Gwiazdy

Pogodną nocą na niebo widzimy miliony małych, migocących punkcików. Są to gwiazdy.

Kiedyś ludzie sądzili, że gwiazdy wiszą przyczepione do nieba i są w jednakowej odległości od ziemi. Gdy Giordano Bruno wysunął przypuszczenia, że są to odległe słońca, spalono go za to na stosie. Po wielu latach okazało się jednak, że miał rację.

Gwiazda to kula gazowa świecąca dzięki zasobom własnej energii, wytwarzanej w wyniku reakcji termojądrowych zachodzących w jej wnętrzu. Gwiazdy różnią się między sobą wiekiem, rozmiarami, masą, składem, temp, barwą światła i jasnością. Wiek i czas życia gwiazd związany jest z jej masą. Rozmiary i masy gwiazd mogą być bardzo różne. Masy najcięższych mogą sięgać stu mas Słońca, są to niebieskie nadolbrzymy, które bardzo szybko ewoluują, żyją kilka milionów lat. Najmniej masywne są czerwone karły, których masy są rzędu paru dziesiątych masy Słońca, żyją wiele miliardów lat. Słońce to najlepiej poznana gwiazda w układzie słonecznym. Najbliżej ziemi położona jest gwiazda ProXima Centauri w odległości ok. 4,3 lat świetlnych. Największą znaną gwiazdą jest epsilon z gwiazdozbioru Woźnicy, 2700 razy większy od Słońca.

Gołym okiem można dostrzec ok. 6000 gwiazd, w tym około 20 bardzo jasnych. Dla odszukania ich oraz lokalizacji zjawisk zachodzących na niebie uczeni w starożytności pogrupowali skupiska sąsiadujących ze sobą gwiazd według kształtów, jakie on przyjmują, w gwiazdozbiory. Wiele wieków przed naszą erą Grecy wyróżnili 48 gwiazdozbiorów, którym nadali imiona swoich bogów i herosów np. Orion, Andromeda, Kasjopeja. Jednakże z krain, które zamieszkiwali nie można było dostrzec większości gwiazd półkuli południowej, zaczęto je obserwować i dzielić na gwiazdozbiory znacznie później. Większa ich część nosi nazwy przyrządów naukowych i ptaków np. Luneta, Kruk, Mikroskop. Obecnie niebo podzielone jest na 88 gwiazdozbiorów. Ich granice zostały określone w 1928 r. przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Największy z nich to Wąż Wodny, a najmniejszy Krzyż Południa.

Dawniej obserwowano gwiazdy przy pomocy lunet i teleskopów, dziś cała wiedza o ciałach niebieskich pochodzi z badań ich światła i niewidzialnego promieniowania. Spektroskop pozwala na badania widma gwiazdy, czyli rozczepionego światła wysyłanego przez gwiazdę. Spektrograf umożliwia sfotografowanie widma, natomiast fotometr zmierzenie natężenia światła.

Na niebie jedne gwiazdy świecą mocniej inne słabiej. Jasność każdej z nich zależy do ilości wysyłanego przez nią światła oraz od jej oddalenia od Ziemi.

Klasyfikacja gwiazd ze względu na ich wielkość i jasność:
I. Nadolbrzymy
II. Jasne olbrzymy
III. Olbrzymy
IV. Podolbrzymy
V. Karły
VI. Podkarły
VII. Białe karły

Każdy z nas zauważa, że gwiazdy mają różne kolory. Od czerwonych, pomarańczowych, żółtych, białych po niebieskie i biało- niebieskie. Kolor zależy od temperatury na powierzchni gwiazdy. Najgorętsze są gwiazdy niebieskie, potem białe i czerwone. Niekiedy temperatura gwiazdy może przekraczać 30000_oC.

Patrząc na niebo widzimy, że gwiazdy mrugają. Jest to zjawisko mające źródło w atmosferze ziemskiej. Światło przechodząc przez masy powietrza zmienia jasność i kierunek. Co na ziemi dostrzegamy jako migotanie.

Patrząc na niebo przez kilka godzin można zauważyć, że gwiazdy zmieniają swe położenie. Na półkul północnej nieruchoma pozostaje tylko Gwiazda Polarna. Niebo obraca się jak gdyby wokół siebie, wykonując pełen obrót w czasie nieco krótszym niż doba. Fizycy ruch ten nazywają ruchem dobowym. Jest to jednak złudzenie. W rzeczywistości to ziemia się obraca.

Najważniejszą gwiazdą na niebie jest Gwiazda Polarna, obecnie najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Małej Niedźwiedzicy. Ze względu na swe położenie w pobliżu północnego bieguna nieba, wyznacza kierunek północy. Dawniej nazywana była „przewodniczką na niebie”, gdyż była jedynym drogowskazem dla podróżników. Gwiazda Polarna zmienia się mniej więcej, co 10 tys. lat. Dzieje się tak, dlatego że biegun północny porusza się i w ciągu 26 tys. lat zakreśla krąg na niebie. Za 12000 lat Gwiazdą Północy stanie się Wega, najjaśniejsza gwiazda z gwiazdozbioru Lutni.

Aby zlokalizować na niebie Gwiazdę Polarną najpierw należy odnaleźć Wielki Wóz. Gwiazdy wyznaczające „tył wozu”, leżą w tej samej linii, co Gwiazda Polarna. Gwiazdy Biegunowej należy szukać na wysokości pięciokrotnie wyższej od tych dwóch gwiazd Dużego Wozu. Trafimy wtedy na koniec dyszla Małego Wozu, czyli Gwiazdę Polarną.

Grecka legenda związana z konstelacją Małego i Dużego Wozu (Małej i Dużej Niedźwiedzicy) mówi, że król Kronos panujący na Olimpie, połykał swoje dzieci, gdyż istniała przepowiednia, że syn pozbawi go władzy. Rea, jego żona, nie chciała, aby i jej syna spotkał ten sam los. Ukryła go w jaskini na Krecie, a opiekę nad chłopcem powierzył dwom niedźwiedziom. Zeus z wdzięczności umieścił misie na niebie, dając im nieśmiertelność.

Będąc na wycieczce w planetarium oglądaliśmy sklepienie niebieskie. Prowadzący pokazywał nam konstelacje gwiazd, ich nazwy oraz położenie. Było to bardzo fascynujące. Jednak dziś, patrząc na niebo nie potrafię wyróżnić poszczególnych gwiazdozbiorów. Dlatego uważam, że trzeba mieć ogromną wyobraźnie, aby zobaczyć niedźwiedzia, węża, czy krzyż.

Bibliografia:
1. www.portalwiedzy.onet.pl
2. www.lekstkon.pta.pl
3. www.wielkaencyklopedia.org
4. www.eduseek.interklasa.pl
5. www.gwiazdozbiory.eulersoft.com.pl
6. Encyklopedia PWN
7. Encyklopedia Gutenberga
8. Encyklopedia geografii

Gwiazda WR124 z gwiazdozbioru Strzelca