Historia rachunkowości na świecie

Potrzeba wspomagania pamięci ludzkiej za pomocą różnych notatek i zapisów przyczyniła się do powstania zaczątków stopniowo rozwijanej i doskonalonej rachunkowości. Pierwsze zapisy były dokonywane już w starożytności (w Babilonii, Grecji, Egipcie, Rzymie), co niektórzy historycy uznawają je za tworzenie podstaw przyszłej księgowości.

W procesie rozwoju rachunkowości istotną rolę odegrał okres średniowiecza. Począwszy od XI wieku rozwijały się stosunki handlowe miast włoskich (Genua, Wenecja, Florencja) z krajami śródziemnomorskimi oraz krajami Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Wraz ze wzrostem gospodarczym podniósł się poziom wiedzy i kultury. Coraz powszechniejsza stawała się umiejętność pisania i czytania oraz znajomość arytmetyki. Od Arabów przyjęto system dziesiętny i metody liczenia. Najpierw kupcy włoscy, a następnie również bankierzy prowadzili rozległe i coraz bardziej skomplikowane transakcje handlowe i finansowe. Wymagało to zapisywania w księgach nazwisk dłużników i należnych od nich kwot pieniężnych wraz z podaniem terminu spłaty należności. W księgach tych rejestrowano również fakt uregulowania należności przez dłużników. Obydwa zapisy dotyczące powstania i spłaty należności przekreślamy, co oznaczało rozliczenie i zakończenie pracy. W ten sposób powstało pierwsze konto dłużników. Wraz z rozwojem stosunków handlowo-pieniężnych wystąpiła konieczność prowadzenia kont wierzycieli, na których to kontach zapisywano kwoty zobowiązań, terminy ich spłaty i fakt ich dokonania. W końcu XIII wieku pojawiają się konta rzeczowe służące do ewidencji składników majątku (towarów, materiałów, kasy). Około 1400 roku księga kupiecka stanowiła pierwotną formę księgowości pojedynczej, umożliwiając kupcowi orientację w stanie rozrachunków z kontrahentami i w najważniejszych rzeczowych składnikach majątku.

W XIV wieku pojawiła się w miastach północno-włoskich księgowość podwójna nazywana wówczas systemem weneckim, albo systemem księgowości prowadzonej w dwóch księgach. Zapisy były dokonywane najpierw w układzie chronologicznym w dzienniku na podstawie, którego przenoszono je następnie do księgi głównej, zawierającej konta z podziałem na stronę debet i credid. Na zasadzie zapisu podwójnego jest oparte funkcjonowanie kont również we współczesnych jednostkach gospodarczych i budżetowych.
Za pierwsze i najbardziej cenione uznaje się dzieło matematyka i zakonnika Luca Pacioliego pt. "Zasady arytmetyki, geometrii, proporcji i proporcjonalności" [łac. Summa de arithmetica, geometria, proportioni et proportionalita]. W pracy tej wydanej w 1491 roku w Wenecji przedstawiono w sposób naukowy i usystematyzowany zasady podwójnej rachunkowości. Omówiono także sposób sporządzania inwentarza, rachunku zysków i strat, bilansu obrotów i bilansu sald wszystkich kont.

Dużą rolę w upowszechnianiu rachunkowości odegrał wydany w 1673 roku francuski kodeks handlowy, który nałożył na kupców obowiązek prowadzenia ksiąg handlowych, sporządzania, co 2 lata inwentarza oraz przechowywania ksiąg i dokumentów przez 10 lat. Na kodeksie tym opierały się kodeksy handlowe prawie wszystkich innych państw. Wraz z postępem gospodarczym i technicznym, powstaniem coraz bardziej złożonych jednostek organizacyjnych obserwuje się procesy doskonalenia rachunkowości i rozszerzania jej zakresu. Podstawowym członem rachunkowości pozostaje księgowość z niezmienioną zasadą podwójnego zapisu.

Rachunkowość zrodziła się z potrzeb praktyki gospodarczej i rozwijała się równocześnie z rozwojem gospodarki. Wraz z rachunkowością coraz większą rolę w funkcjonowaniu gospodarki spełnia:
• postęp techniczno-organizacyjny,
• rozwój międzynarodowej wymiany towarowej,
• międzynarodowy przepływ kapitału,
• wymogi w zakresie ochrony środowiska itp.

Rachunkowość rozwija się najbardziej dynamicznie tam, gdzie najbardziej dynamicznie rozwija się gospodarka rynkowa. Składają się na to czynniki ekonomiczne, środowiskowe, techniczne, społeczne, ekologiczne i edukacyjne. Rachunkowość pozwala na dokonywanie ocen ekonomicznych zarządzania działalnością gospodarczą. Rachunkowość określona jest w świecie jak język biznesu - warunkuje prawidłowe prowadzenie działalności gospodarczej. Aby zapewnić realizację zadań stawianych przed rachunkowością niezbędne jest określenie warunków i zasad, które powinny być przestrzegane przy jej prowadzeniu. Przydatność ewidencji zależy od wielu czynników np.:
• wiarygodności i jednorodności przedstawionych danych liczbowych zapewniająca możliwość ich porównania w czasie, w stosunku do założeń planu;
• kompletności danych dotyczących (np. zużycia materiałów, czasu pracy) umożliwiających ustalenie pełnego i wiernego obrazu istniejącej sytuacji;
• jak najszybszego dostarczenia danych liczbowych, tak aby na ich podstawie można było podjąć odpowiednie decyzje mające na celu zapobiegnięciu występowaniu niekorzystnych zjawisk, a w razie ich wystąpienia powstrzymanie dalszego rozwoju;
• ścisłego powiązania danych ewidencji z danymi uzyskanymi poza ewidencją księgową (np. planowaniem, zaopatrzeniem, zatrudnieniem).