spór to wewnątrz grupy dochodzi do zacieśnienia więzów, do jednomyślności w celu pokonania drugiej partii. A jeżeli nie ma rywalizacji między partiami to taka rywalizacja może się przenieść na członków danej grupy. |
ALIENACJA
BRAK ZNACZENIA BEZSLINOŚĆ BRAK NORM IZOLACJA
ZBIÓR POJĘĆ ZBIÓR POJĘĆ ZBIÓR POJĘĆ ZBIÓR POJĘĆ
OBSERWACYJNYCH OBSERW. OBSERW. OBSERW.
Struktura ta jest jakby drzewem. Brak linii poziomych między poszczególnymi elementami odpowiada brakowi twierdzeń teoretycznych łączących np. "bezsilność" z "brakiem norm".
ZMIENNE
Jednym ze stopni hierarchii naukowości jest przekształcanie pojęć w zmienne, gdyż tylko jako zmienne mogą one pojawić się w modelu lub w twierdzeniu. Pojęcia przekształcają się w zmienne poprzez odwzorowanie ich w zbiór wartości. Stosuje się je tam, gdzie można wykonać przejście od jednego zbioru do drugiego.
Najprostszym określeniem czym jest zmienna, to kiedy mówimy o niej jako o właściwości, która może przyjmować różne wartości.
Np. gdy mamy do czynienia z takim terminem jak: poziom aktywacji organizmu (np.: intelekt, wiedza, sprawność fizyczna).
Jest to cecha, która w różnym stopniu przysługuje różnym ludziom. Inaczej mówiąc to co nazywamy poziomem aktywacji organizmu przyjmuje różne wartości dla poszczególnych osób.
Podział:
- Są zmienne dwuwartościowe (płeć) i wielowartościowe – kiedy do podziału na płeć dodamy dodatkowe właściwości (np. ekstrawersja – żywe zainteresowanie światem, wykształcenie, wiek).
- Są zmienne ciągłe (zbiór wartości tworzy kontinuum- tzn., że między dwoma sąsiadującymi wartościami możemy znaleźć jeszcze trzecią np. wzrost), a także zmienne dyskretne (między sąsiadującymi wartościami nie ma trzeciej wartości np. płeć i wykształcenie).
- Są zmienne zależne i niezależne. Zmienna zależna jest to cecha, która interesuje nas w konkretnym badaniu, której związki z innymi chcemy poznać.
Zmienna niezależna to cecha od której zależy zmienna zależna która oddziałuje na tą zmienną. Np. kiedy badamy poziom wykształcenia dzieci określonego miasta, to poziom ich wykształcenia stanowi zmienną zależną.
Zmienne niezależne to np. poziom wykształcenia rodziców, praca warunki życia itd. wszystko to co może oddziaływać na wykształcenie dzieci.
Zmienne określają pod jakim względem rozpatrujemy pewne poziomy oraz charakteryzują reguły klasyfikacji przedmiotów pod danym względem.
Ze względu na moc uporządkowania wyróżniamy zmienne:
- Nominalne-pozwalają stwierdzić, które przedmioty pod danym względem są jednakowe lub różne – wówczas są to zmienne jakościowe np. określenie płci – ustalamy tylko czy ktoś jest kobietą czy mężczyzną, natomiast nie możemy powiedzieć, porównując dwie kobiety, która z nich jest bardziej kobieca.
- Porządkujące- pozwalają stwierdzić czy dwa przedmioty posiadają daną własność w stopniu równym czy też jeden ma ja w stopniu wyższym niż drugi. Np. możemy ludzi uporządkować ze względu na posiadaną wiedzę, wzrost. Potrafimy ich porównywać stwierdzając, że jeden jest pewniejszy od drugiego.
- Interwałowe- pozwala stwierdzić o ile porównywalnych jednostek pomiaru jeden z dwóch porównywanych przedmiotów posiada daną cechę w stopniu wyższym niż drugi. Np.: poziom wiedzy małego dziecka i studenta. Wynika z czasu poświeconego na naukę na zdobywanie wiedzy. Student od wielu lat zdobywa wiedze i dlatego jest między nimi duża różnica intelektualna.
- Ilorazowe- dzięki nim możliwe jest porównywanie nie tylko dystansów ale też proporcji między wartościami przedmiotów tzn. możemy stwierdzić ile razy coś jest większe/mniejsze.
Reasumując: zmienne w socjologii podobnie jak zmienne w matematyce czy fizyce mogą dotyczyć różnych zagadnień oraz ilustrować nam różne rzeczy. Mamy wiele podziałów zmiennych, ze względu na różne kategorie tak jak zmienne matematyczne (X, Y, Z ...) można przypisać do różnych wartości, dzięki czemu mają szerokie zastosowanie.
